📜

3. දිට්ඨිසංයුත්තං

1. සොතාපත්තිවග්ගො

1. වාතසුත්තවණ්ණනා

206. නඑතෙ වාතාති යෙ ඉමෙ රුක්ඛසාඛාදිභඤ්ජනකරා, එතෙ සත්තකායත්තා වාතා නාම න හොන්ති. තෙ හි නිච්චා ධුවා සස්සතා. තෙනාහ ‘‘වාතො පනා’’තිආදි. තෙන සත්තසු කායෙසු චතුත්ථං කායමාහ. රුක්ඛසාඛාදිභඤ්ජනකො එසො වාතලෙසො නාම, වාතසදිසොති අත්ථො. එසිකත්ථම්භො වියාති ඉමිනා නිච්චලභාවමෙව දස්සෙති, පබ්බතකූටං වියාති ඉමිනා පන සස්සතිසමංවාපි. අයඤ්හි වායු කායස්ස නිච්චතං අභිනිවිස්ස ඨිතො ‘‘මා ච අනිච්චතා පරො හොතූ’’ති න වාතා වායන්තීති බාධති. එස නයො නදියො සන්දන්තීතිආදීසු. උදකං පනාති දුතියං කායං සන්ධායාහ. ගබ්භො පන න නික්ඛමති කූටට්ඨාදිභාවෙනෙව තස්ස ලබ්භනතො. නෙව තෙ උදෙන්ති යථා වාතා, එවං තිට්ඨනතො ලොකස්ස පන තථා මතිමත්තන්ති අධිප්පායො.

වාතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2-4. එතංමමසුත්තාදිවණ්ණනා

207-209. දිට්ඨං රූපායතනං චක්ඛුනා දට්ඨබ්බතො. සුතං සද්දායතනං සොතෙන සොතබ්බතො. මුතං ගන්ධායතනාදි තිවිධං සම්පත්තගාහීහි ඝානාදීහි පත්වා ගහෙතබ්බතො. අවසෙසානි චක්ඛාදීනි සත්තායතනානි විඤ්ඤාතං නාම කෙවලං මනොවිඤ්ඤාණෙන විජානිතබ්බතො. පත්තන්ති අනුප්පත්තං, යං කිඤ්චි පාපුණිතබ්බං පරියෙසිත්වා ගවෙසිත්වා සම්පත්තන්ති අනුප්පත්තං. පරියෙසිතන්ති පරියිට්ඨං. චිත්තෙන අනුසඤ්චරිතන්ති මනසා චින්තිතං. ‘‘පත්තං පරියෙසිත’’න්ති එතස්මිං පදද්වයෙ චතුක්කං සම්භවතීති තං දස්සෙත්වා තස්ස වසෙන පත්තපරියෙසිතපදානි, තතො මනසා අනුවිචරිතඤ්ච නීහරිත්වා දස්සෙතුං ‘‘ලොකස්මිං හී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ පරියෙසිත්වා පත්තං නාම පරියෙසනාය පරිග්ගාහභාවතො. පරියෙසිතං නාම කෙවලං පරියෙසිතමෙවාති කත්වා පරියෙසිත්වා පත්තස්ස මනුස්සානුවිචරිතස්ස වුත්තත්තා. පඨමවිකප්පෙ සඞ්කරො අත්ථීති අසඞ්කරතො ච දස්සෙතුං ‘‘අථ වා’’තිආදි වුත්තං. සබ්බන්ති විඤ්ඤාතාදි. තඤ්හි මනොවිඤ්ඤාණෙන ගහිතත්තා මනසා අනුවිචරිතං නාම න දිට්ඨං සුතං මුතං.

එතංමමසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. නත්ථිදින්නසුත්තවණ්ණනා

210. දින්නන්ති දෙය්යධම්මසීසෙන දානං වුත්තන්ති ආහ ‘‘දින්නස්ස ඵලාභාවං සන්ධායා’’ති, දින්නං පන අන්නාදිවත්ථුං කථං පටික්ඛිපන්ති. එස නයො ‘‘යිට්ඨං හුත’’න්ති එත්ථාපි. මහායාගොති සබ්බසාධාරණං මහාදානං. පහෙණකසක්කාරොති පාහුනකානං කාතබ්බසක්කාරො. ඵලන්ති ආනිසංසඵලං නිස්සන්දඵලඤ්ච. විපාකොති සදිසඵලං. පරලොකෙ ඨිතස්ස අයං ලොකො නත්ථීති පරලොකෙ ඨිතස්ස කම්මුනා ලද්ධබ්බො අයං ලොකො න හොති. ඉධලොකෙ ඨිතස්සපි පරලොකො නත්ථීති ඉධලොකෙ ඨිතස්ස කම්මුනා ලද්ධබ්බො පරලොකො න හොති. තත්ථ කාරණමාහ – ‘‘සබ්බෙ තත්ථ තත්ථෙව උච්ඡිජ්ජන්තී’’ති. ඉමෙ සත්තා යත්ථ යත්ථ භවෙ යොනිආදීසු ච ඨිතා, තත්ථ තත්ථෙව උච්ඡිජ්ජන්ති නිරුදයවිනාසවසෙන නස්සන්ති. ඵලාභාවවසෙනාති මාතාපිතූසු සම්මාපටිපත්තිමිච්ඡාපටිපත්තීනං ඵලස්ස අභාවවසෙන ‘‘නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා’’ති වදන්ති, න මාතාපිතූනං, නාපි තෙසු ඉදානි කරියමානසක්කාරාසක්කාරානං අභාවවසෙන තෙසං ලොකපච්චක්ඛත්තා. පුබ්බුළකස්ස විය ඉමෙසං සත්තානං උප්පාදො නාම කෙවලො, න භවතො චවිත්වා ආගමනපුබ්බකොති දස්සනත්ථං ‘‘නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා’’ති වුත්තන්ති ආහ – ‘‘චවිත්වා උප්පජ්ජනකසත්තා නාම නත්ථී’’ති. සමණෙන නාම යාථාවතො ජානන්තෙන කස්සචි අකථෙත්වා සඤ්ඤතෙන භවිතබ්බං, අඤ්ඤථා ආහොපුරිසිකා නාම සියා. කිඤ්හි පරො පරස්ස කරිස්සති, තථා ච අත්තනො සම්පාදනස්ස කස්සචි අවස්සයො එව න සියා තත්ථ තත්ථෙව උච්ඡිජ්ජනතොති ආහ ‘‘යෙ ඉමඤ්ච…පෙ… පවෙදෙන්තී’’ති.

චතූසු මහාභූතෙසු නියුත්තොති චාතුමහාභූතිකො. යථා පන මත්තිකාය නිබ්බත්තං භාජනං මත්තිකාමයං, එවමයං චතූහි මහාභූතෙහි නිබ්බත්තොති ආහ ‘‘චතුමහාභූතමයො’’ති. අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතූති සත්තසන්තානගතා පථවීධාතු. බාහිරං පථවීධාතුන්ති බහිද්ධා මහාපථවිං. අනුයාතීති තස්ස අනුරූපභාවෙන යාති උපෙති. උපගච්ඡතීති පුබ්බෙ බාහිරපථවීකායතො තදෙකදෙසභූතා පථවී ආගන්ත්වා අජ්ඣත්තිකභාවප්පත්තියා සත්තභාවෙන සණ්ඨිතා ඉදානි ඝටාදිපථවී විය තමෙව බාහිරපථවීකායං උපෙති උපගච්ඡති, සබ්බසො තෙන නිබ්බිසෙසතං එකීභාවමෙව ගච්ඡතීති අත්ථො. ආපාදීසුපි එසෙව නයොති එත්ථ පජ්ජුන්නෙන මහාසමුද්දතො ගහිතආපො විය වස්සොදකභාවෙන පුනපි මහාසමුද්දං, සූරියරංසිතො ගහිතඉන්දග්ගිසඞ්ඛාතතෙජො විය පුනපි සූරියරංසිං, මහාවායුඛන්ධතො නිග්ගතමහාවායො විය තමෙව වායුඛන්ධං උපෙති උපගච්ඡතීති දිට්ඨිගතිකො සයමෙව අත්තනො වාදං භින්දති. උම්මත්තකපච්ඡිසදිසඤ්හි දිට්ඨිගතිකදස්සනං. මනච්ඡට්ඨානි ඉන්ද්රියානි ආකාසං පක්ඛන්දන්ති තෙසං විසයභාවා විසයාපීති වදති. විසයිග්ගහණෙන හි විසයා ගහිතා එව හොන්තීති. ගුණාගුණපදානීති ගුණදොසකොට්ඨාසා. සරීරමෙව පදානීති අධිප්පෙතං සරීරෙන තංතංකිරියාය පජ්ජිතබ්බතො. දබ්බන්ති මුය්හන්තීති දත්තූ, මූළ්හපුග්ගලා. තෙහි දත්තූහි බාලමනුස්සෙහි පඤ්ඤත්තං.

නත්ථිදින්නසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. කරොතොසුත්තවණ්ණනා

211. සහත්ථා කරොන්තස්සාති සහත්ථෙන කරොන්තස්ස. නිස්සග්ගියථාවරාදයොපි ඉධ සහත්ථකරණෙනෙව සඞ්ගහිතා. හත්ථාදීනීති හත්ථපාදකණ්ණනාසාදීනි. පචනං දහනං විබාධනන්ති ආහ ‘‘දණ්ඩෙන පීළෙන්තස්සා’’ති. පපඤ්චසූදනියං ‘‘තජ්ජෙන්තස්ස චා’’ති අත්ථො වුත්තො, ඉධ පන සුමඞ්ගලවිලාසිනියං විය තජ්ජනං පරිභාසනං දණ්ඩෙනෙව සඞ්ගහෙත්වා ‘‘දණ්ඩෙන පීළෙන්තස්ස’’ඉච්චෙව වුත්තං. සොකං සයං කරොන්තස්සාති පරස්ස සොකකාරණං සයං කරොන්තස්ස, සොකං වා උප්පාදෙන්තස්ස. පරෙහි අත්තනො වචනකරෙහි. සයම්පි ඵන්දතොති පරස්ස විබාධනප්පයොගෙන සයම්පි ඵන්දතො. අතිපාතයතොති පදං සුද්ධකත්තුඅත්ථෙ හෙතුකත්තුඅත්ථෙ ච වත්තතීති ආහ – ‘‘හනන්තස්සපි හනාපෙන්තස්සපී’’ති. කාරණවසෙනාති කාරාපනවසෙන.

ඝරස්ස භිත්ති අන්තො ච බහි ච සන්ධිතා හුත්වා ඨිතාව ඝරසන්ධි. කිඤ්චිපි අසෙසෙත්වා නිරවසෙසො ලොපො නිල්ලොපො. එකාගාරෙ නියුත්තො විලොපො එකාගාරිකො. පරිතො සබ්බසො පන්ථෙ හනනං පරිපන්ථො. පාපං න කරීයති පුබ්බෙ අසතො උප්පාදෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා, තස්මා නත්ථි පාපං. යදි එවං කථං සත්තා පාපෙ පවත්තන්තීති ආහ ‘‘සත්තා පන කරොමාති එවංසඤ්ඤිනො හොන්තී’’ති එවං කිරස්ස හොති ඉමෙසඤ්හි සත්තානං හිංසාදිකිරියා න අත්තානං ඵුසති තස්ස නිච්චතාය නිබ්බිකාරත්තා, සරීරං පන අචෙතනං කට්ඨකලිඞ්ගරූපමං, තස්මිං විකොපිතෙපි න කිඤ්චි පාපන්ති. ඛුරනෙමිනාති නිසිතඛුරමයනෙමිනා, ඛුරසදිසනෙමිනාති අත්ථො.

ගඞ්ගාය දක්ඛිණා දිසා අප්පතිරූපදෙසො, උත්තරදිසා පතිරූපදෙසොති අධිප්පායෙන ‘‘දක්ඛිණඤ්චෙපී’’තිආදි වුත්තන්ති ආහ ‘‘දක්ඛිණතීරෙ මනුස්සා කක්ඛළා’’තිආදි. මහායාගන්ති මහාවිජිතයඤ්ඤසදිසං මහායාගං. උපොසථකම්මෙනාති උපොසථකම්මෙන ච. ච-සද්දො හෙත්ථ ලුත්තනිද්දිට්ඨො. දමසද්දො හි ඉන්ද්රියසංවරස්ස උපොසථසීලස්ස ච වාචකො ඉධාධිප්පෙතො. කෙචි පන ‘‘උපොසථකම්මෙනා’’ති ඉදං ඉන්ද්රියදමනස්ස විසෙසනං, තස්මා ‘‘උපොසථකම්මභූතෙන ඉන්ද්රියදමෙනා’’ති අත්ථං වදන්ති. සීලසංයමෙනාති සීලසංවරෙන. සච්චවචනෙනාති සච්චවාචාය. තස්සා විසුං වචනං ලොකෙ ගරුතරපුඤ්ඤසම්මතභාවතො. යථා හි පාපධම්මෙසු මුසාවාදො ගරු, එවං පුඤ්ඤධම්මෙසු සච්චවාචා. තෙනාහ භගවා – ‘‘එකං ධම්මං අතීතස්සා’’තිආදි (ඉතිවු. 25). පවත්තීති යො කරොතීති වුච්චති, තස්ස සන්තානෙ ඵලස්ස නිබ්බත්තියා පච්චයභාවෙන පවත්ති. සබ්බථාති ‘‘කරොතො’’තිආදිනා වුත්තෙන සබ්බප්පකාරෙන කිරියමෙව පටික්ඛිපන්ති.

කරොතොසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. හෙතුසුත්තවණ්ණනා

212. උභයෙනාති හෙතුපච්චයපටිසෙධවචනෙන. සංකිලෙසපච්චයන්ති සංකිලිසනස්ස මලීනභාවස්ස කාරණං. විසුද්ධිපච්චයන්ති සංකිලෙසතො විසුද්ධියා වොදානස්ස කාරණං. නත්ථි බලන්ති සත්තානං දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකනිබ්බානසම්පත්තිආවහං බලං නාම කිඤ්චි නත්ථි. තෙනාහ ‘‘යම්හී’’තිආදි. නිදස්සනමත්තඤ්චෙතං, සංකිලෙසිකම්පි චායං පටික්ඛිපතෙව. අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානීති තස්සා තස්සා කිරියාය උස්සන්නට්ඨෙන බලං, සූරවීරභාවාවහට්ඨෙන වීරියං, තමෙව දළ්හග්ගාහභාවතො පොරිසං ධුරං වහන්තෙන පවත්තෙතබ්බතො පුරිසථාමො, පරං පරං ඨානං අක්කමනප්පවත්තියා පුරිසපරක්කමොති වුත්තොති වෙදිතබ්බං.

සත්වයොගතො, රූපාදීසු වා සත්තතාය සත්තා, පාණනතො අස්සාසනපස්සාසනවසෙන පවත්තියා පාණා, තෙ පන සො එකින්ද්රියාදිවසෙන විභජිත්වා වදතීති ආහ ‘‘එකින්ද්රියො’’තිආදි. අණ්ඩකොසාදීසු භවනතො භූතාති වුච්චන්තීති ආහ ‘‘අණ්ඩ…පෙ… වදන්තී’’ති. ජීවනතො පාණං ධාරෙන්තා විය වඩ්ඪනතො ජීවාති සාලියවාදිකෙ වදන්ති. නත්ථි එතෙසං සංකිලෙසවිසුද්ධීසු වසොති අවසා. නත්ථි තෙසං බලං වීරියන්ති අබලා අවීරියා. නියතතාති අච්ඡෙජ්ජසුත්තාවුතාභෙජ්ජමණිනො විය නියතප්පවත්තිතාය ගතිජාතිබන්ධාපවග්ගවසෙන නියමො. තත්ථ තත්ථ ගමනන්ති ඡන්නං අභිජාතීනං වසෙන තාසු තාසු ගතීසු උපගමනං. සමවායෙන සමාගමො සඞ්ගති. සභාවොයෙවාති යථා කණ්ටකස්ස තික්ඛතා, කපිත්ථඵලානං පරිමණ්ඩලතා , මිගපක්ඛීනං විචිත්තාකාරතා, එවං සබ්බස්සපි ලොකස්ස හෙතුපච්චයෙහි විනා තථා තථා පරිණාමො, අයං සභාවො එව අකිත්තිමො එව. තෙනාහ ‘‘යෙන හී’’තිආදි. ඡළභිජාතියො පරතො විත්ථාරීයන්ති. සුඛඤ්ච දුක්ඛඤ්ච පටිසංවෙදෙන්තීති වදන්තා අදුක්ඛමසුඛභූභිං සබ්බෙන සබ්බං න ජානන්තීති උල්ලිඞ්ගෙන්තො ‘‘අඤ්ඤා සුඛදුක්ඛභූමි නත්ථීති දස්සෙන්තී’’ති ආහ.

හෙතුසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8-10. මහාදිට්ඨිසුත්තාදිවණ්ණනා

213-215. අකතාති සමෙන වා විසමෙන වා කෙනචි හෙතුනා න කතා එව. කෙනචි කතං කරණං විධානං නත්ථි එතෙසන්ති අකතවිධානා. පදද්වයෙනපි ලොකෙ කෙනචි හෙතුපච්චයෙන නෙසං අභිනිබ්බත්තිතාභාවං දස්සෙති. ඉද්ධියාපි න නිම්මිතාති කස්සචි ඉද්ධිමතො දෙවස්ස බ්රහ්මුනො වා ඉද්ධියාපි න නිම්මිතා. අනිම්මිතාති වා කස්සචි අනිම්මාපකා. අජනකාති එතෙන පථවීකායාදීනං රූපාදිජනකභාවං පටික්ඛිපති. රූපසද්දාදයො හි පථවීකායාදීහි අප්පටිබද්ධවුත්තිකාති තස්ස ලද්ධි. යථා පබ්බතකූටං කෙනචි අනිබ්බත්තිතං කස්සචි ච අනිබ්බත්තකං, එවමෙතෙපීති ආහ ‘‘කූටට්ඨා’’ති. යමිදං ‘‘බීජාදිතො අඞ්කුරාදි ජායතී’’ති වුච්චති, තඤ්ච විජ්ජමානමෙව තතො නික්ඛමති, නාවිජ්ජමානං, අඤ්ඤථා යතො කුතොචි යස්ස කස්සචි උප්පත්ති සියාති අධිප්පායො. ඨිතාති නිබ්බිකාරභාවෙන ඨිතා. න චලන්තීති න විකාරං ආපජ්ජන්ති. විකාරාභාවෙන හි තෙසං සත්තන්නං කායානං එසිකට්ඨායිට්ඨිතතා. අනිඤ්ජනඤ්ච අත්තනො පකතියා අවට්ඨානමෙව. තෙනාහ ‘‘න විපරිණමන්තී’’ති. අවිපරිණාමධම්මත්තා එව ච නෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං න බ්යාබාධෙන්ති. සති හි විකාරං ආපාදෙතබ්බතාය බ්යාබාධකතාපි සියා, තථා අනුග්ගහෙතබ්බතාය අනුග්ගාහකතාති තදභාවං දස්සෙතුං පාළියං ‘‘නාල’’න්තිආදි වුත්තං. පථවී එව කායෙකදෙසත්තා පථවිකායො. ජීවසත්තමානං කායානං නිච්චතාය නිබ්බිකාරාභාවතො න හන්තබ්බතා, න ඝාටෙතබ්බතා චාති නෙව කොචි හන්තා ඝාතෙතා වා. තෙනාහ ‘‘සත්තන්නන්ත්වෙවා’’තිආදි. යදි කොචි හන්තා නත්ථි, කථං සත්ථප්පහාරොති ආහ ‘‘යථා මුග්ගරාසිආදීසූ’’තිආදි. කෙවලං සඤ්ඤාමත්තමෙව හොති, න ඝාතනාදි, පරමත්ථතො සත්තන්නන්ත්වෙව කායානං අවිකොපනීයභාවතොති අධිප්පායො.

පමුඛයොනීනන්ති මනුස්සතිරච්ඡානාදීසු ඛත්තියබ්රාහ්මණාදිසීහබ්යග්ඝාදිවසෙන පධානයොනීනං. සට්ඨිසතානි ඡසහස්සානි. ‘‘පඤ්ච ච කම්මුනො සතානී’’ති පදස්ස අත්ථදස්සනං ‘‘පඤ්ච කම්මසතානි චා’’ති . එසෙව නයොති ඉමිනා ‘‘කෙවලං තක්කමත්තෙන නිරත්ථකදිට්ඨිං දීපෙතී’’ති ඉමමෙව අත්ථං අතිදිසති. එත්ථ ච තක්කමත්තකෙනාති ඉමිනා යස්මා තක්කිකා නිරඞ්කුසතාය පරිකප්පනස්ස යං කිඤ්චි අත්තනො පරිකප්පිතං සාරතො මඤ්ඤමානා තථෙව අභිනිවිස්ස තක්කදිට්ඨිගාහං ගණ්හන්ති, තස්මා න තෙසං දිට්ඨිවත්ථූසු විඤ්ඤූහි විචාරණා කාතබ්බාති දස්සෙති. කෙචීති උත්තරවිහාරවාසිනො. තෙ හි ‘‘පඤ්ච කම්මානීති චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායා, ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි ‘පඤ්ච කම්මානීති පඤ්ඤාපෙන්තී’’ති වදන්ති. කම්මන්ති ලද්ධීති ඔළාරිකභාවතො පරිපුණ්ණකම්මන්ති ලද්ධි. මනොකම්මං අනොළාරිකත්තා උපඩ්ඪකම්මන්ති ලද්ධීති යොජනා. ‘‘ද්වාසට්ඨිපටිපදා’’ති වත්තබ්බෙ සභාවනිරුත්තිං අජානන්තා ‘‘ද්වට්ඨිපටිපදා’’ති වදන්ති. එකස්මිං කප්පෙති එකස්මිං මහාකප්පෙ. තත්ථාපි ච විවට්ටට්ඨායිසඤ්ඤිතෙ එකස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පෙ.

උරබ්භෙ හනන්තීති ඔරබ්භිකා. එවං සූකරිකාදයො වෙදිතබ්බා. ලුද්දාති අඤ්ඤෙපි යෙ කෙචි මාගවිකනෙසාදාදයො, තෙ පාපකම්මපසුතතාය කණ්හාභිජාතීති වදන්ති. භික්ඛූති බුද්ධසාසනෙ භික්ඛූ. තෙ කිර ‘‘සච්ඡන්දරාගා පරිභුඤ්ජන්තී’’ති අධිප්පායෙන චතූසු පච්චයෙසු කණ්ටකෙ පක්ඛිපිත්වා ඛාදන්තීති වදන්ති. කස්මාති චෙ? යස්මා තෙ පණීතපණීතෙ පච්චයෙ පටිසෙවන්තීති තස්ස මිච්ඡාගාහො. ඤායලද්ධෙපි පච්චයෙ පරිභුඤ්ජමානා ආජීවකසමයස්ස විලොමගාහිතාය පච්චයෙසු කණ්ටකෙ පක්ඛිපිත්වා ඛාදන්ති නාමාති වදන්තීති අපරෙ. එකෙ පබ්බජිතා, යෙ විසෙසතො අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තා. තථා හි තෙ කණ්ටකෙ වත්තන්තා විය හොන්තීති කණ්ටකවුත්තිකාති වුත්තා. ඨත්වා භුඤ්ජනනහානපටික්ඛෙපාදිවතසමායොගෙන පණ්ඩරතරා. අචෙලකසාවකාති ආජීවකසාවකෙ වදති. තෙ කිර ආජීවකසමයෙ ආජීවකලද්ධියා දළ්හගාහිතාය නිගණ්ඨෙහිපි පණ්ඩරතරා. නන්දාදයො කිර තථාරූපං ආජීවකපටිපත්තිං උක්කංසං පාපෙත්වා ඨිතා, තස්මා නිගණ්ඨෙහි ආජීවකසාවකෙහි ච පණ්ඩරතරා වුත්තා. පරමසුක්කාභිජාතීති අයං තෙසං ලද්ධි.

පුරිසභූමියොති පධානපුග්ගලෙන නිද්දෙසො. ඉත්ථීනම්පෙතා භූමියො ඉච්ඡන්තෙව. භික්ඛු ච පන්නකොතිආදි තෙසං පාළි එව. තත්ථ පන්නකොති භික්ඛාය විචරණකො, තෙසං වා පටිපත්තියා පටිපන්නකො. ජිනොති ජිණ්ණො ජරාවසෙන හීනධාතුකො, අත්තනො වා පටිපත්තියා පටිපක්ඛෙ ජිනිත්වා ඨිතො. සො කිර තථාභූතො ධම්මම්පි කස්සචි න කථෙති. තෙනාහ ‘‘න කිඤ්චි ආහා’’ති. නිට්ඨුහනාදිවිප්පකාරෙ කෙනචි කතෙපි ඛමනවසෙන න කිඤ්චි වදතීති වදන්ති. අලාභින්ති ‘‘සො න කුම්භිමුඛා පටිග්ගණ්හාතී’’තිආදිනා (දී. නි. 1.394) නයෙන වුත්තඅලාභහෙතුසමායොගෙන අලාභිං. තතො එව ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යපරෙතතාය සයනපරායණං සමණං පන්නභූමීති වදන්ති.

ආජීවවුත්තිසතානීති සත්තානං ආජීවභූතානි ජීවිකාවුත්තිසතානි. පසුග්ගහණෙන එළකජාති ගහිතා, මිගග්ගහණෙන රුරුගවයාදිසබ්බමිගජාති. බහූ දෙවාති චාතුමහාරාජිකාදිබ්රහ්මකායිකාදිවසෙන තෙසං අන්තරභෙදවසෙන බහූ දෙවා. තත්ථ චාතුමහාරාජිකානං එකච්චෙ අන්තරභෙදා මහාසමයසුත්තවසෙන (දී. නි. 2.331 ආදයො) දීපෙතබ්බා. මනුස්සාපි අනන්තාති දීපදෙසකුලවංසාජීවාදිවිභාගෙන මනුස්සාපි අනන්තභෙදා. පිසාචා එව පෙසාචා, තෙ මහන්තමහන්තා අජගරපෙතාදයො. ඡද්දන්තදහමන්දාකිනියො කුළීරමුචලින්දනාමෙන වදන්ති.

පවුටාති සබ්බගණ්ඨිකා. පණ්ඩිතොපි…පෙ… උද්ධං න ගච්ඡති. කස්මා? සත්තානං සංසරණකාලස්ස නියතභාවතො.

අපරිපක්කං සංසරණනිමිත්තං සීලාදිනා පරිපාචෙති නාම සීඝංයෙව විසුද්ධිප්පත්තියා. පරිපක්කං කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස පත්වා පත්වා කාලෙ පරිපක්කභාවාපාදනෙන බ්යන්තී කරොති නාම. සුත්තගුළෙති සුත්තවට්ටියං. නිබ්බෙඨියමානමෙව පලෙතීති උපමාය සත්තානං සංසාරො අනුක්කමෙන ඛීයතෙව, න තස්ස වඩ්ඪීති දස්සෙති පරිච්ඡින්නරූපත්තා. නිබ්බෙඨියමානමෙව සුත්තගුළං ගච්ඡතීති වුච්චති. තඤ්ච ඛො සුත්තපමාණෙන, සුත්තෙ පන අසති කුතො ගච්ඡති සුත්තගුළං. තෙනාහ – ‘‘සුත්තෙ ඛීණෙ න ගච්ඡතී’’ති. තත්ථෙව තිට්ඨති සුත්තපරියන්තන්ති අධිප්පායො. කාලවසෙනාති අත්තනි වෙඨෙත්වා ඨිතං සුඛදුක්ඛං යථාවුත්තස්ස කාලස්ස වසෙන නිබ්බෙඨියමානො බාලො ච පණ්ඩිතො ච පලෙති ගච්ඡති, නාතික්කමති සංසාරං.

මහාදිට්ඨිසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11-18. අන්තවාසුත්තාදිවණ්ණනා

216-223. එකතොවඩ්ඪිතනිමිත්තන්ති එකපස්සෙන වඩ්ඪිතං කසිණනිමිත්තං. ගාහෙනාති ලාභී ඣානචක්ඛුනා පස්සිත්වා ගහණෙන. තක්කෙනාති න ලාභී තක්කමත්තෙන. උප්පන්නදිට්ඨීති ‘‘ලොකො’’ති උප්පන්නදිට්ඨි. සබ්බතො වඩ්ඪිතන්ති සමන්තතො අප්පමාණකසිණනිමිත්තං. එකමෙවාති ‘‘එකමෙව වත්ථූ’’ති උප්පන්නදිට්ඨි. අට්ඨාරස වෙය්යාකරණානීති වෙය්යාකරණලක්ඛණප්පත්තානි අට්ඨාරස සුත්තානි. එකං ගමනන්ති එකං වෙය්යාකරණගමනං.

අන්තවාසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියගමනාදිවග්ගවණ්ණනා

224-301. දුක්ඛවසෙනවුත්තන්ති ‘‘ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, දුක්ඛෙ සති දුක්ඛං උපාදායා’’තිආදිදුක්ඛවසෙන වුත්තං. තාදිසමෙව දුතියං වෙය්යාකරණගමනං. තෙනාහ ‘‘තත්රාපි අට්ඨාරසෙව වෙය්යාකරණානී’’ති. තෙහීති ‘‘රූපී අත්තා හොතී’’තිආදිනයපවත්තෙහි වෙය්යාකරණෙහි සද්ධිං. තන්ති දුතියං ගමනං.

ආරම්මණමෙවාති කසිණසඞ්ඛාතං ආරම්මණමෙව. තක්කිසද්දෙන සුද්ධතක්කිකානං ගහණං දට්ඨබ්බං.

අනිච්චදුක්ඛවසෙනාති ‘‘යදනිච්චං, තං දුක්ඛං, තස්මිං සති තදුපාදාය එවං දිට්ඨි උප්පජ්ජතී’’ති වුත්තඅනිච්චදුක්ඛවසෙනාති. තෙහියෙවාති දුතියෙ පෙය්යාලෙ වුත්තප්පකාරෙහියෙව. තිපරිවට්ටවසෙනාති තෙහියෙව ඡබ්බීසතියා සුත්තෙහි චතුත්ථපෙය්යාලෙ තිපරිවට්ටවසෙන වුත්තොති යොජනා.

දුතියගමනාදිවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සාරත්ථප්පකාසිනියා සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය

දිට්ඨිසංයුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා සමත්තා.