📜

3. දිට්ඨිසංයුත්තං

1. සොතාපත්තිවග්ගො

1. වාතසුත්තවණ්ණනා

206. දිට්ඨිසංයුත්තෙ න වාතා වායන්තීතිආදීසු එවං කිර තෙසං දිට්ඨි – ‘‘යෙපි එතෙ රුක්ඛසාඛාදීනි භඤ්ජන්තා වාතා වායන්ති, න එතෙ වාතා, වාතලෙසො නාමෙසො, වාතො පන එසිකත්ථම්භො විය පබ්බතකූටං විය ච ඨිතො. තථා යාපි එතා තිණකට්ඨාදීනි වහන්තියො නදියො සන්දන්ති, න එත්ථ උදකං සන්දකි, උදකලෙසො නාමෙස, උදකං පන එසිකත්ථම්භො විය පබ්බතකූටං විය ච ඨිතං. යාපිමා ගබ්භිනියො විජායන්තීති ච වුච්චන්ති, කිඤ්චාපි තා මිලාතුදරා හොන්ති, ගබ්භො පන න නික්ඛමති, ගබ්භලෙසො නාමෙසො, ගබ්භො පන එසිකත්ථම්භො විය පබ්බතකූටං විය ච ඨිතො. යෙපි එතෙ චන්දිමසූරියා උදෙන්ති වා අපෙන්ති වා, නෙව තෙ උදෙන්ති න අපෙන්ති, චන්දිමසූරියලෙසො නාමෙස, චන්දිමසූරියා පන එසිකත්ථම්භො විය පබ්බතකූටං විය ච ඨිතා’’ති.

2-4. එතංමමසුත්තාදිවණ්ණනා

207-209. දිට්ඨන්තිආදීසු දිට්ඨං රූපායතනං. සුතං සද්දායතනං. මුතං ගන්ධායතනං රසායතනං ඵොට්ඨබ්බායතනං. තඤ්හි පත්වා ගහෙතබ්බතො මුතන්ති ච වුත්තං. අවසෙසානි සත්තායතනානි විඤ්ඤාතං නාම. පත්තන්ති පරියෙසිත්වා වා අපරියෙසිත්වා වා පත්තං. පරියෙසිතන්ති පත්තං වා අපත්තං වා පරියෙසිතං. අනුවිචරිතං මනසාති චිත්තෙන අනුසඤ්චරිතං. ලොකස්මිඤ්හි පරියෙසිත්වා පත්තම්පි අත්ථි, පරියෙසිත්වා නොපත්තම්පි, අපරියෙසිත්වා පත්තම්පි, අපරියෙසිත්වා නොපත්තම්පි. තත්ථ පරියෙසිත්වා පත්තං පත්තං නාම, පරියෙසිත්වා නොපත්තං පරියෙසිතං නාම . අපරියෙසිත්වා පත්තඤ්ච අපරියෙසිත්වා නොපත්තඤ්ච මනසානුවිචරිතං නාම. අථ වා පරියෙසිත්වා පත්තම්පි අපරියෙසිත්වා පත්තම්පි පත්තට්ඨෙන පත්තං නාම, පරියෙසිත්වා නොපත්තමෙව පරියෙසිතං නාම, අපරියෙසිත්වා නොපත්තං මනසානුවිචරිතං නාම. සබ්බං වා එතං මනසා අනුවිචරිතමෙව.

5. නත්ථිදින්නසුත්තවණ්ණනා

210. නත්ථිදින්නන්තිආදීසු නත්ථි දින්නන්ති දින්නස්ස ඵලාභාවං සන්ධාය වදන්ති. යිට්ඨං වුච්චති මහායාගො. හුතන්ති පහෙණකසක්කාරො අධිප්පෙතො. තම්පි උභයං ඵලාභාවමෙව සන්ධාය පටික්ඛිපන්ති. සුකතදුක්කටානන්ති සුකතදුක්කතානං, කුසලාකුසලානන්ති අත්ථො. ඵලං විපාකොති යං ඵලන්ති වා විපාකොති වා වුච්චති, තං නත්ථීති වදන්ති. නත්ථි අයං ලොකොති පරලොකෙ ඨිතස්ස අයං ලොකො නත්ථි. නත්ථි පරො ලොකොති ඉධ ලොකෙ ඨිතස්සපි පරො ලොකො නත්ථි, සබ්බෙ තත්ථ තත්ථෙව උච්ඡිජ්ජන්තීති දස්සෙන්ති. නත්ථි මාතා නත්ථි පිතාති තෙසු සම්මාපටිපත්තිමිච්ඡාපටිපත්තීනං ඵලාභාවවසෙන වදන්ති. නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකාති චවිත්වා උප්පජ්ජනකසත්තා නාම නත්ථීති වදන්ති. නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණාති ලොකෙ සම්මාපටිපන්නා සමණබ්රාහ්මණා නාම නත්ථීති වදන්ති.

චාතුමහාභූතිකොති චතුමහාභූතමයො. පථවී පථවීකායන්ති අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු බාහිරං පථවීධාතුං. අනුපෙතීති අනුයාති. අනුපගච්ඡතීති තස්සෙව වෙවචනං, අනුගච්ඡතීතිපි අත්ථො. උභයෙනාපි උපෙති උපගච්ඡතීති දස්සෙන්ති. ආපාදීසුපි එසෙව නයො. ඉන්ද්රියානීති මනච්ඡට්ඨානි ඉන්ද්රියානි. සඞ්කමන්තීති ආකාසං පක්ඛන්දන්ති. ආසන්දිපඤ්චමාති නිපන්නමඤ්චෙන පඤ්චමා, මඤ්චො චෙව, චත්තාරො මඤ්චපාදෙ ගහෙත්වා ඨිතා චත්තාරො පුරිසා චාති අත්ථො. යාව ආළාහනාති යාව සුසානා. පදානීති ‘‘අයං එවං සීලවා අහොසි, එවං දුස්සීලො’’තිආදිනා නයෙන පවත්තානි ගුණාගුණපදානි. සරීරමෙව වා එත්ථ පදානීති අධිප්පෙතං. කාපොතකානීති කපොතකවණ්ණානි, පාරාවතපක්ඛවණ්ණානීති අත්ථො. භස්සන්තාති භස්මන්තා. අයමෙව වා පාළි. ආහුතියොති යං පහෙණකසක්කාරාදිභෙදං දින්නදානං, සබ්බං තං ඡාරිකාවසානමෙව හොති, න තතො පරං ඵලදායකං හුත්වා ගච්ඡතීති අත්ථො. දත්තුපඤ්ඤත්තන්ති දත්තූහි බාලමනුස්සෙහි පඤ්ඤත්තං. ඉදං වුත්තං හොති – බාලෙහි අබුද්ධීහි පඤ්ඤත්තමිදං දානං, න පණ්ඩිතෙහි. බාලා දෙන්ති, පණ්ඩිතා ගණ්හන්තීති දස්සෙන්ති.

6. කරොතොසුත්තවණ්ණනා

211. කරොතොති සහත්ථා කරොන්තස්ස. කාරයතොති ආණත්තියා කාරෙන්තස්ස. ඡින්දතොති පරෙසං හත්ථාදීනි ඡින්දන්තස්ස. ඡෙදාපයතොති පරෙහි ඡෙදාපෙන්තස්ස. පචතොති දණ්ඩෙන පීළෙන්තස්ස. පචාපයතොති පරෙහි දණ්ඩාදිනා පීළාපෙන්තස්ස. සොචතො සොචාපයතොති පරස්ස භණ්ඩහරණාදීහි සොකං සයං කරොන්තස්සාපි පරෙහි කාරෙන්තස්සාපි. කිලමතො කිලමාපයතොති ආහාරුපච්ඡෙදබන්ධනාගාරපවෙසනාදීහි සයං කිලමෙන්තස්සපි පරෙහි කිලමාපෙන්තස්සපි. ඵන්දතො ඵන්දාපයතොති පරං ඵන්දන්තං ඵන්දනකාලෙ සයම්පි ඵන්දතො පරෙම්පි ඵන්දාපයතො. පාණමතිපාතයතොති පාණං හනන්තස්සපි හනාපෙන්තස්සපි. එවං සබ්බත්ථ කරණකාරාපනවසෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො.

සන්ධින්ති ඝරසන්ධිං. නිල්ලොපන්ති මහාවිලොපං. එකාගාරිකන්ති එකමෙව ඝරං පරිවාරෙත්වා විලුම්පනං. පරිපන්ථෙ තිට්ඨතොති ආගතාගතානං අච්ඡින්දනත්ථං මග්ගෙ තිට්ඨතො. කරොතො න කරීයති පාපන්ති යංකිඤ්චි පාපං කරොමීති සඤ්ඤාය කරොතොපි පාපං න කරීයති, නත්ථි පාපං. සත්තා පන කරොමාති එවංසඤ්ඤිනො හොන්තීති දීපෙන්ති. ඛුරපරියන්තෙනාති ඛුරනෙමිනා, ඛුරධාරසදිසපරියන්තෙන වා. එකමංසඛලන්ති එකමංසරාසිං. පුඤ්ජන්ති තස්සෙව වෙවචනං. තතොනිදානන්ති එකමංසඛලකරණනිදානං.

දක්ඛිණන්ති දක්ඛිණතීරෙ මනුස්සා කක්ඛළා දාරුණා, තෙ සන්ධාය හනන්තොතිආදි වුත්තං. උත්තරන්ති උත්තරතීරෙ සද්ධා හොන්ති පසන්නා බුද්ධමාමකා ධම්මමාමකා සඞ්ඝමාමකා, තෙ සන්ධාය දදන්තොතිආදි වුත්තං. තත්ථ යජන්තොති මහායාගං කරොන්තො. දමෙනාති ඉන්ද්රියදමෙන උපොසථකම්මෙන. සංයමෙනාති සීලසංයමෙන. සච්චවජ්ජෙනාති සච්චවචනෙන. ආගමොති ආගමනං, පවත්තීති අත්ථො. සබ්බථාපි පාපපුඤ්ඤානං කිරියමෙව පටික්ඛිපන්ති.

7. හෙතුසුත්තවණ්ණනා

212. නත්ථිහෙතු නත්ථි පච්චයොති එත්ථ පච්චයොති හෙතුවෙවචනමෙව. උභයෙනාපි විජ්ජමානමෙව කායදුච්චරිතාදීනං සංකිලෙසපච්චයං, කායසුචරිතාදීනඤ්ච විසුද්ධිපච්චයං පටික්ඛිපන්ති. නත්ථි බලන්ති යම්හි අත්තනො බලෙ පතිට්ඨිතා ඉමෙ සත්තා දෙවත්තම්පි මාරත්තම්පි බ්රහ්මත්තම්පි සාවකබොධිම්පි පච්චෙකබොධිම්පි සබ්බඤ්ඤුතම්පි පාපුණන්ති, තං බලං පටික්ඛිපන්ති. නත්ථි වීරියන්තිආදීනි සබ්බානි අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානෙව. ‘‘ඉදං නො වීරියෙන, ඉදං පුරිසථාමෙන, ඉදං පුරිසපරක්කමෙන පත්ත’’න්ති, එවං පවත්තවචනපටික්ඛෙපකරණවසෙන පනෙතානි විසුං ආදියන්ති.

සබ්බෙ සත්තාති ඔට්ඨගොණගද්රභාදයො අනවසෙසෙ පරිග්ගණ්හන්ති. සබ්බෙ පාණාති එකින්ද්රියො පාණො, ද්වින්ද්රියො පාණොතිආදිවසෙන වදන්ති. සබ්බෙ භූතාති අණ්ඩකොසවත්ථිකොසෙසු භූතෙ සන්ධාය වදන්ති. සබ්බෙ ජීවාති සාලියවගොධුමාදයො සන්ධාය වදන්ති. තෙසු හි තෙ විරුහනභාවෙන ජීවසඤ්ඤිනො. අවසා අබලා අවීරියාති තෙසං අත්තනො වසො වා බලං වා වීරියං වා නත්ථි. නියතිසඞ්ගතිභාවපරිණතාති එත්ථ නියතීති නියතතා. සඞ්ගතීති ඡන්නං අභිජාතීනං තත්ථ තත්ථ ගමනං. භාවොති සභාවොයෙව. එවං නියතියා ච සඞ්ගතියා ච භාවෙන ච පරිණතා නානප්පකාරතං පත්තා. යෙන හි යථා භවිතබ්බං, සො තථෙව භවති. යෙන න භවිතබ්බං, සො න භවතීති දස්සෙන්ති. ඡස්වෙවාභිජාතීසූති ඡසු එව අභිජාතීසු ඨත්වා සුඛඤ්ච දුක්ඛඤ්ච පටිසංවෙදෙන්ති, අඤ්ඤා සුඛදුක්ඛභූමි නත්ථීති දස්සෙන්ති.

8-10. මහාදිට්ඨිසුත්තාදිවණ්ණනා

213-215. අකටාති අකතා. අකටවිධාති අකතවිධානා, ‘‘එවං කරොහී’’ති කෙනචි කාරිතාපි න හොන්තීති අත්ථො. අනිම්මිතාති ඉද්ධියාපි න නිම්මිතා. අනිම්මාතාති අනිම්මාපිතා. ‘‘අනිම්මිතබ්බා’’තිපි පාඨො, න නිම්මිතබ්බාති අත්ථො. වඤ්ඣාති වඤ්ඣපසුවඤ්ඣතාලාදයො විය අඵලා කස්සචි අජනකා. පබ්බතකූටං විය ඨිතාති කූටට්ඨා. එසිකට්ඨායිනො විය හුත්වා ඨිතාති එසිකට්ඨායිට්ඨිතා, යථා සුනිඛාතො එසිකත්ථම්භො නිච්චලො තිට්ඨති, එවං ඨිතාති අත්ථො. නඉඤ්ජන්තීති එසිකත්ථම්භො විය ඨිතත්තා න චලන්ති. න විපරිණමන්තීති පකතිං න විජහන්ති. න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්තීති අඤ්ඤමඤ්ඤං න උපහනන්ති. නාලන්ති න සමත්ථා. පථවීකායොතිආදීසු පථවීයෙව පථවීකායො, පථවීසමූහො වා. සත්තන්නංත්වෙව කායානන්ති යථා මුග්ගරාසිආදීසු පහටං සත්ථං මුග්ගරාසිආදීනං අන්තරෙනෙව පවිසති, එවං සත්තන්නං කායානං අන්තරෙන ඡිද්දෙන විවරෙන සත්ථං පවිසති. තත්ථ ‘‘අහං ඉමං ජීවිතා වොරොපෙමී’’ති කෙවලං සඤ්ඤාමත්තමෙව හොතීති දස්සෙන්ති.

යොනිපමුඛසතසහස්සානීති පමුඛයොනීනං උත්තමයොනීනං චුද්දසසතසහස්සානි අඤ්ඤානි ච සට්ඨිසතානි අඤ්ඤානි ච ඡසතානි පඤ්ච ච කම්මුනො සතානීති පඤ්චකම්මසතානි චාති කෙවලං තක්කමත්තකෙන නිරත්ථකදිට්ඨිං දීපෙන්ති. පඤ්ච ච කම්මානි තීණි ච කම්මානීතිආදීසුපි එසෙව නයො. කෙචි පනාහු ‘‘පඤ්ච කම්මානීති පඤ්චින්ද්රියවසෙන ගණ්හන්ති, තීණීති කායකම්මාදිවසෙනා’’ති. කම්මෙ ච අඩ්ඪකම්මෙ චාති එත්ථ පනස්ස කායකම්මවචීකම්මානි කම්මන්ති ලද්ධි, මනොකම්මං උපඩ්ඪකම්මන්ති. ද්වට්ඨිපටිපදාති ද්වාසට්ඨිපටිපදාති වදන්ති. ද්වට්ඨන්තරකප්පාති එකස්මිං කප්පෙ චතුසට්ඨි අන්තරකප්පා නාම හොන්ති, අයං පන අඤ්ඤෙ ද්වෙ අජානන්තො එවමාහ.

ඡළාභිජාතියොති කණ්හාභිජාති නීලාභිජාති ලොහිතාභිජාති හලිද්දාභිජාති සුක්කාභිජාති පරමසුක්කාභිජාතීති ඉමා ඡ අභිජාතියො වදන්ති. තත්ථ ඔරබ්භිකා සූකරිකා සාකුණිකා මාගවිකා ලුද්දා මච්ඡඝාතකා චොරා චොරඝාතකා බන්ධනාගාරිකා, යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කුරූරකම්මන්තා, අයං කණ්හාභිජාතීති වදන්ති. භික්ඛූ නීලාභිජාතීති වදන්ති. තෙ කිර චතූසු පච්චයෙසු කණ්ටකෙ පක්ඛිපිත්වා ඛාදන්ති, ‘‘භික්ඛූ ච කණ්ටකවුත්තිකා’’ති (අ. නි. 6.57) අයං හිස්ස පාළි එව. අථ වා කණ්ටකවුත්තිකා එව නාම එකෙ පබ්බජිතාති වදන්ති. ලොහිතාභිජාති නාම නිගණ්ඨා එකසාටකාති වදන්ති. ඉමෙ කිර පුරිමෙහි ද්වීහි පණ්ඩරතරා. ගිහී ඔදාතවසනා අචෙලකසාවකා හලිද්දාභිජාතීති වදන්ති. එවං අත්තනො පච්චයදායකෙ නිගණ්ඨෙහිපි ජෙට්ඨකතරෙ කරොන්ති. ආජීවකා ආජීවිනියො අයං සුක්කාභිජාතීති වදන්ති. තෙ කිර පුරිමෙහි චතූහි පණ්ඩරතරා . නන්දො වච්ඡො, කිසො සංකිච්චො, මක්ඛලි ගොසාලො පරමසුක්කාභිජාතීති වදන්ති. තෙ කිර සබ්බෙහි පණ්ඩරතරා.

අට්ඨපුරිසභූමියොති මන්දභූමි ඛිඩ්ඩාභූමි වීමංසකභූමි උජුගතභූමි සෙඛභූමි සමණභූමි ජානනභූමි පන්නභූමීති ඉමා අට්ඨ පුරිසභූමියොති වදන්ති. තත්ථ ජාතදිවසතො පට්ඨාය සත්ත දිවසෙ සම්බාධට්ඨානතො නික්ඛන්තත්තා සත්තා මන්දා හොන්ති මොමූහා, අයං මන්දභූමීති වදන්ති. යෙ පන දුග්ගතිතො ආගතා හොන්ති, තෙ අභිණ්හං රොදන්ති චෙව විරවන්ති ච, සුගතිතො ආගතා තං අනුස්සරිත්වා අනුස්සරිත්වා හසන්ති, අයං ඛිඩ්ඩාභූමි නාම. මාතාපිතූනං හත්ථං වා පාදං වා මඤ්චං වා පීඨං වා ගහෙත්වා භූමියං පදනික්ඛිපනං වීමංසකභූමි නාම. පදසා ගන්තුං සමත්ථකාලො උජුගතභූමි නාම. සිප්පානි සික්ඛනකාලො සෙඛභූමි නාම. ඝරා නික්ඛම්ම පබ්බජනකාලො සමණභූමි නාම. ආචරියං සෙවිත්වා ජානනකාලො ජානනභූමි නාම. ‘‘භික්ඛු ච පන්නකො ජිනො න කිඤ්චි ආහා’’ති එවං අලාභිං සමණං පන්නභූමීති වදන්ති.

එකූනපඤ්ඤාසආජීවකසතෙති එකූනපඤ්ඤාස ආජීවවුත්තිසතානි. පරිබ්බාජකසතෙති පරිබ්බාජකපබ්බජ්ජාසතානි. නාගවාසසතෙති නාගමණ්ඩලසතානි. වීසෙ ඉන්ද්රියසතෙති වීස ඉන්ද්රියසතානි. තිංසෙ නිරයසතෙති තිංස නිරයසතානි. රජොධාතුයොති රජඔකිරණට්ඨානානි. හත්ථපිට්ඨිපාදපිට්ඨාදීනි සන්ධාය වදති. සත්ත සඤ්ඤීගබ්භාති ඔට්ඨගොණගද්රභඅජපසුමිගමහිංසෙ සන්ධාය වදති. සත්ත අසඤ්ඤීගබ්භාති සාලියවගොධුමමුග්ගකඞ්ගුවරකකුද්රූසකෙ සන්ධාය වදති. නිගණ්ඨිගබ්භාති ගණ්ඨිම්හි ජාතගබ්භා, උච්ඡුවෙළුනළාදයො සන්ධාය වදති. සත්ත දෙවාති බහූ දෙවා, සො පන සත්තාති වදති. මනුස්සාපි අනන්තා, සො සත්තාති වදති. සත්ත පෙසාචාති පිසාචා මහන්තමහන්තා, සත්තාති වදති. සරාති මහාසරා. කණ්ණමුණ්ඩ-රථකාර-අනොතත්ත-සීහප්පපාත-ඡද්දන්ත-මුචලින්ද-කුණාලදහෙ ගහෙත්වා වදති.

පවුටාති ගණ්ඨිකා. පපාතාති මහාපපාතා. පපාතසතානීති ඛුද්දකපපාතසතානි. සුපිනාති මහාසුපිනා. සුපිනසතානීති ඛුද්දකසුපිනසතානි. මහාකප්පිනොති මහාකප්පානං. එත්ථ එකම්හා මහාසරා වස්සසතෙ වස්සසතෙ කුසග්ගෙන එකං උදකබින්දුං නීහරිත්වා සත්තක්ඛත්තුං තම්හි සරෙ නිරුදකෙ කතෙ එකො මහාකප්පොති වදති. එවරූපානං මහාකප්පානං චතුරාසීතිසතසහස්සානි ඛෙපෙත්වා බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච දුක්ඛස්සන්තං කරොන්තීති අයමස්ස ලද්ධි. පණ්ඩිතොපි කිර අන්තරාවිසුජ්ඣිතුං න සක්කොති, බාලොපි තතො උද්ධං න ගච්ඡති.

සීලෙනවාති අචෙලකසීලෙන වා අඤ්ඤෙන වා යෙන කෙනචි. වතෙනාති තාදිසෙනෙව වතෙන. තපෙනාති තපොකම්මෙන. අපරිපක්කං පරිපාචෙති නාම යො ‘‘අහං පණ්ඩිතො’’ති අන්තරා විසුජ්ඣති. පරිපක්කං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තීකරොති නාම යො ‘‘අහං බාලො’’ති වුත්තපරිමාණකාලං අතික්කමිත්වා යාති. හෙවං නත්ථීති එවං නත්ථි. තඤ්හි උභයම්පි න සක්කා කාතුන්ති දීපෙති. දොණමිතෙති දොණෙන මිතං විය. සුඛදුක්ඛෙති සුඛදුක්ඛං. පරියන්තකතෙති වුත්තපරිමාණෙන කාලෙන කතපරියන්තො. නත්ථි හායනවඩ්ඪනෙති නත්ථි හායනවඩ්ඪනානි, න සංසාරො පණ්ඩිතස්ස හායති, න බාලස්ස වඩ්ඪතීති අත්ථො. උක්කංසාවකංසෙති උක්කංසාවකංසා. හායනවඩ්ඪනානමෙවෙතං වෙවචනං. ඉදානි තමත්ථං උපමාය සාධෙන්තො සෙය්යථාපි නාමාතිආදිමාහ. තත්ථ සුත්තගුළෙති වෙඨෙත්වා කතසුත්තගුළෙ. නිබ්බෙඨියමානමෙව පලෙතීති පබ්බතෙ වා රුක්ඛග්ගෙ වා ඨත්වා ඛිත්තං සුත්තප්පමාණෙන නිබ්බෙඨියමානමෙව ගච්ඡති, සුත්තෙ ඛීණෙ තත්ථෙව තිට්ඨති, න ගච්ඡති එවමෙව බාලා ච පණ්ඩිතා ච කාලවසෙන නිබ්බෙඨියමානා සුඛදුක්ඛං පලෙන්ති, යථාවුත්තෙන කාලෙන අතික්කමන්තීති දස්සෙති.

11-18. අන්තවාසුත්තාදිවණ්ණනා

216-223. අන්තවා ලොකොති එකතො වඩ්ඪිතනිමිත්තං ලොකොති ගාහෙන වා තක්කෙන වා උප්පන්නදිට්ඨි. අනන්තවාති සබ්බතො වඩ්ඪිතං අප්පමාණනිමිත්තං ලොකොති ගාහෙන වා තක්කෙන වා උප්පන්නදිට්ඨි. තං ජීවං තං සරීරන්ති ජීවඤ්ච සරීරඤ්ච එකමෙවාති උප්පන්නදිට්ඨි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති. ඉමානි තාව සොතාපත්තිමග්ගවසෙන අට්ඨාරස වෙය්යාකරණානි එකං ගමනං.

2. දුතියගමනාදිවග්ගවණ්ණනා

224-301. දුතියං ගමනං දුක්ඛවසෙන වුත්තං. තත්රාපි අට්ඨාරසෙව වෙය්යාකරණානි, තතො පරානි ‘‘රූපී අත්තා හොතී’’තිආදීනි අට්ඨ වෙය්යාකරණානි, තෙහි සද්ධිං තං දුතියපෙය්යාලොති වුත්තො.

තත්ථ රූපීති ආරම්මණමෙව ‘‘අත්තා’’ති ගහිතදිට්ඨි. අරූපීති ඣානං ‘‘අත්තා’’ති ගහිතදිට්ඨි . රූපී ච අරූපී චාති ආරම්මණඤ්ච ඣානඤ්ච ‘‘අත්තා’’ති ගහිතදිට්ඨි. නෙව රූපී නාරූපීති තක්කමත්තෙන ගහිතදිට්ඨි. එකන්තසුඛීති ලාභීතක්කීජාතිස්සරානං උප්පන්නදිට්ඨි. ඣානලාභිනොපි හි අතීතෙ එකන්තසුඛං අත්තභාවං මනසිකරොතො එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජති. තක්කිනොපි ‘‘යථා එතරහි අහං එකන්තසුඛී, එවං සම්පරායෙපි භවිස්සාමී’’ති උප්පජ්ජති. ජාතිස්සරස්සපි සත්තට්ඨභවෙ සුඛිතභාවං පස්සන්තස්ස එවං උප්පජ්ජති, එකන්තදුක්ඛීතිආදීසුපි එසෙව නයො.

තතියපෙය්යාලො අනිච්චදුක්ඛවසෙන තෙහියෙව ඡබ්බීසතියා සුත්තෙහි වුත්තො, චතුත්ථපෙය්යාලො තිපරිවට්ටවසෙනාති.

දිට්ඨිසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.