📜

5. කස්සපසංයුත්තං

1. සන්තුට්ඨසුත්තවණ්ණනා

144. සන්තුට්ඨොති සකෙන උච්චාවචෙන පච්චයෙන සමමෙව ච තුස්සනකො. තෙනාහ ‘‘ඉතරීතරෙනා’’තිආදි. තත්ථ දුවිධං ඉතරීතරං – පාකතිකං, ඤාණසඤ්ජනිතඤ්චාති. තත්ථ පාකතිකං පටික්ඛිපිත්වා ඤාණසඤ්ජනිතමෙව දස්සෙන්තො ‘‘ථූලසුඛුමා’’තිආදිමාහ. ඉතරං වුච්චති හීනං පණීතතො අඤ්ඤත්තා. තථා පණීතම්පි ඉතරං හීනතො අඤ්ඤත්තා. අපෙක්ඛාසද්දා හි ඉතරීතරාති. ඉති යෙන කෙනචි හීනෙන වා පණීතෙන වා චීවරාදිපච්චයෙන සන්තුස්සිතො තථාපවත්තො අලොභො ඉතරීතරපච්චයසන්තොසො, තංසමඞ්ගිතාය සන්තුට්ඨො. යථාලාභං අත්තනො ලාභානුරූපං සන්තොසො යථාලාභසන්තොසො. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො. ලබ්භතීති වා ලාභො, යො යො ලාභො යථාලාභො, තෙන සන්තොසො යථාලාභසන්තොසො. බලන්ති කායබලං. සාරුප්පන්ති භික්ඛුනො අනුච්ඡවිකතා.

යථාලද්ධතො අඤ්ඤස්ස අපත්ථනා නාම සියා අප්පිච්ඡතාය පවත්තිආකාරොති තතො විනිවත්තිතමෙව සන්තොසස්ස සරූපං දස්සෙන්තො ‘‘ලභන්තොපි න ගණ්හාතී’’ති ආහ. තං පරිවත්තෙත්වාති පකතිදුබ්බලාදීනං ගරුචීවරං න ඵාසුභාවාවහං සරීරබාධාවහඤ්ච හොතීති පයොජනවසෙන, නාත්රිච්ඡතාදිවසෙන පරිවත්තෙත්වා. ලහුකචීවරපරිභොගෙ සන්තොසවිරොධි න හොතීති ආහ ‘‘ලහුකෙන යාපෙන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොතී’’ති. මහග්ඝචීවරං බහූනි වා චීවරානි ලභිත්වා තානි විස්සජ්ජෙත්වා අඤ්ඤස්ස ගහණං යථාසාරුප්පනයෙ ඨිතත්තා න සන්තොසවිරොධීති ආහ ‘‘තෙසං…පෙ… ධාරෙන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොතී’’ති. එවං සෙසපච්චයෙසු යථාබලයථාසාරුප්පනිද්දෙසෙසු අපි-සද්දග්ගහණෙ අධිප්පායො වෙදිතබ්බො.

පකතීති වාචාපකතිආදිකා. අවසෙසනිද්දාය අභිභූතත්තා පටිබුජ්ඣතො සහසා පාපකා විතක්කා පාතුභවන්තීති.

මුත්තහරීතකන්ති ගොමුත්තපරිභාවිතං, පූතිභාවෙන වා ඡඩ්ඩිතත්තා මුත්තහරීතකං. බුද්ධාදීහි වණ්ණිතන්ති ‘‘පූතිමුත්තභෙසජ්ජං නිස්සාය යා පබ්බජ්ජා’’තිආදිනා සම්මාසම්බුද්ධාදීහි පසත්ථං.

එකො එකච්චො සන්තුට්ඨො හොති, සන්තොසස්ස වණ්ණං න කථෙති සෙය්යථාපි ආයස්මා බාකුලත්ථෙරො. න සන්තුට්ටො හොති, සන්තොසස්ස වණ්ණං කථෙති සෙය්යථාපි ථෙරො උපනන්දො සක්යපුත්තො. නෙව සන්තුට්ඨො හොති, න සන්තොසස්ස වණ්ණං කථෙති සෙය්යථාපි ථෙරො ලාළුදායී. අයන්ති ආයස්මා මහාකස්සපො. අනෙසනන්ති අයොනිසො මිච්ඡාජීවවසෙන පච්චයපරියෙසනං. උත්තසතීති ‘‘කථං නු ඛො ලභෙය්ය’’න්ති ජාතුත්තාසෙන උත්තසති. තථා පරිතස්සති. අයන්ති මහාකස්සපත්ථෙරො. එවං යථාවුත්තඑකච්චභික්ඛු විය න පරිතස්සති, අලාභපරිත්තාසෙන විඝාතප්පත්තියා න පරිත්තාසං ආපජ්ජති. ලොභොයෙව ආරම්මණෙන සද්ධිං ගන්ථනට්ඨෙන බජ්ඣනට්ඨෙන ගෙධො ලොභගෙධො. මුච්ඡන්ති ගෙධං මොමූහත්තභාවං. ආදීනවන්ති දොසං. නිස්සරණමෙවාති චීවරෙ ඉදමත්ථිතාදස්සනපුබ්බකං අලග්ගභාවසඞ්ඛාතනිය්යානමෙව පජානන්තො. යථාලද්ධාදීනන්ති යථාලද්ධපිණ්ඩපාතාදීනං. නිද්ධාරණෙ චෙතං සාමිවචනං.

යථා මහාකස්සපත්ථෙරොති අත්තනා වත්තබ්බනියාමෙන වදති, භගවතා පන වත්තබ්බනියාමෙන ‘‘යථා කස්සපො භික්ඛූ’’ති භවිතබ්බං. කස්සපෙන නිදස්සනභූතෙන. කථනං නාම භාරො ‘‘මුත්තො මොචෙය්ය’’න්ති පටිඤ්ඤානුරූපත්තා. පටිපත්තිං පරිපූරං කත්වා පූරණං භාරො සත්ථු ආණාය සිරසා සම්පටිච්ඡිතබ්බතො.

සන්තුට්ඨසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. අනොත්තප්පීසුත්තවණ්ණනා

145. තෙන රහිතොති තෙන සම්මාවායාමෙන රහිතො. නිබ්භයොති භයරහිතො. කුසලානුප්පාදනම්පි හි සාවජ්ජමෙව අඤ්ඤාණාලසියහෙතුකත්තා. සම්බුජ්ඣනත්ථායාති අරියමග්ගෙහි සම්බුජ්ඣනාය. යොගෙහි ඛෙමං තෙහි අනුපද්දුතත්තා.

මනුඤ්ඤවත්ථුන්ති මනොරමං ලොභුප්පත්තිකාරණං. යථා වා තථා වාති සුභසුඛාදිවසෙන. තෙති ලොභාදයො. අනුප්පන්නාති වෙදිතබ්බා තථාරූපෙ වත්ථාරම්මණෙ තථා අනුප්පන්නපුබ්බත්තා. අඤ්ඤථාති වුත්තනයෙනෙව වත්ථාරම්මණෙහි අයොජෙත්වා ගය්හමානෙ. වත්ථුම්හීති උපට්ඨාකාදිචීවරාදිවත්ථුම්හි. ආරම්මණෙති මනාපියාදිභෙදෙ ආරම්මණෙ. තාදිසෙන පච්චයෙනාති අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගාදිපච්චයෙන . ඉමෙති වුත්තනයෙන පච්චයලාභෙන පච්ඡා උප්පජ්ජමානා පාළියං තථා වුත්තාති දට්ඨබ්බං. එවං උප්පජ්ජමානතාය නප්පහීයන්ති නාම. අනුප්පාදො හි පරමත්ථතො පහානං කථිතං, තස්මා තත්ථ කථිතනයෙනෙව ගහෙතබ්බන්ති අධිප්පායො.

අප්පටිලද්ධාති අනුප්පත්තියා. තෙති යථාවුත්තසීලාදිඅනවජ්ජධම්මා. පටිලද්ධාති අධිගතා. ‘‘සීලාදිධම්මා’’ති එත්ථ යදි මග්ගඵලානිපි ගහිතානි, අථ කස්මා ‘‘පරිහානිවසෙනා’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘එත්ථ චා’’තිආදි. ඉමස්ස පන සම්මප්පධානස්සාති චතුත්ථස්ස සම්මප්පධානස්ස වසෙන. අයං දෙසනාති ‘‘උප්පන්නා මෙ කුසලා ධම්මා නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’’න්ති අයං දෙසනා කතා. දුතියමග්ගො වා…පෙ… සංවත්තෙය්යාති ඉදං ආයතිං සත්තසු අත්තභාවෙසු උප්පජ්ජමානදුක්ඛසඞ්ඛාතඅනත්ථුප්පත්තිං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘ආතාපී ඔත්තප්පී භබ්බො සම්බොධායා’’තිආදිවචනතො ‘‘ඉමෙ චත්තාරො සම්මප්පධානා පුබ්බභාගවිපස්සනාවසෙන කථිතා’’ති වුත්තං.

අනොත්තප්පීසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. චන්දූපමසුත්තවණ්ණනා

146. පියමනාපනිච්චනවකාදිගුණෙහි චන්දො උපමා එතෙසන්ති චන්දූපමා. සන්ථවාදීනි පදානි අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානි. පරියුට්ඨානං පුන චිත්තෙ කිලෙසාධිගමො. සබ්බෙහිපි පදෙහි කත්ථචි සත්තෙ අනුරොධරොධාභාවමාහ. අත්තනො පන සොම්මභාවෙන මහාජනස්ස පියො මනාපො. යදත්ථමෙත්ථ චන්දූපමා ආහටා, තං දස්සෙන්තො ‘‘එව’’න්තිආදිමාහ. න කෙවලං චන්දූපමතාය එත්තකො එව ගුණො, අථ ඛො අඤ්ඤෙපි සන්තීති තෙ දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්තං. එවමාදීහීති ආදි-සද්දෙන යථා. චන්දො ලොකානුග්ගහෙන අජවීථිආදිකා නානාවීථියො පටිපජ්ජති, එවං භික්ඛු තං තං දිසං උපගච්ඡති කුලානුද්දයාය. යථා චන්දො කණ්හපක්ඛතො සුක්කපක්ඛං උපගච්ඡන්තො කලාහි වඩ්ඪමානො හුත්වා නිච්චනවො හොති, එවං භික්ඛු කණ්හපක්ඛං පහාය සුක්කපක්ඛං උපගන්ත්වා ගුණෙහි වඩ්ඪමානො ලොකස්ස වා පාමොජ්ජපාසංසත්ථො නිච්චනවතාය චන්දසමචිත්තො අධුනුපසම්පන්නො විය ච නිච්චනවො හුත්වා චරති.

අපකස්සිත්වාති කිලෙසකාමවත්ථුකාමෙහි විවෙචෙත්වා. තං නෙක්ඛම්මාභිමුඛං කායචිත්තානං ආකඩ්ඪනං කායතො අපනයනඤ්ච හොතීති ආහ ‘‘ආකඩ්ඪිත්වා අපනෙත්වාති අත්ථො’’ති. චතුක්කඤ්චෙත්ථ සම්භවතීති තං දස්සෙතුං ‘‘යො හි භික්ඛූ’’තිආදි වුත්තං.

නිච්චනවයාති ‘‘නිච්චනවකා’’ඉච්චෙව වුත්තං හොති. ක-සද්දෙන හි පදං වඩ්ඪිතං, ක-කාරස්ස ච ය-කාරාදෙසො. එවං විචරිංසූති කිඤ්ජක්ඛවසෙන පරිග්ගහාභාවෙන යථා ඉමෙ, එවං විචරිංසු අඤ්ඤෙති අනුකම්පමානා.

ද්වෙභාතිකවත්ථූති ද්වෙභාතිකත්ථෙරපටිබද්ධං වත්ථුං. අප්පතිරූපකරණන්ති භික්ඛූනං අසාරුප්පකරණං. ආධායිත්වාති ආරොපනං ඨපෙත්වා. තථාති යථා සඞ්ඝමජ්ඣෙ ගණමජ්ඣෙ ච, තථා වුඩ්ඪතරෙ පුග්ගලෙ අප්පතිරූපකරණං. එවමාදීති ආදි-සද්දෙන අන්තරඝරප්පවෙසනෙ අඤ්ඤත්ථ ච යථාවුත්තතො අඤ්ඤං අසාරුප්පකිරියං සඞ්ගණ්හාති. තත්ථෙවාති සඞ්ඝමජ්ඣෙ ගණමජ්ඣෙ පුග්ගලස්ස ච වුඩ්ඪස්ස සන්තිකෙ.

යථාවුත්තෙසු අඤ්ඤෙසු ච තෙසු ඨානෙසු. පාපිච්ඡතාපි මනොපාගබ්භියන්ති එතෙනෙව කොධූපනාහාදීනං සමුදාචාරො මනොපාගබ්භියන්ති දස්සිතං හොති.

එකතො භාරියන්ති පිට්ඨිපස්සතො ඔනතං. වායුපත්ථම්භන්ති චිත්තසමුට්ඨානවායුනා උපත්ථම්භනං. අනුබ්බෙජෙත්වා චිත්තන්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධො. චිත්තස්ස හි තතො අනුබ්බෙජනං තදනුනයනං. තෙනාහ ‘‘සම්පියායමානො ඔලොකෙතී’’ති. වායුපත්ථම්භකං ගාහාපෙත්වාති කායං තථා උපත්ථම්භකං කත්වා.

ඔපම්මසංසන්දනං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. කාමගිද්ධතාය හීනාධිමුත්තිකො, අවිසුද්ධසීලාචාරතාය මිච්ඡාපටිපන්නො.

අඞ්ගුලීහි නික්ඛන්තපභා ආකාසසඤ්චලනෙන දිගුණා හුත්වා ආකාසෙ විචරිංසූති ආහ ‘‘යමකවිජ්ජුතං චාරයමානො වියා’’ති. ‘‘ආකාසෙ පාණිං චාලෙසී’’ති පදස්ස අඤ්ඤත්ථ අනාගතත්තා ‘‘අසම්භින්නපද’’න්ති වුත්තං. අත්තමනොති පීතිසොමනස්සෙහි ගහිතමනො. යඤ්හි චිත්තං අනවජ්ජං පීතිසොමනස්සසහිතං, තං සසන්තකං හිතසුඛාවහත්තා. තෙනාහ ‘‘සකමනො’’තිආදි. න දොමනස්සෙන…පෙ… ගහිතමනො සකචිත්තස්ස තබ්බිරුද්ධත්තා. පුරිමනයෙනෙවාති ‘‘ඉදානි යො හීනාධිමුත්තිකො’’තිආදිනා පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව.

පසන්නාකාරන්ති පසන්නෙහි කාතබ්බකිරියං. තං සරූපතො දස්සෙති ‘‘චීවරාදයො පච්චයෙ දදෙය්යු’’න්ති. තථභාවායාති යදත්ථං භගවතා ධම්මො දෙසිතො, යදත්ථඤ්ච සාසනෙ පබ්බජ්ජා, තදත්ථාය . රක්ඛණභාවන්ති අපායභයතො ච රක්ඛණජ්ඣාසයං. චන්දොපමාදිවසෙනාති ආදි-සද්දෙන ආකාසෙ චලිතපාණි විය කත්ථචි අලග්ගතාය පරිසුද්ධජ්ඣාසයතා සත්තෙසු කාරුඤ්ඤන්ති එවමාදීනං සඞ්ගහො.

චන්දූපමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. කුලූපකසුත්තවණ්ණනා

147. කුලානි උපගච්ඡතීති කුලූපකො. සන්දීයතීති සබ්බසො දීයති, අවඛණ්ඩීයතීති අත්ථො. සා පන අවඛණ්ඩියනා දුක්ඛාපනා අට්ටියනා හොතීති වුත්තං ‘‘අට්ටීයතී’’ති. තෙනාහ භගවා ‘‘සො තතොනිදානං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදයතී’’ති. වුත්තනයානුසාරෙන හෙට්ඨා වුත්තනයස්ස අනුසරණෙන.

කුලූපකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. ජිණ්ණසුත්තවණ්ණනා

148. ඡින්නභින්නට්ඨානෙ ඡිද්දස්ස අපුථුලත්තා අග්ගළං අදත්වාව සුත්තෙන සංසිබ්බනමත්තෙන අග්ගළදානෙන ච ඡිද්දෙ පුථුලෙ. නිබ්බසනානීති චිරනිසෙවිතවසනකිච්චානි, පරිභොගජිණ්ණානීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පුබ්බෙ…පෙ… ලද්ධනාමානී’’ති, සඤ්ඤාපුබ්බකො විධි අනිච්චොති ‘‘ගහපතානී’’ති වුත්තං යථා ‘‘වීරිය’’න්ති.

සෙනාපතින්ති සෙනාපතිභාවිනං, සෙනාපච්චාරහන්ති අත්ථො. අත්තනො කම්මෙනාති අත්තනා කාතබ්බකම්මෙන. සොති සත්ථා. තස්මින්ති මහාකස්සපත්ථෙරෙ කරොතීති සම්බන්ධො. න කරොතීති වුත්තමත්ථං විවරන්තො ‘‘කස්මා’’තිආදිමාහ. යදි සත්ථා ධුතඞ්ගානි න විස්සජ්ජාපෙතුකාමො, අථ කස්මා ‘‘ජිණ්ණොසි දානි ත්ව’’න්තිආදිමවොචාති ආහ ‘‘යථා පනා’’තිආදි.

දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරන්ති ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ ඵාසුවිහාරං. අමානුසිකා සවනරතීති අතික්කන්තමානුසිකාය අරඤ්ඤසද්දුප්පත්තියා අරඤ්ඤෙහං වසාමීති විවෙකවාසූපනිස්සයාධීනසද්දසවනපච්චයා ධම්මරති උප්පජ්ජති. අපරොති අඤ්ඤො, දුතියොති අත්ථො. තත්ථෙවාති තස්මිංයෙව එකස්ස විහරණට්ඨානෙ විහරණසමයෙ ච ඵාසු භවති චිත්තවිවෙකසම්භවතො. තෙනාහ ‘‘එකස්ස රමතො වනෙ’’ති.

තථාති යථා ආරඤ්ඤිකස්ස රති, තථා පිණ්ඩපාතිකස්ස ලබ්භති දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරො. එස නයො සෙසෙසු. අපිණ්ඩපාතිකාධීනො ඉතරස්ස විසෙසජොතකොති තමෙවස්ස විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘අකාලචාරී’’තිආදි වුත්තං.

අම්හාකං සලාකං ගහෙත්වා භත්තත්ථාය ගෙහං අනාගච්ඡන්තස්ස සත්තාහං න පාතෙතබ්බන්ති සාමිකෙහි දින්නත්තා සත්තාහං සලාකං න ලභති, න කතිකවසෙන. පිණ්ඩචාරිකවත්තෙ අවත්තනතො ‘‘යස්ස චෙසා’’තිආදි වුත්තං.

පඨමතරං කාතබ්බං යං, තං වත්තං, ඉතරං පටිවත්තං. මහන්තං වා වත්තං, ඛුද්දකං පටිවත්තං. කෙචි ‘‘වත්තපටිපත්ති’’න්ති පඨන්ති, වත්තස්ස කරණන්ති අත්ථො. උද්ධරණ-අතිහරණ-වීතිහරණවොස්සජ්ජන-සන්නික්ඛෙපන-සන්නිරුම්භනානං වසෙන ඡ කොට්ඨාසෙ. ගරුභාවෙනාති ථිරභාවෙන.

‘‘අමුකස්මිං සෙනාසනෙ වසන්තා බහුං වස්සවාසිකං ලභන්තී’’ති තථා න වස්සවාසිකං පරියෙසන්තො චරති වස්සවාසිකස්සෙව අග්ගහණතො. තස්මා සෙනාසනඵාසුකංයෙව චින්තෙති. තෙන බහුපරික්ඛාරභාවෙන ඵාසුවිහාරො නත්ථි පරික්ඛාරානං රක්ඛණපටිජග්ගනාදිදුක්ඛබහුලතාය. අප්පිච්ඡාදීනන්ති අප්පිච්ඡසන්තුට්ඨාදීනංයෙව ලබ්භති දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරො.

ජිණ්ණසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. ඔවාදසුත්තවණ්ණනා

149. අත්තනො ඨානෙති සබ්රහ්මචාරීනං ඔවාදකවිඤ්ඤාපකභාවෙන අත්තනො මහාසාවකට්ඨානෙ ඨපනත්ථං. අථ වා යස්මා ‘‘අහං දානි න චිරං ඨස්සාමි, තථා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා, අයං පන වීසංවස්සතායුකො, ඔවදන්තො අනුසාසන්තො මමච්චයෙන භික්ඛූනං මයා කාතබ්බකිච්චං කරිස්සතී’’ති අධිප්පායෙන භගවා ඉමං දෙසනං ආරභි. තස්මා අත්තනො ඨානෙති සත්ථාරා කාතබ්බඔවාදදායකට්ඨානෙ. තෙනාහ ‘‘එවං පනස්සා’’තිආදි. යථාහ භගවා ‘‘ඔවද, කස්සප…පෙ… ත්වං වා’’ති. දුක්ඛෙන වත්තබ්බා අප්පදක්ඛිණග්ගාහිභාවතො. දුබ්බචභාවකරණෙහීති කොධූපනාහාදීහි. අනුසාසනියා පදක්ඛිණග්ගහණං නාම අනුධම්මචරණං, ඡින්නපටිපත්ති කතා වාමග්ගාහො නාමාති ආහ ‘‘අනුසාසනි’’න්තිආදි. අතික්කම්ම වදන්තෙති අඤ්ඤමඤ්ඤං අතික්කමිත්වා අතිමඤ්ඤිත්වා වදන්තෙ. බහුං භාසිස්සතීති ධම්මං කථෙන්තො කො විපුලං කත්වා කථෙස්සති. අසහිතන්ති පුබ්බෙනාපරං නසහිතං හෙතුපමාවිරහිතං. අමධුරන්ති න මධුරං න කණ්ණසුඛං න පෙමනීයං. ලහුඤ්ඤෙව උට්ඨාති අප්පවත්තනෙන කූලට්ඨානං විය තස්ස කථනං.

ඔවාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. දුතියඔවාදසුත්තවණ්ණනා

150. ඔකප්පනසද්ධාති සද්ධෙය්යවත්ථුං ඔගාහිත්වා ‘‘එවමෙත’’න්ති කප්පනසද්ධා. කුසලධම්මජානනපඤ්ඤාති අනවජ්ජධම්මානං සබ්බසො ජානනපඤ්ඤා. පරිහානන්ති සබ්බාහි සම්පත්තීහි පරිහානං. න හි කල්යාණමිත්තරහිතස්ස කාචි සම්පත්ති නාම අත්ථීති.

දුතියඔවාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. තතියඔවාදසුත්තවණ්ණනා

151. පුබ්බෙති පඨමබොධියං. එතරහීති තතො පච්ඡිමෙ කාලෙ. කාරණපට්ඨපනෙති කාරණාරම්භෙ. තෙසු වුත්තගුණයුත්තෙසු ථෙරෙසු. තස්මින්ති තස්මිං යථාවුත්තගුණයුත්තෙ පුග්ගලෙ. එවං සක්කාරෙ කයිරමානෙති ‘‘භද්දකො වතායං භික්ඛූ’’ති ආදරජාතෙහි භික්ඛූහි සක්කාරෙ කයිරමානෙ. ඉමෙ සබ්රහ්මචාරී. ‘‘එහි භික්ඛූ’’ති තං භික්ඛුං අත්තනො මුඛාභිමුඛං කරොන්තා වදන්ති. යඤ්හි තන්ති එත්ථ තන්ති නිපාතමත්තං උපද්දවොති වුච්චති අනත්ථජනනතො. පත්ථයති භජති බජ්ඣතීති පත්ථනා, අභිසඞ්ගොති ආහ ‘‘අභිපත්ථනාති අධිමත්තපත්ථනා’’ති.

තතියඔවාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. ඣානාභිඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා

152. යාවදෙවාති ඉමිනා සමානත්ථං ‘‘යාවදෙ’’ති ඉදං පදන්ති ආහ ‘‘යාවදෙ ආකඞ්ඛාමීති යාවදෙව ඉච්ඡාමී’’ති. යදිච්ඡකං ඣානසමාපත්තීසු වසීභාවදස්සනත්ථං තදෙතං ආරද්ධං. විත්ථාරිතමෙව, තස්මා තත්ථ විත්ථාරිතමෙව ගහෙතබ්බන්ති අධිප්පායො. ආසවානං ඛයාති ආසවානං ඛයහෙතු අරියමග්ගෙන සබ්බසො ආසවානං ඛෙපිතත්තා. අපච්චයභූතන්ති ආරම්මණපච්චයභාවෙන අපච්චයභූතං.

ඣානාභිඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. උපස්සයසුත්තවණ්ණනා

153. ලාභසක්කාරහෙතුපි එකච්චෙ භික්ඛූ භික්ඛුනුපස්සයං ගන්ත්වා භික්ඛුනියො ඔවදන්ති, එවමෙවං අයං පන ථෙරො න ලාභසක්කාරහෙතු භික්ඛුනුපස්සයගමනං යාචති, අථ කස්මාති ආහ ‘‘කම්මට්ඨානත්ථිකා’’තිආදි. එසො හි ආනන්දත්ථෙරො උස්සුක්කාපෙත්වා පටිපත්තිගුණං දස්සෙන්තො යස්මා තා භික්ඛුනියො චතුසච්චකම්මට්ඨානිකා, තස්මා පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං උදයබ්බයාදිපකාසනියා ධම්මකථාය විපස්සනාපටිපත්තිසම්පදං දස්සෙසි. අනිච්චාදිලක්ඛණානි චෙව උදයබ්බයාදිකෙ ච සම්මා දස්සෙසි. හත්ථෙන ගහෙත්වා විය පච්චක්ඛතො දස්සෙසි. සමාදපෙසීති තත්ථ ලක්ඛණාරම්මණිකවිපස්සනං සමාදපෙසි. යථා වීථිපටිපන්නො හුත්වා පවත්තති, එවං ගණ්හාපෙසි. සමුත්තෙජෙසීති විපස්සනාය ආරද්ධාය සඞ්ඛාරානං උදයබ්බයාදීසු උපට්ඨහන්තෙසු යථාකාලං පග්ගහසමුපෙක්ඛණෙහි බොජ්ඣඞ්ගානං අනුපවත්තනෙන භාවනාමජ්ඣිමවීථිං පාපෙත්වා යථා විපස්සනාඤාණං සුප්පසන්නං හුත්වා වහති, එවං ඉන්ද්රියානං විසදභාවකරණෙන විපස්සනාචිත්තං සම්මා උත්තෙජෙසි, නිබ්බානවසෙන වා සමාදපෙසි. සම්පහංසෙසීති තථා පවත්තියමානාය විපස්සනාය සමප්පවත්තභාවනාවසෙන උපරි ලද්ධබ්බභාවනාවසෙන චිත්තං සම්පහංසෙසි, ලද්ධස්සාදවසෙන සුට්ඨු තොසෙසි. එවමෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

මනුතෙ පරිඤ්ඤාදිවසෙන සච්චානි බුජ්ඣතීති මුනි. තෙති තං. උපයොගත්ථෙ හි ඉදං සාමිවචනං. උත්තරීති උපරි, තව යථාභූතසභාවතො පරතොති අත්ථො. පක්ඛපතිතො අගතිගමනං අතිරෙකඔකාසො. උපපරික්ඛීති අනුවිච්ච නිවාරකො න බහුමතො. බුද්ධපටිභාගො ථෙරො. ‘‘බාලා භික්ඛුනී දුබ්භාසිතං ආහා’’ති අවත්වා ‘‘ඛමථ, භන්තෙ’’ති වදන්තෙන පක්ඛපාතෙන විය වුත්තං හොතීති ආහ ‘‘එකා භික්ඛුනී න වාරිතා’’තිආදි.

චුතා සලිඞ්ගතො නට්ඨා, දෙසන්තරපක්කමෙන අදස්සනං න ගතා. කණ්ටකසාඛා වියාති කුරණ්ටකඅපාමග්ගකණ්ටකලසිකාහි සාඛා විය.

උපස්සයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. චීවරසුත්තවණ්ණනා

154. රාජගහස්ස දක්ඛිණභාගෙ ගිරි දක්ඛිණාගිරි ණ-කාරෙ අ-කාරස්ස දීඝං කත්වා, තස්ස දක්ඛිණභාගෙ ජනපදොපි ‘‘දක්ඛිණාගිරී’’ති වුච්චති, ‘‘ගිරිතො දක්ඛිණභාගො’’ති කත්වා. එකදිවසෙනාති එකෙන දිවසෙන උප්පබ්බාජෙසුං තෙසං සද්ධාපබ්බජිතාභාවතො.

යත්ථ චත්තාරො වා උත්තරි වා භික්ඛූ අකප්පියනිමන්තනං සාදියිත්වා පඤ්චන්නං භොජනානං අඤ්ඤතරං භොජනං එකතො පටිග්ගණ්හිත්වා භුඤ්ජන්ති, එතං ගණභොජනං නාම, තං තිණ්ණං භික්ඛූනං භුඤ්ජිතුං වට්ටතීති ‘‘තිකභොජනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති වචනෙන ගණභොජනං පටික්ඛිත්තන්ති වුත්තං හොති. තයො අත්ථවසෙ පටිච්ච අනුඤ්ඤාතත්තාපි ‘‘තිකභොජන’’න්ති වදන්ති.

‘‘දුම්මඞ්කූනං නිග්ගහො එව පෙසලානං ඵාසුවිහාරො’’ති ඉදං එකං අඞ්ගං. තෙනෙවාහ ‘‘දුම්මඞ්කූනං නිග්ගහෙනෙවා’’තිආදි. ‘‘යථා දෙවදත්තො…පෙ… සඞ්ඝං භින්දෙය්යු’’න්ති ඉමිනා කාරණෙන තිකභොජනං පඤ්ඤත්තං.

අථ කිඤ්චරහීති අථ කස්මා ත්වං අසම්පන්නගණං බන්ධිත්වා චරසීති අධිප්පායො. අසම්පන්නාය පරිසාය චාරිකාචරණං කුලානුද්දයාය න හොති, කුලානං ඝාතිතත්තාති අධිප්පායෙන ථෙරො ‘‘සස්සඝාතං මඤ්ඤෙ චරසී’’තිආදිමවොච.

සොධෙන්තො තස්සා අතිවිය පරිසුද්ධභාවදස්සනෙන. උද්දිසිතුං න ජානාමි තථා චිත්තස්සෙව අනුප්පන්නපුබ්බත්තා. කිඤ්චනං කිලෙසවත්ථු. සඞ්ගහෙතබ්බඛෙත්තවත්ථු පලිබොධො, ආලයො අපෙක්ඛා. ඔකාසාභාවතොති බහුකිච්චකරණීයතාය කුසලකිරියාය ඔකාසාභාවතො. සන්නිපාතට්ඨානතොති සඞ්කෙතං කත්වා විය කිලෙසරජානං තත්ථ සන්නිජ්ඣපවත්තනතො.

සික්ඛත්තයබ්රහ්මචරියන්ති අධිසීලසික්ඛාදිසික්ඛත්තයසඞ්ගහං බ්රහ්මං සෙට්ඨං චරියං. ඛණ්ඩාදිභාවාපාදනෙන අඛණ්ඩං කත්වා. ලක්ඛණවචනඤ්හෙතං. කිඤ්චි සික්ඛෙකදෙසං අසෙසෙත්වා එකන්තෙනෙව පරිපූරෙතබ්බතාය එකන්තපරිපුණ්ණං. චිත්තුප්පාදමත්තම්පි සංකිලෙසමලං අනුප්පාදෙත්වා අච්චන්තමෙව විසුද්ධං කත්වා පරිහරිතබ්බතාය එකන්තපරිසුද්ධං. තතො එව සඞ්ඛං විය ලිඛිතන්ති සඞ්ඛලිඛිතං. තෙනාහ ‘‘ලිඛිතසඞ්ඛසදිස’’න්ති. දාඨිකාපි තග්ගහණෙනෙව ගහෙත්වා ‘‘මස්සු’’ත්වෙව වුත්තං, න එත්ථ කෙවලං මස්සුයෙවාති අත්ථො. කසායෙන රත්තානි කාසායානි.

වඞ්ගසාටකොති වඞ්ගදෙසෙ උප්පන්නසාටකො. එසාති මහාකස්සපත්ථෙරො. අභිනීහාරතො පට්ඨාය පණිධානතො පභුති, අයං ඉදානි වුච්චමානා. අග්ගසාවකද්වයං උපාදාය තතියත්තා ‘‘තතියසාවක’’න්ති වුත්තං. අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සන්ති භික්ඛූනං සතසහස්සඤ්චෙව සට්ඨිසහස්සානි ච අට්ඨ ච සහස්සානි.

අයඤ්ච අයඤ්ච ගුණොති සීලතො පට්ඨාය යාව අග්ගඵලා ගුණොති කිත්තෙන්තො මහාසමුද්දං පූරයමානො විය කථෙසි.

කොලාහලන්ති දෙවතාහි නිබ්බත්තිතො කොලාහලො.

ඛුද්දකාදිවසෙන පඤ්චවණ්ණා. තරණං වා හොතු මරණං වාති මහොඝං ඔගාහන්තො පුරිසො විය මච්ඡෙරසමුද්දං උත්තරන්තො පච්ඡාපි…පෙ… පාදමූලෙ ඨපෙසි භගවතො ධම්මදෙසනාය මච්ඡෙරපහානස්ස කථිතත්තා.

සත්ථු ගුණා කථිතා නාම හොන්තීති වුත්තං ‘‘සත්ථු ගුණෙ කථෙන්තස්සා’’ති. තතො පට්ඨායාති තදා සත්ථු සම්මුඛා ධම්මස්සවනතො පට්ඨාය.

තථාගතමඤ්චස්සාති තථාගතස්ස පරිභොගමඤ්චස්ස. දානං දත්වා බ්රාහ්මණස්ස පුරොහිතට්ඨානෙ ඨපෙසි. තාදිසස්සෙව සෙට්ඨිනො ධීතා හුත්වා.

අදින්නවිපාකස්සාති පුබ්බෙ කතූපචිතස්ස සබ්බසො න දින්නවිපාකස්ස. තස්ස කම්මස්සාති තස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස පත්තෙ පිණ්ඩපාතං ඡින්දිත්වා කලලපූරණකම්මස්ස. තස්මිංයෙව අත්තභාවෙ සත්තසු ඨානෙසු දුග්ගන්ධසරීරතාය පටිනිවත්තිතා. ඉට්ඨකපන්තීති සුවණ්ණිට්ඨකපන්ති. ඝටනිට්ඨකායාති තස්ස පන්තියං පඨමං ඨපිතඉට්ඨකාය සද්ධිං ඝටෙතබ්බඉට්ඨකාය ඌනා හොති. භද්දකෙ කාලෙති ඊදිසියා ඉට්ඨකාය ඉච්ඡිතකාලෙයෙව ආගතාසි. තෙන බන්ධනෙනාති තෙන සිලෙසසම්බන්ධෙන.

ඔලම්බකාති මුත්තාමණිමයා ඔලම්බකා. පුඤ්ඤන්ති නත්ථි නො පුඤ්ඤං තං, යං නිමිත්තං යං කාරණා ඉතො සුඛුමතරස්ස පටිලාභො සියාති අත්ථො. පුඤ්ඤනියාමෙනාති පුඤ්ඤානුභාවසිද්ධෙන නියාමෙන. සො ච අස්ස බාරාණසිරජ්ජං දාතුං කතොකාසො.

ඵුස්සරථන්ති මඞ්ගලරථං. උණ්හීසං වාලබීජනී ඛග්ගො මණිපාදුකා සෙතච්ඡත්තන්ති පඤ්චවිධං රාජකකුධභණ්ඩං. සෙතච්ඡත්තං විසුං ගහිතං. දිබ්බවත්ථං සාදියිතුං පුඤ්ඤානුභාවචොදිතො ‘‘නනු තාතා ථූල’’න්තිආදිමාහ.

පඤ්ච චඞ්කමනසතානීති එත්ථ ඉති-සද්දෙන ආදිඅත්ථෙන අග්ගිසාලාදීනි පබ්බජිතසාරුප්පට්ඨානානි සඞ්ගණ්හාති.

සාධුකීළිතන්ති අරියානං පරිනිබ්බුතට්ඨානෙ කාතබ්බසක්කාරං වදති.

නප්පමජ්ජි නිරොගා අය්යාති පුච්ඡිතාකාරදස්සනං. පරිනිබ්බුතා දෙවාති දෙවී පටිවචනං අදාසි. පටියාදෙත්වාති නිය්යාතෙත්වා. සමණකපබ්බජ්ජන්ති සමිතපාපෙහි අරියෙහි අනුට්ඨාතබ්බපබ්බජ්ජං. සො හි රාජා පච්චෙකබුද්ධානං වෙසස්ස දිට්ඨත්තා ‘‘ඉදමෙව භද්දක’’න්ති තාදිසංයෙව ලිඞ්ගං ගණ්හි.

තත්ථෙවාති බ්රහ්මලොකෙයෙව. වීසතිමෙ වස්සෙ සම්පත්තෙති ආහරිත්වා සම්බන්ධො. බ්රහ්මලොකතො ආගන්ත්වා නිබ්බත්තත්තා බ්රහ්මචරියාධිකාරස්ස චිරකාලං සඞ්ගහිතත්තා ‘‘එවරූපං කථං මා කථෙථා’’තිආදිමාහ.

වීසති ධරණානි ‘‘නික්ඛ’’න්ති වදන්ති. අලභන්තො න වසාමීති සඤ්ඤාපෙස්සාමීති සම්බන්ධො.

ඉත්ථාකරොති ඉත්ථිරතනස්ස උප්පත්තිට්ඨානං. අය්යධීතාති අම්හාකං අය්යස්ස ධීතා, භද්දකාපිලානීති අත්ථො. පසාදරූපෙන නිබ්බිසිට්ඨතාය ‘‘මහාගීව’’න්ති පටිමාය සදිසභාවමාහ. තෙනාහ ‘‘අය්යධීතායා’’තිආදි.

සමානපණ්ණන්ති සදිසපණ්ණං, කුමාරස්ස කුමාරියා ච වුත්තන්තපණ්ණං. ඉතො ච එත්තො චාති තෙ පුරිසා සමාගමට්ඨානතො මගධරට්ඨෙ මහාතිත්ථගාමං මද්දරට්ඨෙ සාගලනගරඤ්ච උද්දිස්ස පක්කමන්තා අඤ්ඤමඤ්ඤං විස්සජ්ජෙන්තා නාම හොන්තීති ‘‘ඉතො ච එත්තො ච පෙසෙසු’’න්ති වුත්තා.

පුප්ඵදාමන්ති හත්ථිහත්ථප්පමාණං පුප්ඵදාමං. තානි පුප්ඵදාමානි. තෙති උභො භද්දා චෙව පිප්පලිකුමාරො ච. ලොකාමිසෙනාති ගෙහස්සිතපෙමෙන, කාමස්සාදෙනාති අත්ථො. අසංසට්ඨාති න සංසට්ඨා . විචාරයිංසු ඝටෙ ජලන්තෙන විය පදීපෙන අජ්ඣාසයෙන සමුජ්ජලන්තෙන විමොක්ඛබීජෙන සමුස්සාහිතචිත්තා. යන්තබද්ධානීති සස්සසම්පාදනත්ථං තත්ථ තත්ථ ඉට්ඨකද්වාරකවාටයොජනවසෙන යන්තබද්ධඋදකනික්ඛමනතුම්බානි. කම්මන්තොති කසිකම්මකරණට්ඨානං. දාසගාමාති දාසානං වසනගාමා.

ඔසාපෙත්වාති පක්ඛිපිත්වා. ආකප්පකුත්තවසෙනාති ආකාරවසෙන කිරියාවසෙන ච. අනනුච්ඡවිකන්ති පබ්බජිතවෙසස්ස අනනුරූපං. තස්ස මත්ථකෙති ද්වෙධාපථස්ස ද්විධාභූතට්ඨානෙ.

එතෙසං සඞ්ගහං කාතුං වට්ටතීති නිසීදීති සම්බන්ධො. සා පන සත්ථු තත්ථ නිසජ්ජා එදිසීති දස්සෙතුං ‘‘නිසීදන්තො පනා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යා බුද්ධානං අපරිමිතකාලසඞ්ගහිතා අචින්තෙය්යාපරිමෙය්යපුඤ්ඤසම්භාරූපචයනිබ්බත්තා නිරූපිතසභාවබුද්ධගුණවිජ්ජොතිතා ලක්ඛණානුබ්යඤ්ජනසමුජ්ජලා බ්යාමප්පභාකෙතුමාලාලඞ්කතා සභාවසිද්ධතාය අකිත්තිමා රූපකායසිරී, තංයෙව මහාකස්සපස්ස අදිට්ඨපුබ්බං පසාදසංවඩ්ඪනත්ථං අනිග්ගහෙත්වා නිසින්නො භගවා ‘‘බුද්ධවෙසං ගහෙත්වා…පෙ… නිසීදී’’ති වුත්තො. අසීතිහත්ථං පදෙසං බ්යාපෙත්වා පවත්තියා ‘‘අසීතිහත්ථා’’ති වුත්තා. සතසාඛොති බහුසාඛො අනෙකසාඛො. සුවණ්ණවණ්ණො අහොසි නිරන්තරං බුද්ධරස්මීහි සමන්තතො සමොකිණ්ණත්තා. එවං වුත්තප්පකාරෙන වෙදිතබ්බා.

රාජගහං නාළන්දන්ති ච සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනං අන්තරාසද්දයොගතොති ආහ ‘‘රාජගහස්ස නාළන්දාය චා’’ති. න හි මෙ ඉතො අඤ්ඤෙන සත්ථාරා භවිතුං සක්කා දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථෙහි සත්තානං යථාරහං අනුසාසනසමත්ථස්ස අඤ්ඤස්ස සදෙවකෙ අභාවතො. න හි මෙ ඉතො අඤ්ඤෙන සුගතෙන භවිතුං සක්කා සොභනගමනගුණගණයුත්තස්ස අඤ්ඤස්ස අභාවතො. න හි මෙ ඉතො අඤ්ඤෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන භවිතුං සක්කා සම්මා සබ්බධම්මානං සයම්භුඤාණෙන අභිසම්බුද්ධස්ස අභාවතො. ඉමිනාති ‘‘සත්ථා මෙ, භන්තෙ’’ති ඉමිනා වචනෙන.

අජානමානොව සබ්බඤ්ඤෙය්යන්ති අධිප්පායො. සබ්බචෙතසාති සබ්බඅජ්ඣත්තිකඞ්ගපරිපුණ්ණචෙතසා. සමන්නාගතන්ති සම්පන්නං සම්මදෙව අනු අනු ආගතං උපගතං. ඵලෙය්යාති විදාලෙය්ය. විලයන්ති විනාසං.

එවං සික්ඛිතබ්බන්ති ඉදානි වුච්චමානාකාරෙන. හිරොත්තප්පස්ස බහලතා නාම විපුලතාති ආහ ‘‘මහන්ත’’න්ති. පඨමතරමෙවාති පගෙව උපසඞ්කමනතො. තථා අතිමානපහීනො අස්ස, හිරිඔත්තප්පං යථා සණ්ඨාති. කුසලසන්නිස්සිතන්ති අනවජ්ජධම්මනිස්සිතං. අට්ඨිකන්ති තෙන ධම්මෙන අට්ඨිකං. ආදිතො පට්ඨාය යාව පරියොසානා සවනචිත්තං ‘‘සබ්බචෙතො’’ති අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘චිත්තස්ස ථොකම්පි බහි ගන්තුං අදෙන්තො’’ති. තෙන සමොධානං දස්සෙති. සබ්බෙන…පෙ… සමන්නාහරිත්වා ආරම්භතො පභුති යාව දෙසනා නිප්ඵන්නා, තාව අන්තරන්තරා පවත්තෙන සබ්බෙන සමන්නාහාරචිත්තෙන ධම්මංයෙව සමන්නාහරිත්වා. ඨපිතසොතොති ධම්මෙ නිහිතසොතො. ඔදහිත්වාති අපිහිතං කත්වා. පඨමජ්ඣානවසෙනාති ඉදං අසුභෙසු තස්සෙව ඉජ්ඣතො, ඉතරත්ථඤ්ච සුඛසම්පයුත්තතා වුත්තා.

සංසාරසාගරෙ පරිබ්භමන්තස්ස ඉණට්ඨානෙ තිට්ඨන්ති කිලෙසා ආසවසභාවාපාදනතොති ආහ ‘‘සරණොති සකිලෙසො’’ති. චත්තාරො හි පරිභොගාතිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං විසුද්ධිමග්ගත්තං සංවණ්ණනාසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. එත්ථ ච භගවා පඨමං ඔවාදං ථෙරස්ස බ්රාහ්මණජාතිකත්තා ජාතිමානපහානත්ථමභාසි, දුතියං බාහුසච්චං නිස්සාය උප්පජ්ජනකඅහංකාරපහානත්ථං, තතියං උපධිසම්පත්තිං නිස්සාය උප්පජ්ජනකඅත්තසිනෙහපහානත්ථං. අට්ඨමෙ දිවසෙති භගවතා සමාගතදිවසතො අට්ඨමෙ දිවසෙ.

මග්ගතො ඔක්කමනං පඨමතරං භගවතා සමාගතදිවසෙයෙව අහොසි. යදි අරහත්තාධිගමො පච්ඡා, අථ කස්මා පාළියං පගෙව සිද්ධං විය වුත්තන්ති ආහ ‘‘දෙසනාවාරස්සා’’තිආදි. ‘‘සත්තාහමෙව ඛ්වාහං, ආවුසො සරණො, රට්ඨපිණ්ඩං භුඤ්ජි’’න්ති වත්වා අවසරප්පත්තං අරහත්තං පවෙදෙන්තො ‘‘අට්ඨමියා අඤ්ඤා උදපාදී’’ති ආහ. අයමෙත්ථ දෙසනාවාරස්ස ආගමො. තතො පරං භගවතා අත්තනො කතං අනුග්ගහං චීවරපරිවත්තනං දස්සෙන්තො ‘‘අථ ඛො, ආවුසො’’තිආදිමාහ.

අන්තන්තෙනාති චතුග්ගුණං කත්වා පඤ්ඤත්තාය සඞ්ඝාටියා අන්තන්තෙන. ජාතිපංසුකූලිකෙන…පෙ… භවිතුං වට්ටතීති එතෙන පුබ්බෙ ජාතිආරඤ්ඤකග්ගහණෙන ච තෙරස ධුතඞ්ගා ගහිතා එවාති දට්ඨබ්බං. අනුච්ඡවිකං කාතුන්ති අනුරූපං පටිපත්තිං පටිපජ්ජිතුං. ථෙරො පාරුපීති සම්බන්ධො.

භගවතො ඔවාදං භගවතො වා ධම්මකායං නිස්සාය උරස්ස වසෙන ජාතොති ඔරසො. භගවතො වා ධම්මසරීරස්ස මුඛතො සත්තතිංසබොධිපක්ඛියතො ජාතො. තෙනෙව ධම්මජාතධම්මනිම්මිතභාවොපි සංවණ්ණිතොති දට්ඨබ්බො. ඔවාදධම්මො එව සත්ථාරා දාතබ්බතො ථෙරෙන ආදාතබ්බතො ඔවාදධම්මදායාදො, ඔවාදධම්මදායජ්ජොති අත්ථො, තං අරහතීති. එස නයො සෙසපදෙසුපි.

‘‘පබ්බජ්ජා ච පරිසොධිතා’’ති වත්වා තස්සා සම්මදෙව සොධිතභාවං බ්යතිරෙකමුඛෙන දස්සෙතුං, ‘‘ආවුසො, යස්සා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ එවන්ති යථා අහං ලභිං, එවං සො සත්ථු සන්තිකා ලභතීති යොජනා. සීහනාදං නදිතුන්ති එත්ථාපි සීහනාදනදනා නාම දෙසනාව, ථෙරො සත්ථාරා අත්තනො කතානුග්ගහමෙව අනන්තරසුත්තෙ වුත්තනයෙන උල්ලිඞ්ගෙති, න අඤ්ඤථා. න හි මහාථෙරො කෙවලං අත්තනො ගුණානුභාවං විභාවෙති. සෙසන්ති යං ඉධ අසංවණ්ණිතං. පුරිමනයෙනෙවාති අනන්තරසුත්තෙ වුත්තනයෙනෙව.

චීවරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

12. පරංමරණසුත්තවණ්ණනා

155. යථා අතීතකප්පෙ අතීතාසු ජාතීසු කම්මකිලෙසවසෙන ආගතො, තථා එතරහිපි ආගතොති තථාගතො, යථා යථා වා පන කම්මං කතූපචිතං, තථා තං තං අත්තභාවං ආගතො උපගතො උපපන්නොති තථාගතො, සත්තොති ආහ ‘‘තථාගතොති සත්තො’’ති. එතන්ති ‘‘එවං හොති භවති තිට්ඨති සස්සතිසම’’න්ති එවං පවත්තං දිට්ඨිගතං. අත්ථසන්නිස්සිතං න හොතීති දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථතො සුඛන්ති පසත්ථසන්නිස්සිතං න හොති. ආදිබ්රහ්මචරියකන්ති එත්ථ මග්ගබ්රහ්මචරියං අධිප්පෙතං තස්ස පධානභාවතො. තස්ස පන එතං දිට්ඨිගතං ආදිපටිපදාමත්තං න හොති අනුපකාරකත්තා විලොමනතො ච. තතො එව ඉතරබ්රහ්මචරියස්සපි අනිස්සයොව. සෙසං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං.

පරංමරණසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

13. සද්ධම්මප්පතිරූපකසුත්තවණ්ණනා

156. ආජානාති හෙට්ඨිමමග්ගෙහි ඤාතමරියාදං අනතික්කමිත්වාව ජානාති පටිවිජ්ඣතීති අඤ්ඤා, අග්ගමග්ගපඤ්ඤා. අඤ්ඤස්ස අයන්ති අඤ්ඤා, අරහත්තඵලං. තෙනාහ ‘‘අරහත්තෙ’’ති.

ඔභාසෙති ඔභාසනිමිත්තං. ‘‘චිත්තං විකම්පතී’’ති පදද්වයං ආනෙත්වා සම්බන්ධො. ඔභාසෙති විසයභූතෙ. උපක්කිලෙසෙහි චිත්තං විකම්පතීති යොජනා. තෙනාහ ‘‘යෙහි චිත්තං පවෙධතී’’ති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො.

උපට්ඨානෙති සතියං. උපෙක්ඛාය චාති විපස්සනුපෙක්ඛාය ච. එත්ථ ච විපස්සනාචිත්තසමුට්ඨානසන්තානවිනිමුත්තං පභාසනං රූපායතනං ඔභාසො. ඤාණාදයො විපස්සනාචිත්තසම්පයුත්තාව. සකසකකිච්චෙ සවිසෙසො හුත්වා පවත්තො අධිමොක්ඛො සද්ධාධිමොක්ඛො. උපට්ඨානං සති. උපෙක්ඛාති ආවජ්ජනුපෙක්ඛා. සා හි ආවජ්ජනචිත්තසම්පයුත්තා චෙතනා. ආවජ්ජනඅජ්ඣුපෙක්ඛනවසෙන පවත්තියා ඉධ ‘‘ආවජ්ජනුපෙක්ඛා’’ති වුච්චති. පුන උපෙක්ඛායාති විපස්සනුපෙක්ඛාව අනෙන සමජ්ඣත්තතාය එවං වුත්තා. නිකන්ති නාම විපස්සනාය නිකාමනා අපෙක්ඛා. සුඛුමතරකිලෙසො වා සියා දුවිඤ්ඤෙය්යො.

ඉමානි දස ඨානානීති ඉමානි ඔභාසාදීනි උපක්කිලෙසුප්පත්තියා ඨානානි උපක්කිලෙසවත්ථූනි. පඤ්ඤා යස්ස පරිචිතාති යස්ස පඤ්ඤා පරිචිතවතී යාථාවතො ජානාති. ‘‘ඉමානි නිස්සාය අද්ධා මග්ගප්පත්තො ඵලප්පත්තො අහ’’න්ති පවත්තඅධිමානො ධම්මුද්ධච්චං ධම්මූපනිස්සයො වික්ඛෙපො. තත්ථ කුසලො හි තං යාථාවතො ජානන්තො න ච තත්ථ සම්මොහං ගච්ඡති.

අධිගමසද්ධම්මප්පතිරූපකංනාම අනධිගතෙ අධිගතමානිභාවාවහත්තා. යදග්ගෙන විපස්සනාඤාණස්ස උපක්කිලෙසො, තදග්ගෙන පටිපත්තිසද්ධම්මප්පතිරූපකොතිපි සක්කා විඤ්ඤාතුං. ධාතුකථාති මහාධාතුකථං වදති. වෙදල්ලපිටකන්ති වෙතුල්ලපිටකං. තං නාගභවනතො ආනීතන්ති වදන්ති. වාදභාසිතන්ති අපරෙ. අබුද්ධවචනං බුද්ධවචනෙන විරුජ්ඣනතො. න හි සම්බුද්ධො පුබ්බාපරවිරුද්ධං වදති. තත්ථ සල්ලං උපට්ඨපෙන්ති කිලෙසවිනයං න සන්දිස්සති, අඤ්ඤදත්ථු කිලෙසුප්පත්තියා පච්චයො හොතීති.

අවික්කයමානන්ති වික්කයං අගච්ඡන්තං. තන්ති සුවණ්ණභණ්ඩං.

න සක්ඛිංසු ඤාණස්ස අවිසදභාවතො. එස නයො ඉතො පරෙසුපි.

ඉදානි ‘‘භික්ඛූ පටිසම්භිදාප්පත්තා අහෙසු’’න්තිආදිනා වුත්තමෙව අත්ථං කාරණතො විභාවෙතුං පුන ‘‘පඨමබොධියං හී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ පටිපත්තිං පූරයිංසූති අතීතෙ කදා තෙ පටිසම්භිදාවහං පටිපත්තිං පූරයිංසු? පඨමබොධිකාලිකා භික්ඛූ. න හි අත්තසම්මාපණිධියා පුබ්බෙකතපුඤ්ඤතාය ච විනා තාදිසං භවති. එස නයො ඉතො පරෙසුපි. තදා පටිපත්තිසද්ධම්මො අන්තරහිතො නාම භවිස්සතීති එතෙන අරියමග්ගෙන ආසන්නා එව පුබ්බභාගපටිපදා පටිපත්තිසද්ධම්මොති දස්සෙති.

ද්වීසූති සුත්තාභිධම්මපිටකෙසු අන්තරහිතෙසුපි. අනන්තරහිතමෙව අධිසීලසික්ඛායං ඨිතස්ස ඉතරසික්ඛාද්වයසමුට්ඨාපිතතො. කිං කාරණාති කෙන කාරණෙන, අඤ්ඤස්මිං ධම්මෙ අන්තරහිතෙ අඤ්ඤතරස්ස ධම්මස්ස අනන්තරධානං වුච්චතීති අධිප්පායො. පටිපත්තියා පච්චයො හොති අනවසෙසතො පටිපත්තික්කමස්ස පරිදීපනතො. පටිපත්ති අධිගමස්ස පච්චයො විසෙසලක්ඛණපටිවෙධභාවතො. පරියත්තියෙව පමාණං සාසනස්ස ඨිතියාති අධිප්පායො.

නනු ච සාසනං ඔසක්කිතං පරියත්තියා වත්තමානායාති අධිප්පායො. අනාරාධකභික්ඛූති සීලමත්තස්සපි න ආරාධකො දුස්සීලො. ඉමස්මින්ති ඉමස්මිං පාතිමොක්ඛෙ. වත්තන්තාති ‘‘සීලං අකොපෙත්වා ඨිතා අත්ථී’’ති පුච්ඡි.

එතෙසූති එවං මහන්තෙසු සකලං ලොකං අජ්ඣොත්ථරිතුං සමත්ථෙසු චතූසු මහාභූතෙසු. තස්මාති යස්මා අඤ්ඤෙන කෙනචි අතිමහන්තෙනපි සද්ධම්මො න අන්තරධායති, සමයන්තරෙන පන වත්තබ්බමෙව නත්ථි, තස්මා. එවමාහාති ඉදානි වුච්චමානාකාරං වදති.

ආදානං ආදි, ආදි එව ආදිකන්ති ආහ ‘‘ආදිකෙනාති ආදානෙනා’’ති. හෙට්ඨාගමනීයාති අධොභාගගමනීයා, අපායදුක්ඛස්ස සංසාරදුක්ඛස්ස ච නිබ්බත්තකාති අත්ථො. ගාරවරහිතාති ගරුකාරරහිතා. පතිස්සයනං නීචභාවෙන පතිබද්ධවුත්තිතා, පතිස්සො පතිස්සයොති අත්ථතො එකං, සො එතෙසං නත්ථීති ආහ ‘‘අප්පතිස්සාති අප්පතිස්සයා අනීචවුත්තිකා’’ති. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

සද්ධම්මප්පතිරූපකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සාරත්ථප්පකාසිනියා සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය

කස්සපසංයුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා සමත්තා.