තීකා > සුත්තපිටක (ටීකා) > සංයුත්තනිකාය (ටීකා) > සළායතනවග්ග-ටීකා

249. වෙදනා ¶ ¶ ච පජානාතීති සච්චාභිසම්බොධවසෙන වුච්චමානවෙදනානං පජානනං සාතිසයසමාධානපුබ්බකන්ති භගවතා ‘‘සමාහිතො’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘උපචාරෙන වා අප්පනාය වා සමාහිතො’’ති. වෙදනාති තිස්සොපි වෙදනා. දුක්ඛසච්චවසෙනාති දුක්ඛසච්චභාවෙන, පරිජානනවසෙනාති අත්ථො. සම්භවන්ති සමුදයං තණ්හාවිජ්ජාකම්මඵස්සාදිප්පභෙදං උප්පත්තිකාරණං. තෙනාහ ‘‘සමුදයසච්චවසෙන පජානාතී’’ති. යත්ථාති යංනිමිත්තං, යං ආගම්ම කාමතණ්හාවිජ්ජාදිනිරොධා වෙදනානිරොධො, තෙසං අයං නිරොධො. නිබ්බානං ආරබ්භ අරියමග්ගප්පවත්තියා හි නිබ්බානං වෙදනානිරොධොති වුත්තො. ඛයං ගමෙතීති ඛයගාමී, තං ඛයගාමිනං. ඡාතං වුච්චති තණ්හා කාමානං පාතුකාමතාවසෙන පවත්තනතො, අච්චන්තමෙව සමුච්ඡින්නත්තා නත්ථි එතස්මිං ඡාතන්ති නිච්ඡාතො. තෙනාහ ‘‘නිත්තණ්හො’’ති. සම්මසනචාරවෙදනාති සම්මසනූපචාරවෙදනා. ද්වීහි පදෙහීති ‘‘සමාහිතො සම්පජානො’’ති ඉමෙහි ද්වීහි. ‘‘සතො’’ති පන ඉදං සම්පජානපදස්සෙව උපබ්රූහනන්ති අධිප්පායො. සෙසෙහි චතූහි චතුසච්චං කථිතං, ඉතරෙහි පන ද්වීහි චතුසච්චබුජ්ඣනමෙව කථිතං. සබ්බසඞ්ගාහිකොති සබ්බසභාවධම්මානං සඞ්ගණ්හනකො. තෙනාහ ‘‘චතුභූමකධම්මපරිච්ඡෙදො වුත්තො’’ති.

250. දුක්ඛං න හොතීති අදුක්ඛං, සුඛං න හොතීති අසුඛං, ම-කාරො පදසන්ධිකරො. අදුක්ඛමසුඛන්ති වෙදයිතසද්දාපෙක්ඛාය නපුංසකනිද්දෙසො. සපරසන්තානගතෙ සන්ධාය අජ්ඣත්තබහිද්ධාගහණන්ති ආහ ‘‘අත්තනො ච පරස්ස චා’’ති. තෙන සබ්බම්පි වෙදයිතං ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං ¶ . නස්සනසභාවන්ති ඉත්තරඛණතාය ¶ භඞ්ගතො උද්ධං අපස්සිතබ්බසභාවං. පලොකො භෙදො එතස්ස අත්ථීති පලොකිනං. තෙනාහ ‘‘භිජ්ජනසභාව’’න්ති. ඤාණෙන ඵුසිත්වා ඵුසිත්වාති පුබ්බභාගෙ විපස්සනාඤාණෙන අනිච්චා පභඞ්ගුනොති ආරම්මණතො, උත්තරකාලං අසම්මොහතො මග්ගපරම්පරාය ඵුසිත්වා ඵුසිත්වා වයං පස්සන්තො. විරජ්ජතීති මග්ගවිරාගෙන විරජ්ජති. සම්මසනචාරවෙදනා කථිතා ආරද්ධවිපස්සකානං වසෙන දෙසනාති. ලොකියලොකුත්තරෙහි ඤාණෙහි යාථාවතො පරිජානනං පටිවිජ්ඣනං ඤාණඵුසනං.

251. සබ්බම්පි අට්ඨසතපභෙදං තණ්හං ඡින්දි සමුච්ඡෙදපහානවසෙන පජහි. තෙනාහ ‘‘සමුච්ඡින්දී’’ති. යදග්ගෙන තණ්හා සබ්බසො සමුච්ඡින්නා, තදග්ගෙන සබ්බානිපි සඤ්ඤොජනානීති ආහ ‘‘දසවිධම්පී’’තිආදි. සම්මාති සුට්ඨු. පහානඤ්ච නාම උපායෙන ඤායෙන පහානන්ති ආහ ‘‘හෙතුනා කාරණෙනා’’ති. දස්සනාභිසමයාති අසම්මොහපටිවෙධා. අරහත්තමග්ගො හි උප්පජ්ජමානොව සභාවපටිච්ඡාදකං මොහං විද්ධංසෙන්තො එව පවත්තති, තෙන මානො යාථාවතො දිට්ඨො නාම හොති, අයමස්ස දස්සනාභිසමයො. යථා හි සූරියෙ උට්ඨිතෙ අන්ධකාරො විද්ධංසියමානො විහතො, එවං අරහත්තමග්ගෙ උප්පජ්ජමානෙ සො සබ්බසො පහීනො එව හොති, න තස්මිං සන්තානෙ පතිට්ඨං ලභති, අයමස්ස පහානාභිසමයො. තෙන වුත්තං ‘‘අරහත්තමග්ගො හී’’තිආදි. කිච්චවසෙනාති අසම්මොහපටිවෙධසඞ්ඛාතස්ස දස්සනකිච්චස්ස අනිප්ඵාදනවසෙන.

යෙ ඉමෙ චත්තාරො අන්තාති සම්බන්ධො. මරියාදන්තොති මරියාදසඞ්ඛාතො අන්තො. එස නයො සෙසත්තයෙපි. තෙසූති චතූසු අන්තෙසු. අදුං චතුත්ථකොටිසඞ්ඛාතං සබ්බස්සෙව වට්ටදුක්ඛස්ස අන්තං පරිච්ඡෙදං අරහත්තමග්ගෙන මානස්ස දිට්ඨත්තා පහීනත්තා ච අකාසීති යොජනා. සමුස්සයො අත්තභාවො.

න රිඤ්චතීති න විවෙචෙති න විස්සජ්ජෙති. තෙනාහ ‘‘සම්පජඤ්ඤං න ජහතී’’ති, සම්පජඤ්ඤං න පරිච්චජතීති අත්ථො. සඞ්ඛ්යං නොපෙතීති ඉමස්ස ‘‘දිට්ඨධම්මෙ අනාසවො’’ති ¶ ඉමස්ස වසෙන අත්ථං වදන්තො ‘‘රත්තො දුට්ඨො’’ති අවොච සඋපාදිසෙසනිබ්බානවසෙන. සඞ්ඛ්යං නොපෙතීති වා දිට්ඨෙ-ධම්මෙ අනාසවො ධම්මට්ඨො වෙදගූ කායස්ස භෙදා මනුස්සො දෙවොති වා පඤ්ඤත්තිං න උපෙතීති අනුපාදිසෙසනිබ්බානවසෙනපි අත්ථො වත්තබ්බො. එත්ථ ච සුඛාදීසු වෙදනාසු යථාක්කමං ¶ රාගානුසයාදයො කථිතාති ආහ – ‘‘ඉමස්මිං සුත්තෙ ආරම්මණානුසයො කථිතො’’ති. යො හි රාගාදි පච්චයසමවායෙ අතිඉට්ඨාදීසු උප්පජ්ජනාරහො මග්ගෙන අප්පහීනො, සො ‘‘රාගානුසයො’’තිආදිනා වුත්තො, අප්පහීනත්ථො සො මග්ගෙන පහාතබ්බො, න පරියුට්ඨානාභිභවත්ථොති.

252. යත්ථ පතිට්ඨා නත්ථි එකන්තිකාති එකන්තිකස්ස මහතො පාතස්ස අලන්ති අයමෙත්ථ අත්ථො අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘නත්ථි එත්ථ පතිට්ඨා’’ති. අසම්භූතත්ථන්ති න සම්භූතත්ථං, මුසාති අත්ථො. සොති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො. යං තං උදකං පතතීති යොජනා. යස්මා සමුද්දපිට්ඨෙ අන්තරන්තරා වෙරම්භවාතසදිසො මහාවාතො උට්ඨහිත්වා මහාසමුද්දෙ උදකං උග්ගච්ඡාපෙති, තං කදාචි චක්කවාළාභිමුඛං, කදාචි සිනෙරුපාදාභිමුඛං ගන්ත්වා තං පතිහනති, තස්මා වුත්තං ‘‘බලවාමුඛං මහාසමුද්දස්සා’’තිආදි. වෙගෙන පක්ඛන්දිත්වාති මහතා වාතවෙගෙන සමුද්ධතං තෙනෙව වෙගෙන පක්ඛන්දන්තඤ්ච හුත්වා. මහානරකපපාතො වියාති යොජනායාමවිත්ථාරගම්භීරසොබ්භපපාතො විය හොති. තථාරූපානන්ති තත්ථ වසිතුං සමත්ථානං. අසන්තන්ති අභූතං. අත්ථවසෙන හි වාචා අභූතං නාම.

න පතිට්ඨාසීති පතිට්ඨං න ලභි. අනිබද්ධන්ති අනිබන්ධනත්ථං යංකිඤ්චි. දුබ්බලඤාණොති ඤාණබලරහිතො. ‘‘අස්සුතවා පුථුජ්ජනො’’ති වත්වා ‘‘සුතවා අරියසාවකො’’ති වුත්තත්තා ‘‘සොතාපන්නො ධුර’’න්ති වුත්තං. ඉතරෙසු අරියසාවකෙසු වත්තබ්බමෙව නත්ථි. තෙසඤ්හි වෙදනා සුපරිඤ්ඤාතා. බලවවිපස්සකො…පෙ… යොගාවචරොපි වට්ටති මත්තසො වෙදනානං පරිඤ්ඤාතත්තා.

253. විපරිණාමනවසෙන ¶ දුක්ඛතො දට්ඨබ්බාති කිඤ්චාපි සුඛා, පරිණාමදුක්ඛතා පන සුඛවෙදනාය එකන්තිකාති. විනිවිජ්ඣනට්ඨෙනාති පීළනවසෙන අත්තභාවස්ස විජ්ඣනට්ඨෙන. හුත්වාති පච්චයසමාගමෙන උප්පජ්ජිත්වා. තෙන පාකභාවපුබ්බකො අත්තලාභො වුත්තො. අභාවාකාරෙනාති භඞ්ගුපගමනාකාරෙන. තෙන විද්ධංසභාවො වුත්තො. උභයෙන උදයබ්බයපරිච්ඡින්නතාය සිඛප්පත්තං අනිච්චතං ¶ දස්සෙති. ස්වායං හුත්වා අභාවාකාරො ඉතරාසුපි වෙදනාසු ලබ්භතෙව, අධිකො ච පන ද්වින්නං දුක්ඛසභාවො. දුක්ඛතාවසෙන පුරිමානං වෙදනානං දට්ඨබ්බතාය දස්සිතත්තා පච්ඡිමාය වෙදනාය එවං දට්ඨබ්බතා දස්සිතා. අද්දාති ඤාණගතියා සච්ඡිකත්වා අදක්ඛි. ඤාණගමනඤ්හෙතං, යදිදං දුක්ඛතො දස්සනං. සන්තසභාවං සුඛදුක්ඛතො උපසන්තරූපත්තා.

දට්ඨබ්බසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

254. ද්වීසු ජනෙසූති සුතවන්තඅස්සුතවන්තෙසු ද්වීසු ජනෙසු. අනුගතවෙධන්ති පුබ්බෙ පවත්තවෙධස්ස අනුගතවෙධං. බලවතරා දිගුණා විය හුත්වා දළ්හතරපවත්තියා. එවමෙවාති යථා විද්ධස්ස පුරිසස්ස අනුවෙධනා බලවතරා, එවමෙව. සමාධිමග්ගඵලානි නිස්සරණං වික්ඛම්භනසමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිවසෙන. සමාධිසීසෙන හෙත්ථ ඣානඤ්ච ගහිතං. සො න ජානාති අනධිගතත්තා. නිස්සරණන්ති ජානාති අනිස්සරණමෙව. තාසං සමධිගතානං සුඛදුක්ඛවෙදනානං. න විප්පයුත්තො අප්පහීනකිලෙසත්තා. සඞ්ඛාතධම්මස්සාති සඞ්ඛාය පඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාතචතුක්ඛන්ධස්ස. තෙනාහ ‘‘තුලිතධම්මස්සා’’ති. ඉමස්මිම්පි සුත්තෙ පුරිමසුත්තෙ විය ආරම්මණානුසයොව කථිතො, සො පන තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. අනුරොධවිරොධපහානස්ස වුත්තත්තා ඛීණාසවො ධුරං. අනාගාමීපි වට්ටති, තස්ස විරොධප්පහානං ලබ්භති.

255. සද්දහිත්වා ¶ ගිලානෙ උපට්ඨාතබ්බෙ මඤ්ඤිස්සන්තීති යොජනා. තත්ථාති තස්මිං ඨානෙ. කම්මට්ඨානානුයොගො සප්පායො යෙසං තෙ කම්මට්ඨානසප්පායා, සතිපට්ඨානරතාති අත්ථො. අනිච්චතං අනුපස්සන්තොති කායං පටිච්ච උප්පන්නාය වෙදනාය ච අනිච්චතං අනුපස්සන්තො. වයං අනුපස්සන්තොතිආදීසුපි එසෙව නයො. වයන්ති පන තාය එව ඛයසඞ්ඛාතං. විරාගන්ති විරජ්ජනං. පටිනිස්සග්ගන්ති පරිච්චාගපටිනිස්සග්ගං, පක්ඛන්දනපටිනිස්සග්ගම්පි වා.

ආගමනීයපටිපදාති අරියමග්ගස්ස ආගමනට්ඨානියා පුබ්බභාගපටිපදා. පුබ්බභාගායෙව න ලොකුත්තරා. සම්පජඤ්ඤං පුබ්බභාගියමෙව. තිස්සො අනුපස්සනා පුබ්බභාගායෙව විපස්සනාපරියාපන්නත්තා ¶ . මිස්සකාති ලොකියලොකුත්තරමිස්සකා. භාවනාකාලො දස්සිතො ‘‘නිරොධානුපස්සිනො විහරතො, පටිනිස්සග්ගානුපස්සිනො විහරතො රාගානුසයො පහීයතී’’ති වුත්තත්තා.

පඨමගෙලඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8-9. දුතියගෙලඤ්ඤසුත්තාදිවණ්ණනා

256-257. ඵස්සං පටිච්චාති එත්ථ ඵස්සසීසෙන ඵස්සායතනානං ගහණං. න හි ඵස්සායතනෙහි විනා ඵස්සස්ස සම්භවො. තෙනාහ ‘‘කායොව හි එත්ථ ඵස්සොති වුත්තො’’ති, ඵස්සසීසෙන වුත්තොති අධිප්පායො. නවමං උත්තානමෙව හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා.

දුතියගෙලඤ්ඤසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

258. සුඛවෙදනාය හිතං සුඛවෙදනියං. සො පනෙස හිතභාවො පච්චයභාවෙනාති ආහ ‘‘සුඛවෙදනාය පච්චයභූත’’න්ති. ඉමස්මිම්පි සුත්තද්වයෙති ¶ ඉමස්මිං නවමෙ දසමෙ ච සුත්තෙපි. සම්මසනචාරවෙදනාති සම්මසනීයවෙදනා එව කථිතා, න ලොකුත්තරාති අධිප්පායො.

ඵස්සමූලකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

259. යංකිඤ්චි වෙදයිතන්ති ‘‘සුඛං දුක්ඛං අදුක්ඛමසුඛ’’න්ති වුත්තං වෙදයිතං දුක්ඛස්මිං අන්තොගධං, දුක්ඛන්ති වත්තබ්බතං ලභති පරියායෙනාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘තං සබ්බං දුක්ඛන්ති අත්ථො’’ති. යා එසාතිආදීසු යො සඞ්ඛාරානං අනිච්චතාසඞ්ඛාතො හුත්වා අභාවාකාරො, යා ඛයසභාවතා විනස්සනසභාවතා ජරාය මරණෙන චාති ද්විධා විපරිණාමනසභාවතා, එතං සන්ධාය උද්දිස්ස සබ්බං වෙදයිතං දුක්ඛන්ති මයා වුත්තන්ති අයං සඞ්ඛෙපත්ථො. සාති සඞ්ඛාරානං අනිච්චතා ¶ . වෙදනානම්පි අනිච්චතා එව සඞ්ඛාරසභාවත්තා. තාසං අනිච්චතා ච නාම මරණං භඞ්ගොති කත්වා තතො උත්තරි දුක්ඛං නාම නත්ථීති සබ්බා වෙදනා ‘‘දුක්ඛා’’ති වුත්තා, යථා ‘‘යදනිච්චං තං දුක්ඛ’’න්ති ච, ‘‘පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා’’ති ච වුත්තං. ඉදං සුත්තපදං. චත්තාරො ආරුප්පාති චතස්සො අරූපසමාපත්තියො. එත්ථාති ච එතස්මිං පටිප්පස්සද්ධිවාරෙ.

262. පුරත්ථිමාති විභත්තිලොපෙන නිද්දෙසො, නිස්සක්කෙ වා එතං පච්චත්තවචනං. පඨමජ්ඣානාදිවසෙනාති පඨමදුතියජ්ඣානවසෙන. අනුස්සතිවසෙනාති නිදස්සනමත්තං අඤ්ඤස්සපි උපචාරජ්ඣානග්ගහිතස්ස සවිතක්කචාරස්ස නිරාමිසස්ස සුඛස්ස ලබ්භනතො. තස්සපි වා පඨමජ්ඣානාදීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. කාමහෙතු දුක්ඛප්පත්තානං දුක්ඛවෙදනා කාමාමිසෙන ¶ සාමිසා වෙදනා. අනුත්තරවිමොක්ඛා නාම අරහත්තඵලං. ‘‘කුදාස්සු නාමාහං තදායතනං උපසම්පජ්ජ විහරිස්සාමී’’ති එවං පිහං උපට්ඨාපයතො තස්මිං අනිජ්ඣමානෙ පිහප්පච්චයා උප්පන්නදොමනස්සවෙදනා. නෙක්ඛම්මනිස්සිතා උපෙක්ඛාවෙදනා නිරාමිසා අදුක්ඛමසුඛා නාම. සවිසෙසං පන දස්සෙතුං ‘‘චතුත්ථජ්ඣානවසෙන උප්පන්නා අදුක්ඛමසුඛවෙදනා’’ති වුත්තං.

263-266. හෙට්ඨා කථිතනයානෙව, වෙනෙය්යජ්ඣාසයතො පන තෙසං දෙසනාති දට්ඨබ්බං. එත්ථාති එතෙසු චතූසු සුත්තෙසු. පුරිමානි ද්වෙ ‘‘පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස වාචා පටිප්පස්සද්ධා හොතී’’තිආදිනා නයෙන යාව ඛීණාසවස්ස කිලෙසපටිප්පස්සද්ධි, තාව දෙසනාය පවත්තත්තා ‘‘පරිපුණ්ණපස්සද්ධිකානී’’ති වුත්තානි. තාව පරිපූරං කත්වා අදෙසිතත්තා ‘‘පච්ඡිමානි උපඩ්ඪපස්සද්ධිකානි, දෙසනායා’’තිආදි වුත්තං.

පඨමආනන්දසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

267-268. දණ්ඩමුග්ගරං අග්ගසොණ්ඩමුග්ගරං. කාළසුත්තපක්ඛිපනං කාළසුත්තනාළි. වාසිආදීනි ¶ පඤ්ච අඞ්ගානි අස්සාති පඤ්චකඞ්ගො. වත්ථුවිජ්ජාය වුත්තවිධිනා කත්තබ්බනිස්සයානි ඨපෙතීති ථපති. පණ්ඩිතඋදායිත්ථෙරො, න ලාළුදායිත්ථෙරො. ද්වෙපානන්දාති අට්ඨකථාය පදුද්ධාරො කතො – ‘‘ද්වෙපි මයා ආනන්දා’’ති පන පාළියං. පසාදකායසන්නිස්සිතා කායිකා, චෙතොසන්නිස්සිතා චෙතසිකා. ආධිපච්චට්ඨෙන සුඛමෙව ඉන්ද්රියන්ති සුඛින්ද්රියං. උපවිචාරවසෙනාති රූපාදීනි උපෙච්ච විචරණවසෙන. අතීතෙ ආරම්මණෙ. පච්චුප්පන්නෙති අද්ධාපච්චුප්පන්නෙ. එවං අට්ඨාධිකං සතං අට්ඨසතං.

පාටියෙක්කො අනුසන්ධීති පුච්ඡානුසන්ධිආදීහි විසුං තෙහි අසම්මිස්සො එකො අනුසන්ධි. එකාපි වෙදනා කථිතා ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො’’ති ආහරිත්වා ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’ති. යස්මා භගවා ¶ චතුත්ථජ්ඣානුපෙක්ඛාවෙදනං වත්වා – ‘‘අත්ථානන්ද, එතස්මා සුඛා අඤ්ඤං සුඛ’’න්තිආදිං වදන්තො ථපතිනො වාදං උපත්ථම්භෙති නාම. තෙන හි උපෙක්ඛාවෙදනා ‘‘සුඛ’’න්තෙව වුත්තා සන්තසභාවත්තා. අභික්කන්තතරන්ති අතිවිය කන්තතරං මනොරමතරං. තෙනාහ ‘‘සුන්දරතර’’න්ති. පණීතතරන්ති පධානභාවං නීතතාය උළාරතරං. තෙනාහ ‘‘අතප්පකතර’’න්ති. සුඛන්ති වුත්තා පටිපක්ඛස්ස සුට්ඨු ඛාදනෙන, සුකරං ඔකාසදානමස්සාති වා. නිරොධො සුඛං නාම සබ්බසො උදයබ්බයාභාවතො. තෙනාහ ‘‘නිද්දුක්ඛභාවසඞ්ඛාතෙන සුඛට්ඨෙනා’’ති.

සුඛස්මිංයෙවාති සුඛමිච්චෙව පඤ්ඤපෙති. නිරොධසමාපත්තිං සීසං කත්වාති නිරොධසමාපත්තිදෙසනාය සීසං උත්තමං කත්වා. දෙසනාය උද්දෙසාධිමුත්තෙ උට්ඨාපෙත්වා විත්ථාරිතත්තා ‘‘නෙය්යපුග්ගලස්ස වසෙනා’’ති වුත්තං. දසමං අනන්තරසුත්තෙ වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව.

පඤ්චකඞ්ගසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

269. චූළා පන අස්ස මහතී අත්ථි සවිසෙසා, තස්මා ‘‘මොළියසීවකො’’ති වුච්චති. ඡන්නපරිබ්බාජකොති කම්බලාදිනා කොපීනපටිච්ඡාදකපරිබ්බාජකො. පිත්තපච්චයානීති පිත්තහෙතුකානි ¶ . ‘‘තිස්සො වෙදනා’’ති වත්වා තාසං සම්භවං දස්සෙතුං ‘‘කථ’’න්තිආදි වුත්තං. කුසලවෙදනා උප්පජ්ජති පිත්තපච්චයා. පිත්තභෙසජ්ජං කරිස්සාමීති භෙසජ්ජසම්භරණත්ථඤ්චෙව තදත්ථං ආමිසකිඤ්ජක්ඛසම්භරණත්ථඤ්ච පාණං හනතීති යොජනා. මජ්ඣත්තො භෙසජ්ජකරණෙ උදාසීනො.

තස්මාති යස්මා පිත්තාදිපච්චයහෙතුකන්ති අත්තනො ච ලොකස්ස ච පච්චක්ඛං අතිධාවන්ති යෙ සමණා වා බ්රාහ්මණා වා, තස්මා තෙසං මිච්ඡා. පිත්තාදීනං තිණ්ණම්පි සමොධානසන්නිපාතෙ ජාතානි සන්නිපාතිකානි. පුරිමඋතුනො විසදිසො උතුවිපරිණාමොති ආහ ‘‘විසභාගඋතුතො ජාතානී’’ති ¶ . අනුදකො ථද්ධලූඛභූමිවිභාගො ජඞ්ගලදෙසො, වුත්තවිපරියායෙන අනුපදෙසො වෙදිතබ්බො. මලයං හිමසීතබහුලො, ඉතරො උණ්හබහුලො.

අත්තනො පකතිචරියානං විසමං කායස්ස පරිහරණවසෙන, ජාතානි පන අසය්හසහනඅදෙසඅකාලචරණාදිනා වෙදිතබ්බානීති ආහ ‘‘මහාභාරවහනා’’තිආදි. පරස්ස උපක්කමතො නිබ්බත්තානි ඔපක්කමිකානීති ආහ – ‘‘අයං චොරො වා’’තිආදි. කෙවලන්ති බාහිරපච්චයං අනපෙක්ඛිත්වා කෙවලං තෙනෙව. තෙනාහ ‘‘කම්මවිපාකතොව ජාතානී’’ති. සක්කා පටිබාහිතුං පතීකාරෙන. ලොකවොහාරො නාම කථිතො පිත්තසමුට්ඨානාදිසමඤ්ඤාය ලොකසිද්ධත්තා. කාමං සරීරසන්නිස්සිතා වෙදනා කම්මනිබ්බත්තාව, තස්සා පන පච්චුප්පන්නපච්චයවසෙන එවමයං ලොකවොහාරොති වුත්තඤ්චෙව ගහෙත්වා පරවාදපටිසෙධො කතොති දට්ඨබ්බං.

270-278. වෙදනානං අට්ඨාධිකං සතං, තස්ස අට්ඨසතස්ස තබ්භාවස්ස පරියායො කාරණං එත්ථ අත්ථීති අට්ඨසතපරියායො, සුත්තං. තෙනාහ ‘‘අට්ඨසතස්ස කාරණභූත’’න්ති. ධම්මකාරණන්ති පරියත්තිධම්මභූතං කාරණං. කායිකාති පඤ්චද්වාරකායිකා. තෙනාහ ‘‘කාමාවචරෙයෙව ලබ්භන්තී’’ති, කාමභූමිකාති අත්ථො. අරූපාවචරෙ නත්ථි, තිභූමිකාති අත්ථො. තෙනාහ – ‘‘අරූපෙ තිකචතුක්කජ්ඣානං උප්පජ්ජති, තඤ්ච ඛො ලොකුත්තරං, න ලොකිය’’න්ති. ඉතරා උපෙක්ඛාවෙදනා. උපවිචරන්ති උපෙච්ච පජ්ජන්තීති අත්ථො. තංසම්පයුත්තානන්ති විචාරසම්පයුත්තානං.

පටිලාභතොති පටිලද්ධභාවතො. සමනුපස්සතොති පච්චවෙක්ඛතො පස්සතො. අතීතං ඛණත්තයාතික්කමෙන අතික්කන්තං, නිරුද්ධප්පත්තියා නිරුද්ධං, පකතිවිජහනෙන විපරිණතං. සමනුස්සරතොති ¶ චින්තයතො. ගෙහස්සිතන්ති කාමගුණනිස්සිතං. කාමගුණා හි ඉධ ගෙහනිස්සිතධම්මෙන ගෙහපරියායෙන වුත්තා.

විපරිණාමවිරාගනිරොධන්ති ¶ විපරිණාමනං විරජ්ජනලක්ඛණං නිරුජ්ඣනඤ්ච විදිත්වා. පුබ්බෙති අතීතෙ. එතරහීති ඉදානි වත්තමානා. සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතොති විපස්සනාපඤ්ඤාය චෙව මග්ගපඤ්ඤාය ච යාථාවතො පස්සතො. උස්සුක්කාපෙතුන්ති විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා මග්ගපටිවෙධං පාපෙතුං. නිබ්බානං උද්දිස්ස පවත්තිතත්තා නෙක්ඛම්මස්සිතසොමනස්සානි නාම. ලොකාමිසපටිසංයුත්තානන්ති කාමගුණනිස්සිතානං. තදායතනන්ති තං ආයතනං තං කාරණං අරහත්තං. අනුත්තරෙසු විමොක්ඛෙසූති අරියඵලධම්මෙසු. පිහන්ති අධිගමිච්ඡං.

උපෙක්ඛාති සොමනස්සරහිතඅඤ්ඤාණුපෙක්ඛා. බාල්යයොගතො බාලස්ස, තතො එව මූළ්හස්ස පුථුජ්ජනස්ස. කිලෙසොධීනං මග්ගොධීහි අජිතත්තා අනොධිජිනස්ස. සත්තමභවාදිතො උද්ධං පවත්තනවිපාකස්ස අජිතත්තා අවිපාකජිනස්ස. අනෙකාදීනවෙ වට්ටෙ ආදීනවස්ස අජානනෙන අනාදීනවදස්සාවිනො. පටිපත්තිපටිවෙධබාහුසච්චාභාවෙන අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස. රූපං සා නාතිවත්තති න අතික්කමති ඤාණසම්පයුත්තාභාවතො. සබ්බසඞ්ගාහකොති සබ්බධම්මෙ සඞ්ගණ්හනකො. තතියාදීනි යාව දසමා හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථානෙව.

අට්ඨසතසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

279. ආරම්මණතො සම්පයොගතො ච කිලෙසාමිසෙන සාමිසා. නිරාමිසායාති නිස්සක්කවචනං. නිරාමිසතරාවාති එකංසවචනං තස්සා තථා නිස්සමෙතබ්බතාය. සා හි පීති සබ්බසො සන්තකිලෙසාමිසෙ සන්තානෙ පවත්තියා අච්චන්තසභාවධම්මාරම්මණවිසයතාය සයම්පි සාතිසයං සන්තසභාවාකාරෙන පවත්තියා නිරාමිසායපි නිරාමිසතරා වුත්තා. තෙනාහ ‘‘නනු චා’’තිආදි. ඉදානි තමත්ථං උපමාය සාධෙතුං ‘‘යථා හී’’තිආදිමාහ. අප්පටිහාරිකන්ති පටිහරණරහිතං අප්පටිහාරං, කෙනචි අනාවටන්ති අත්ථො. සෙසවාරෙසූති සුඛවාරඋපෙක්ඛාවාරෙසු.

විමොක්ඛවාරො පන න අතිදිට්ඨො ඉතරෙහි විසදිසත්තා. තෙනාහ ‘‘විමොක්ඛවාරෙ පනා’’තිආදි. රූපපටිසංයුත්තොති භාවිතරූපපටිසංයුත්තො. සාමිසො නාම යස්මා සාමිසරූපපටිබද්ධවුත්ති ¶ චෙව සාමිසරූපපටිභාගඤ්ච ¶ , තස්මා ‘‘රූපාමිස’’න්ති වුච්චති, තෙන රූපාමිසෙන සාමිසො නාම. අරූපාමිසස්ස අභාවතො අරූපපටිසංයුත්තො විමොක්ඛො නිරාමිසො නාම.

නිරාමිසසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අට්ඨසතපරියායවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

වෙදනාසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.