මූල > සුත්තපිටක > සංයුත්තනිකාය > මහාවග්ගපාළි

471. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ ¶ ¶ . ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. පඨමං.

472. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං අස්සාදඤ්ච [සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච (ස්යා. කං. පී. ක.) සං. නි. 2.175] ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. දුතියං.

473. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච ¶ නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති ¶ – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො ¶ නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. තතියං.

474. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං අස්සාදඤ්ච [සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච (ස්යා. කං. පී. ක.) සං. නි. 2.175] ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා ¶ අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති. චතුත්ථං.

475. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති. පඤ්චමං.

476. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා ¶ බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ¶ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො කෙචි [යෙ ච ඛො තෙ (ස්යා. කං. ක.) සං. නි. 2.174], භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා; තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. ඡට්ඨං.

477. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සද්ධින්ද්රියං නප්පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; වීරියින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… සතින්ද්රියං නප්පජානන්ති ¶ …පෙ… සමාධින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං නප්පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං ¶ වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සද්ධින්ද්රියං පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, සද්ධින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; වීරියින්ද්රියං පජානන්ති, වීරියින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, වීරියින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, වීරියින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; සතින්ද්රියං පජානන්ති…පෙ… සමාධින්ද්රියං පජානන්ති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං ¶ පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති ¶ , තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. සත්තමං.

478. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු සොතාපත්තියඞ්ගෙසු – එත්ථ සද්ධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු සම්මප්පධානෙසු – එත්ථ වීරියින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ¶ ච, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු සතිපට්ඨානෙසු – එත්ථ සතින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු ඣානෙසු – එත්ථ සමාධින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. කත්ථ ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං දට්ඨබ්බං? චතූසු අරියසච්චෙසු – එත්ථ පඤ්ඤින්ද්රියං දට්ඨබ්බං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. අට්ඨමං.

479. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං ¶ – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො ¶ සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සතිමා හොති පරමෙන ¶ සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා ¶ අනුස්සරිතා – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය, සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. නවමං.

480. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. සො අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං ¶ පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ¶ ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා [සමාපත්තියා (ස්යා. කං. ක.)] අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සතිමා හොති පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. සො කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං. සො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති ¶ යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සමාධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය, සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං ¶ පජානාති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. දසමං.

සුද්ධිකඤ්චෙව ¶ ද්වෙ සොතා, අරහන්තා අපරෙ දුවෙ;

සමණබ්රාහ්මණා දට්ඨබ්බං, විභඞ්ගා අපරෙ දුවෙති.

481. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං…පෙ…. කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සම්මප්පධානෙ ආරබ්භ වීරියං පටිලභති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වීරියින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ ආරබ්භ සතිං පටිලභති – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සතින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා ¶ පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය ¶ නිබ්බෙධිකාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. පඨමං.

482. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොතී’’ති. දුතියං.

483. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියවෙමත්තතා ඵලවෙමත්තතා හොති, ඵලවෙමත්තතා පුග්ගලවෙමත්තතා’’ති. තතියං.

484. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී ¶ හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, පරිපූරං පරිපූරකාරී ආරාධෙති, පදෙසං ¶ පදෙසකාරී ආරාධෙති. ‘අවඤ්ඣානි ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’ති වදාමී’’ති. චතුත්ථං.

485. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා ¶ පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොතී’’ති. පඤ්චමං.

486. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති ¶ , තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියවෙමත්තතා ඵලවෙමත්තතා හොති, ඵලවෙමත්තතා පුග්ගලවෙමත්තතා හොතී’’ති. ඡට්ඨං.

487. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං ¶ සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, පරිපූරං ¶ පරිපූරකාරී ආරාධෙති, පදෙසං පදෙසකාරී ආරාධෙති. ‘අවඤ්ඣානි ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’ති වදාමී’’ති. සත්තමං.

488. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය ¶ පටිපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපන්නො හොති, තතො මුදුතරෙහි සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො හොති. යස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං නත්ථි, තමහං ‘බාහිරො පුථුජ්ජනපක්ඛෙ ඨිතො’ති වදාමී’’ති. අට්ඨමං.

489. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච –

‘‘‘ඉන්ද්රියසම්පන්නො, ඉන්ද්රියසම්පන්නො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, ඉන්ද්රියසම්පන්නො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ ¶ , භික්ඛු, භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, වීරියින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, සතින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං ¶ , සමාධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. එත්තාවතා ඛො, භික්ඛු, භික්ඛු ඉන්ද්රියසම්පන්නො හොතී’’ති. නවමං.

490. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා ¶ බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ¶ ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. දසමං.

පටිලාභො තයො සංඛිත්තා, විත්ථාරා අපරෙ තයො;

පටිපන්නො ච සම්පන්නො [පටිපන්නො චූපසමො (ස්යා. කං. පී. ක.)], දසමං ආසවක්ඛයන්ති.

491. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං. යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව ¶ තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං [අභිසම්බුද්ධො පච්චඤ්ඤාසිං (සී. ස්යා. කං.)]. යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ¶ ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති [චෙතොවිමුත්ති (සී. පී. ක.)], අයමන්තිමා ජාති, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’’ති. පඨමං.

492. ‘‘තීණිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි තීණි? ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි ඉන්ද්රියානී’’ති. දුතියං.

493. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි තීණි? අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං ¶ , අඤ්ඤින්ද්රියං, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි ඉන්ද්රියානී’’ති. තතියං.

494. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමත්තා පරිපූරත්තා අරහං හොති, තතො මුදුතරෙහි අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි ¶ සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, තතො මුදුතරෙහි උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී, තතො මුදුතරෙහි සකදාගාමී හොති, තතො මුදුතරෙහි එකබීජී [එකබීජි (ක.)] හොති, තතො මුදුතරෙහි කොලංකොලො හොති, තතො මුදුතරෙහි සත්තක්ඛත්තුපරමො හොති, තතො මුදුතරෙහි ධම්මානුසාරී හොති, තතො මුදුතරෙහි සද්ධානුසාරී හොතී’’ති. චතුත්ථං.

495. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං ¶ , ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ ඉන්ද්රියානී’’ති. පඤ්චමං.

496. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං ¶ පජානාති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. ඡට්ඨං.

497. ‘‘ඡයිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’’ති. සත්තමං.

498. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං. යාවකීවඤ්චාහං ¶ , භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්ස මණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච ¶ යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති ¶ පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති, අයමන්තිමා ජාති, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’’ති. අට්ඨමං.

499. ‘‘ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති’’. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. නවමං.

500. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා චක්ඛුන්ද්රියං නප්පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධගාමිනිං ¶ පටිපදං නප්පජානන්ති; සොතින්ද්රියං…පෙ… ඝානින්ද්රියං…පෙ… ජිව්හින්ද්රියං…පෙ… කායින්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රියං නප්පජානන්ති, මනින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති ¶ , මනින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, මනින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති. න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා චක්ඛුන්ද්රියං පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, චක්ඛුන්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති, සොතින්ද්රියං…පෙ… ඝානින්ද්රියං…පෙ… ජිව්හින්ද්රියං…පෙ… කායින්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රියං පජානන්ති, මනින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, මනින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, මනින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. දසමං.

පුනබ්භවො ජීවිතඤ්ඤාය, එකබීජී ච සුද්ධකං;

සොතො අරහසම්බුද්ධො, ද්වෙ ච සමණබ්රාහ්මණාති.

501. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. පඨමං.

502. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානාති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති. දුතියං.

503. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමුත්තො හොති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති. තතියං.

504. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉමෙසං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො මෙ ¶ , භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. චතුත්ථං.

505. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සුඛින්ද්රියං නප්පජානන්ති, සුඛින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානන්ති; දුක්ඛින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… සොමනස්සින්ද්රියං නප්පජානන්ති…පෙ… දොමනස්සින්ද්රියං නප්පජානන්ති ¶ …පෙ… උපෙක්ඛින්ද්රියං නප්පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියසමුදයං නප්පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධං නප්පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං ¶ පටිපදං නප්පජානන්ති; න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පනෙතෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති.

‘‘යෙ ච ඛො කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සුඛින්ද්රියං පජානන්ති, සුඛින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, සුඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති; දුක්ඛින්ද්රියං පජානන්ති…පෙ… සොමනස්සින්ද්රියං පජානන්ති… දොමනස්සින්ද්රියං පජානන්ති… උපෙක්ඛින්ද්රියං පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියසමුදයං පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධං පජානන්ති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානන්ති, තෙ ච ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු චෙව සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු ච බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති. පඤ්චමං.

506. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං සුඛං ¶ , කායිකං සාතං, කායසම්ඵස්සජං සුඛං සාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං දුක්ඛං, කායිකං අසාතං, කායසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සොමනස්සින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං සුඛං, චෙතසිකං සාතං, මනොසම්ඵස්සජං සුඛං සාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සොමනස්සින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්ඛං, චෙතසිකං අසාතං, මනොසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙවසාතං නාසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. ඡට්ඨං.

507. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං සුඛං, කායිකං සාතං, කායසම්ඵස්සජං සුඛං සාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං දුක්ඛං ¶ , කායිකං අසාතං, කායසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්ඛං, චෙතසිකං අසාතං, මනොසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දොමනස්සින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙවසාතං නාසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච සුඛින්ද්රියං යඤ්ච සොමනස්සින්ද්රියං, සුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච දුක්ඛින්ද්රියං යඤ්ච දොමනස්සින්ද්රියං, දුක්ඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං උපෙක්ඛින්ද්රියං, අදුක්ඛමසුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානී’’ති. සත්තමං.

508. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙව සාතං නාසාතං වෙදයිතං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපෙක්ඛින්ද්රියං.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච සුඛින්ද්රියං යඤ්ච සොමනස්සින්ද්රියං, සුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යඤ්ච දුක්ඛින්ද්රියං යඤ්ච දොමනස්සින්ද්රියං, දුක්ඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යදිදං උපෙක්ඛින්ද්රියං, අදුක්ඛමසුඛා සා වෙදනා දට්ඨබ්බා ¶ . ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච හුත්වා ¶ තීණි හොන්ති, තීණි හුත්වා පඤ්ච හොන්ති පරියායෙනා’’ති. අට්ඨමං.

509. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. සුඛවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං. සො සුඛිතොව සමානො ‘සුඛිතොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව සුඛවෙදනියස්ස ¶ ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං සුඛවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං සුඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘දුක්ඛවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති දුක්ඛින්ද්රියං. සො දුක්ඛිතොව සමානො ‘දුක්ඛිතොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව දුක්ඛවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං දුක්ඛවෙදනියං ඵස්සං ¶ පටිච්ච උප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘සොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සොමනස්සින්ද්රියං. සො සුමනොව සමානො ‘සුමනොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව සොමනස්සවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං සොමනස්සවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘දොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති දොමනස්සින්ද්රියං. සො දුම්මනොව සමානො ‘දුම්මනොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව දොමනස්සවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං දොමනස්සවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං දොමනස්සින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං ¶ වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘උපෙක්ඛාවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං. සො උපෙක්ඛකොව සමානො ‘උපෙක්ඛකොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව උපෙක්ඛාවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං උපෙක්ඛාවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ද්වින්නං කට්ඨානං සඞ්ඝට්ටනසමොධානා [සංඝට්ටනාසමොධානා (පී. ක.), සංඝටනසමොධානා (ස්යා. කං.)] උස්මා ජායති, තෙජො අභිනිබ්බත්තති; තෙසංයෙව කට්ඨානං නානාභාවාවිනික්ඛෙපා යා ¶ [නානාභාවනික්ඛෙපා (ස්යා. කං. පී. ක.)] තජ්ජා උස්මා සා නිරුජ්ඣති සා වූපසම්මති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සුඛවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං. සො සුඛිතොව සමානො ‘සුඛිතොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව සුඛවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං ¶ වෙදයිතං සුඛවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති ¶ , තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’.

‘‘දුක්ඛවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච…පෙ… සොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච…පෙ… දොමනස්සවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච…පෙ… උපෙක්ඛාවෙදනියං, භික්ඛවෙ, ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං. සො උපෙක්ඛකොව සමානො ‘උපෙක්ඛකොස්මී’ති පජානාති. තස්සෙව උපෙක්ඛාවෙදනියස්ස ඵස්සස්ස නිරොධා ‘යං තජ්ජං වෙදයිතං උපෙක්ඛාවෙදනියං ඵස්සං පටිච්ච උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං තං නිරුජ්ඣති, තං වූපසම්මතී’ති පජානාති’’. නවමං.

510. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? දුක්ඛින්ද්රියං ¶ , දොමනස්සින්ද්රියං, සුඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං. ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති දුක්ඛින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං දුක්ඛින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං දුක්ඛින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො දුක්ඛින්ද්රියඤ්ච පජානාති, දුක්ඛින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, දුක්ඛින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං දුක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි දුක්ඛින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති දොමනස්සින්ද්රියං. සො ¶ එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං දොමනස්සින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං දොමනස්සින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’ ¶ . සො දොමනස්සින්ද්රියඤ්ච පජානාති, දොමනස්සින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, දොමනස්සින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං ¶ දොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං ¶ නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං දොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං දොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි දොමනස්සින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති සුඛින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං සුඛින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං සුඛින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො සුඛින්ද්රියඤ්ච පජානාති, සුඛින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, සුඛින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං සුඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං සුඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ ¶ චුප්පන්නං සුඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි සුඛින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති සොමනස්සින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං සොමනස්සින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං සොමනස්සින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො සොමනස්සින්ද්රියඤ්ච පජානාති, සොමනස්සින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, සොමනස්සින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං සොමනස්සින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි සොමනස්සින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරති’’’.

‘‘ඉධ ¶ ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො උප්පජ්ජති උපෙක්ඛින්ද්රියං. සො එවං පජානාති – ‘උප්පන්නං ඛො මෙ ඉදං උපෙක්ඛින්ද්රියං, තඤ්ච ඛො සනිමිත්තං සනිදානං සසඞ්ඛාරං ¶ සප්පච්චයං. තඤ්ච අනිමිත්තං අනිදානං අසඞ්ඛාරං අප්පච්චයං උපෙක්ඛින්ද්රියං උප්පජ්ජිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. සො උපෙක්ඛින්ද්රියඤ්ච පජානාති, උපෙක්ඛින්ද්රියසමුදයඤ්ච පජානාති, උපෙක්ඛින්ද්රියනිරොධඤ්ච පජානාති, යත්ථ චුප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති තඤ්ච පජානාති. කත්ථ චුප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්ථ චුප්පන්නං උපෙක්ඛින්ද්රියං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අඤ්ඤාසි ¶ උපෙක්ඛින්ද්රියස්ස නිරොධං, තදත්ථාය චිත්තං උපසංහරතී’’’ති. දසමං.

සුද්ධිකඤ්ච සොතො අරහා, දුවෙ සමණබ්රාහ්මණා;

විභඞ්ගෙන තයො වුත්තා, කට්ඨො උප්පටිපාටිකන්ති.

511. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො පච්ඡාතපෙ නිසින්නො හොති පිට්ඨිං ඔතාපයමානො.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා භගවතො ගත්තානි පාණිනා අනොමජ්ජන්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ ¶ , අබ්භුතං, භන්තෙ! න චෙවං දානි, භන්තෙ, භගවතො තාව පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො, සිථිලානි ච ගත්තානි සබ්බානි වලියජාතානි, පුරතො පබ්භාරො ¶ ච කායො, දිස්සති ච ඉන්ද්රියානං අඤ්ඤථත්තං – චක්ඛුන්ද්රියස්ස සොතින්ද්රියස්ස ඝානින්ද්රියස්ස ජිව්හින්ද්රියස්ස කායින්ද්රියස්සා’’ති.

‘‘එවඤ්හෙතං ¶ , ආනන්ද, හොති – ජරාධම්මො යොබ්බඤ්ඤෙ, බ්යාධිධම්මො ආරොග්යෙ, මරණධම්මො ජීවිතෙ. න චෙව තාව පරිසුද්ධො හොති ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො, සිථිලානි ච හොන්ති ගත්තානි සබ්බානි වලියජාතානි, පුරතො පබ්භාරො ච කායො, දිස්සති ච ඉන්ද්රියානං අඤ්ඤථත්තං – චක්ඛුන්ද්රියස්ස සොතින්ද්රියස්ස ඝානින්ද්රියස්ස ජිව්හින්ද්රියස්ස කායින්ද්රියස්සා’’ති.

‘‘ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වා ච සුගතො ¶ අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘ධී තං ජම්මි ජරෙ අත්ථු, දුබ්බණ්ණකරණී ජරෙ;

තාව මනොරමං බිම්බං, ජරාය අභිමද්දිතං.

‘‘යොපි වස්සසතං ජීවෙ, සොපි මච්චුපරායණො [සබ්බෙ මච්චුපරායනා (ස්යා. කං. ක.)];

න කිඤ්චි පරිවජ්ජෙති, සබ්බමෙවාභිමද්දතී’’ති. පඨමං;

512. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘පඤ්චිමානි, භො ගොතම, ඉන්ද්රියානි නානාවිසයානි නානාගොචරානි, න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති. කතමානි පඤ්ච? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං ¶ . ඉමෙසං නු ඛො, භො ගොතම, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං නානාවිසයානං ¶ නානාගොචරානං න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං කිං පටිසරණං, කො ච නෙසං ගොචරවිසයං පච්චනුභොතී’’ති?

‘‘පඤ්චිමානි, බ්රාහ්මණ, ඉන්ද්රියානි නානාවිසයානි නානාගොචරානි න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති. කතමානි පඤ්ච? චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං ¶ , ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං. ඉමෙසං ඛො, බ්රාහ්මණ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං නානාවිසයානං නානාගොචරානං ¶ න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං මනො පටිසරණං, මනොව නෙසං ගොචරවිසයං පච්චනුභොතී’’ති.

‘‘මනස්ස පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘මනස්ස ඛො, බ්රාහ්මණ, සති පටිසරණ’’න්ති. ‘‘සතියා පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘සතියා ඛො, බ්රාහ්මණ, විමුත්ති පටිසරණ’’න්ති. ‘‘විමුත්තියා පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘විමුත්තියා ඛො, බ්රාහ්මණ, නිබ්බානං පටිසරණ’’න්ති. ‘‘නිබ්බානස්ස පන, භො ගොතම, කිං පටිසරණ’’න්ති? ‘‘අච්චයාසි [අච්චසරා (සී. ස්යා. කං.), අජ්ඣපරං (පී. ක.)], බ්රාහ්මණ, පඤ්හං, නාසක්ඛි පඤ්හස්ස පරියන්තං ගහෙතුං. නිබ්බානොගධඤ්හි, බ්රාහ්මණ, බ්රහ්මචරියං වුස්සති නිබ්බානපරායණං නිබ්බානපරියොසාන’’න්ති.

අථ ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තෙ උණ්ණාභෙ බ්රාහ්මණෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කූටාගාරෙ වා කූටාගාරසාලායං වා [රස්මියො (ස්යා. ක.)] පාචීනවාතපානා සූරියෙ උග්ගච්ඡන්තෙ වාතපානෙන රස්මි [කූටාගාරං වා කූටාගාරසාලං වා උත්තරාය (ක. සී.)] පවිසිත්වා ක්වාස්ස [කාය (ස්යා. ක.)] පතිට්ඨිතා’’ති? ‘‘පච්ඡිමායං, භන්තෙ, භිත්තිය’’න්ති. ‘‘එවමෙව ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, උණ්ණාභස්ස බ්රාහ්මණස්ස තථාගතෙ සද්ධා ¶ නිවිට්ඨා මූලජාතා පතිට්ඨිතා දළ්හා අසංහාරියා සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. ඉමම්හි චෙ, භික්ඛවෙ, සමයෙ උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො කාලඞ්කරෙය්ය, නත්ථි සංයොජනං යෙන සංයොජනෙන සංයුත්තො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො පුන ඉමං ලොකං ආගච්ඡෙය්යා’’ති. දුතියං.

513. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාකෙතෙ විහරති අඤ්ජනවනෙ මිගදායෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , පරියායො යං පරියායං ආගම්ම යානි පඤ්චින්ද්රියානි තානි පඤ්ච බලානි හොන්ති, යානි පඤ්ච බලානි තානි පඤ්චින්ද්රියානි හොන්තී’’ති?

‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම යානි පඤ්චින්ද්රියානි තානි පඤ්ච බලානි හොන්ති, යානි පඤ්ච බලානි තානි පඤ්චින්ද්රියානි හොන්ති’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම යානි පඤ්චින්ද්රියානි තානි පඤ්ච බලානි හොන්ති, යානි පඤ්ච බලානි තානි පඤ්චින්ද්රියානි හොන්ති? යං, භික්ඛවෙ, සද්ධින්ද්රියං තං සද්ධාබලං, යං සද්ධාබලං තං සද්ධින්ද්රියං; යං වීරියින්ද්රියං තං වීරියබලං, යං වීරියබලං තං වීරියින්ද්රියං; යං සතින්ද්රියං තං සතිබලං, යං සතිබලං තං සතින්ද්රියං; යං සමාධින්ද්රියං තං ¶ සමාධිබලං, යං සමාධිබලං තං සමාධින්ද්රියං; යං පඤ්ඤින්ද්රියං තං පඤ්ඤාබලං, යං පඤ්ඤාබලං තං පඤ්ඤින්ද්රියං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා, තස්ස මජ්ඣෙ දීපො. අත්ථි, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා එකො සොතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති [සඞ්ඛං (සී. ස්යා. කං.)]. අත්ථි පන, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා ද්වෙ සොතානි ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා එකො සොතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති? යඤ්ච, භික්ඛවෙ, තස්ස දීපස්ස පුරිමන්තෙ [පුරත්ථිමන්තෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] උදකං, යඤ්ච පච්ඡිමන්තෙ උදකං – අයං ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා එකො සොතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා ද්වෙ සොතානි ත්වෙව ¶ සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති? යඤ්ච, භික්ඛවෙ, තස්ස දීපස්ස උත්තරන්තෙ උදකං, යඤ්ච දක්ඛිණන්තෙ උදකං – අයං ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම තස්සා නදියා ද්වෙ සොතානි ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං සද්ධින්ද්රියං තං සද්ධාබලං, යං සද්ධාබලං තං සද්ධින්ද්රියං; යං වීරියින්ද්රියං තං වීරියබලං, යං වීරියබලං තං වීරියින්ද්රියං; යං සතින්ද්රියං තං සතිබලං ¶ , යං සතිබලං තං සතින්ද්රියං; යං ¶ සමාධින්ද්රියං තං සමාධිබලං, යං සමාධිබලං තං සමාධින්ද්රියං; යං පඤ්ඤින්ද්රියං තං පඤ්ඤාබලං, යං පඤ්ඤාබලං තං පඤ්ඤින්ද්රියං. පඤ්චන්නං, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. තතියං.

514. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බකොට්ඨකෙ. තත්ර ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘සද්දහසි [සද්දහාසි (සී. පී.)] ත්වං, සාරිපුත්ත – සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසාන’’න්ති?

‘‘න ¶ ඛ්වාහං එත්ථ, භන්තෙ, භගවතො සද්ධාය ගච්ඡාමි – සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්හෙතං, භන්තෙ, අඤ්ඤාතං අස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං [අපස්සිතං (සී. ස්යා. කං. ක.), අඵුසිතං (පී.)] පඤ්ඤාය, තෙ තත්ථ පරෙසං සද්ධාය ගච්ඡෙය්යුං – සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්ච ඛො එතං, භන්තෙ, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය, නික්කඞ්ඛා තෙ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා – සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. මය්හඤ්ච ඛො එතං, භන්තෙ, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය. නික්කඞ්ඛවාහං ¶ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡො සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසාන’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යෙසඤ්හෙතං, සාරිපුත්ත, අඤ්ඤාතං අස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං ¶ අඵස්සිතං පඤ්ඤාය, තෙ තත්ථ පරෙසං සද්ධාය ගච්ඡෙය්යුං – සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්ච ඛො එතං, සාරිපුත්ත, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය, නික්කඞ්ඛා තෙ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා ¶ – සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං ¶ අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසාන’’න්ති. චතුත්ථං.

515. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති?

භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘එකස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියස්ස භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමස්ස එකස්ස පඤ්ඤින්ද්රියස්ස පඤ්ඤවතො ¶ , භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස තදන්වයා සද්ධා සණ්ඨාති, තදන්වයං වීරියං සණ්ඨාති, තදන්වයා සති සණ්ඨාති, තදන්වයො සමාධි සණ්ඨාති. ඉමස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, එකස්ස ඉන්ද්රියස්ස භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. පඤ්චමං.

516. තංයෙව නිදානං. ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘ද්වින්නං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති ¶ – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං ද්වින්නං? අරියාය ච පඤ්ඤාය, අරියාය ච විමුත්තියා. යා හිස්ස, භික්ඛවෙ, අරියා පඤ්ඤා තදස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං. යා හිස්ස, භික්ඛවෙ, අරියා විමුත්ති තදස්ස සමාධින්ද්රියං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වින්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං ¶ බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. ඡට්ඨං.

517. තංයෙව නිදානං. ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා ¶ බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘චතුන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං චතුන්නං? වීරියින්ද්රියස්ස, සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස, පඤ්ඤින්ද්රියස්ස – ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. සත්තමං.

518. තංයෙව නිදානං. ‘‘කතිනං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘පඤ්චන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං පඤ්චන්නං? සද්ධින්ද්රියස්ස ¶ , වීරියින්ද්රියස්ස, සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස, පඤ්ඤින්ද්රියස්ස – ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ¶ ඛීණාසවො භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. අට්ඨමං.

519. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මතා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන අඤ්ඤා බ්යාකතා හොති – ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං ¶ , නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාමී’’ති. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ආයස්මතා, භන්තෙ, පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කිං නු ඛො, භන්තෙ, අත්ථවසං සම්පස්සමානෙන ආයස්මතා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති?

‘‘තිණ්ණන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන භික්ඛුනා අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. කතමෙසං තිණ්ණන්නං? සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස, පඤ්ඤින්ද්රියස්ස – ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන භික්ඛුනා අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමීති. ඉමානි ච, භික්ඛවෙ, තීණින්ද්රියානි කිමන්තානි? ඛයන්තානි. කිස්ස ඛයන්තානි? ජාතිජරාමරණස්ස. ‘ජාතිජරාමරණං ඛය’න්ති ඛො, භික්ඛවෙ, සම්පස්සමානෙන පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන ¶ භික්ඛුනා අඤ්ඤා බ්යාකතා – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමී’’ති. නවමං.

520. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගෙසු විහරති ආපණං නාම අඞ්ගානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘යො සො, සාරිපුත්ත, අරියසාවකො තථාගතෙ එකන්තගතො [එකන්තිගතො (සී.)] අභිප්පසන්නො, න සො තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා කඞ්ඛෙය්ය වා විචිකිච්ඡෙය්ය වා’’ති?

‘‘යො සො, භන්තෙ, අරියසාවකො තථාගතෙ එකන්තගතො අභිප්පසන්නො, න සො තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා කඞ්ඛෙය්ය වා විචිකිච්ඡෙය්ය වා. සද්ධස්ස හි, භන්තෙ, අරියසාවකස්ස එවං පාටිකඞ්ඛං යං ¶ ආරද්ධවීරියො විහරිස්සති – අකුසලානං ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. යං හිස්ස, භන්තෙ, වීරියං තදස්ස වීරියින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි ¶ , භන්තෙ, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං සතිමා භවිස්සති, පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. යා හිස්ස, භන්තෙ, සති තදස්ස සතින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, භන්තෙ, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො එතං පාටිකඞ්ඛං යං වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභිස්සති සමාධිං, ලභිස්සති චිත්තස්ස එකග්ගතං. යො හිස්ස, භන්තෙ, සමාධි තදස්ස සමාධින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, භන්තෙ, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො ¶ සමාහිතචිත්තස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං එවං පජානිස්සති – අනමතග්ගො ඛො සංසාරො. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං. අවිජ්ජාය ත්වෙව තමොකායස්ස අසෙසවිරාගනිරොධො සන්තමෙතං පදං පණීතමෙතං පදං, යදිදං – සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං [නිබ්බානන්ති (?)]. යා හිස්ස, භන්තෙ, පඤ්ඤා තදස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං.

‘‘සද්ධො ¶ සො [ස ඛො සො (සී. ස්යා. කං.)], භන්තෙ, අරියසාවකො එවං පදහිත්වා පදහිත්වා එවං සරිත්වා සරිත්වා එවං සමාදහිත්වා සමාදහිත්වා එවං පජානිත්වා පජානිත්වා එවං අභිසද්දහති – ‘ඉමෙ ඛො තෙ ධම්මා යෙ මෙ පුබ්බෙ සුතවා අහෙසුං. තෙනාහං ¶ එතරහි කායෙන ච ඵුසිත්වා විහරාමි, පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ [පටිවිජ්ඣ (සී. ක.) තදට්ඨකථාසු පන අතිවිජ්ඣිත්වාති වණ්ණිතං] පස්සාමී’ති. යා හිස්ස, භන්තෙ, සද්ධා තදස්ස සද්ධින්ද්රිය’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යො සො, සාරිපුත්ත, අරියසාවකො තථාගතෙ එකන්තගතො අභිප්පසන්නො, න සො තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා කඞ්ඛෙය්ය වා විචිකිච්ඡෙය්ය වා. සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං ආරද්ධවීරියො විහරිස්සති – අකුසලානං ¶ ධම්මානං පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. යං හිස්ස, සාරිපුත්ත, වීරියං තදස්ස වීරියින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස එතං පාටිකඞ්ඛං යං සතිමා භවිස්සති, පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතො, චිරකතම්පි චිරභාසිතම්පි සරිතා අනුස්සරිතා. යා හිස්ස, සාරිපුත්ත, සති තදස්ස සතින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො එතං පාටිකඞ්ඛං යං වොස්සග්ගාරම්මණං කරිත්වා ලභිස්සති සමාධිං, ලභිස්සති චිත්තස්ස එකග්ගතං. යො හිස්ස, සාරිපුත්ත, සමාධි තදස්ස සමාධින්ද්රියං.

‘‘සද්ධස්ස හි, සාරිපුත්ත, අරියසාවකස්ස ආරද්ධවීරියස්ස උපට්ඨිතස්සතිනො සමාහිතචිත්තස්ස ¶ එතං පාටිකඞ්ඛං යං එවං පජානිස්සති – අනමතග්ගො ඛො සංසාරො. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරතං. අවිජ්ජාය ත්වෙව තමොකායස්ස අසෙසවිරාගනිරොධො සන්තමෙතං පදං පණීතමෙතං පදං, යදිදං – සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. යා හිස්ස, සාරිපුත්ත, පඤ්ඤා තදස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං.

‘‘සද්ධො සො [ස ඛො සො (සී. ස්යා. කං. පී.)], සාරිපුත්ත, අරියසාවකො එවං පදහිත්වා පදහිත්වා එවං සරිත්වා සරිත්වා එවං සමාදහිත්වා සමාදහිත්වා එවං පජානිත්වා පජානිත්වා එවං අභිසද්දහති – ‘ඉමෙ ඛො තෙ ¶ ධම්මා යෙ මෙ පුබ්බෙ සුතවා අහෙසුං. තෙනාහං එතරහි ¶ කායෙන ච ඵුසිත්වා විහරාමි, පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ [පටිවිජ්ඣ (ක. සී. ක.)] පස්සාමී’ති. යා හිස්ස, සාරිපුත්ත, සද්ධා තදස්ස සද්ධින්ද්රිය’’න්ති. දසමං.

ජරා උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො, සාකෙතො පුබ්බකොට්ඨකො;

පුබ්බාරාමෙ ච චත්තාරි, පිණ්ඩොලො ආපණෙන චාති [සද්ධෙන තෙ දසාති (ස්යා. කං. ක.)].

521. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු විහරති සාලාය බ්රාහ්මණගාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා, සීහො මිගරාජා තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – ථාමෙන ජවෙන සූරෙන [සූරියෙන (සී. ස්යා. කං.)]; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය’’.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; වීරියින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; සතින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; සමාධින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති; පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා, සීහො මිගරාජා තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – ථාමෙන ජවෙන සූරෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. පඨමං.

522. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා මල්ලෙසු [මල්ලකෙසු (සී. ස්යා. කං.), මල්ලිකෙසු (ක.)] විහරති උරුවෙලකප්පං ¶ නාම මල්ලානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස අරියඤාණං න උප්පන්නං හොති නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං සණ්ඨිති හොති, නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං අවට්ඨිති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස අරියඤාණං උප්පන්නං හොති, අථ චතුන්නං ඉන්ද්රියානං සණ්ඨිති හොති, අථ චතුන්නං ඉන්ද්රියානං අවට්ඨිති හොති’’.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යාවකීවඤ්ච කූටාගාරස්ස කූටං න උස්සිතං හොති, නෙව තාව ගොපානසීනං සණ්ඨිති හොති, නෙව තාව ගොපානසීනං අවට්ඨිති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, කූටාගාරස්ස කූටං උස්සිතං ¶ හොති, අථ ගොපානසීනං සණ්ඨිති හොති, අථ ගොපානසීනං අවට්ඨිති හොති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යාවකීවඤ්ච අරියසාවකස්ස අරියඤාණං න උප්පන්නං හොති, නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං සණ්ඨිති හොති, නෙව තාව චතුන්නං ඉන්ද්රියානං අවට්ඨිති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස අරියඤාණං උප්පන්නං හොති, අථ චතුන්නං ඉන්ද්රියානං…පෙ… අවට්ඨිති හොති.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? සද්ධින්ද්රියස්ස ¶ , වීරියින්ද්රියස්ස, සතින්ද්රියස්ස, සමාධින්ද්රියස්ස. පඤ්ඤවතො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස තදන්වයා සද්ධා සණ්ඨාති, තදන්වයං වීරියං සණ්ඨාති, තදන්වයා සති සණ්ඨාති, තදන්වයො සමාධි සණ්ඨාතී’’ති. දුතියං.

523. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානෙය්ය, අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානෙය්යා’’ති?

භගවංමූලකා ¶ නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානෙය්ය, අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානෙය්ය’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති – අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අත්ථි නු ඛො ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො එවං භූතං තච්ඡං තථං ධම්මං ¶ දෙසෙති ¶ යථා භගවා’ති? සො එවං පජානාති – ‘නත්ථි ඛො ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤො සමණො වා ¶ බ්රාහ්මණො වා යො එවං භූතං තච්ඡං තථං ධම්මං දෙසෙති යථා භගවා’ති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි පජානාති – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – යංගතිකානි යංපරමානි යංඵලානි යංපරියොසානානි. න හෙව ඛො කායෙන ඵුසිත්වා විහරති; පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ පස්සති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම සෙඛො භික්ඛු සෙඛභූමියං ඨිතො ‘සෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසෙඛො භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි පජානාති – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – යංගතිකානි යංපරමානි යංඵලානි යංපරියොසානානි. කායෙන ච ඵුසිත්වා විහරති; පඤ්ඤාය ච අතිවිජ්ඣ ¶ පස්සති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානාති’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසෙඛො භික්ඛු ඡ ඉන්ද්රියානි පජානාති. ‘චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං – ඉමානි ඛො ඡ ඉන්ද්රියානි සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං ¶ අපරිසෙසං නිරුජ්ඣිස්සන්ති, අඤ්ඤානි ච ඡ ඉන්ද්රියානි න කුහිඤ්චි කිස්මිඤ්චි උප්පජ්ජිස්සන්තී’ති පජානාති. අයම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම අසෙඛො භික්ඛු අසෙඛභූමියං ඨිතො ‘අසෙඛොස්මී’ති පජානාතී’’ති. තතියං.

524. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං [ජඞ්ගමානං (සී. පී.)] පාණානං පදජාතානි සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති, හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – මහන්තත්තෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි පදානි බොධාය සංවත්තන්ති ¶ , පඤ්ඤින්ද්රියං පදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමානි ච, භික්ඛවෙ, පදානි බොධාය සංවත්තන්ති? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, පදං, තං බොධාය සංවත්තති; වීරියින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති; සතින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති; සමාධින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති; පඤ්ඤින්ද්රියං පදං, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං පාණානං පදජාතානි සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති, හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – මහන්තත්තෙන; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි පදානි බොධාය සංවත්තන්ති, පඤ්ඤින්ද්රියං පදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. චතුත්ථං.

525. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා ¶ , පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. වීරියින්ද්රියං…පෙ… සතින්ද්රියං ¶ …පෙ… සමාධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. පඤ්චමං.

526. ‘‘එකධම්මෙ ¶ පතිට්ඨිතස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි හොන්ති සුභාවිතානි. කතමස්මිං එකධම්මෙ? අප්පමාදෙ. කතමො ච භික්ඛවෙ, අප්පමාදො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චිත්තං රක්ඛති ආසවෙසු ච සාසවෙසු ච ධම්මෙසු. තස්ස චිත්තං රක්ඛතො ආසවෙසු ච සාසවෙසු ච ධම්මෙසු සද්ධින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. වීරියින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. සතින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. සමාධින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. පඤ්ඤින්ද්රියම්පි භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, එකධම්මෙ පතිට්ඨිතස්ස භික්ඛුනො පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි හොන්ති සුභාවිතානී’’ති. ඡට්ඨං.

527. එකං ¶ සමයං භගවා උරුවෙලායං විහරති නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙ අජපාලනිග්රොධෙ පඨමාභිසම්බුද්ධො. අථ ඛො ¶ භගවතො රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අමතොගධානි හොන්ති අමතපරායණානි අමතපරියොසානානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. වීරියින්ද්රියං…පෙ… සතින්ද්රියං…පෙ… සමාධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අමතොගධානි හොන්ති අමතපරායණානි අමතපරියොසානානී’’ති.

අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති භගවතො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය – සෙය්යථාපි නාම බලවා ¶ පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය; එවමෙව බ්රහ්මලොකෙ අන්තරහිතො භගවතො පුරතො පාතුරහොසි. අථ ¶ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං සුගත! පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අමතොගධානි හොන්ති අමතපරායණානි අමතපරියොසානානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායණං අමතපරියොසානං. ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අමතොගධානි හොන්ති අමතපරායණානි අමතපරියොසානානි’’.

‘‘භූතපුබ්බාහං ¶ , භන්තෙ, කස්සපෙ සම්මාසම්බුද්ධෙ බ්රහ්මචරියං අචරිං. තත්රපි මං එවං ජානන්ති – ‘සහකො භික්ඛු, සහකො භික්ඛූ’ති. සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, ඉමෙසංයෙව පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා කාමෙසු කාමච්ඡන්දං විරාජෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං බ්රහ්මලොකං උපපන්නො. තත්රපි මං එවං ජානන්ති – ‘බ්රහ්මා සහම්පති, බ්රහ්මා සහම්පතී’’’ති. ‘‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං සුගත! අහමෙතං ජානාමි, අහමෙතං පස්සාමි යථා ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අමතොගධානි හොන්ති අමතපරායණානි අමතපරියොසානානී’’ති. සත්තමං.

528. එකං ¶ සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ සූකරඛතායං. තත්ර ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘කිං නු ඛො, සාරිපුත්ත, අත්ථවසං සම්පස්සමානො ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති [පවත්තෙතීති (සී.)]? ‘‘අනුත්තරඤ්හි ¶ , භන්තෙ, යොගක්ඛෙමං සම්පස්සමානො ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! අනුත්තරඤ්හි, සාරිපුත්ත, යොගක්ඛෙමං සම්පස්සමානො ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති.

‘‘කතමො ච, සාරිපුත්ත, අනුත්තරො යොගක්ඛෙමො යං සම්පස්සමානො ¶ ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ ¶ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති? ‘‘ඉධ, භන්තෙ, ඛීණාසවො භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං, වීරියින්ද්රියං භාවෙති…පෙ… සතින්ද්රියං භාවෙති…පෙ… සමාධින්ද්රියං භාවෙති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. අයං ඛො, භන්තෙ, අනුත්තරො යොගක්ඛෙමො යං සම්පස්සමානො ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! එසො හි, සාරිපුත්ත, අනුත්තරො යොගක්ඛෙමො යං සම්පස්සමානො ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති.

‘‘කතමො ච, සාරිපුත්ත, පරමනිපච්චකාරො යං ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති? ‘‘ඉධ, භන්තෙ, ඛීණාසවො භික්ඛු සත්ථරි සගාරවො විහරති සප්පතිස්සො [සප්පටිස්සො (ස්යා. කං. ක.)], ධම්මෙ සගාරවො විහරති සප්පතිස්සො, සඞ්ඝෙ සගාරවො විහරති සප්පතිස්සො, සික්ඛාය සගාරවො විහරති සප්පතිස්සො, සමාධිස්මිං සගාරවො විහරති සප්පතිස්සො. අයං ඛො, භන්තෙ, පරමනිපච්චකාරො යං ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති. ‘‘සාධු ¶ ¶ සාධු, සාරිපුත්ත! එසො හි ¶ , සාරිපුත්ත, පරමනිපච්චකාරො යං ඛීණාසවො භික්ඛු තථාගතෙ වා තථාගතසාසනෙ වා පරමනිපච්චකාරං පවත්තමානො පවත්තතී’’ති. අට්ඨමං.

529. සාවත්ථිනිදානං. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අනුප්පන්නානි උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අනුප්පන්නානි උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර තථාගතස්ස පාතුභාවා අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති. නවමං.

530. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අනුප්පන්නානි උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අනුප්පන්නානි උප්පජ්ජන්ති, නාඤ්ඤත්ර සුගතවිනයා’’ති. දසමං.

සාලං මල්ලිකං සෙඛො ච, පදං සාරං පතිට්ඨිතං;

බ්රහ්මසූකරඛතායො, උප්පාදා අපරෙ දුවෙති.

531. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි සංයොජනප්පහානාය [සංයොජනානං පහානාය (ස්යා. ක.)] සංවත්තන්ති. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි සංයොජනප්පහානාය සංවත්තන්තී’’ති. පඨමං.

532. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අනුසයසමුග්ඝාතාය සංවත්තන්ති. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අනුසයසමුග්ඝාතාය සංවත්තන්තී’’ති. දුතියං.

533. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අද්ධානපරිඤ්ඤාය සංවත්තන්ති. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි අද්ධානපරිඤ්ඤාය සංවත්තන්තී’’ති. තතියං.

534. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි ආසවානං ඛයාය සංවත්තන්ති. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි ආසවානං ඛයාය සංවත්තන්තී’’ති.

‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි සංයොජනප්පහානාය සංවත්තන්ති, අනුසයසමුග්ඝාතාය සංවත්තන්ති, අද්ධානපරිඤ්ඤාය ¶ සංවත්තන්ති, ආසවානං ඛයාය සංවත්තන්ති. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි භාවිතානි බහුලීකතානි සංයොජනප්පහානාය සංවත්තන්ති, අනුසයසමුග්ඝාතාය සංවත්තන්ති, අද්ධානපරිඤ්ඤාය සංවත්තන්ති, ආසවානං ඛයාය සංවත්තන්තී’’ති. චතුත්ථං.

535. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති. පඤ්චමං.

536. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චින්ද්රියානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා පාටිකඞ්ඛා. කතමෙ සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා? දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, අථ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති. නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, අථ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී ¶ හොති, උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඉමෙ සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා පාටිකඞ්ඛා’’ති. ඡට්ඨං.

537. ‘‘සෙය්යථාපි භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි ජම්බුදීපකා රුක්ඛා, ජම්බූ තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. වීරියින්ද්රියං…පෙ… සතින්ද්රියං…පෙ… සමාධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි ජම්බුදීපකා රුක්ඛා, ජම්බූ තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. සත්තමං.

538. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි දෙවානං තාවතිංසානං රුක්ඛා, පාරිඡත්තකො තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං ¶ , භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. වීරියින්ද්රියං…පෙ… සතින්ද්රියං…පෙ… ¶ සමාධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ ¶ , යෙ කෙචි දෙවානං තාවතිංසානං රුක්ඛා, පාරිඡත්තකො තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. අට්ඨමං.

539. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි අසුරානං රුක්ඛා, චිත්තපාටලි තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි අසුරානං රුක්ඛා, චිත්තපාටලි තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. නවමං.

540. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සුපණ්ණානං රුක්ඛා, කූටසිම්බලී [කොටසිම්බලි (ස්යා. කං.)] තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධාය. කතමෙ ¶ ච, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියා ධම්මා? සද්ධින්ද්රියං, භික්ඛවෙ, බොධිපක්ඛියො ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං බොධිපක්ඛියො ¶ ධම්මො, තං බොධාය සංවත්තති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි සුපණ්ණානං රුක්ඛා, කූටසිම්බලී තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ කෙචි බොධිපක්ඛියා ධම්මා, පඤ්ඤින්ද්රියං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං – බොධායා’’ති. දසමං.

සංයොජනා ¶ අනුසයා, පරිඤ්ඤා ආසවක්ඛයා;

ද්වෙ ඵලා චතුරො රුක්ඛා, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

541-552. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්තො පඤ්චින්ද්රියානි බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්තො පඤ්චින්ද්රියානි බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං, වීරියින්ද්රියං…පෙ… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්තො පඤ්චින්ද්රියානි බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ද්වාදසමං.

ඡ ¶ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

ද්වෙතෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

අප්පමාදවග්ගො ¶ විත්ථාරෙතබ්බො.

තථාගතං පදං කූටං, මූලං සාරෙන වස්සිකං;

රාජා චන්දිමසූරියා, වත්ථෙන දසමං පදන්ති.

බලං බීජඤ්ච නාගො ච, රුක්ඛො කුම්භෙන සූකියා;

ආකාසෙන ච ද්වෙ මෙඝා, නාවා ආගන්තුකා නදීති.

එසනා ¶ විධා ආසවො, භවො ච දුක්ඛතා තිස්සො;

ඛිලං මලඤ්ච නීඝො ච, වෙදනා තණ්හා තසිනා චාති.

587-596. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙතබ්බානි. කතමානි පඤ්ච? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති ¶ විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙතබ්බානී’’ති. දසමං. (යථා මග්ගසංයුත්තං, තථා විත්ථාරෙතබ්බං.)

ඔඝො යොගො උපාදානං, ගන්ථා අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණා, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියාති.

597-608. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්තො පඤ්චින්ද්රියානි බහුලීකරොන්තො ¶ නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්තො පඤ්චින්ද්රියානි බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්තො පඤ්චින්ද්රියානි බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ද්වාදසමං.

ඡ ¶ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

ද්වෙතෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

අප්පමාදවග්ග-බලකරණීයවග්ග-එසනාවග්ගා විත්ථාරෙතබ්බා.

641-650. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා – ඉමානි ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙතබ්බානි. කතමානි පඤ්ච? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. වීරියින්ද්රියං ¶ …පෙ… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං ¶ … පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති රාගවිනයපරියොසානං දොසවිනයපරියොසානං මොහවිනයපරියොසානං. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙතබ්බානී’’ති.

ඔඝො යොගො උපාදානං, ගන්ථා අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණා, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියාති.