📜

10. අබ්යාකතසංයුත්තං

1. ඛෙමාසුත්තං

410. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ඛෙමා භික්ඛුනී කොසලෙසු චාරිකං චරමානා අන්තරා ච සාවත්ථිං අන්තරා ච සාකෙතං තොරණවත්ථුස්මිං වාසං උපගතා හොති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො සාකෙතා සාවත්ථිං ගච්ඡන්තො, අන්තරා ච සාකෙතං අන්තරා ච සාවත්ථිං තොරණවත්ථුස්මිං එකරත්තිවාසං උපගච්ඡි. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, තොරණවත්ථුස්මිං තථාරූපං සමණං වා බ්රාහ්මණං වා ජාන යමහං අජ්ජ පයිරුපාසෙය්ය’’න්ති.

‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො සො පුරිසො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිස්සුත්වා කෙවලකප්පං තොරණවත්ථුං ආහිණ්ඩන්තො [අන්වාහිණ්ඩන්තො (සී.)] නාද්දස තථාරූපං සමණං වා බ්රාහ්මණං වා යං රාජා පසෙනදි කොසලො පයිරුපාසෙය්ය. අද්දසා ඛො සො පුරිසො ඛෙමං භික්ඛුනිං තොරණවත්ථුස්මිං වාසං උපගතං. දිස්වාන යෙන රාජා පසෙනදි කොසලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච –

‘‘නත්ථි ඛො, දෙව, තොරණවත්ථුස්මිං තථාරූපො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යං දෙවො පයිරුපාසෙය්ය. අත්ථි ච ඛො, දෙව, ඛෙමා නාම භික්ඛුනී, තස්ස භගවතො සාවිකා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. තස්සා ඛො පන අය්යාය එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘පණ්ඩිතා, වියත්තා මෙධාවිනී බහුස්සුතා චිත්තකථා කල්යාණපටිභානා’ති. තං දෙවො පයිරුපාසතූ’’ති.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන ඛෙමා භික්ඛුනී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ඛෙමං භික්ඛුනිං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ඛෙමං භික්ඛුනිං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, අය්යෙ, හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, භගවතා – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පනය්යෙ, න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, අය්යෙ, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, භගවතා – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පනය්යෙ, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති. ‘‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘‘කිං නු ඛො, අය්යෙ, හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ඉති පුට්ඨා සමානා – ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, භගවතා – හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. ‘කිං පනය්යෙ, න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨා සමානා – ‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං භගවතා – න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, අය්යෙ, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨා සමානා – ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, භගවතා – හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. ‘කිං පනය්යෙ, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨා සමානා – ‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං භගවතා – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. ‘කො නු ඛො , අය්යෙ, හෙතු, කො පච්චයො යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’’ති?

‘‘තෙන හි, මහාරාජ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, අත්ථි තෙ කොචි ගණකො වා මුද්දිකො වා සඞ්ඛායකො වා යො පහොති ගඞ්ගාය වාලුකං [වාලිකං (සී. ස්යා. කං.)] ගණෙතුං – එත්තකා [එත්තිකා (සී.)] වාලුකා ඉති වා, එත්තකානි වාලුකසතානි ඉති වා, එත්තකානි වාලුකසහස්සානි ඉති වා, එත්තකානි වාලුකසතසහස්සානි ඉති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, අය්යෙ’’. ‘‘අත්ථි පන තෙ කොචි ගණකො වා මුද්දිකො වා සඞ්ඛායකො වා යො පහොති මහාසමුද්දෙ උදකං ගණෙතුං – එත්තකානි උදකාළ්හකානි ඉති වා, එත්තකානි උදකාළ්හකසතානි ඉති වා, එත්තකානි උදකාළ්හකසහස්සානි ඉති වා, එත්තකානි උදකාළ්හකසතසහස්සානි ඉති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, අය්යෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘මහාය්යෙ, සමුද්දො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙන රූපෙ තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තං රූපං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවඞ්කතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. රූපසඞ්ඛායවිමුත්තො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති.

‘‘යාය වෙදනාය තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය, සා වෙදනා තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවඞ්කතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. වෙදනාසඞ්ඛායවිමුත්තො, මහාරාජ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති.

‘‘යාය සඤ්ඤා තථාගතං…පෙ… යෙහි සඞ්ඛාරෙහි තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය, තෙ සඞ්ඛාරා තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවඞ්කතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. සඞ්ඛාරසඞ්ඛායවිමුත්තො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති , ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති.

‘‘යෙන විඤ්ඤාණෙ තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තං විඤ්ඤාණං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවඞ්කතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. විඤ්ඤාණසඞ්ඛායවිමුත්තො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙතී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ඛෙමාය භික්ඛුනියා භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා ඛෙමං භික්ඛුනිං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අපරෙන සමයෙන යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ, හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, මයා – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පන, භන්තෙ, න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං මයා – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති ? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, මයා – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පන, භන්තෙ, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං මයා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ, හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, මහාරාජ, මයා – හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි…පෙ…. ‘‘‘කිං පන, භන්තෙ, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘‘‘එතම්පි ඛො, මහාරාජ, අබ්යාකතං මයා – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති?

‘‘තෙන හි, මහාරාජ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, අත්ථි තෙ කොචි ගණකො වා මුද්දිකො වා සඞ්ඛායකො වා යො පහොති ගඞ්ගාය වාලුකං ගණෙතුං – එත්තකා වාලුකා ඉති වා…පෙ… එත්තකානි වාලුකසතසහස්සානි ඉති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘අත්ථි පන තෙ කොචි ගණකො වා මුද්දිකො වා සඞ්ඛායකො වා යො පහොති මහාසමුද්දෙ උදකං ගණෙතුං – එත්තකානි උදකාළ්හකානි ඉති වා…පෙ… එත්තකානි උදකාළ්හකසතසහස්සානි ඉති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘මහා, භන්තෙ, සමුද්දො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යෙන රූපෙන තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය, තං රූපං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවඞ්කතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. රූපසඞ්ඛායවිමුත්තො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති. යාය වෙදනාය…පෙ… යාය සඤ්ඤාය…පෙ… යෙහි සඞ්ඛාරෙහි…පෙ…’’.

‘‘යෙන විඤ්ඤාණෙන තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය, තං විඤ්ඤාණං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවඞ්කතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. විඤ්ඤාණසඞ්ඛායවිමුත්තො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාහො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙති, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න උපෙතී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යත්ර හි නාම සත්ථු චෙව [සත්ථුනො චෙව (සී.)] සාවිකාය ච අත්ථෙන අත්ථො බ්යඤ්ජනෙන බ්යඤ්ජනං සංසන්දිස්සති , සමෙස්සති, න විරොධයිස්සති [විහායිස්සති (සී. ස්යා. කං.), විගායිස්සති (ක.)] යදිදං අග්ගපදස්මිං. එකමිදාහං, භන්තෙ, සමයං ඛෙමං භික්ඛුනිං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං අපුච්ඡිං. සාපි මෙ අය්යා එතෙහි පදෙහි එතෙහි බ්යඤ්ජනෙහි එතමත්ථං බ්යාකාසි, සෙය්යථාපි භගවා. අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යත්ර හි නාම සත්ථු චෙව සාවිකාය ච අත්ථෙන අත්ථො බ්යඤ්ජනෙන බ්යඤ්ජනං සංසන්දිස්සති, සමෙස්සති, න විරොධයිස්සති යදිදං අග්ගපදස්මිං. හන්ද දානි මයං, භන්තෙ, ගච්ඡාම. බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්ස දානි ත්වං, මහාරාජ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමීති. පඨමං.

2. අනුරාධසුත්තං

411. එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා අනුරාධො භගවතො අවිදූරෙ අරඤ්ඤකුටිකායං විහරති. අථ ඛො සම්බහුලා අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා යෙනායස්මා අනුරාධො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා අනුරාධෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු . එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ආයස්මන්තං අනුරාධං එතදවොචුං – ‘‘යො සො, ආවුසො අනුරාධ, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො ඉමෙසු චතූසු ඨානෙසු පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති? ‘‘යො සො, ආවුසො, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො අඤ්ඤත්ර ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති – ‘හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා’’ති. එවං වුත්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ආයස්මන්තං අනුරාධං එතදවොචුං – ‘‘සො චායං [යො චායං (සී.)] භික්ඛු නවො භවිස්සති අචිරපබ්බජිතො, ථෙරො වා පන බාලො අබ්යත්තො’’ති. අථ ඛො තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා ආයස්මන්තං අනුරාධං නවවාදෙන ච බාලවාදෙන ච අපසාදෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිංසු.

අථ ඛො ආයස්මතො අනුරාධස්ස අචිරපක්කන්තෙසු අඤ්ඤතිත්ථියෙසු පරිබ්බාජකෙසු එතදහොසි – ‘‘සචෙ ඛො මං තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා උත්තරිං පුච්ඡෙය්යුං, කථං බ්යාකරමානො නු ඛ්වාහං තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං වුත්තවාදී චෙව භගවතො අස්සං, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්යං, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්යං, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්යා’’ති? අථ ඛො ආයස්මා අනුරාධො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා අනුරාධො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, භගවතො අවිදූරෙ අරඤ්ඤකුටිකායං විහරාමි. අථ ඛො, භන්තෙ, සම්බහුලා අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මයා සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා මං එතදවොචුං – ‘‘යො සො, ආවුසො අනුරාධ, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො ඉමෙසු චතූසු ඨානෙසු පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති? එවං වුත්තාහං, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියෙ පරිබ්බාජකෙ එතදවොචං – ‘‘යො සො, ආවුසො , තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො අඤ්ඤත්ර ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා මං එතදවොචුං – ‘‘සො චායං භික්ඛු නවො භවිස්සති අචිරපබ්බජිතො ථෙරො වා පන බාලො අබ්යත්තො’’ති. අථ ඛො මං, භන්තෙ, තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා නවවාදෙන ච බාලවාදෙන ච අපසාදෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිංසු. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, අචිරපක්කන්තෙසු තෙසු අඤ්ඤතිත්ථියෙසු පරිබ්බාජකෙසු එතදහොසි – ‘‘සචෙ ඛො මං තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා උත්තරිං පුච්ඡෙය්යුං, කථං බ්යාකරමානො නු ඛ්වාහං තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං වුත්තවාදී චෙව භගවතො අස්සං, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්යං, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්යං, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්යා’’ති?

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති?

‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’.

‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති?

‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’.

‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘වෙදනා නිච්චා වා අනිච්චා වා’’ති?…පෙ… සඤ්ඤා …පෙ… සඞ්ඛාරා…පෙ… ‘‘විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති?

‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’.

‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති?

‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’.

‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘තස්මාතිහ, අනුරාධ, යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. යා කාචි වෙදනා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා…පෙ… යා කාචි සඤ්ඤා…පෙ… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා…පෙ… යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවං පස්සං, අනුරාධ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති. නිබ්බින්දං විරජ්ජති; විරාගා විමුච්චති; විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සඤ්ඤං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සඞ්ඛාරෙ තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘විඤ්ඤාණං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපස්මිං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘අඤ්ඤත්ර රූපා තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘වෙදනාය…පෙ… අඤ්ඤත්ර වෙදනාය…පෙ… සඤ්ඤාය…පෙ… අඤ්ඤත්ර සඤ්ඤාය…පෙ… සඞ්ඛාරෙසු…පෙ… අඤ්ඤත්ර සඞ්ඛාරෙහි…පෙ… විඤ්ඤාණස්මිං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘අඤ්ඤත්ර විඤ්ඤාණා තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, රූපං, වෙදනං, සඤ්ඤං, සඞ්ඛාරෙ, විඤ්ඤාණං තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අනුරාධ, අයං සො අරූපී අවෙදනො අසඤ්ඤී අසඞ්ඛාරො අවිඤ්ඤාණො තථාගතොති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එත්ථ ච තෙ, අනුරාධ, දිට්ඨෙව ධම්මෙ සච්චතො ථෙතතො තථාගතෙ අනුපලබ්භියමානෙ [තථාගතො අනුපලබ්භියමානො (ස්යා. ක.), තථාගතෙ අනුපලබ්භමානෙ (?)] කල්ලං නු තෙ තං වෙය්යාකරණං [වෙය්යාකරණාය (සී.)] – යො සො, ආවුසො, තථාගතො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො, තං තථාගතො අඤ්ඤත්ර ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙති – ‘‘‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු සාධු, අනුරාධ! පුබ්බෙ චාහං, අනුරාධ, එතරහි ච දුක්ඛඤ්චෙව පඤ්ඤාපෙමි දුක්ඛස්ස ච නිරොධ’’න්ති. දුතියං.

3. පඨමසාරිපුත්තකොට්ඨිකසුත්තං

412. එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො, ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච –

‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, ආවුසො, භගවතා – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පනාවුසො, න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, ආවුසො, අබ්යාකතං භගවතා – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, ආවුසො, භගවතා – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පනාවුසො, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, ආවුසො, අබ්යාකතං භගවතා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො, හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨො සමානො, ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, ආවුසො, භගවතා – හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි…පෙ… ‘කිං පනාවුසො, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘එතම්පි ඛො, ආවුසො, අබ්යාකතං භගවතා – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. කො නු ඛො, ආවුසො, හෙතු, කො පච්චයො යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති?

‘‘හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛො, ආවුසො, රූපගතමෙතං. න හොති තථාගතො පරං මරණාති, රූපගතමෙතං. හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති, රූපගතමෙතං. නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති, රූපගතමෙතං. හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛො, ආවුසො, වෙදනාගතමෙතං. න හොති තථාගතො පරං මරණාති, වෙදනාගතමෙතං. හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති, වෙදනාගතමෙතං. නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති, වෙදනාගතමෙතං. හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛො, ආවුසො, සඤ්ඤාගතමෙතං. න හොති තථාගතො පරං මරණාති, සඤ්ඤාගතමෙතං. හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති, සඤ්ඤාගතමෙතං. නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති, සඤ්ඤාගතමෙතං. හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛො, ආවුසො, සඞ්ඛාරගතමෙතං . න හොති තථාගතො පරං මරණාති, සඞ්ඛාරගතමෙතං. හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති, සඞ්ඛාරගතමෙතං. නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති, සඞ්ඛාරගතමෙතං. හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛො, ආවුසො, විඤ්ඤාණගතමෙතං. න හොති තථාගතො පරං මරණාති, විඤ්ඤාණගතමෙතං. හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති, විඤ්ඤාණගතමෙතං. නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති, විඤ්ඤාණගතමෙතං. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති. තතියං.

4. දුතියසාරිපුත්තකොට්ඨිකසුත්තං

413. එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො, ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ…පෙ… (සායෙව පුච්ඡා) ‘‘කො නු ඛො, ආවුසො, හෙතු, කො පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති? ‘‘රූපං ඛො, ආවුසො, අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, රූපසමුදයං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, රූපනිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං , රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, විඤ්ඤාණසමුදයං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, විඤ්ඤාණනිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’තිපිස්ස හොති.

‘‘රූපඤ්ච ඛො, ආවුසො, ජානතො පස්සතො යථාභූතං, රූපසමුදයං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, රූපනිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, රූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, විඤ්ඤාණසමුදයං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, විඤ්ඤාණනිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති. චතුත්ථං.

5. තතියසාරිපුත්තකොට්ඨිකසුත්තං

414. එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො, ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ…පෙ… (සායෙව පුච්ඡා) ‘‘කො නු ඛො, ආවුසො, හෙතු කො පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති? ‘‘රූපෙ ඛො, ආවුසො, අවිගතරාගස්ස අවිගතච්ඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස අවිගතතණ්හස්ස ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. වෙදනාය…පෙ… සඤ්ඤාය…පෙ… සඞ්ඛාරෙසු…පෙ… විඤ්ඤාණෙ අවිගතරාගස්ස අවිගතච්ඡන්දස්ස අවිගතපෙමස්ස අවිගතපිපාසස්ස අවිගතපරිළාහස්ස අවිගතතණ්හස්ස ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. රූපෙ ච ඛො, ආවුසො, විගතරාගස්ස…පෙ… වෙදනාය…පෙ… සඤ්ඤාය…පෙ… සඞ්ඛාරෙසු…පෙ… විඤ්ඤාණෙ විගතරාගස්ස විගතච්ඡන්දස්ස විගතපෙමස්ස විගතපිපාසස්ස විගතපරිළාහස්ස විගතතණ්හස්ස ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු, අයං පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති. පඤ්චමං.

6. චතුත්ථසාරිපුත්තකොට්ඨිකසුත්තං

415. එකං සමයං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො, ආයස්මා ච මහාකොට්ඨිකො බාරාණසියං විහරන්ති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා මහාකොට්ඨිකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා මහාකොට්ඨිකෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොච – ‘‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො කොට්ඨික, හොති තථාගතො පරං මරණා’ති…පෙ… ‘කිං පනාවුසො, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘එතම්පි ඛො, ආවුසො, අබ්යාකතං භගවතා – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි’’. ‘‘කො නු ඛො, ආවුසො, හෙතු, කො පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති?

‘‘රූපාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, රූපරතස්ස රූපසම්මුදිතස්ස රූපනිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. වෙදනාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, වෙදනාරතස්ස වෙදනාසම්මුදිතස්ස, වෙදනානිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… සඤ්ඤාරාමස්ස ඛො, ආවුසො…පෙ… සඞ්ඛාරාරාමස්ස ඛො ආවුසො…පෙ… විඤ්ඤාණාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, විඤ්ඤාණරතස්ස විඤ්ඤාණසම්මුදිතස්ස විඤ්ඤාණනිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති’’.

‘‘න රූපාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, න රූපරතස්ස න රූපසම්මුදිතස්ස, රූපනිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. න වෙදනාරාමස්ස ඛො, ආවුසො…පෙ… න සඤ්ඤාරාමස්ස ඛො, ආවුසො…පෙ… න සඞ්ඛාරාරාමස්ස ඛො, ආවුසො…පෙ… න විඤ්ඤාණාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, න විඤ්ඤාණරතස්ස න විඤ්ඤාණසම්මුදිතස්ස, විඤ්ඤාණනිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු, අයං පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති.

‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති? ‘‘සියා, ආවුසො. භවාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, භවරතස්ස භවසම්මුදිතස්ස, භවනිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. න භවාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, න භවරතස්ස න භවසම්මුදිතස්ස, භවනිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. අයම්පි ඛො, ආවුසො, පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති.

‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති? ‘‘සියා, ආවුසො. උපාදානාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, උපාදානරතස්ස උපාදානසම්මුදිතස්ස, උපාදානනිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. න උපාදානාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, න උපාදානරතස්ස න උපාදානසම්මුදිතස්ස, උපාදානනිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ… ‘නෙව, හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. අයම්පි ඛො ආවුසො, පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති.

‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති? ‘‘සියා, ආවුසො. තණ්හාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, තණ්හාරතස්ස තණ්හාසම්මුදිතස්ස, තණ්හානිරොධං අජානතො අපස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස හොති. න තණ්හාරාමස්ස ඛො, ආවුසො, න තණ්හාරතස්ස න තණ්හාසම්මුදිතස්ස, තණ්හානිරොධං ජානතො පස්සතො යථාභූතං, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති…පෙ. … ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපිස්ස න හොති. අයම්පි ඛො, ආවුසො, පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති.

‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො, යෙනෙතං අබ්යාකතං භගවතා’’ති? ‘‘එත්ථ දානි, ආවුසො සාරිපුත්ත, ඉතො උත්තරි කිං ඉච්ඡසි? තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තස්ස, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනො වට්ටං [වත්තං (ස්යා. කං. ක.) වද්ධං (පී.)] නත්ථි පඤ්ඤාපනායා’’ති. ඡට්ඨං.

7. මොග්ගල්ලානසුත්තං

416. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙනායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා මහාමොග්ගල්ලානෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච –

‘‘කිං නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, සස්සතො ලොකො’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘සස්සතො ලොකො’’’ති. ‘‘කිං පන, භො මොග්ගල්ලාන, අසස්සතො ලොකො’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘අසස්සතො ලොකො’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, අන්තවා ලොකො’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘අන්තවා ලොකො’’’ති. ‘‘කිං පන, භො මොග්ගල්ලාන, අනන්තවා ලොකො’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘අනන්තවා ලොකො’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, තං ජීවං තං සරීර’’න්ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘තං ජීවං තං සරීර’’’න්ති. ‘‘කිං පන, භො මොග්ගල්ලාන, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’’න්ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’’’න්ති. ‘‘කිං නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පන, භො මොග්ගල්ලාන, න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පන, භො මොග්ගල්ලාන, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘කො නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, හෙතු කො පච්චයො, යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – සස්සතො ලොකොති වා, අසස්සතො ලොකොති වා, අන්තවා ලොකොති වා, අනන්තවා ලොකොති වා, තං ජීවං තං සරීරන්ති වා, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්ති වා, හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා? කො පන, භො මොග්ගල්ලාන, හෙතු කො පච්චයො, යෙන සමණස්ස ගොතමස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – සස්සතො ලොකොතිපි, අසස්සතො ලොකොතිපි, අන්තවා ලොකොතිපි, අනන්තවා ලොකොතිපි, තං ජීවං තං සරීරන්තිපි, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්තිපි, හොති තථාගතො පරං මරණාතිපි, න හොති තථාගතො පරං මරණාතිපි, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාතිපි, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාතිපී’’ති?

‘‘අඤ්ඤතිත්ථියා ඛො, වච්ඡ, පරිබ්බාජකා චක්ඛුං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සන්ති…පෙ… ජිව්හං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සන්ති…පෙ… මනං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සන්ති. තස්මා අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – සස්සතො ලොකොති වා…පෙ… නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා. තථාගතො ච ඛො, වච්ඡ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො චක්ඛුං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති…පෙ… ජිව්හං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති…පෙ… මනං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති. තස්මා තථාගතස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – සස්සතො ලොකොතිපි…පෙ… නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාතිපී’’ති.

අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො උට්ඨායාසනා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, සස්සතො ලොකො’’ති? අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, මයා – ‘සස්සතො ලොකො’ති…පෙ…. ‘‘කිං පන, භො ගොතම, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං මයා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘කො නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු කො පච්චයො, යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා? කො පන, භො ගොතම, හෙතු කො පච්චයො, යෙන භොතො ගොතමස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපී’’ති?

‘‘අඤ්ඤතිත්ථියා ඛො, වච්ඡ, පරිබ්බාජකා චක්ඛුං ‘එතං මම, එසොහමස්මි , එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සන්ති…පෙ… ජිව්හං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සන්ති…පෙ… මනං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සන්ති. තස්මා අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා. තථාගතො ච ඛො, වච්ඡ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො චක්ඛුං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති…පෙ… ජිව්හං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති…පෙ… මනං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති සමනුපස්සති. තස්මා තථාගතස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අසස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අන්තවා ලොකො’තිපි, ‘අනන්තවා ලොකො’තිපි, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්තිපි, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්තිපි, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! යත්ර හි නාම සත්ථු ච [සත්ථුස්ස ච (සී. පී.), සත්ථු චෙව (ඛෙමාසුත්තෙ)] සාවකස්ස ච අත්ථෙන අත්ථො බ්යඤ්ජනෙන බ්යඤ්ජනං සංසන්දිස්සති සමෙස්සති න විරොධයිස්සති, යදිදං අග්ගපදස්මිං. ඉදානාහං, භො ගොතම, සමණං මහාමොග්ගල්ලානං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං අපුච්ඡිං. සමණොපි මෙ මොග්ගල්ලානො එතෙහි පදෙහි එතෙහි බ්යඤ්ජනෙහි තමත්ථං බ්යාකාසි, සෙය්යථාපි භවං ගොතමො. අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම ! යත්ර හි නාම සත්ථු ච සාවකස්ස ච අත්ථෙන අත්ථො බ්යඤ්ජනෙන බ්යඤ්ජනං සංසන්දිස්සති සමෙස්සති න විරොධයිස්සති, යදිදං අග්ගපදස්මි’’න්ති. සත්තමං.

8. වච්ඡගොත්තසුත්තං

417. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, සස්සතො ලොකො’’ති? අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, මයා – ‘සස්සතො ලොකො’ති…පෙ…. ‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං මයා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘කො නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො, යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා? කො පන, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො, යෙන භොතො ගොතමස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපී’’ති?

‘‘අඤ්ඤතිත්ථියා ඛො, වච්ඡ, පරිබ්බාජකා රූපං අත්තතො සමනුපස්සන්ති, රූපවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං . වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සන්ති…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සන්ති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්මා අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා. තථාගතො ච ඛො, වච්ඡ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති…පෙ… න සඤ්ඤං…පෙ… න සඞ්ඛාරෙ…පෙ… න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්මා තථාගතස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපී’’ති.

අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො උට්ඨායාසනා යෙනායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා මහාමොග්ගල්ලානෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, සස්සතො ලොකො’’ති? අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘සස්සතො ලොකො’ති…පෙ…. ‘‘කිං පන, භො මොග්ගල්ලාන, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘කො නු ඛො, භො මොග්ගල්ලාන, හෙතු, කො පච්චයො, යෙන අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා? කො පන, භො මොග්ගල්ලාන, හෙතු, කො පච්චයො යෙන සමණස්ස ගොතමස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපී’’ති?

‘‘අඤ්ඤතිත්ථියා ඛො, වච්ඡ, පරිබ්බාජකා රූපං අත්තතො සමනුපස්සන්ති, රූපවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සන්ති…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සන්ති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්මා අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං පුට්ඨානං එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’ති වා…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා. තථාගතො ච ඛො, වච්ඡ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති…පෙ… න සඤ්ඤං…පෙ… න සඞ්ඛාරෙ…පෙ… න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. තස්මා තථාගතස්ස එවං පුට්ඨස්ස න එවං වෙය්යාකරණං හොති – ‘සස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අසස්සතො ලොකො’තිපි, ‘අන්තවා ලොකො’තිපි, ‘අනන්තවා ලොකො’තිපි, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්තිපි, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්තිපි, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො මොග්ගල්ලාන, අබ්භුතං, භො මොග්ගල්ලාන! යත්ර හි නාම සත්ථු ච සාවකස්ස ච අත්ථෙන අත්ථො බ්යඤ්ජනෙන බ්යඤ්ජනං සංසන්දිස්සති, සමෙස්සති, න විරොධයිස්සති, යදිදං අග්ගපදස්මිං. ඉදානාහං, භො මොග්ගල්ලාන, සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං අපුච්ඡිං. සමණොපි මෙ ගොතමො එතෙහි පදෙහි එතෙහි බ්යඤ්ජනෙහි එතමත්ථං බ්යාකාසි, සෙය්යථාපි භවං මොග්ගල්ලානො. අච්ඡරියං, භො මොග්ගල්ලාන, අබ්භුතං, භො මොග්ගල්ලාන! යත්ර හි නාම සත්ථු ච සාවකස්ස ච අත්ථෙන අත්ථො බ්යඤ්ජනෙන බ්යඤ්ජනං සංසන්දිස්සති සමෙස්සති න විරොධයිස්සති, යදිදං අග්ගපදස්මි’’න්ති. අට්ඨමං.

9. කුතූහලසාලාසුත්තං

418. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘පුරිමානි , භො ගොතම , දිවසානි පුරිමතරානි සම්බහුලානං නානාතිත්ථියානං සමණබ්රාහ්මණානං පරිබ්බාජකානං කුතූහලසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘අයං ඛො පූරණො කස්සපො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස. සොපි සාවකං අබ්භතීතං කාලඞ්කතං උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’ති. යොපිස්ස සාවකො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො තම්පි සාවකං අබ්භතීතං කාලඞ්කතං උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’’’ති.

‘‘අයම්පි ඛො මක්ඛලි ගොසාලො…පෙ… අයම්පි ඛො නිගණ්ඨො නාටපුත්තො…පෙ… අයම්පි ඛො සඤ්චයො [සඤ්ජයො (සී. ස්යා. කං. පී.)] බෙලට්ඨපුත්තො…පෙ… අයම්පි ඛො පකුධො [පකුද්ධො (පී.)] කච්චානො…පෙ… අයම්පි ඛො අජිතො කෙසකම්බලො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස. සොපි සාවකං අබ්භතීතං කාලඞ්කතං උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’ති. යොපිස්ස සාවකො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො තම්පි සාවකං අබ්භතීතං කාලඞ්කතං උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’’’ති.

‘‘අයම්පි ඛො සමණො ගොතමො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස. සොපි සාවකං අබ්භතීතං කාලඞ්කතං උපපත්තීසු බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’ති. යොපිස්ස [යො ච ඛ්වස්ස (පී.)] සාවකො උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිපත්තො තඤ්ච සාවකං අබ්භතීතං කාලඞ්කතං උපපත්තීසු න බ්යාකරොති – ‘අසු අමුත්ර උපපන්නො, අසු අමුත්ර උපපන්නො’ති. අපි ච ඛො නං එවං බ්යාකරොති – ‘අච්ඡෙච්ඡි තණ්හං, විවත්තයි සංයොජනං, සම්මා මානාභිසමයා අන්තමකාසි දුක්ඛස්සා’ති. තස්ස මය්හං, භො ගොතම, අහු දෙව කඞ්ඛා, අහු විචිකිච්ඡා – ‘කථං නාම [කථඤ්හි නාම (ස්යා. කං. පී. ක.) කථං කථං නාම (ඡක්කඞ්ගුත්තරෙ පඤ්චමවග්ගෙ දුතියසුත්තෙ)] සමණස්ස ගොතමස්ස ධම්මො අභිඤ්ඤෙය්යො’’’ති [ධම්මාභිඤ්ඤෙය්යාති (පී. ක.) ධම්මො… අඤ්ඤෙය්යො (ඡක්කඞ්ගුත්තරෙ)]?

‘‘අලඤ්හි තෙ, වච්ඡ, කඞ්ඛිතුං, අලං විචිකිච්ඡිතුං. කඞ්ඛනීයෙ ච පන තෙ ඨානෙ විචිකිච්ඡා උප්පන්නා. සඋපාදානස්ස ඛ්වාහං, වච්ඡ, උපපත්තිං පඤ්ඤාපෙමි නො අනුපාදානස්ස. සෙය්යථාපි , වච්ඡ, අග්ගි සඋපාදානො ජලති, නො අනුපාදානො; එවමෙව ඛ්වාහං, වච්ඡ, සඋපාදානස්ස උපපත්තිං පඤ්ඤාපෙමි, නො අනුපාදානස්සා’’ති.

‘‘යස්මිං , භො ගොතම, සමයෙ අච්චි වාතෙන ඛිත්තා දූරම්පි ගච්ඡති, ඉමස්ස පන භවං ගොතමො කිං උපාදානස්මිං පඤ්ඤාපෙතී’’ති? ‘‘යස්මිං ඛො, වච්ඡ, සමයෙ අච්චි වාතෙන ඛිත්තා දූරම්පි ගච්ඡති, තමහං වාතූපාදානං පඤ්ඤාපෙමි. වාතො හිස්ස, වච්ඡ, තස්මිං සමයෙ උපාදානං හොතී’’ති. ‘‘යස්මිඤ්ච පන, භො ගොතම, සමයෙ ඉමඤ්ච කායං නික්ඛිපති, සත්තො ච අඤ්ඤතරං කායං අනුපපන්නො හොති, ඉමස්ස පන භවං ගොතමො කිං උපාදානස්මිං පඤ්ඤාපෙතී’’ති? ‘‘යස්මිං ඛො, වච්ඡ, සමයෙ ඉමඤ්ච කායං නික්ඛිපති, සත්තො ච අඤ්ඤතරං කායං අනුපපන්නො හොති, තමහං තණ්හූපාදානං වදාමි. තණ්හා හිස්ස, වච්ඡ, තස්මිං සමයෙ උපාදානං හොතී’’ති [හොතීති…පෙ… (ක.)]. නවමං.

10. ආනන්දසුත්තං

419. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, අත්ථත්තා’’ති? එවං වුත්තෙ, භගවා තුණ්හී අහොසි. ‘‘කිං පන, භො ගොතම, නත්ථත්තා’’ති? දුතියම්පි ඛො භගවා තුණ්හී අහොසි. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො අචිරපක්කන්තෙ වච්ඡගොත්තෙ පරිබ්බාජකෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ, භගවා වච්ඡගොත්තස්ස පරිබ්බාජකස්ස පඤ්හං පුට්ඨො න බ්යාකාසී’’ති? ‘‘අහඤ්චානන්ද, වච්ඡගොත්තස්ස පරිබ්බාජකස්ස ‘අත්ථත්තා’ති පුට්ඨො සමානො ‘අත්ථත්තා’ති බ්යාකරෙය්යං, යෙ තෙ, ආනන්ද, සමණබ්රාහ්මණා සස්සතවාදා තෙසමෙතං සද්ධිං [තෙසමෙතං ලද්ධි (සී.)] අභවිස්ස. අහඤ්චානන්ද, වච්ඡගොත්තස්ස පරිබ්බාජකස්ස ‘නත්ථත්තා’ති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථත්තා’ති බ්යාකරෙය්යං, යෙ තෙ, ආනන්ද, සමණබ්රාහ්මණා උච්ඡෙදවාදා තෙසමෙතං සද්ධිං අභවිස්ස. අහඤ්චානන්ද, වච්ඡගොත්තස්ස පරිබ්බාජකස්ස ‘අත්ථත්තා’ති පුට්ඨො සමානො ‘අත්ථත්තා’ති බ්යාකරෙය්යං, අපි නු මෙ තං, ආනන්ද, අනුලොමං අභවිස්ස ඤාණස්ස උප්පාදාය – ‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘අහඤ්චානන්ද, වච්ඡගොත්තස්ස පරිබ්බාජකස්ස ‘නත්ථත්තා’ති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථත්තා’ති බ්යාකරෙය්යං , සම්මූළ්හස්ස, ආනන්ද, වච්ඡගොත්තස්ස පරිබ්බාජකස්ස භිය්යො සම්මොහාය අභවිස්ස – ‘අහුවා මෙ නූන පුබ්බෙ අත්තා, සො එතරහි නත්ථී’’’ති. දසමං.

11. සභියකච්චානසුත්තං

420. එකං සමයං ආයස්මා සභියො කච්චානො ඤාතිකෙ විහරති ගිඤ්ජකාවසථෙ. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙනායස්මා සභියො කච්චානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සභියෙන කච්චානෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං සභියං කච්චානං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො භො, කච්චාන, හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පන, භො කච්චාන, න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො කච්චාන, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති. ‘‘කිං පන, භො කච්චාන, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති? ‘‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’’ති.

‘‘‘කිං නු ඛො, භො කච්චාන, හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි . ‘කිං පන, භො කච්චාන, න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ, භගවතා – න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො කච්චාන, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘අබ්යාකතං ඛො එතං, වච්ඡ , භගවතා – හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො කච්චාන, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති, ඉති පුට්ඨො සමානො – ‘එතම්පි ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතං භගවතා – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වදෙසි. කො නු ඛො, භො කච්චාන, හෙතු, කො පච්චයො, යෙනෙතං අබ්යාකතං සමණෙන ගොතමෙනා’’ති? ‘‘යො ච, වච්ඡ, හෙතු, යො ච පච්චයො පඤ්ඤාපනාය රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා, සො ච හෙතු, සො ච පච්චයො සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣෙය්ය. කෙන නං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා’’ති. ‘‘කීවචිරං පබ්බජිතොසි, භො කච්චානා’’ති? ‘‘නචිරං, ආවුසො, තීණි වස්සානී’’ති. ‘‘යස්සප’ස්ස, ආවුසො, එතමෙත්තකෙන එත්තකමෙව තංප’ස්ස බහු, කො පන වාදො එවං [කො පන වාදො එව (සී. පී.)] අභික්කන්තෙ’’ති! එකාදසමං.

අබ්යාකතසංයුත්තං සමත්තං.

තස්සුද්දානං –

ඛෙමාථෙරී අනුරාධො, සාරිපුත්තොති කොට්ඨිකො;

මොග්ගල්ලානො ච වච්ඡො ච, කුතූහලසාලානන්දො;

සභියො එකාදසමන්ති;

සළායතනවග්ගො චතුත්ථො.

තස්සුද්දානං –

සළායතනවෙදනා, මාතුගාමො ජම්බුඛාදකො;

සාමණ්ඩකො මොග්ගල්ලානො, චිත්තො ගාමණි සඞ්ඛතං;

අබ්යාකතන්ති දසධාති.

සළායතනවග්ගසංයුත්තපාළි නිට්ඨිතා.