📜

8. ගාමණිසංයුත්තං

1. චණ්ඩසුත්තවණ්ණනා

353. ‘‘යෙන මිධෙකච්චො චණ්ඩො චණ්ඩොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතී’’ති එවං පඤ්හපුච්ඡනෙන ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි චණ්ඩොති ගහිතනාමො. පාකටං කරොතීති දස්සෙති අත්තනො චණ්ඩභාවං.

චණ්ඩසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. තාලපුටසුත්තවණ්ණනා

354. වාලොති වුච්චති තාලො, තස්ස තාලපුටං නාම. යථා ආමලකීඵලසමානකං, සො පන තාලසදිසමුඛවණ්ණත්තා තාලපුටොති එවංනාමකො. තෙනාහ ‘‘තස්ස කිරා’’තිආදි. අභිනීහාරසම්පන්නො අනෙකෙසු කප්පෙසු සම්භතසාවකබොධිසම්භාරො. තථා හෙස අසීතියා මහාසාවකෙසු අබ්භන්තරො ජාතො. සහස්සං දෙන්ති නච්චං පස්සිතුකාමා. සමජ්ජවෙසන්ති නෙපච්චවෙසං. කීළං කත්වාති නච්චකීළිතං කීළිත්වා, නච්චිත්වාති අත්ථො.

පුබ්බෙ තථාපවත්තවුත්තන්තදස්සනෙ සච්චෙන, තබ්බිපරියායෙ අලිකෙන. රාගපච්චයාති රාගුප්පත්තියා කාරණභූතා. මුඛතො…පෙ… දස්සනාදයොති ආදි-සද්දෙන මුඛතො අග්ගිජාලනික්ඛමදස්සනාදිකෙ සඞ්ගණ්හාති. අඤ්ඤෙ ච…පෙ… අභිනයාති කාමස්සාදසංයුත්තානං සිඞ්ගාරහස්සඅබ්භුතරසානඤ්චෙව ‘‘අඤ්ඤෙ චා’’ති වුත්තසන්තබීභච්ඡරසානඤ්ච දස්සනකා අභිනයා. දොසපච්චයාති දොසුප්පත්තියා කාරණභූතා. හත්ථපාදච්ඡෙදාදීති ආදි-සද්දෙන සඞ්ගහිතානං රුද්දවීරභයානකරසානං දස්සනකා අභිනයා. මොහපච්චයාති මොහුප්පත්තියා කාරණභූතා. එවමාදයොති ආදි-සද්දෙන සඞ්ගහිතානං කරුණාසන්තභයානකරසානං දස්සනකා අභිනයා. තෙ හි රසෙ සන්ධාය පාළියං ‘‘යෙ ධම්මා රජනීයා, යෙ ධම්මා දොසනීයා, යෙ ධම්මා මොහනීයා’’ති ච වුත්තං.

නටවෙසංගහෙත්වාව පච්චන්ති කම්මසරික්ඛවිපාකවසෙන. තං සන්ධායාති තං යථාවුත්තං නිරයෙ පච්චනං සන්ධාය. එතං ‘‘පහාසො නාම නිරයො, තත්ථ උපපජ්ජතී’’ති වුත්තං. යථා ලොකෙ අත්ථවිසෙසවසෙන සකම්මකානිපි පදානි අකම්මකානි භවන්ති ‘‘විමුච්චති පුරිසො’’ති, එවං ඉධ අත්ථවිසෙසවසෙන අකම්මකං සකම්මකං කත්වා වුත්තං – ‘‘නාහං, භන්තෙ, එතං රොදාමී’’ති. කො පන සො අත්ථවිසෙසො? අසහනං අක්ඛමනං, තස්මා න රොදාමි න සහාමි, න අක්ඛමාමීති අත්ථො. රොදනකාරණඤ්හි අසහන්තො තෙන අභිභූතො රොදති. තමෙවස්ස සකම්මකභාවස්ස කාරණභූතං අත්ථවිසෙසං ‘‘න අස්සුවිමොචනමත්තෙනා’’ති වුත්තං. මතං වා, අම්ම, රොදන්තීති එත්ථාපි මතං රොදන්ති, තස්ස මරණං න සහන්ති, නක්ඛමන්තීති පාකටොයමත්ථොති.

තාලපුටසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3-5. යොධාජීවසුත්තාදිවණ්ණනා

355-357. යුජ්ඣනං යොධො, සො ආජීවො එතස්සාති යොධාජීවො. තෙනාහ – ‘‘යුද්ධෙන ජීවිකං කප්පනකො’’ති, උස්සාහං වායාමං කරොතීති යුජ්ඣනවසෙන උස්සාහං වායාමං කරොති. පරියාපාදෙන්තීති මරණපරියන්තිකං ආපදං පාපෙන්ති. තෙනාහ ‘‘මරණං පටිපජ්ජාපෙන්තී’’ති. දුට්ඨු ඨපිතන්ති දුට්ඨාකාරෙන අත්තනො පරෙසඤ්ච අත්ථාවහභාවං න ගතං පටිපන්නං. පරෙහි සඞ්ගාමෙ ජිතා හතා එත්ථ ජායන්තීති පරජිතො නාම නිරයො. අසිධනුගදායසඞ්කුචක්කානි පඤ්චාවුධානි. තං සන්ධායාති තං යොධාජීවං පුග්ගලං සන්ධාය. එතං ‘‘යො සො’’තිආදි වුත්තං. චතුත්ථපඤ්චමෙසූති හත්ථාරොහඅස්සාරොහසුත්තෙසු. එසෙව නයොති එසො තතියෙ වුත්තො එව අත්ථතො විසෙසාභාවතො.

යොධාජීවසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අසිබන්ධකපුත්තසුත්තවණ්ණනා

358. පච්ඡාභූමිවාසිනොති අපරදෙසවාසිනො. උදකසුද්ධිකභාවජානනත්ථායාති අත්තනො උදකසුද්ධිකභාවං ජානනත්ථඤ්චෙව ලොකස්ස ච උදකෙන සුද්ධි හොතීති ඉමස්ස අත්ථස්ස ජානනත්ථඤ්ච. උපරි යාපෙන්තීති උපරි බ්රහ්මලොකං යාපෙන්ති. සම්මා ඤාපෙන්තීති සම්මා උජුකංයෙව සග්ගං ලොකං ගමෙන්ති. තෙනාහ – ‘‘සග්ගං නාම ඔක්කාමෙන්තී’’ති, අවක්කාමෙන්ති ඔගාහාපෙන්තීති අත්ථො. අනුපරිගච්ඡෙය්යාති අනුපරිතො ගච්ඡෙය්ය.

අසිබන්ධකපුත්තසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. ඛෙත්තූපමසුත්තවණ්ණනා

359. ථද්ධන්ති කථිනං ලූඛං. ඌසරන්ති ඌසජාතං. චතූහිපි ඔඝෙහි අනභිභවනීයතාය අහං දීපො. සබ්බපරිස්සයෙහි අනභිභවනීයතාය අහං ලෙණො. සබ්බදුක්ඛපරිත්තාසනතො තායනට්ඨෙන අහං තාණං. සබ්බභයහිංසනතො අහං සරණන්ති යොජෙතබ්බං.

උදකමණිකොති මහන්තං උදකභාජනං. බහි විස්සන්දනවසෙන උදකං න හරතීති අහාරී, පරිතො න පග්ඝරතීති අපරිහාරී. සක්කච්චමෙව දෙසෙන්ති සද්ධම්මගාරවස්ස සබ්බසත්තෙසු මහාකරුණාය ච බුද්ධානං සමානරසත්තා. චතස්සො පන පරිසා සත්ථුගාරවෙන අත්තනො ච සද්ධාසම්පන්නතාය සද්දහිත්වා ඔකප්පෙත්වා සුණන්ති, තස්මා තා දෙසනාඵලෙන යුජ්ජන්ති. කිච්චසිද්ධියා සත්ථු දෙසනා තත්ථ සක්කච්චදෙසනා නාම ජාතා.

ඛෙත්තූපමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. සඞ්ඛධමසුත්තවණ්ණනා

360. ‘‘යො කොචි පුරිසො පාණාතිපාතී මුසාවාදී, සබ්බො සො ආපායිකො’’ති වත්වා පුන ‘‘යංබහුලං යංබහුලං කරොති, තෙන දුග්ගතිං ගච්ඡතී’’ති වදන්තො අත්තනාව අත්තනො වාදං භින්දති. එවං සන්තෙති යදි බහුසො කතෙන පාපකම්මෙන ආපායිකො, ‘‘යො කොචි පාණමතිපාතෙතී’’තිආදිවචනං මිච්ඡාති. චත්තාරි පදානීති ‘‘යො කොචි පාණමතිපාතෙතී’’තිආදිනා නයෙන වුත්තා චත්තාරො අත්ථකොට්ඨාසා. දිට්ඨියා පච්චයා හොන්ති ‘‘අත්ථි ඛො පන මයා’’තිආදිනා අයොනිසො උම්මුජ්ජන්තස්ස. බලසම්පන්නොති සමත්ථො. සඞ්ඛධමකොති සඞ්ඛස්ස ධමනකිච්චෙ ඡෙකො. අදුක්ඛෙනාති සුඛෙන. උපචාරොපි අප්පනාපි වට්ටති උභින්නං සාමඤ්ඤවචනභාවතො. අප්පමාණකතභාවො ලබ්භතෙව. තථා හි තං කිලෙසානං වික්ඛම්භනසමත්ථතාය දීඝසන්තානතාය විපුලඵලතාය ච ‘‘මහග්ගත’’න්ති වුච්චති.

න ඔහීයතීති යස්මිං සන්තානෙ කාමාවචරකම්මං, මහග්ගතකම්මඤ්ච කතූපචිතං විපාකදානෙ ලද්ධාවසරං හුත්වා ඨිතං, තෙසු කාමාවචරකම්මං ඉතරං නීහරිත්වා සයං තත්ථ ඔහීයිත්වා අත්තනො විපාකං දාතුං න සක්කොති, මහග්ගතකම්මමෙව පන ඉතරං පටිබාහිත්වා අත්තනො විපාකං දාතුං සක්කොති ගරුභාවතො. තෙනාහ ‘‘තං කාමාවචරකම්ම’’න්තිආදි. කිලෙසවසෙනාති පාපකම්මස්ස මූලභූතකිලෙසවසෙන. පාණාතිපාතාදයො හි දොසමොහලොභාදිමූලකිලෙසසමුට්ඨානා. කිලෙසවසෙනාති වා කම්මකිලෙසවසෙන. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘පාණාතිපාතො ඛො, ගහපතිපුත්ත, කම්මකිලෙසො’’තිආදි (දී. නි. 3.245). යථානුසන්ධිනාව ගතන්ති යථානුසන්ධිසඞ්ඛාතඅනුසන්ධිනා ඔසානං ගතං සංකිලෙසසම්මුඛෙන උට්ඨිතාය වොදානධම්මවසෙන නිට්ඨාපිතත්තා.

සඞ්ඛධමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. කුලසුත්තවණ්ණනා

361. එවං පවත්තඊහිතිකාති එවං ද්විධා පවත්තඊහිතිකා. ද්වීහිතිකා දුක්කරජීවිකපයොගා. සලාකමත්තං වුත්තං එත්ථාති සලාකා වුත්තා, පුරිමපදෙ උත්තරපදලොපො. උභතොකොටිකන්ති යදි ‘‘කුලානුදයං න වණ්ණෙමී’’ති වදති, ‘‘භූතා නික්කරුණා සමණ තුම්හෙ’’ති වාදං ආරොපෙහි. අථ සබ්බදාපි ‘‘කුලානුදයං වණ්ණෙමී’’ති වදති. එවං සන්තෙ ‘‘කස්මා එවං දුබ්භික්ඛෙ කාලෙ මහතියා පරිසාය පරිවුතො ජනපදචාරිකං චරන්තා කුලූපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජථා’’ති එවං උභතොකොටිකං වාදං ආරොපෙහීති ගාමණිං උය්යොජෙසි.

ද්වෙ අන්තෙති උභො කොටියො. බහි නීහරිතුන්ති න වණ්ණෙමි වණ්ණෙමීති ද්වෙ අන්තෙ මොචෙන්තො තං පුච්ඡිතමත්ථං බහි නීහරති නාම. තත්ථ දොසං දත්වා චොදෙන්තො තං අපුච්ඡං කරොන්තො ගිලිත්වා විය අන්තො පවෙසෙති නාම.

ඉතො සො ගාමණීතිආදි අත්තනො භික්ඛූනං අඤ්ඤෙසඤ්ච අත්ථකාමානං භික්ඛප්පදානෙන අනිට්ඨප්පත්තිඅභාවදස්සනත්ථං ආරද්ධං. දානෙන සම්භූතානීති දානමයෙන පුඤ්ඤකිරියවත්ථුනා සම්මදෙව භූතිං වඩ්ඪිං පත්තානි. සච්චෙන අරියවොහාරෙන සම්මදෙව භූතානි උප්පන්නානි සච්චසම්භූතානීති ආහ ‘‘සච්චං නාම සච්චවාදිතා’’ති. සෙසසීලන්ති අට්ඨවිධඅරියවොහාරතො අඤ්ඤසීලං. නිහිතන්ති තස්මිං කුලෙ පුබ්බපුරිසෙහි නිධානභාවෙන නිහිතං. දුප්පයුත්තාති කසිවාණිජ්ජාදිවසෙන දුට්ඨු පයුත්තා කම්මන්තා. විපජ්ජන්තීති නස්සන්ති. කුලඞ්ගාරොති කුලස්ස අඞ්ගාරසදිසො විනාසකපුග්ගලො. අනිච්චතාති මරණං. තස්මිං කුලෙ පධානපුරිසානං භොගානං වා සබ්බසො විනාසො. තෙනාහ ‘‘හුත්වා අභාවො’’තිආදි.

කුලසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. මණිචූළකසුත්තවණ්ණනා

362. තංපරිසන්ති තං රාජන්තෙපුරෙ නිසින්නං රාජපරිසං. නයග්ගාහෙති කුතොචිපි අසුත්වා කෙවලං අත්තනො එව මතියා නයග්ගහණෙ ඨත්වා.

කාරෙතුං වට්ටති සති සම්භවෙ පටිසඞ්ඛාරස්ස, සෙනාසනවිනාසො න අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බොති අධිප්පායො. අත්තනො එත්ථ කිච්චාවසානෙ යං ගිහීනංයෙව සන්තකං තාවකාලිකං, තං ගිහිවිකතන්ති ආහ ‘‘ගිහිවිකතං කත්වා’’ති. න වදාමි පබ්බජ්ජිතාසාරුප්පතො.

මණිචූළකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. භද්රකසුත්තවණ්ණනා

363. එවංනාමකෙති මල්ලා නාම ජානපදිනො රාජකුමාරා, නෙසං නිවාසතාය ‘‘මල්ලා’’ඉච්චෙව බහුවචනවසෙන ලද්ධනාමත්තා එවංනාමකෙ ජනපදෙ. නත්ථි එතස්ස පත්තියා කාලන්තරසඤ්ඤිතො කාලොති අකාලො, සො එව අකාලිකො. තෙනාහ – ‘‘කාලං අනතික්කමිත්වා පත්තෙනා’’ති. සො පන ‘‘යංකිඤ්චි දුක්ඛං උප්පජ්ජමානං උප්පජ්ජති, සබ්බං තං ඡන්දමූලක’’න්ති එවං වුත්තො දුක්ඛස්ස ඡන්දමූලභාවො, එවං ඡන්දමූලකස්ස දුක්ඛස්ස කථිතත්තා ‘‘ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටදුක්ඛං කථිත’’න්ති වුත්තං.

භද්රකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

12. රාසියසුත්තවණ්ණනා

364. රාසිං කත්වා මාරපාසවසෙන, තත්රාපි අන්තරභෙදෙන විභජිත්වා පුච්ඡිතබ්බපඤ්හෙ එකතො රාසිං කත්වා. තපනං අත්තපරිතාපනං තපො, සො එතස්ස අත්ථීති තපස්සී, තං තපස්සිං. සො පන තං තපං නිස්සාය ඨිතො නාම හොතීති වුත්තං ‘‘තපනිස්සිතක’’න්ති. සො පන අනෙකාකාරභෙදෙන ලූඛං ඵරුසං ජීවනසීලත්තා ලූඛජීවී නාම. තෙනාහ ‘‘ලූඛජීවික’’න්ති. මජ්ඣිමාය පටිපත්තියා උප්පථභාවෙන අවනියා ගන්ධබ්බාති අන්තා, තතො එව ලාමකත්තා අන්තා. ලාමකම්පි ‘‘අන්තො’’ති වුච්චති ‘‘අන්තමිදං, භික්ඛවෙ, ජීවිකානං (ඉතිවු. 91; සං. නි. 3.80), එකො අන්තො’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 2.15; 3.90). අට්ඨකථායං පන අඤ්ඤමඤ්ඤආධාරභාවං උරීකත්වා ‘‘කොට්ඨාසා’’ති වුත්තං. හීනො ගාමොති පාළි. ගාම-සද්දො හීනපරියායොති අධිප්පායෙනාහ ‘‘ගාම්මො’’ති. ගාමෙ භවොති ගාම්මො. ගාම-සද්දො චෙත්ථ ගාමවාසිවිසයො ‘‘ගාමො ආගතො’’තිආදීසු විය. අට්ඨකථායං පන ‘‘ගාමවාසීනං ධම්මො’’ති වුත්තං, තෙසං චාරිත්තන්ති අත්ථො. අත්ත-සද්දො ඉධ සරීරපරියායො ‘‘අත්තන්තපො’’තිආදීසු වියාති ආහ ‘‘සරීරදුක්ඛකරණන්ති අත්ථො’’ති.

එත්ථාති එතස්මිං තපනිස්සිතගරහිතබ්බපදෙ කස්මා අන්තද්වයමජ්ඣිමපටිපදාගහණං? අත්තකිලමථානුයොගො තාව ගය්හතු ඉදමත්ථිතායාති අධිප්පායො. කාමභොගීතපනිස්සිතකනිජ්ජරවත්ථූනං දස්සනෙ යථාධිප්පෙතස්ස අත්ථස්ස විභජිත්වා කථනං සම්භවතීති තෙ දස්සෙත්වා අධිප්පෙතත්ථො කථිතො.

තමත්ථන්ති යො ‘‘කාමභොගීතපනිස්සිතකෙසු ගරහිතබ්බෙයෙව ගරහති, පසංසිතබ්බෙයෙව ච පසංසතී’’ති වුත්තො අත්ථො, තමත්ථං පකාසෙන්තො. සාහසිකකම්මෙනාති අයුත්තෙන කම්මෙන. ධම්මෙන ච අධම්මෙන චාති ධම්මිකෙන අධම්මිකෙන ච. අයොනිසො පවත්තං බාහිරකං සන්ධාය චොදකො ‘‘කථ’’න්තිආදිමාහ. ඉතරො නයිදං තාදිසං අත්තපරිතාපනං අධිප්පෙතං, අථ ඛො යොනිසො පවත්තං සාසනිකමෙවාති දස්සෙන්තො ‘‘චතුරඞ්ගවීරියවසෙන චා’’ති ආහ. තත්ථ ‘‘කාමං තචො ච න්හාරු ච අට්ඨි ච අවසිස්සතූ’’තිආදිනා (ම. නි. 2.184; සං. නි. 2.22.237; අ. නි. 2.5) නයෙන වුත්තා සරීරෙනිරපෙක්ඛවිපස්සනාය උස්සුක්කාපනවසෙන පවත්තා වීරියභාවනා ‘‘චතුරඞ්ගවීරියවසෙනා’’ති වුත්තා. තථා අබ්භොකාසිකනෙසජ්ජිකතපාදිනිස්සිතාව කිලෙසනිම්මථනයොග්යා වීරියභාවනා ‘‘ධුතඞ්ගවසෙන චා’’ති වුත්තාති. අරියමග්ගෙන නිස්සෙසකිලෙසානං පජහනා නිජ්ජරා. සා ච අත්තපච්චක්ඛතාය සන්දිට්ඨිකා තිණ්ණං මූලකිලෙසානං පජහනෙන ‘‘තිස්සො’’ති ච වුත්තා. තෙනාහ ‘‘එකොපී’’තිආදි.

රාසියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

13. පාටලියසුත්තවණ්ණනා

365. ‘‘මායඤ්චාහං පජානාමී’’ති වචනං කාමං තෙසං මායාවීභාවදස්සනපරං, භගවතො පන මායාසාඨෙය්යාදිකස්ස සබ්බස්ස පාපධම්මස්ස බොධිමූලෙ එව සෙතුඝාතො, තස්මා සබ්බසො පහීනමායො, සබ්බඤ්ඤුතාය මායං අඤ්ඤෙ ච ඤෙය්යෙ සබ්බසො ජානාති. තෙන වුත්තං ‘‘මායඤ්චාහං, ගාමණි, පජානාමී’’තිආදි. මායඤ්ච පජානාමීති න කෙවලමහං මායං එව ජානාමි, අථ ඛො අඤ්ඤම්පි ඉදඤ්චිදඤ්ච ජානාමීති.

ඉත්ථිකාමෙහීති ඉත්ථීහි චෙව තදඤ්ඤකාමෙහි ච. එකස්මිං ඨානෙති එකස්මිං පදෙසෙ. එකෙකස්සෙව ආගන්තුකස්ස ගහට්ඨස්ස වා පබ්බජිතස්ස වා. සත්තිඅනුරූපෙනාති විභවසත්තිඅනුරූපෙන. බලානුරූපෙනාති පරිවාරබලානුරූපෙන. සත්තිඅනුරූපෙනාති වා සද්ධාසත්තිඅනුරූපෙන. බලානුරූපෙනාති විභවබලානුරූපෙන. ධම්මෙසු සමාධි දසකුසලධම්මෙසු සමාධානං. අග්ගහිතචිත්තතා පරියුට්ඨකාරිතා. තෙන ලොකියසීලවිසුද්ධි දිට්ඨිවිසුද්ධි ච වුත්තා. තථා චාහ – ‘‘කො චාදි කුසලානං ධම්මානං, සීලඤ්ච සුවිසුද්ධං දිට්ඨි ච උජුකා’’ති (සං. නි. 5.369). තත්ථ පතිට්ඨිතස්ස උපරි කත්තබ්බං දස්සෙතුං ‘‘ධම්මසමාධිස්මිං ඨිතො’’තිආදි වුත්තං. අයං පටිපදාති තස්ස කම්මඵලවාදිනො සත්ථු වචනං සබ්බෙසඤ්ච අයං මය්හං සීලසංවරබ්රහ්මවිහාරභාවනාසඞ්ඛාතාපටිපදා අනපරාධකතාය එව සංවත්තති. ජයග්ගාහොති උභයථාපි මය්හං කාචි ජානි නත්ථි.

පඤ්ච ධම්මා ධම්මසමාධි නාම, විපස්සනාමග්ගඵලධම්මමත්තං වා. තතියවිකප්පෙ සීලාදිවිසුද්ධියා සද්ධිං බ්රහ්මවිහාරා යථාවුත්තතිවිධධම්මාවහත්තා එව ධම්මසමාධි නාම. පූරෙන්තස්ස උප්පන්නා චිත්තෙකග්ගතාති වුත්තඛණිකචිත්තෙකග්ගතා. සාපි චිත්තස්ස සමාධානතො ‘‘චිත්තසමාධී’’ති වුත්තා, තස්ස පටිපක්ඛං වික්ඛම්භන්තී සමුච්ඡින්දන්තී ච හුත්වා පවත්තා යථාවුත්තසමාධි එව විසෙසෙන චිත්තසමාධි නාම.

පාටලියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගාමණිසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.