📜

10. භික්ඛුසංයුත්තං

1. කොලිතසුත්තවණ්ණනා

235. සාවකානංආලාපොති සාවකානං සබ්රහ්මචාරිං උද්දිස්ස ආලාපො. බුද්ධෙහි සදිසා මා හොමාති බුද්ධාචිණ්ණං සමුදාචාරං අකථෙන්තෙහි සාවකෙහි, ‘‘ආවුසො භික්ඛවෙ’’ති ආලපිතා භික්ඛූ, ‘‘ආවුසො’’ති පටිවචනං දෙන්ති, න, ‘‘භන්තෙ’’ති. දුතියජ්ඣානෙ විතක්කවිචාරා නිරුජ්ඣන්ති තෙසං නිරොධෙනෙව තස්ස ඣානස්ස උප්පාදෙතබ්බතො. යෙසං නිරොධාති යෙසං වචීසඞ්ගාරානං විතක්කවිචාරානං නිරුජ්ඣනෙන සුවික්ඛම්භිතභාවෙන සද්දායතනං අප්පවත්තිං ගච්ඡති කාරණස්ස දූරතො පස්සම්භිතත්තා. අරියොති නිද්දොසො. පරිසුද්ධො තුණ්හීභාවො, න තිත්ථියානං මූගබ්බතග්ගහණං විය අපරිසුද්ධොති අධිප්පායො. පඨමජ්ඣානාදීනීති ආදි-සද්දෙන තතියජ්ඣානාදීනි සඞ්ගණ්හාති.

ආරම්මණභූතෙන විතක්කෙන සහ ගතා පවත්තාති විතක්කසහගතාති ආහ ‘‘විතක්කාරම්මණා’’ති. විතක්කාරම්මණතා ච සඤ්ඤාමනසිකාරානං සුඛුමආරම්මණග්ගහණවසෙන දට්ඨබ්බා. තෙනාහ ‘‘න සන්තතො උපට්ඨහිංසූ’’ති. න පගුණං සම්මදෙව වසීභාවස්ස අනාපාදිතත්තා. සඤ්ඤාමනසිකාරාපීති තතියජ්ඣානාධිගමාය පවත්තියමානා සඤ්ඤාමනසිකාරාපි හානභාගියාව අහෙසුං, න විසෙසභාගියා. සම්මා ඨපෙහීති බහිද්ධා වික්ඛෙපං පහාය සම්මා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං ඨපෙහි. එකග්ගං කරොහීති තෙනෙව වික්ඛෙපපටිබාහනෙන අවිහතමානසතාය චිත්තසමාධානවසෙන එකග්ගං කරොහි. ආරොපෙහීති ඊසකම්පි බහුම්පි අපතිතං කත්වා කම්මට්ඨානාරම්මණෙ ආරොපෙහි. දුතියඅග්ගසාවකභූමියා පාරිපූරියා ආයස්මා මහාභිඤ්ඤො, න යථා තථාති ආහ ‘‘මහාභිඤ්ඤතන්ති ඡළභිඤ්ඤත’’න්ති. ඉමිනා උපායෙනාති ඉමිනා ‘‘අථ ඛො මං, ආවුසො’’තිආදිනා වුත්තෙන උපායෙන. වඩ්ඪෙත්වාති උත්තරි උත්තරි විසෙසභාගියභාවාපාදනෙන සමාධිං පඤ්ඤඤ්ච බ්රූහෙත්වා බ්රූහෙත්වා.

කොලිතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. උපතිස්සසුත්තවණ්ණනා

236. අතිඋළාරම්පිසත්තං වා සඞ්ඛාරං වා සන්ධාය වුත්තං සබ්බත්ථමෙව සබ්බසො ඡන්දරාගස්ස සුප්පහීනත්තා. ජානනත්ථං පුච්ඡති සත්ථුගුණානං අතිවිය උළාරතමභාවතො.

උපතිස්සසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. ඝටසුත්තවණ්ණනා

237. පරිවෙණග්ගෙනාති පරිවෙණභාගෙන. කෙචි ‘‘එකවිහාරෙති එකච්ඡන්නෙ එකස්මිං ආවාසෙ’’ති වදන්ති. තෙති තෙ ද්වෙපි ථෙරා. පාටියෙක්කෙසු ඨානෙසූති විසුං විසුං ඨානෙසු. නිසීදන්තීති දිවාවිහාරං නිසීදන්ති. ඔළාරිකො නාම ජාතො පරිත්තධම්මාරම්මණත්තා තස්ස. තෙති ථෙරො භගවා ච.

පරිපුණ්ණවීරියොති චතුකිච්චසාධනවසෙන සම්පුණ්ණවීරියො. පග්ගහිතවීරියොති ඊසකම්පි සඞ්කොචං අනාපජ්ජිත්වා පවත්තිතවීරියො. උපනික්ඛෙපනමත්තස්සෙවාති සමීපෙ ඨපනමත්තස්සෙව.

චතුභූමකධම්මෙසු ලබ්භමානත්තා පඤ්ඤාය ‘‘චතුභූමකධම්මෙ අනුපවිසිත්වා ඨිතට්ඨෙනා’’ති වුත්තං. ලක්ඛිතබ්බට්ඨෙන සමාධි එව සමාධිලක්ඛණං. එවං විපස්සනාලක්ඛණං වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤමඤ්ඤස්සාති අඤ්ඤස්ස අඤ්ඤස්ස නානාලක්ඛණාති වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤස්සාති ඉතරස්ස. ධුරන්ති වහිතබ්බභාරං. ද්වීසුපි එතෙසූති සමාධිලක්ඛණවිපස්සනාලක්ඛණෙසු සම්මාසම්බුද්ධො නිප්ඵත්තිං ගතො.

ඝටසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. නවසුත්තවණ්ණනා

238. අභිචෙතසි නිස්සිතා ආභිචෙතසිකා. පටිපක්ඛවිධමනෙන අභිවිසිට්ඨං චිත්තං අභිචිත්තං. යස්මා ඣානානං තංසම්පයුත්තං චිත්තං නිස්සාය පච්චයො හොතියෙව, තස්මා ‘‘නිස්සිතාන’’න්ති වුත්තං. නිකාමලාභීති යථිච්ඡිතලාභී . යථාපරිච්ඡෙදෙනාති යථාකතෙන කාලපරිච්ඡෙදෙන. විපුලලාභීති අප්පමාණලාභී. ‘‘කසිර’’න්ති හි පරිත්තං වුච්චති, තප්පටිපක්ඛෙන අකසිරං අප්පමාණං. තෙනාහ ‘‘පගුණජ්ඣානොති අත්ථො’’ති. සිථිලමාරබ්භාති සිථිලං වීරියාරම්භං කත්වාති අත්ථොති ආහ ‘‘සිථිලං වීරියං පවත්තෙත්වා’’ති.

නවසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. සුජාතසුත්තවණ්ණනා

239. අඤ්ඤානි රූපානීති පරෙසං රූපානි. අතික්කන්තරූපොති අත්තනො රූපසම්පත්තියා රූපසොභාය අතික්කමිත්වා ඨිතරූපො, සුචිරම්පි වෙලං ඔලොකෙන්තස්ස තුට්ඨිආවහො. දස්සනස්ස චක්ඛුස්ස හිතොති දස්සනීයො. පසාදං ආවහතීති පාසාදිකො. ඡවිවණ්ණසුන්දරතායාති ඡවිවණ්ණස්ස චෙව සරීරසණ්ඨානස්ස ච සොභනභාවෙන.

සුජාතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. ලකුණ්ඩකභද්දියසුත්තවණ්ණනා

240. විරූපසරීරවණ්ණන්ති අසුන්දරඡවිවණ්ණඤ්චෙව අසුන්දරසණ්ඨානඤ්ච. පමාණවසෙනාති සරීරප්පමාණවසෙන. ඉච්ඡිතිච්ඡිතන්ති අත්තනා ඉච්ඡිතිච්ඡිතං. මහාසාරජ්ජන්ති මහන්තො මඞ්කුභාවො.

ගුණෙ ආවජ්ජෙත්වාති අත්තනා ජානනකනියාමෙන සත්ථුනො කායගුණෙ ච චාරිත්තගුණෙ ච ආවජ්ජෙත්වා මනසි කත්වා.

යොජනාවට්ටන්ති යොජනපරික්ඛෙපං.

‘‘කායස්මී’’ති ගාථාසුඛත්ථං නිරනුනාසිකං කත්වා නිද්දෙසොති වුත්තං ‘‘කායස්මි’’න්ති. අකාරණං කායප්පමාණන්ති සරීරප්පමාණං නාම අප්පමාණං, සීලාදිගුණාව පමාණන්ති අධිප්පායො.

ලකුණ්ඩකභද්දියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. විසාඛසුත්තවණ්ණනා

241. පුරස්ස එසාති පොරී, චාතුරියයුත්තතා. තෙනාහ ‘‘පුරවාසීන’’න්තිආදි. සා පන දුතවිලම්බිතඛලිතවසෙන අප්පසන්නලූඛතාදිදොසරහිතා හොතීති ආහ ‘‘පුර…පෙ… වාචායා’’ති. අසන්දිද්ධායාති මුත්තවාචාය. තෙනාහ ‘‘අපලිබුද්ධායා’’තිආදි. න එලං දොසං ගලෙතීති අනෙලගලා, අවිරුජ්ඣනවාචා. තෙනාහ ‘‘නිද්දොසායා’’ති. චතුසච්චස්ස පකාසකා, න කදාචි සච්චවිමුත්තාති ආහ ‘‘චතුසච්චපරියාපන්නායා’’ති. තා හි චත්තාරි සච්චානි පරිච්ඡිජ්ජ ආපාදෙන්ති පටිපාදෙන්ති පවත්තෙන්ති. තෙනාහ ‘‘චත්තාරි සච්චානි අමුඤ්චිත්වා පවත්තායා’’ති. ධජො නාම සබ්බධම්මෙහි සමුස්සිතට්ඨෙන.

විසාඛසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. නන්දසුත්තවණ්ණ්ණනා

242. ආරඤ්ඤිකොතිආදීසු අරඤ්ඤකථාසීසෙන සෙනාසනපටිසංයුත්තානං ධුතඞ්ගානං, පිණ්ඩපාතකථාසීසෙන පිණ්ඩපාතපටිසංයුත්තානං, පංසුකූලිකසීසෙන චීවරපටිසංයුත්තානං, තග්ගහණෙනෙව වීරියනිස්සිතධුතඞ්ගස්ස ච සමාදාය වත්තනං දීපිතන්ති වෙදිතබ්බං. ආගතෙන භගවතා අපරභාගෙ කථිතං.

නන්දසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. තිස්සසුත්තවණ්ණනා

243. භණ්ඩකන්ති පත්තචීවරං. නිසීදියෙව වත්තස්ස අසික්ඛිතත්තා. තුජ්ජනත්ථෙන වාචා එව සත්තියොති ආහ ‘‘වාචාසත්තීහී’’ති.

වාචාය සන්නිතොදකෙනාති වචනසඞ්ඛාතෙන සමන්තතො නිච්චං කත්වා උපතුදනතො සන්නිතුදකෙන. විභත්තිඅලොපෙන සො නිද්දෙසො. තෙනාහ ‘‘වචනපතොදෙනා’’ති.

උච්චකුලෙ ජාති එතස්සාති ජාතිමා, බ්රහ්මජාතිකො ඉසි. මාතඞ්ගොති චණ්ඩාලො. තත්ථාති කුම්භකාරසාලායං. ඔකාසං යාචි කුම්භකාරං. මහන්තං දිස්වා ආහ – ‘‘පඨමතරං පවිට්ඨො පබ්බජිතො’’ති. තත්ථෙවාති තස්සායෙව සාලාය ද්වාරං නිස්සාය ද්වාරසමීපෙ. මෙති මයා. ඛම මය්හන්ති මය්හං අපරාධං ඛමස්සු. තෙති තයා. පුන තෙති තව. ගණ්හි උග්ගන්තුං අප්පදානවසෙන. තෙනාහ ‘‘නාස්ස උග්ගන්තුං අදාසී’’ති. පබුජ්ඣිංසූති නිද්දාය පබුජ්ඣිංසු පකතියා පබුජ්ඣනවෙලාය උපගතත්තා.

ඡවොති නිහීනො. අනන්තමායොති විවිධමායො මායාවී.

සොති මත්තිකාපිණ්ඩො. ‘‘සත්තධා භිජ්ජී’’ති එත්ථායමධිප්පායො – යං තෙන තාපසෙන පාරමිතාපරිභාවනසමිද්ධාහි නානාවිහාරසමාපත්තිපරිපූරිතාහි සීලදිට්ඨිසම්පදාදීහි සුසඞ්ඛතසන්තානෙ මහාකරුණාධිවාසෙ මහාසත්තෙ බොධිසත්තෙ අරියූපවාදකම්මං අභිසපසඞ්ඛාතං ඵරුසවචනං පවත්තිතං, තං මහාසත්තස්ස ඛෙත්තවිසෙසභාවතො තස්ස ච අජ්ඣාසයඵරුසතාය දිට්ඨධම්මවෙදනීයං හුත්වා සචෙ සො මහාසත්තං න ඛමාපෙති, තං කක්ඛළං හුත්වා විපච්චනසභාවං ජාතං, ඛමාපිතෙ පන මහාසත්තෙ පයොගසම්පත්තිපටිබාහිතත්තා අවිපාකධම්මතං ආපජ්ජති අහොසිකම්මභාවතො. අයඤ්හි අරියූපවාදපාපස්ස දිට්ඨධම්මවෙදනීයස්ස ච ධම්මතා. යං තං බොධිසත්තෙන සූරියුග්ගමනනිවාරණං කතං, අයං බොධිසත්තෙන දිට්ඨො උපායො. තෙන හි උබ්බාළ්හා මනුස්සා බොධිසත්තස්ස සන්තිකෙ තාපසං ආනෙත්වා ඛමාපෙසුං. සොපි ච මහාසත්තස්ස ගුණෙ ජානිත්වා තස්මිං චිත්තං පසාදෙසි. යං පනස්ස මත්ථකෙ මත්තිකාපිණ්ඩස්ස ඨපනං තස්ස සත්තධා ඵාලනං කතං, තං මනුස්සානං චිත්තානුරක්ඛණත්ථං. අඤ්ඤථා හි ඉමෙ පබ්බජිතා සමානා චිත්තස්ස වසං වත්තන්ති, න පන චිත්තමත්තනො වසෙ වත්තාපෙන්තීති මහාසත්තම්පි තෙන සදිසං කත්වා ගණ්හෙය්යුං, තදස්ස නෙසං දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායාති. පතිරූපන්ති යුත්තං.

තිස්සසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. ථෙරනාමකසුත්තවණ්ණනා

244. අතීතෙ ඛන්ධපඤ්චකෙති අතීතෙ අත්තභාවෙ. ඡන්දරාගප්පහානෙනාති ඡන්දරාගස්ස අච්චන්තමෙව ජහනෙන. පහීනං නාම හොති අනපෙක්ඛපරිච්චාගතො. පටිනිස්සට්ඨං නාම හොති සබ්බසො ඡඩ්ඩිතත්තා. තයොභවෙති ඉමිනා උපාදිණ්ණකධම්මානංයෙව ගහණං. සබ්බා ඛන්ධායතනධාතුයො චාති ඉමිනා උපාදිණ්ණානම්පි අනුපාදිණ්ණානම්පි ද්විධා පවත්තලොකියධම්මානං ගහණං අවිසෙසෙත්වා වුත්තත්තා. විදිතං පාකටං කත්වා ඨිතං පරිඤ්ඤාභිසමයවසෙන. තෙස්වෙවාති තෙභූමකධම්මෙසු එව. අනුපලිත්තං අමථිතං අසංකිලිට්ඨං තණ්හාදිට්ඨිසංකිලෙසාභාවතො. තදෙව සබ්බන්ති හෙට්ඨා තීසුපි පදෙසු ඉධ සබ්බග්ගහණෙන ගහිතං තෙභූමකවට්ටං. ජහිත්වාති පහානාභිසමයවසෙන. තණ්හා ඛීයති එත්ථාති තණ්හක්ඛයසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානෙ විමුත්තං. තමහන්ති තං උත්තමපුග්ගලං එකවිහාරිං බ්රූමි තණ්හාදුතියස්ස අභාවතො. එත්ථ ච පරිඤ්ඤාපහානාභිසමයකථනෙන ඉතරම්පි අභිසමයං අත්ථතො කථිතමෙවාති දට්ඨබ්බං.

ථෙරනාමකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. මහාකප්පිනසුත්තවණ්ණනා

245. මහාකප්පිනොති පූජාවචනමෙතං යථා ‘‘මහාමොග්ගල්ලානො’’ති. තථාරූපන්ති ‘‘බුද්ධො ධම්මො’’තිආදිකං ගුණවිසෙසවන්තපටිබද්ධං. සාසනන්ති දෙසන්තරතො ආගතවචනං. ජඞ්ඝවාණිජාති ජඞ්ඝචාරිනො වාණිජා. කිඤ්චි සාසනන්ති අපුබ්බපවත්තිදීපකං කිඤ්චි වචනන්ති පුච්ඡි. පීති උප්පජ්ජි යථා තං සුචිරං කතාභිනීහාරතාය පරිපක්කඤාණස්ස. අපරිමාණං ගුණස්ස අපරිමාණතො සබ්බඤ්ඤුගුණපරිදීපනතො, සෙසරතනද්වයෙ නිය්යානිකභාවදීපනතො දිට්ඨිසීලසාමඤ්ඤෙන සංහතභාවදීපනතොති වත්තබ්බං. යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජමානෙ අපායදුක්ඛතො සංසාරදුක්ඛතො ච අපතන්තෙ ධාරෙතීති ධම්මො. සුපරිසුද්ධදිට්ඨිසීලසාමඤ්ඤෙන සංහතොති සඞ්ඝොති. රතනත්ථො පන තිණ්ණම්පි සදිසො එවාති.

නවසතසහස්සානි අදාසි දෙවී. තුම්හෙති රාජිනිං ගාරවෙන බහුවචනෙන වදති. රාගොති අනුගච්ඡන්තරාගො.

ජනිතෙති කම්මකිලෙසෙහි නිබ්බත්තිතෙ. කම්මකිලෙසෙහි පජාතත්තා පජාති පජාසද්දො ජනිතසද්දෙන සමානත්ථොති ආහ – ‘‘ජනිතෙ, පජායාති අත්ථො’’ති. අට්ඨහි විජ්ජාහීති අම්බට්ඨසුත්තෙ (දී. නි. 1.278) ආගතනයෙන. තත්ථ හි විපස්සනාඤාණමනොමයිද්ධීහි සහ ඡ අභිඤ්ඤා ‘‘අට්ඨ විජ්ජා’’ති ආගතා . තපති පටිපක්ඛවිධමනෙන විජ්ජොතති, තං සූරියස්ස විරොචනන්ති ආහ – ‘‘තපතීති විරොචතී’’ති. ඣානං සමාපජ්ජිත්වා සමාහිතෙන චිත්තෙන විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා ඵලසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා නිසින්නොති ආහ – ‘‘දුවිධෙන ඣානෙන ඣායමානො’’ති. සබ්බමඞ්ගලගාථාති සබ්බමඞ්ගලාවිරොධී ගාථාති වදන්ති. තථා හි වදන්ති –

‘‘මඞ්ගලං භගවා බුද්ධො, ධම්මො සඞ්ඝො ච මඞ්ගලං;

සබ්බෙසම්පි ච සත්තානං, ස පුඤ්ඤවිතමඞ්ගල’’න්ති.

පූජං කාරෙත්වා එකං අගාරිකධම්මකථිකං උපාසකං ආහ. එත්ථ ච ‘‘ඣායී තපතී’’ති ඉමිනා ආරම්මණූපනිජ්ඣානානං ගහිතත්තා ධම්මරතනං ගහිතමෙව. ‘‘බ්රාහ්මණො’’ති ඉමිනා සඞ්ඝරතනං ගහිතමෙව. බුද්ධරතනං පන සරූපෙනෙව ගහිතන්ති.

මහාකප්පිනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

12. සහායකසුත්තවණ්ණනා

246. සම්මා සංසන්දනවසෙන එති පවත්තතීති සමෙති, සම්මාදිට්ඨිආදි. සම්මා චිරරත්තං චිරකාලං සමෙති එතෙසං අත්ථීති චිරරත්තංසමෙතිකා. තෙනාහ ‘‘දීඝරත්ත’’න්තිආදි. ඉදානි ඉමෙසන්ති එතරහි එතෙසං. අයං සාසනධම්මො අජ්ඣාසයතො පයොගතො ච සම්මා සංසන්දති සමෙති, තස්මා මජ්ඣෙ භින්නං විය සමමෙව න විසදිසං. කිඤ්ච තතො එව බුද්ධෙන භගවතා පවෙදිතධම්මවිනයෙ එතෙසං පටිපත්තිසාසනධම්මො සොභති විරොචතීති අත්ථො. අරියප්පවෙදිතෙති අරියෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදෙව පකාසිතෙ අරියධම්මෙ. සම්මදෙව සමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිවිනයානං වසෙන සුට්ඨු විනීතා සබ්බකිලෙසදරථපරිළාහානං වූපසමෙන.

සහායකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සාරත්ථප්පකාසිනියා සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය

භික්ඛුසංයුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා සමත්තා.

නිට්ඨිතා ච සාරත්ථප්පකාසිනියා

සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය නිදානවග්ගවණ්ණනා.