මූල > සුත්තපිටක > සංයුත්තනිකාය > මහාවග්ගපාළි

813. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ ¶ ¶ ¶ භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්ති. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, චිත්තසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්තී’’ති. පඨමං.

814. ‘‘යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා විරද්ධා, විරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා ආරද්ධා, ආරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. යෙසං ¶ කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදා විරද්ධා, විරද්ධො තෙසං අරියො මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී. යෙසං කෙසඤ්චි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදා ආරද්ධා, ආරද්ධො තෙසං අරියො ¶ මග්ගො සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමී’’ති. දුතියං.

815. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා අරියා නිය්යානිකා නිය්යන්ති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා ¶ බහුලීකතා අරියා නිය්යානිකා නිය්යන්ති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයායා’’ති. තතියං.

816. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති. චතුත්ථං.

817. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉද්ධිපදෙසං අභිනිප්ඵාදෙසුං සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි ¶ , භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉද්ධිපදෙසං අභිනිප්ඵාදෙස්සන්ති සබ්බෙ තෙ ¶ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉද්ධිපදෙසං අභිනිප්ඵාදෙන්ති සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘කතමෙසං ¶ චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉද්ධිපදෙසං අභිනිප්ඵාදෙසුං, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉද්ධිපදෙසං අභිනිප්ඵාදෙස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඉද්ධිපදෙසං අභිනිප්ඵාදෙන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා’’ති. පඤ්චමං.

818. ‘‘යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමත්තං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙසුං, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමත්තං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමත්තං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙන්ති ¶ , සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමත්තං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙසුං, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමත්තං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමත්තං ඉද්ධිං අභිනිප්ඵාදෙන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා’’ති. ඡට්ඨං.

819. ‘‘යෙ ¶ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං භික්ඛූ ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිංසු, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං භික්ඛූ ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි භික්ඛූ ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘කතමෙසං ¶ චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං භික්ඛූ ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිංසු සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං භික්ඛූ ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි භික්ඛූ ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා’’ති. සත්තමං.

820. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි …පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා ¶ . ඉමෙසං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතො ‘අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’ති වුච්චතී’’ති. අට්ඨමං.

821. ‘‘‘අයං ¶ ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’ති මෙ භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සො ඛො පනායං ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො භාවෙතබ්බො’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… ‘භාවිතො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘අයං ¶ වීරියසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සො ඛො පනායං වීරියසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො භාවෙතබ්බො’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… ‘භාවිතො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘අයං චිත්තසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සො ඛො පනායං චිත්තසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො භාවෙතබ්බො’ති ¶ මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… ‘භාවිතො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.

‘‘‘අයං වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි. ‘සො ඛො පනායං වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො භාවෙතබ්බො’ති මෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… ‘භාවිතො’ති මෙ, භික්ඛවෙ, පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං ¶ උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදී’’ති. නවමං.

822. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ¶ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගණ්හාහි, ආනන්ද, නිසීදනං. යෙන චාපාලං චෙතියං [පාවාලචෙතියං (ස්යා. කං.)] තෙනුපසඞ්කමිස්සාම දිවාවිහාරායා’’ති. ‘‘එවං භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා නිසීදනං ආදාය භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධි. අථ ඛො භගවා යෙන චාපාලං චෙතියං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ ¶ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. ආයස්මාපි ඛො ආනන්දො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච –

‘‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං චෙතියං, රමණීයං බහුපුත්තං චෙතියං [බහුපුත්තකචෙතියං (ස්යා. කං. පී. ක.)], රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං [ආනන්දචෙතියං (ක.), සානන්දරං (ක.)], රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා. ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’ති.

එවම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං; න භගවන්තං යාචි – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං [සුගතො කප්පාවසෙසං (පී. ක.) දී. නි. 2.167] බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති යථා තං මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො.

දුතියම්පි ¶ ඛො භගවා…පෙ… තතියම්පි ¶ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං චෙතියං, රමණීයං ¶ බහුපුත්තං චෙතියං, රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං, රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා. ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’ති.

එවම්පි ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං; න භගවන්තං යාචි – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති යථා තං මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො.

අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡ ඛො ත්වං, ආනන්ද, යස්ස දානි කාලං මඤ්ඤසී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි. අථ ඛො මාරො පාපිමා, අචිරපක්කන්තෙ ආයස්මන්තෙ ආනන්දෙ, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පරිනිබ්බාතු ¶ දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු දානි සුගතො [පරිනිබ්බාතු සුගතො (සී. ස්යා. කං.) එවමුපරිපි]! පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො. භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම ¶ , පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ භික්ඛූ න සාවකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති [උත්තානිං කරිස්සන්ති (ක.), උත්තානිකරිස්සන්ති (පී.)], උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’’’ති.

සන්ති ඛො පන, භන්තෙ, එතරහි භික්ඛූ භගවතො සාවකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ¶ ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු දානි, සුගතො! පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ භික්ඛුනියො න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා ¶ විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති ¶ උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’’’ති.

‘‘සන්ති ඛො පන, භන්තෙ, එතරහි භික්ඛුනියො භගවතො සාවිකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු දානි, සුගතො! පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ උපාසකා…පෙ… යාව මෙ උපාසිකා න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’’’ති.

‘‘සන්ති ඛො පන, භන්තෙ, එතරහි උපාසකා…පෙ… උපාසිකා භගවතො සාවිකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා ¶ සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො ¶ , සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති ¶ උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු දානි, සුගතො! පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ ඉදං බ්රහ්මචරියං න ඉද්ධඤ්චෙව භවිස්සති ඵීතඤ්ච විත්ථාරිතං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිත’න්ති. තයිදං, භන්තෙ, භගවතො බ්රහ්මචරියං ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච විත්ථාරිතං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං ¶ යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිතං. පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු දානි සුගතො. පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො’’ති.

එවං වුත්තෙ භගවා මාරං පාපිමන්තං එතදවොච – ‘‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං, පාපිම, හොහි. න චිරං [නචිරස්සෙව (ක.)] තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන තථාගතො පරිනිබ්බායිස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා චාපාලෙ චෙතියෙ සතො සම්පජානො ආයුසඞ්ඛාරං ඔස්සජි. ඔස්සට්ඨෙ ච [ඔසජ්ජෙ පන (ක.)] භගවතා ආයුසඞ්ඛාරෙ මහාභූමිචාලො අහොසි භිංසනකො ලොමහංසො, දෙවදුන්දුභියො [දෙවදුද්රභියො (ක.)] ච ඵලිංසු. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘තුලමතුලඤ්ච ¶ ¶ සම්භවං, භවසඞ්ඛාරමවස්සජි මුනි;

අජ්ඣත්තරතො සමාහිතො, අභින්දි කවචමිවත්තසම්භව’’න්ති. දසමං;

අපාරාපි විරද්ධො ච, අරියා නිබ්බිදාපි ච;

පදෙසං සමත්තං භික්ඛු, බුද්ධං ඤාණඤ්ච චෙතියන්ති.

823. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . ‘‘පුබ්බෙව මෙ, භික්ඛවෙ, සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු, කො පච්චයො ඉද්ධිපාදභාවනායා’ති? තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘ඉධ භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉති මෙ ඡන්දො න ච අතිලීනො භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතො භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තො භවිස්සති. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා ¶ අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති’’’.

‘‘වීරියසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ¶ ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉති මෙ වීරියං න ච අතිලීනං භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතං භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තං භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තං භවිස්සති. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘චිත්තසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ¶ ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉති මෙ චිත්තං න ච අතිලීනං භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතං භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තං භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තං භවිස්සති. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉති මෙ වීමංසා න ච අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතා භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති ¶ , න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛු, චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානො ගච්ඡති, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරොති, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ¶ [අභිජ්ජමානො (සී. පී. ක.)] ගච්ඡති, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන ¶ කමති, සෙය්යථාපි ¶ පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසති [පරාමසති (සී. ස්යා. කං.)] පරිමජ්ජති; යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛු, චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය උභො සද්දෙ සුණාති – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, දූරෙ සන්තිකෙ චාති.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛු, චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාති. සරාගං වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති; වීතරාගං වා චිත්තං ‘වීතරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති; සදොසං වා චිත්තං ‘සදොසං චිත්ත’න්ති පජානාති; වීතදොසං වා චිත්තං ‘වීතදොසං චිත්ත’න්ති පජානාති; සමොහං වා චිත්තං ‘සමොහං චිත්ත’න්ති පජානාති; වීතමොහං වා චිත්තං ‘වීතමොහං චිත්ත’න්ති පජානාති; සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘සංඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති; වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘වික්ඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති; මහග්ගතං වා චිත්තං ‘මහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානාති; අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘අමහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානාති; සඋත්තරං වා චිත්තං ‘සඋත්තරං චිත්ත’න්ති පජානාති; අනුත්තරං වා චිත්තං ‘අනුත්තරං චිත්ත’න්ති පජානාති; සමාහිතං වා චිත්තං ‘සමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානාති; අසමාහිතං වා චිත්තං ‘අසමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානාති; විමුත්තං වා චිත්තං ‘විමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති; අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති’’.

‘‘එවං ¶ ¶ භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛු, චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ¶ ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං [උප්පාදිං (සී.)]; තත්රාපාසිං එවංනාමො ¶ එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො භික්ඛු, චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘ඉමෙ වත, භොන්තො, සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන, භොන්තො, සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං ¶ අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛු, චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. පඨමං.

824. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොන්ති මහානිසංසා. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොන්ති ¶ මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ ඡන්දො න ච අතිලීනො භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතො භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තො භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා ¶ දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ වීමංසා න ච අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතා ¶ භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොන්ති මහානිසංසා.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති…පෙ….

‘‘එවං ¶ භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. දුතියං.

825. ‘‘ඡන්දං චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං – අයං වුච්චති ඡන්දසමාධි. සො අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. උප්පන්නානං පාපකානං ¶ අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. උප්පන්නානං ¶ කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘පධානසඞ්ඛාරා’ති. ඉති අයඤ්ච ඡන්දො, අයඤ්ච ඡන්දසමාධි, ඉමෙ ච පධානසඞ්ඛාරා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’’’.

‘‘වීරියං ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං – අයං වුච්චති ‘වීරියසමාධි’. සො අනුප්පන්නානං…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘පධානසඞ්ඛාරා’ති. ඉති ඉදඤ්ච වීරියං, අයඤ්ච වීරියසමාධි, ඉමෙ ච පධානසඞ්ඛාරා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘වීරියසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’’’.

‘‘චිත්තං ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං – අයං වුච්චති ‘චිත්තසමාධි’. සො අනුප්පන්නානං පාපකානං…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘පධානසඞ්ඛාරා’ති. ඉති ඉදඤ්ච චිත්තං, අයඤ්ච චිත්තසමාධි, ඉමෙ ච පධානසඞ්ඛාරා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘චිත්තසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ¶ ඉද්ධිපාදො’’’.

‘‘වීමංසං චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නිස්සාය ලභති සමාධිං, ලභති චිත්තස්ස එකග්ගතං – අයං වුච්චති ‘වීමංසාසමාධි’. සො අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘පධානසඞ්ඛාරා’ති ¶ . ඉති අයඤ්ච වීමංසා, අයඤ්ච වීමංසාසමාධි, ඉමෙ ච පධානසඞ්ඛාරා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතො ඉද්ධිපාදො’’’ති. තතියං.

826. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ හෙට්ඨාමිගාරමාතුපාසාදෙ විහරන්ති උද්ධතා උන්නළා චපලා මුඛරා විකිණ්ණවාචා මුට්ඨස්සතිනො අසම්පජානා අසමාහිතා භන්තචිත්තා [විබ්භන්තචිත්තා (සී. ස්යා. කං.)] පාකතින්ද්රියා.

අථ ¶ ඛො භගවා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං ආමන්තෙසි – ‘‘එතෙ ඛො, මොග්ගල්ලාන, සබ්රහ්මචාරිනො හෙට්ඨාමිගාරමාතුපාසාදෙ ¶ විහරන්ති උද්ධතා උන්නළා චපලා මුඛරා විකිණ්ණවාචා මුට්ඨස්සතිනො අසම්පජානා අසමාහිතා භන්තචිත්තා පාකතින්ද්රියා. ගච්ඡ, මොග්ගල්ලාන, තෙ භික්ඛූ සංවෙජෙහී’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ¶ භගවතො පටිස්සුත්වා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාරෙසි [අභිසඞ්ඛරෙසි (ස්යා. පී. ක.)] යථා පාදඞ්ගුට්ඨකෙන මිගාරමාතුපාසාදං සඞ්කම්පෙසි සම්පකම්පෙසි සම්පචාලෙසි. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ සංවිග්ගා ලොමහට්ඨජාතා එකමන්තං අට්ඨංසු – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! නිවාතඤ්ච වත අයඤ්ච මිගාරමාතුපාසාදො ගම්භීරනෙමො සුනිඛාතො අචලො අසම්පකම්පී, අථ ච පන සඞ්කම්පිතො සම්පකම්පිතො සම්පචාලිතො’’ති!

අථ ඛො භගවා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ භගවා එතදවොච – ‘‘කිං නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, සංවිග්ගා ලොමහට්ඨජාතා එකමන්තං ඨිතා’’ති? ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං භන්තෙ! නිවාතඤ්ච වත අයඤ්ච මිගාරමාතුපාසාදො ගම්භීරනෙමො සුනිඛාතො අචලො අසම්පකම්පී, අථ ච පන සඞ්කම්පිතො සම්පකම්පිතො සම්පචාලිතො’’ති! ‘‘තුම්හෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සංවෙජෙතුකාමෙන මොග්ගල්ලානෙන භික්ඛුනා පාදඞ්ගුට්ඨකෙන මිගාරමාතුපාසාදො, සඞ්කම්පිතො සම්පකම්පිතො සම්පචාලිතො. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමෙසං ධම්මානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’’ති ¶ ? ‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා, භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති.

‘‘තෙන ¶ හි, භික්ඛවෙ, සුණාථ. චතුන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදානං ¶ භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො. කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, මොග්ගල්ලානො භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ වීමංසා න ච ¶ අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතා භවිස්සති; න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො. ඉමෙසඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති…පෙ… ඉමෙසඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. චතුත්ථං.

827. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. අථ ¶ ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො උණ්ණාභො බ්රාහ්මණො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කිමත්ථියං නු ඛො, භො ආනන්ද, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’’ති? ‘‘ඡන්දප්පහානත්ථං ඛො, බ්රාහ්මණ, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සතී’’ති.

‘‘අත්ථි ¶ පන, භො ආනන්ද, මග්ගො අත්ථි පටිපදා එතස්ස ඡන්දස්ස පහානායා’’ති? ‘‘අත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, මග්ගො අත්ථි පටිපදා එතස්ස ඡන්දස්ස පහානායා’’ති.

‘‘කතමො පන, භො ආනන්ද, මග්ගො කතමා පටිපදා එතස්ස ඡන්දස්ස පහානායා’’ති? ‘‘ඉධ, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – අයං ඛො, බ්රාහ්මණ, මග්ගො අයං පටිපදා එතස්ස ඡන්දස්ස පහානායා’’ති.

‘‘එවං ¶ සන්තෙ, භො ආනන්ද, සන්තකං හොති නො අසන්තකං. ඡන්දෙනෙව ඡන්දං පජහිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’’. ‘‘තෙන හි, බ්රාහ්මණ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා තං බ්යාකරෙය්යාසි. තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, අහොසි තෙ පුබ්බෙ ඡන්දො ‘ආරාමං ගමිස්සාමී’ති? තස්ස තෙ ආරාමගතස්ස යො තජ්ජො ඡන්දො සො පටිප්පස්සද්ධො’’ති? ‘‘එවං ¶ , භො’’. ‘‘අහොසි තෙ පුබ්බෙ වීරියං ‘ආරාමං ගමිස්සාමී’ති? තස්ස තෙ ආරාමගතස්ස යං තජ්ජං වීරියං තං පටිප්පස්සද්ධ’’න්ති? ‘‘එවං, භො’’. ‘‘අහොසි තෙ පුබ්බෙ චිත්තං ‘ආරාමං ගමිස්සාමී’ති? තස්ස තෙ ආරාමගතස්ස යං තජ්ජං චිත්තං තං පටිප්පස්සද්ධ’’න්ති? ‘‘එවං, භො’’. ‘‘අහොසි තෙ පුබ්බෙ වීමංසා ‘ආරාමං ගමිස්සාමී’ති? තස්ස තෙ ආරාමගතස්ස යා තජ්ජා වීමංසා සා පටිප්පස්සද්ධා’’ති? ‘‘එවං, භො’’.

‘‘එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, යො සො භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, තස්ස යො පුබ්බෙ ඡන්දො අහොසි අරහත්තප්පත්තියා, අරහත්තප්පත්තෙ [අරහත්තෙ පත්තෙ (සී. ස්යා. කං.)] යො තජ්ජො ඡන්දො සො පටිප්පස්සද්ධො; යං පුබ්බෙ වීරියං අහොසි අරහත්තප්පත්තියා, අරහත්තප්පත්තෙ යං තජ්ජං වීරියං තං පටිප්පස්සද්ධං; යං පුබ්බෙ චිත්තං අහොසි අරහත්තප්පත්තියා, අරහත්තප්පත්තෙ යං තජ්ජං චිත්තං තං පටිප්පස්සද්ධං; යා පුබ්බෙ වීමංසා අහොසි අරහත්තප්පත්තියා, අරහත්තප්පත්තෙ යා තජ්ජා වීමංසා සා පටිප්පස්සද්ධා. තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, ඉති එවං සන්තෙ, සන්තකං වා හොති නො අසන්තකං වා’’ති?

‘‘අද්ධා, භො ආනන්ද, එවං සන්තෙ, සන්තකං හොති ¶ නො අසන්තකං. අභික්කන්තං, භො ආනන්ද, අභික්කන්තං, භො ආනන්ද! සෙය්යථාපි, භො ආනන්ද, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං ¶ වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භොතා ආනන්දෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භො ආනන්ද, තං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ආනන්දො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. පඤ්චමං.

828. ‘‘යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මහිද්ධිකා අහෙසුං මහානුභාවා, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මහිද්ධිකා භවිස්සන්ති මහානුභාවා, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මහිද්ධිකා මහානුභාවා, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ¶ මහිද්ධිකා අහෙසුං මහානුභාවා, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මහිද්ධිකා භවිස්සන්ති මහානුභාවා, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මහිද්ධිකා මහානුභාවා, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා’’ති. ඡට්ඨං.

829. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොසුං – එකොපි හුත්වා බහුධා අහෙසුං, බහුධාපි හුත්වා එකො අහෙසුං; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානා අගමංසු, සෙය්යථාපි ¶ ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං අකංසු, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ [අභිජ්ජමානා (සී. පී. ක.)] අගමංසු, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමිංසු, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසිංසු [පරාමසිංසු (ස්යා. කං. ක.)] පරිමජ්ජිංසු; යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙසුං, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොස්සන්ති – එකොපි හුත්වා බහුධා භවිස්සන්ති, බහුධාපි හුත්වා එකො භවිස්සන්ති; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානා ගමිස්සන්ති ¶ , සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරිස්සන්ති, සෙය්යථාපි ¶ උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගමිස්සන්ති, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමිස්සන්ති, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසිස්සන්ති පරිමජ්ජිස්සන්ති; යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොන්ති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොන්ති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොන්ති; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානා ගච්ඡන්ති, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරොන්ති, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගච්ඡන්ති, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමන්ති, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසන්ති [පරාමසන්ති (ස්යා. කං.)] පරිමජ්ජන්ති; යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙන්ති, සබ්බෙ තෙ චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තාති.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොසුං – එකොපි හුත්වා බහුධා අහෙසුං…පෙ… ¶ යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙසුං, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘යෙ ¶ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොස්සන්ති – එකොපි හුත්වා බහුධා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා.

‘‘යෙ ¶ හි කෙචි භික්ඛවෙ එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොන්ති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොන්ති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමෙසංයෙව චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා’’ති. සත්තමං.

830. ‘‘චතුන්නං, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා ¶ අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. අට්ඨමං.

831. ‘‘ඉද්ධිං වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි ඉද්ධිපාදඤ්ච ඉද්ධිපාදභාවනඤ්ච ¶ ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනිඤ්ච පටිපදං. තං සුණාථ.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධි.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදො? යො සො, භික්ඛවෙ, මග්ගො යා පටිපදා ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය සංවත්තති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි …පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනා.

‘‘කතමා ¶ ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති. නවමං.

832. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොන්ති මහානිසංසා’’.

‘‘කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොන්ති මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ ඡන්දො න ¶ ච අතිලීනො භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතො භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තො භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – ‘යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා ¶ තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං යථා රත්තිං තථා දිවා’. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ වීමංසා න ච අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතා භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – ‘යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා’. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අතිලීනො ඡන්දො? යො, භික්ඛවෙ, ඡන්දො කොසජ්ජසහගතො කොසජ්ජසම්පයුත්තො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිලීනො ඡන්දො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතො ඡන්දො? යො, භික්ඛවෙ, ඡන්දො උද්ධච්චසහගතො උද්ධච්චසම්පයුත්තො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතො ඡන්දො.

‘‘කතමො ¶ ¶ ච, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො ඡන්දො? යො, භික්ඛවෙ, ඡන්දො ථිනමිද්ධසහගතො ථිනමිද්ධසම්පයුත්තො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො ඡන්දො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තො ඡන්දො? යො, භික්ඛවෙ, ඡන්දො බහිද්ධා පඤ්ච කාමගුණෙ ආරබ්භ අනුවික්ඛිත්තො අනුවිසටො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තො ඡන්දො.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤා සුග්ගහිතා හොති සුමනසිකතා සූපධාරිතා සුප්පටිවිද්ධා පඤ්ඤාය. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’න්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො විහරති.

‘‘කථඤ්ච ¶ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙහි ආකාරෙහි යෙහි ලිඞ්ගෙහි යෙහි නිමිත්තෙහි දිවා ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, සො තෙහි ආකාරෙහි තෙහි ලිඞ්ගෙහි තෙහි නිමිත්තෙහි රත්තිං ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති; යෙහි වා පන ආකාරෙහි යෙහි ලිඞ්ගෙහි යෙහි නිමිත්තෙහි රත්තිං ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, සො තෙහි ආකාරෙහි තෙහි ලිඞ්ගෙහි තෙහි නිමිත්තෙහි දිවා ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා විහරති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ආලොකසඤ්ඤා සුග්ගහිතා හොති දිවාසඤ්ඤා ස්වාධිට්ඨිතා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, අතිලීනං වීරියං? යං, භික්ඛවෙ, වීරියං කොසජ්ජසහගතං කොසජ්ජසම්පයුත්තං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිලීනං වීරියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතං වීරියං? යං, භික්ඛවෙ, වීරියං උද්ධච්චසහගතං උද්ධච්චසම්පයුත්තං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතං වීරියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තං වීරියං? යං, භික්ඛවෙ, වීරියං ¶ ථිනමිද්ධසහගතං ථිනමිද්ධසම්පයුත්තං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තං වීරියං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තං වීරියං? යං, භික්ඛවෙ, වීරියං බහිද්ධා පඤ්ච කාමගුණෙ ආරබ්භ අනුවික්ඛිත්තං අනුවිසටං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තං වීරියං…පෙ….

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති ¶ ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ආලොකසඤ්ඤා සුග්ගහිතා හොති දිවාසඤ්ඤා ස්වාධිට්ඨිතා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අතිලීනං චිත්තං? යං, භික්ඛවෙ, චිත්තං කොසජ්ජසහගතං කොසජ්ජසම්පයුත්තං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිලීනං චිත්තං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතං චිත්තං? යං, භික්ඛවෙ, චිත්තං උද්ධච්චසහගතං උද්ධච්චසම්පයුත්තං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතං චිත්තං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තං චිත්තං? යං, භික්ඛවෙ, චිත්තං ථිනමිද්ධසහගතං ථිනමිද්ධසම්පයුත්තං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තං චිත්තං.

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තං චිත්තං? යං, භික්ඛවෙ, චිත්තං බහිද්ධා පඤ්ච කාමගුණෙ ආරබ්භ අනුවික්ඛිත්තං අනුවිසටං – ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තං චිත්තං…පෙ… එවං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, අතිලීනා වීමංසා? යා, භික්ඛවෙ, වීමංසා කොසජ්ජසහගතා කොසජ්ජසම්පයුත්තා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිලීනා වීමංසා.

‘‘කතමා ¶ ච, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතා වීමංසා? යා, භික්ඛවෙ, වීමංසා උද්ධච්චසහගතා උද්ධච්චසම්පයුත්තා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අතිප්පග්ගහිතා වීමංසා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා වීමංසා? යා, භික්ඛවෙ, වීමංසා ථිනමිද්ධසහගතා ථිනමිද්ධසම්පයුත්තා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා වීමංසා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා වික්ඛිත්තා වීමංසා? යා, භික්ඛවෙ, වීමංසා බහිද්ධා පඤ්ච කාමගුණෙ ආරබ්භ අනුවික්ඛිත්තා අනුවිසටා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, බහිද්ධා ¶ වික්ඛිත්තා වීමංසා…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොන්ති මහානිසංසා.

‘‘එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි ¶ කායෙන වසං වත්තෙති. එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං ¶ පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. දසමං.

පුබ්බං මහප්ඵලං ඡන්දං, මොග්ගල්ලානඤ්ච උණ්ණාභං;

ද්වෙ සමණබ්රාහ්මණා භික්ඛු, දෙසනා විභඞ්ගෙන චාති.

833. සාවත්ථිනිදානං ¶ . ‘‘පුබ්බෙව මෙ, භික්ඛවෙ, සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘කො නු ඛො මග්ගො, කා පටිපදා ඉද්ධිපාදභාවනායා’ති ¶ ? තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘ඉධ භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉති මෙ ඡන්දො න ච අතිලීනො භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතො භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තො භවිස්සති. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති ¶ . වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉති මෙ වීමංසා න ච අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතා භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං යථා රත්තිං තථා දිවා’ – ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති.

‘‘එවං ¶ භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං ¶ බහුලීකතෙසු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති. එවං භාවිතෙසු ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චතූසු ඉද්ධිපාදෙසු එවං බහුලීකතෙසු, ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. පඨමං.

(ඡපි අභිඤ්ඤායො විත්ථාරෙතබ්බා).

834. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභිජානාති නු ඛො, භන්තෙ, භගවා ඉද්ධියා මනොමයෙන කායෙන බ්රහ්මලොකං උපසඞ්කමිතා’’ති? ‘‘අභිජානාමි ඛ්වාහං, ආනන්ද, ඉද්ධියා මනොමයෙන කායෙන බ්රහ්මලොකං උපසඞ්කමිතා’’ති. ‘‘අභිජානාති පන, භන්තෙ, භගවා ඉමිනා චාතුමහාභූතිකෙන කායෙන ඉද්ධියා බ්රහ්මලොකං උපසඞ්කමිතා’’ති ¶ ? ‘‘අභිජානාමි ඛ්වාහං, ආනන්ද, ඉමිනා චාතුමහාභූතිකෙන [චාතුම්මහාභූතිකෙන (සී. ස්යා. කං.)] කායෙන ඉද්ධියා බ්රහ්මලොකං උපසඞ්කමිතා’’ති.

‘‘යඤ්ච ඛො, ඔමාති, භන්තෙ, භගවා ඉද්ධියා මනොමයෙන කායෙන බ්රහ්මලොකං උපසඞ්කමිතුං, යඤ්ච ¶ ඛො අභිජානාති, භන්තෙ, භගවා ඉමිනා චාතුමහාභූතිකෙන කායෙන ඉද්ධියා බ්රහ්මලොකං උපසඞ්කමිතා ¶ , තයිදං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියඤ්චෙව අබ්භුතඤ්චා’’ති. ‘‘අච්ඡරියා ¶ චෙව, ආනන්ද, තථාගතා අච්ඡරියධම්මසමන්නාගතා ච, අබ්භුතා චෙව, ආනන්ද, තථාගතා අබ්භුතධම්මසමන්නාගතා ච’’.

‘‘යස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතො කායම්පි චිත්තෙ සමොදහති [සමාදහති (සී. ස්යා. පී.)] චිත්තම්පි කායෙ සමොදහති, සුඛසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච කායෙ ඔක්කමිත්වා විහරති; තස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතස්ස කායො ලහුතරො චෙව හොති මුදුතරො ච කම්මනියතරො ච පභස්සරතරො ච.

‘‘සෙය්යථාපි, ආනන්ද, අයොගුළො දිවසං සන්තත්තො ලහුතරො චෙව හොති මුදුතරො ච කම්මනියතරො ච පභස්සරතරො ච; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යස්මිං සමයෙ තථාගතො කායම්පි චිත්තෙ සමොදහති, චිත්තම්පි කායෙ සමොදහති, සුඛසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච කායෙ ඔක්කමිත්වා විහරති; තස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතස්ස කායො ලහුතරො චෙව හොති මුදුතරො ච කම්මනියතරො ච පභස්සරතරො ච.

‘‘යස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතො කායම්පි චිත්තෙ සමොදහති, චිත්තම්පි කායෙ සමොදහති, සුඛසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච කායෙ ඔක්කමිත්වා විහරති; තස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතස්ස කායො අප්පකසිරෙනෙව පථවියා වෙහාසං අබ්භුග්ගච්ඡති, සො අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ ¶ , ආනන්ද, තූලපිචු වා කප්පාසපිචු වා ලහුකො වාතූපාදානො අප්පකසිරෙනෙව පථවියා වෙහාසං අබ්භුග්ගච්ඡති; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යස්මිං සමයෙ තථාගතො කායම්පි චිත්තෙ සමොදහති, චිත්තම්පි ¶ කායෙ සමොදහති, සුඛසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච කායෙ ඔක්කමිත්වා විහරති; තස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතස්ස කායො අප්පකසිරෙනෙව පථවියා වෙහාසං අබ්භුග්ගච්ඡති, සො අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙතී’’ති. දුතියං.

835. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි …පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. තතියං.

836. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ¶ ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා’’ති. චතුත්ථං.

837. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි …පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා භික්ඛුනා ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති. පඤ්චමං.

838. ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ¶ ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි …පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා පාටිකඞ්ඛා.

‘‘කතමෙ සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා? දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච [පටිගච්ච (සී.), පටිහච්ච (පී.)] අඤ්ඤං ආරාධෙති නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති; අථ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිකච්ච අඤ්ඤං ආරාධෙති, නො චෙ මරණකාලෙ අඤ්ඤං ආරාධෙති; අථ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති, උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති, අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති, උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ඉමෙ සත්ත ඵලා සත්තානිසංසා පාටිකඞ්ඛා’’ති. ඡට්ඨං.

839. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා ¶ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘කතමා නු ඛො, භන්තෙ ¶ , ඉද්ධි, කතමො ඉද්ධිපාදො, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනා, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති? ‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධි’’.

‘‘කතමො චානන්ද, ඉද්ධිපාදො? යො, ආනන්ද, මග්ගො යා පටිපදා ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය සංවත්තති – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධිපාදො.

‘‘කතමා ¶ චානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනා? ඉධානන්ද, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං ¶ භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනා.

‘‘කතමා චානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති. සත්තමං.

840. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච – ‘‘කතමා නු ඛො, ආනන්ද, ඉද්ධි, කතමො ඉද්ධිපාදො, කතමා ¶ ඉද්ධිපාදභාවනා, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා…පෙ….

‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධි.

‘‘කතමා චානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනා? ඉධානන්ද, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනා.

‘‘කතමා චානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි – අයං වුච්චතානන්ද, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති. අට්ඨමං.

841. අථ ¶ ¶ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො ¶ තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘කතමා නු ඛො, භන්තෙ, ඉද්ධි, කතමො ඉද්ධිපාදො, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනා, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී ¶ පටිපදා’’ති?

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධි.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදො? යො, භික්ඛවෙ, මග්ගො, යා පටිපදා ඉද්ධිලාභාය ඉද්ධිපටිලාභාය සංවත්තති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති. නවමං.

842. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු…පෙ… එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවා එතදවොච – ‘‘කතමා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඉද්ධි, කතමො ඉද්ධිපාදො, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනා, කතමා ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා…පෙ….

‘‘කතමා ¶ ¶ ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධි.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ¶ ඉද්ධිපාදං භාවෙති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනා.

‘‘කතමා ¶ ච, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදභාවනාගාමිනී පටිපදා’’ති. දසමං.

843. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමෙසං ධම්මානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා…පෙ… ‘‘චතුන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ¶ මොග්ගල්ලානො භික්ඛු එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, මොග්ගල්ලානො භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ ඡන්දො න ච අතිලීනො භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතො භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තො භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – ‘යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා’. ඉති ¶ විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ වීමංසා න ච අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතා භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති’…පෙ… ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගල්ලානො භික්ඛු එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො.

‘‘ඉමෙසඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා මොග්ගලානො භික්ඛු එවං අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති…පෙ… යාව ¶ බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති. ඉමෙසඤ්ච ¶ පන, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා ¶ මොග්ගල්ලානො භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. එකාදසමං.

844. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමෙසං ධම්මානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතො එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’’ති? භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා…පෙ… ‘‘චතුන්නං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතො එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො’’.

‘‘කතමෙසං චතුන්නං? ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ ඡන්දො න ච අතිලීනො භවිස්සති, න ච අතිප්පග්ගහිතො භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තො භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තො භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – ‘යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා’. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති – ‘ඉති මෙ වීමංසා ¶ න ච අතිලීනා භවිස්සති, න ච අතිපග්ගහිතා භවිස්සති, න ච අජ්ඣත්තං සංඛිත්තා භවිස්සති, න ච බහිද්ධා වික්ඛිත්තා භවිස්සති’. පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී ච විහරති – ‘යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ; යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො; යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා’. ඉති විවටෙන චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙති. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතො එවංමහිද්ධිකො ¶ එවංමහානුභාවො.

‘‘ඉමෙසඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතො අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති…පෙ… ¶ යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති. ඉමෙසඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවිතත්තා බහුලීකතත්තා තථාගතො ආසවානං ¶ ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති. ද්වාදසමං.

(ඡපි අභිඤ්ඤායො විත්ථාරෙතබ්බා).

මග්ගො අයොගුළො භික්ඛු, සුද්ධිකඤ්චාපි ද්වෙ ඵලා;

ද්වෙ චානන්දා දුවෙ භික්ඛූ, මොග්ගල්ලානො තථාගතොති.

845-856. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, ගඞ්ගා නදී පාචීනනින්නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්භාරා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ භාවෙන්තො චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ බහුලීකරොන්තො ¶ නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ භාවෙන්තො චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි…පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති.

‘‘එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ ¶ භාවෙන්තො චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ බහුලීකරොන්තො නිබ්බානනින්නො හොති නිබ්බානපොණො නිබ්බානපබ්භාරො’’ති. ද්වාදසමං.

ඡ පාචීනතො නින්නා, ඡ නින්නා ච සමුද්දතො;

ද්වෙතෙ ඡ ද්වාදස හොන්ති, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

තථාගතං ¶ පදං කූටං, මූලං සාරො ච වස්සිකං;

රාජා චන්දිමසූරියා, වත්ථෙන දසමං පදන්ති.

බලකරණීයවග්ගො ¶ විත්ථාරෙතබ්බො.

බලං බීජඤ්ච නාගො ච, රුක්ඛො කුම්භෙන සූකියා;

ආකාසෙන ච ද්වෙ මෙඝා, නාවා ආගන්තුකා නදීති.

එසනා ¶ විධා ආසවො, භවො ච දුක්ඛතා තිස්සො;

ඛිලං මලඤ්ච නීඝො ච, වෙදනා තණ්හා තසිනා චාති.

889-898. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. කතමානි පඤ්ච ¶ ? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවෙතබ්බා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ¶ ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධි…පෙ… චිත්තසමාධි ¶ …පෙ… වීමංසාසමාධිප්පධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නං උද්ධම්භාගියානං සංයොජනානං අභිඤ්ඤාය පරිඤ්ඤාය පරික්ඛයාය පහානාය ඉමෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවෙතබ්බා’’ති.

(යථා ¶ මග්ගසංයුත්තං තථා විත්ථාරෙතබ්බං).

ඔඝො යොගො උපාදානං, ගන්ථා අනුසයෙන ච;

කාමගුණා නීවරණා, ඛන්ධා ඔරුද්ධම්භාගියාති.