📜

7. ඉද්ධිපාදසංයුත්තං

1. චාපාලවග්ගො

1. අපාරසුත්තවණ්ණනා

813. ඡන්දංනිස්සාය පවත්තො සමාධීති කත්තුකම්යතාඡන්දං අධිපතිං කත්වා පටිලද්ධසමාධි ඡන්ධසමාධි. පධානසඞ්ඛාරාති චතුකිච්චසාධකස්ස සම්මප්පධානවීරියස්සෙතං අධිවචනං. තෙහීති ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරෙහි. ඉද්ධියා පාදන්ති නිප්ඵත්තිපරියායෙන ඉජ්ඣනට්ඨෙන, ඉජ්ඣන්ති එතාය සද්ධා ඉද්ධා වුද්ධා උක්කංසගතා හොන්තීති ඉමිනා වා පරියායෙන ‘‘ඉද්ධී’’ති සඞ්ඛාතානං උපචාරජ්ඣානාදිකුසලචිත්තසම්පයුත්තානං ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරානං අධිට්ඨානට්ඨෙන පාදභූතං, සෙසචිත්තචෙතසිකරාසින්ති අත්ථො. සා එව ච යථාවුත්තඉද්ධි යස්මා හෙට්ඨිමා හෙට්ඨිමා උපරිමාය උපරිමාය පාදභූතා, තස්මා වුත්තං ‘‘ඉද්ධිභූතං වා පාදන්ති ඉද්ධිපාද’’න්ති. සෙසෙසූති වීරියසමාධිආදීසු. තත්ථ හි වීරියං චිත්තං වීමංසං අධිපතිං කත්වා පටිලද්ධසමාධි වීමංසාසමාධීති අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉධාති ඉමස්මිං ඉද්ධිපාදසංයුත්තෙ. එකපරිච්ඡෙදොව අත්ථනිද්දෙසො.

5. ඉද්ධිපදෙසසුත්තවණ්ණනා

817. ඉද්ධිපදෙසන්ති ඉද්ධියා එකදෙසං. කො පන සොති ආහ – ‘‘තයො ච මග්ගෙ තීණි ච ඵලානී’’ති.

6. සමත්තසුත්තවණ්ණනා

818. සමත්තන්ති සාමඤ්ඤස්ස සමං අත්තනං ඉජ්ඣනං සමත්තං පරිපුණ්ණං. විවට්ටපාදකා එව ඉද්ධිපාදා කථිතා ‘‘අපාරා පාරං ගමනාය සංවත්තන්තී’’තිආදිවචනතො.

10. චෙතියසුත්තවණ්ණනා

822. උදෙනයක්ඛස්සචෙතියට්ඨානෙති උදෙනස්ස නාම යක්ඛස්ස දෙවායතනසඞ්ඛෙපෙන ඉට්ඨකාහි කතෙ මහාජනස්ස චිත්තීකතට්ඨානෙ. කතවිහාරොති භගවන්තං උද්දිස්ස තත්ථ කතවිහාරො. වුච්චතීති පුරිමවොහාරෙන ‘‘උදෙනචෙතිය’’න්ති වුච්චති. ගොතමකාදීසුපීති ගොතමකචෙතියන්ති එවමාදීසුපි. එසෙව නයොති චෙතියට්ඨානෙ කතවිහාරභාවං අතිදිසති. වඩ්ඪිතාති භාවනාපාරිපූරිවසෙන පරිබ්රූහිතා. පුනප්පුනං කතාති භාවනාය බහුලීකරණවසෙන අපරාපරං පවත්තිතා ආනීතා. යුත්තයානං විය කතාති යථා යුත්තමාජඤ්ඤයානං ඡෙකෙන සාරථිනා අධිට්ඨිතං යථාරුචි පවත්තිමරහති, එවං යථාරුචි පවත්තනාරහතං ගමිතා. පතිට්ඨානට්ඨෙනාති අධිට්ඨානට්ඨෙන. වත්ථු විය කතාති සබ්බසො උපක්කිලෙසවිසොධනෙන ඉද්ධිවිසෙසානං පවත්තිට්ඨානභාවතො සුවිසොධිතපරිස්සයවත්ථු විය කතා. අධිට්ඨිතාති පටිපක්ඛදූරීභාවතො සුභාවිතභාවෙන තංතංඅධිට්ඨානයොග්යතාය ඨපිතා. සමන්තතො චිතාති සබ්බභාගෙන භාවනුපචයං ගමිතා. තෙනාහ ‘‘සුවඩ්ඪිතා’’ති. සුට්ඨු සමාරද්ධාති ඉද්ධිභාවනාය සිඛප්පත්තියා සම්මදෙව සංසෙවිතා.

අනියමෙනාති ‘‘යස්ස කස්සචී’’ති අනියතවචනෙන. නියමෙත්වාති ‘‘තථාගතස්සා’’ති සරූපග්ගහණෙන නියමෙත්වා. ආයුප්පමාණන්ති පරමායුප්පමාණං වදති. තස්සෙව ගහණෙ කාරණං බ්රහ්මජාලවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. මහාසීවත්ථෙරො පන මහාබොධිසත්තානං චරිමභවෙ පටිසන්ධිදායිනො කම්මස්ස අසඞ්ඛෙය්යායුකතාසංවත්තනසමත්ථතං හදයෙ ඨපෙත්වා බුද්ධානං ආයුසඞ්ඛාරස්ස පරිස්සයවික්ඛම්භනසමත්ථතා පාළියං ආගතා එවාති ඉමං භද්දකප්පමෙව තිට්ඨෙය්යාති අවොච.

ඛණ්ඩිච්චාදීහි අභිසුය්යතීති එතෙන යථා ඉද්ධිබලෙන ජරාය න පටිඝාතො, එවං තෙන මරණස්සපි න පටිඝාතොති අත්ථතො ආපන්නමෙවාති. ‘‘ක්ව සරො ඛිත්තො, ක්වචනි පතිතො’’ති අඤ්ඤථා වුට්ඨිතෙනපි ථෙරවාදෙන අට්ඨකථාවචනමෙව සමත්ථිතන්ති දට්ඨබ්බං. තෙනාහ ‘‘සො පන න රුච්චති…පෙ… නියමිත’’න්ති.

පරියුට්ඨිතචිත්තොති යථා කිඤ්චි අත්ථානත්ථං සල්ලක්ඛෙතුං න සක්කා, එවං අභිභූතචිත්තො. සො පන අභිභවො මහතා උදකොඝෙන අප්පකස්ස උදකස්ස අජ්ඣොත්ථරණං විය අහොසීති වුත්තං ‘‘අජ්ඣොත්ථටචිත්තො’’ති. අඤ්ඤොති ථෙරතො, අරියෙහි වා අඤ්ඤො යො කොචි පරො පුථුජ්ජනො. පුථුජ්ජනග්ගහණඤ්චෙත්ථ යථා සබ්බෙන සබ්බං අප්පහීනවිපල්ලාසො මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො කිඤ්චි අත්ථානත්ථං සල්ලක්ඛෙතුං න සක්කොති, එවං ථෙරො භගවතා කතං නිමිත්තොභාසං සබ්බසො න සල්ලක්ඛෙසීති දස්සනත්ථං. තෙනාහ ‘‘මාරො හී’’තිආදි. චත්තාරො විපල්ලාසාති අසුභෙ ‘‘සුභ’’න්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො, චිත්තවිපල්ලාසො, දුක්ඛෙ ‘‘සුඛ’’න්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො, චිත්තවිපල්ලාසොති ඉමෙ චත්තාරො විපල්ලාසා. තෙනාති යදිපි ඉතරෙ අට්ඨ විපල්ලාසා පහීනා, යථාවුත්තානං චතුන්නං විපල්ලාසානං අප්පහීනභාවෙන. අස්සාති ථෙරස්ස.

මද්දතීති ඵුසනමත්තෙන මද්දන්තො විය හොති, අඤ්ඤථා තෙන මද්දිතෙ සත්තානං මරණමෙව සියා, කිං සක්ඛිස්සති න සක්ඛිස්සතීති අධිප්පායො. කස්මා න සක්ඛිස්සති? නනු එස අග්ගසාවකස්ස මහිද්ධිකස්ස මහානුභාවස්ස කුච්ඡිං පවිට්ඨොති? සච්චං පවිට්ඨො, තඤ්ච ඛො අත්තනො මහානුභාවස්ස දස්සනත්ථං, න විබාධනාධිප්පායෙන. විබාධනාධිප්පායෙන පන ඉධ ‘‘කිං සක්ඛිස්සතී’’ති වුත්තං හදයමද්දනස්ස අධිකතත්තා. නිමිත්තොභාසන්ති එත්ථ ‘‘තිට්ඨතු භගවා කප්ප’’න්ති සකලකප්පං අවට්ඨානයාචනාය ‘‘යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා’’තිආදිනා අඤ්ඤාපදෙසෙන අත්තනො චතුරිද්ධිපාදභාවනානුභාවෙන කප්පං අවට්ඨානසමත්ථතාවසෙන සඤ්ඤුප්පාදනං නිමිත්තං. තථා පන පරියායග්ගහණං මුඤ්චිත්වා උජුකංයෙව අත්තනො අධිප්පායවිභාවනං ඔභාසො. ජානන්තොයෙවාති මාරෙන පරියුට්ඨිතභාවං ජානන්තො එව. අත්තනො අපරාධහෙතුකො සත්තානං සොකො තනුකො හොති, න බලවාති ආහ – ‘‘දොසාරොපනෙන සොකතනුකරණත්ථ’’න්ති. කිං පන ථෙරො මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තකාලෙ පවත්තිං පච්ඡා ජානාතීති? න ජානාති සභාවෙන, බුද්ධානුභාවෙන පන ජානාති.

අනත්ථෙ නියොජෙන්තො ගුණමාරණෙන මාරෙති, විරාගවිබන්ධනෙන වා ජාතිනිමිත්තතාය තත්ථ තත්ථ ජාතං මාරෙන්තො විය හොතීති ‘‘මාරෙතීති මාරො’’ති වුත්තං. අතිපාපත්තා පාපිමා. කණ්හධම්මසමන්නාගතො කණ්හො. විරාගාදිගුණානං අන්තකරණතො අන්තකො. සත්තානං අනත්ථාවහං පටිපත්තිං න මුඤ්චතීති නමුචි. අත්තනො මාරපාසෙන පමත්තෙ බන්ධති, පමත්තා වා බන්ධූ එතස්සාති පමත්තබන්ධු. සත්තමසත්තාහතො පරං සත්ත අහානි සන්ධායාහ ‘‘අට්ඨමෙ සත්තාහෙ’’ති, න පන පල්ලඞ්කසත්තාහාදි විය නියතකිච්චස්ස අට්ඨමසත්තාහස්ස නාම ලබ්භනතො. සත්තමසත්තාහස්ස හි පරතො අජපාලනිග්රොධමූලෙ බ්රහ්මුනො සක්කස්ස ච පටිඤ්ඤාතධම්මදෙසනං භගවන්තං ඤත්වා ‘‘ඉදානි සත්තෙ ධම්මදෙසනාය මම විසයං අතික්කාමෙස්සතී’’ති සඤ්ජාතදොමනස්සො හුත්වා ඨිතො චින්තෙසි, ‘‘හන්දාහං දානි නං උපායෙන පරිනිබ්බාපෙස්සාමි, එවමස්ස මනොරථො අඤ්ඤථත්තං ගමිස්සති, මම මනොරථො ඉජ්ඣිස්සතී’’ති චින්තෙත්වා භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එකමන්තං ඨිතො – ‘‘පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා’’තිආදිනා පරිනිබ්බානං යාචි. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘අට්ඨමෙ සත්තාහෙ’’තිආදි. තත්ථ අජ්ජාති ආයුසඞ්ඛාරවොස්සජ්ජනදිවසං සන්ධායාහ. භගවා චස්ස අතිබන්ධනාධිප්පායං ජානන්තොපි තං අනාවිකත්වා පරිනිබ්බානස්ස අකාලභාවමෙව පකාසෙන්තො යාචනං පටික්ඛිපි. තෙනාහ ‘‘න තාවාහ’’න්තිආදි.

මග්ගවසෙන බ්යත්තාති සච්චපටිවෙධවෙය්යත්තියෙන බ්යත්තා. තථෙව විනීතාති මග්ගවසෙන කිලෙසානං සමුච්ඡෙදවිනයෙන විනීතා. තථා විසාරදාති අරියමග්ගාධිගමෙනෙව සත්ථුසාසනෙ වෙසාරජ්ජප්පත්තියා විසාරදා, සාරජ්ජකරානං දිට්ඨිවිචිකිච්ඡාදිපාපධම්මානං විගමෙන විසාරදභාවං පත්තාති අත්ථො. යස්ස සුතස්ස වසෙන වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරණං සම්භවති, තං ඉධ උක්කට්ඨනිද්දෙසෙන ‘‘සුත’’න්ති අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘තෙපිටකවසෙනා’’ති. තිණ්ණං පිටකානං සමූහො තෙපිටකං, තීණි වා පිටකානි තිපිටකං, තිපිටකමෙව තෙපිටකං, තස්ස වසෙන. තදෙවාති යං තං තෙපිටකං සොතබ්බභාවෙන සුතන්ති වුත්තං, තමෙව. ධම්මන්ති පරියත්තිධම්මං. ධාරෙන්තීති සුවණ්ණභාජනෙ පක්ඛිත්තසීහවසං විය අවිනස්සන්තං කත්වා සුප්පගුණසුප්පවත්තිභාවෙන ධාරෙන්ති හදයෙ ඨපෙන්ති. ඉති පරියත්තිධම්මවසෙන බහුස්සුතධම්මධරභාවං දස්සෙත්වා ඉදානි පටිවෙධවසෙනපි තං දස්සෙන්තො ‘‘අථ වා’’තිආදි වුත්තං. අරියධම්මස්සාති මග්ගඵලධම්මස්ස, නවවිධස්ස වා ලොකුත්තරධම්මස්ස. අනුධම්මභූතන්ති අධිගමායානුරූපං ධම්මභූතං. අනුච්ඡවිකපටිපදන්ති තමෙව විපස්සනාධම්මමාහ, ඡබ්බිධා විසුද්ධියො වා. අනුධම්මන්ති නිබ්බානධම්මස්ස අනුධම්මො, යථාවුත්තපටිපදා, තස්සානුරූපං අභිසල්ලෙඛිතං අප්පිච්ඡතාදිධම්මං. චරණසීලාති සමාදාය වත්තනසීලා. අනුමග්ගඵලධම්මො එතිස්සාති වා අනුධම්මා, වුට්ඨානගාමිනිවිපස්සනා, තස්ස චරණසීලා. අත්තනො ආචරියවාදන්ති අත්තනො ආචරියස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස වාදං. සදෙවකස්ස ලොකස්ස ආචාරසික්ඛාපනෙන ආචරියො, භගවා, තස්ස වාදො, චතුසච්චදෙසනා.

ආචික්ඛිස්සන්තීති ආදිතො කථෙස්සන්ති, අත්තනා උග්ගහිතනියාමෙන පරෙ උග්ගණ්හාපෙස්සන්තීති අත්ථො. දෙසෙස්සන්තීති වාචෙස්සන්ති, පාළිං සම්මා පබොධෙස්සන්තීති අත්ථො. පඤ්ඤපෙස්සන්තීති පජානාපෙස්සන්ති, සඞ්කාසෙස්සන්තීති අත්ථො. පට්ඨපෙස්සන්තීති පකාරෙහි ඨපෙස්සන්ති, පකාසෙස්සන්තීති අත්ථො. විවරිස්සන්තීති විවටං කරිස්සන්ති. විභජිස්සන්තීති විභත්තං කරිස්සන්ති. උත්තානීකරිස්සන්තීති අනුත්තානං ගම්භීරං උත්තානං පාකටං කරිස්සන්ති. සහධම්මෙනාති එත්ථ ධම්ම-සද්දො කාරණපරියායො ‘‘හෙතුම්හි ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා’’තිආදීසු (විභ. 720) වියාති ආහ ‘‘සහෙතුකෙන සකාරණෙන වචනෙනා’’ති.

සප්පාටිහාරියන්ති සනිස්සරණං. යථා පරවාදං භඤ්ජිත්වා සකවාදො පතිට්ඨහති, එවං හෙතුදාහරණෙහි යථාධිගතමත්ථං සම්පාදෙත්වා ධම්මං කථෙස්සන්ති. තෙනාහ ‘‘නිය්යානිකං කත්වා ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’’ති , නවවිධං ලොකුත්තරං ධම්මං පබොධෙස්සන්තීති අත්ථො. එත්ථ ච ‘‘පඤ්ඤපෙස්සන්තී’’තිආදීහි ඡහි පදෙහි ඡ අත්ථපදානි දස්සිතානි, ආදිතො පන ද්වීහි පදෙහි ඡ බ්යඤ්ජනපදානි. එත්තාවතා තෙපිටකං බුද්ධවචනං සංවණ්ණනානයෙන සඞ්ගහෙත්වා දස්සිතං හොති. වුත්තඤ්හෙතං නෙත්තියං (නෙත්ති. සඞ්ගහවාර) ‘‘ද්වාදස පදානි සුත්තං, තං සබ්බං බ්යඤ්ජනඤ්ච අත්ථො චා’’ති.

සික්ඛත්තයසඞ්ගහිතන්ති අධිසීලසික්ඛාදිසික්ඛත්තයසඞ්ගහං. සකලං සාසනබ්රහ්මචරියන්ති අනවසෙසං සත්ථුසාසනභූතං සෙට්ඨචරියං. සමිද්ධන්ති සම්මදෙව වඩ්ඪිතං. ඣානස්සාදවසෙනාති තෙහි තෙහි භික්ඛූහි සමධිගතඣානසුඛවසෙන. වුඩ්ඪිප්පත්තන්ති උළාරපණීතභාවූපගමනෙන සබ්බසො පරිවුඩ්ඪිමුපගතං. සබ්බපාලිඵුල්ලං විය අභිඤ්ඤාසම්පදාහි සාසනාභිවුඩ්ඪියා මත්ථකප්පත්තිතො. පතිට්ඨිතවසෙනාති පතිට්ඨානවසෙන, පතිට්ඨප්පත්තියාති අත්ථො. පටිවෙධවසෙන බහුනො ජනස්ස හිතං බාහුජඤ්ඤං. තෙනාහ ‘‘මහාජනාභිසමයවසෙනා’’ති. පුථු පුථුලං භූතං ජාතං, පුථුත්තං භූතං පත්තන්ති වා පුථුභූතං. තෙනාහ ‘‘සබ්බාකාරෙන පුථුලභාවප්පත්ත’’න්ති. සුට්ඨු පකාසිතන්ති සම්මදෙව ආදිකල්යාණාදිභාවෙන පවෙදිතං.

සතිංසූපට්ඨිතං කත්වාති අයං කායාදිවිභාගො අත්තභාවසඤ්ඤිතො දුක්ඛභාරො මයා එත්තකං කාලං වහිතො, ඉදානි පන න වහිතබ්බො, එතස්ස අවහනත්ථං චිරතරං කාලං අරියමග්ගසම්භාරො සම්භතො, ස්වායං අරියමග්ගො පටිවිද්ධො, යතො ඉමෙ කායාදයො අසුභාදිතො සභාවාදිතො සම්මදෙව පරිඤ්ඤාතාති චතුබ්බිධම්පි සතිං යථාතථං විසයෙ සුට්ඨු උපට්ඨිතං කත්වා. ඤාණෙන පරිච්ඡින්දිත්වාති යස්මා ඉමස්ස අත්තභාවසඤ්ඤිතස්ස දුක්ඛභාරස්ස වහනෙ පයොජනභූතං අත්තහිතං බොධිමූලෙ එව පරිසමාපිතං, පරහිතං පන බුද්ධවෙනෙය්යවිනයනං පරිසමාපිතං මත්ථකප්පත්තං, තං දානි මාසත්තයෙනෙව පරිසමාපනං පාපුණිස්සති, තස්මා ආහ ‘‘විසාඛපුණ්ණමායං පරිනිබ්බායිස්සාමී’’ති, එවං බුද්ධඤාණෙන පරිච්ඡින්දිත්වා සච්චභාගෙන විනිච්ඡයං කත්වා. ආයුසඞ්ඛාරං විස්සජීති ආයුනො ජීවිතස්ස අභිසඞ්ඛරණං ඵලසමාපත්තිධම්මං න සමාපජ්ජිස්සාමීති විස්සජි, තං විස්සජ්ජනෙනෙව තෙන අභිසඞ්ඛරීයමානං ජීවිතසඞ්ඛාරං න පවත්තයිස්සාමීති විස්සජි. තෙනාහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි.

ඨානමහන්තතායපි පවත්තිආකාරමහන්තතායපි මහන්තො පථවීකම්පො. තත්ථ ඨානමහන්තතාය භූමිචාලස්ස මහන්තතං දස්සෙතුං ‘‘තදා…පෙ… අකම්පිත්ථා’’ති වුත්තං, සා පන ජාතිඛෙත්තභූතා දසසහස්සී ලොකධාතු එව, න යා කාචි. යා මහාභිනීහාරමහාජාතිආදීසුපි අකම්පිත්ථ, තදාපි තත්තකාය එව කම්පනෙ කිං කාරණං? ජාතිඛෙත්තභාවෙන තස්සෙව ආදිතො පරිග්ගහස්ස කතත්තා, පරිග්ගහණඤ්චස්ස ධම්මතාවසෙන වෙදිතබ්බං. තථා හි පුරිමබුද්ධානම්පි තත්තකමෙව ජාතිඛෙත්තං අහොසි. තථා හි වුත්තං ‘‘දසසහස්සී ලොකධාතු නිස්සද්දා හොති නිරාකුලා…පෙ… මහාසමුද්දො ආභුජති, දසසහස්සී පකම්පතී’’ති ච ආදි. උදකපරියන්තං කත්වා ඡප්පකාරප්පවෙධනෙන. අවීතරාගෙ භිංසෙතීති භිංසනො, සො එව භිංසනකොති ආහ ‘‘භයජනකො’’ති. දෙවභෙරියොති දෙවදුන්දුභිසද්දස්ස පරියායවචනමත්තං, න චෙත්ථ කාචි භෙරී දෙවදුන්දුභීති අධිප්පෙතා, අථ ඛො උප්පාතභාවෙන ලබ්භමානො ආකාසතො නිග්ඝොසසද්දො. තෙනාහ ‘‘දෙවො’’තිආදි. දෙවොති මෙඝො. තස්ස හි තදා අච්ඡභාවෙන ආකාසස්ස වස්සාභාවෙන සුක්ඛගජ්ජිතසඤ්ඤිතෙ සද්දෙ නිච්ඡරන්තෙ දෙවදුන්දුභිසමඤ්ඤා. තෙනාහ ‘‘දෙවො සුක්ඛගජ්ජිතං ගජ්ජී’’ති.

පීතිවෙගවිස්සට්ඨන්ති ‘‘එවං චිරතරකාලං වහිතො අයං අත්තභාවසඤ්ඤිතො දුක්ඛභාරො, දානි න චිරස්සෙව නික්ඛිපිස්සාමී’’ති සඤ්ජාතසොමනස්සො භගවා සභාවෙනෙව පීතිවෙගවිස්සට්ඨං උදානං උදානෙති, එවං උදානෙන්තෙන අයම්පි අත්ථො සාධිතො හොතීති දස්සනත්ථං අට්ඨකථායං ‘‘කස්මා’’තිආදි වුත්තං.

තුලීයතීති තුලන්ති තුල-සද්දො කම්මසාධනොති දස්සෙතුං ‘‘තුලිත’’න්ති වුත්තං. අප්පානුභාවතාය පරිච්ඡින්නං. තථා හි තං පටිපක්ඛෙන පරිතො ඛණ්ඩිතභාවෙන පරිත්තන්ති වුච්චති. පටිපක්ඛවික්ඛම්භනතො දීඝසන්තානතාය විපුලඵලතාය ච න තුලං න පරිච්ඡින්නං. යෙහි කාරණෙහි පුබ්බෙ අවිසෙසතො ‘‘මහග්ගතං අතුල’’න්ති වුත්තං, තානි කාරණානි රූපාවචරතො ආරුප්පස්ස සාතිසයං විජ්ජන්තීති අරූපාවචරං අතුලන්ති වුත්තං, ඉතරඤ්ච තුලන්ති. අප්පවිපාකන්ති තීසුපි කම්මෙසු යං අප්පවිපාකං හීනං, තං තුලං. බහුවිපාකන්ති යං මහාවිපාකං පණීතං, තං අතුලං. යං පනෙත්ථ මජ්ඣිමං, තං හීනං උක්කට්ඨන්ති ද්විධා භින්දිත්වා ද්වීසු භාගෙසු පක්ඛිපිතබ්බං. හීනත්තිකවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව අප්පබහුවිපාකතං නිද්ධාරෙත්වා තස්ස වසෙන තුලාතුලභාවො වෙදිතබ්බො. සම්භවති එතස්මාති සම්භවොති ආහ ‘‘සම්භව^ හෙතුභූත’’න්ති. නියකජ්ඣත්තරතොති සසන්තානධම්මෙසු විපස්සනාවසෙන ගොචරාසෙවනාය ච රතො. සවිපාකං සමානං පවත්තිවිපාකමත්තදායිකම්මං සවිපාකට්ඨෙන සම්භවං, න ච තං කාමාදි^ භවාභිසඞ්ඛාරකන්ති තතො විසෙසනත්ථං සම්භවන්ති වත්වා ‘‘භවසඞ්ඛාර’’න්ති වුත්තං. ඔස්සජීති අරියමග්ගෙන අවස්සජි. කවචං විය අත්තභාවං පරියොනන්ධිත්වා ඨිතං අත්තනි සම්භූතත්තා අත්තසම්භවංකිලෙසඤ්ච අභින්දීති කිලෙසභෙදසහභාවිකම්මොස්සජ්ජනං දස්සෙන්තො තදුභයස්ස කාරණමාහ ‘‘අජ්ඣත්තරතො සමාහිතො’’ති.

පඨමවිකප්පෙ අවසජ්ජනමෙව වුත්තං. එත්ථ අවසජ්ජනාකාරොති තං දස්සෙන්තො ‘‘අථ වා’’තිආදිමාහ. තත්ථ තීරෙන්තොති ‘‘උප්පාදො භයං, අනුප්පාදො ඛෙම’’න්තිආදිනා වීමංසන්තො. තුලෙන්තො තීරෙන්තොතිආදිනා සඞ්ඛෙපතො වුත්තමත්ථං විත්ථාරතො දස්සෙතුං ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධා’’තිආදිං වත්වා භවසඞ්ඛාරස්ස අවසජ්ජනාකාරං සරූපතො දස්සෙති. එවන්තිආදිනා පන උදානගාථාවණ්ණනායං ආදිතො වුත්තමත්ථං නිගමනවසෙන දස්සෙති. අභීතභාවඤාපනත්ථඤ්චාති අයම්පි අත්ථො සඞ්ගහිතොති දට්ඨබ්බං.

චාපාලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. පාසාදකම්පනවග්ගො

1-2. පුබ්බසුත්තාදිවණ්ණනා

823-824. පරතො ඉමස්මිං පාසාදකම්පනවග්ගෙ දසමසුත්තෙ ආවි භවිස්සන්ති. ඡඅභිඤ්ඤාපාදකාති ඡන්නං අභිඤ්ඤානං පාදකභූතා පධානභූතා. යථා පඨමසුත්තෙ, තථා දුතියතතියසුත්තෙසුපි ච ඡඅභිඤ්ඤාපාදකා ඉද්ධිපාදා කථිතාති අත්ථො.

3. ඡන්දසමාධිසුත්තවණ්ණනා

825. යො සමාධිස්ස නිස්සයභූතො ඡන්දො, සො ඉධාධිප්පෙතොති ආහ ‘‘ඡන්දන්ති කත්තුකම්යතාඡන්ද’’න්ති. තස්ස ච අධිපතෙය්යට්ඨො නිස්සයට්ඨො, න විනා තං ඡන්දං නිස්සායාති ආහ – ‘‘නිස්සායාති නිස්සයං කත්වා, අධිපතිං කත්වාති අත්ථො’’ති. පධානභූතාති සෙට්ඨභූතා, සෙට්ඨභාවො ච එකස්සපි චතුකිච්චසාධනවසෙන පවත්තියා, තතො එව බහුවචනනිද්දෙසො, පධානසඞ්ඛාරට්ඨෙන පධානසඞ්ඛරණතො. ‘‘ඡන්දං චෙ නිස්සාය…පෙ… අයං වුච්චති ඡන්දසමාධී’’ති ඉමාය පාළියා ඡන්දාධිපති සමාධි ඡන්දසමාධීති අධිපතිසද්දලොපං කත්වා සමාසො වුත්තොති විඤ්ඤායති, අධිපතිසද්දත්ථදස්සනවසෙන වා ඡන්දහෙතුකො, ඡන්දාධිකො වා සමාධි ඡන්දසමාධි. තෙන ‘‘ඡන්දසමාධිනා චෙව පධානසඞ්ඛාරෙහි පධානභූතසඞ්ඛාරෙහි ච සමන්නාගතා’’ති වක්ඛති, තං ආනෙත්වා සම්බන්ධො. පධානභූතාති වීරියභූතා. කෙචි වදන්ති – ‘‘සඞ්ඛතසඞ්ඛාරාදිනිවත්තනත්ථං පධානග්ගහණ’’න්ති. අථ වා තං තං විසෙසං සඞ්ඛරොතීති සඞ්ඛාරො, සබ්බම්පි වීරියං. තත්ථ චතුකිච්චසාධකතො තදඤ්ඤස්ස නිවත්තනත්ථං පධානග්ගහණන්ති. යථා ඡන්දො ඡන්දසමාධිනා චෙව පධානසඞ්ඛාරෙහි ච සමන්නාගතො, එවං ඡන්දසමාධි ඡන්දෙන චෙව පධානසඞ්ඛාරෙහි ච සමන්නාගතො. පධානසඞ්ඛාරාපි ඡන්දෙන චෙව ඡන්දසමාධිනා ච සමන්නාගතාති තීසුපි පදෙසු සමන්නාගතසද්දො යොජෙතබ්බො. තස්මාති යස්මා තයොපි ඡන්දාදයො එකචිත්තුප්පාදපරියාපන්නා, තස්මා සබ්බෙ තෙ ධම්මා එකතො කත්වා ‘‘අයං වුච්චති…පෙ… ඉද්ධිපාදො’’ති වුත්තන්ති. එවං ඡන්දාදීනංයෙව චෙත්ථ ඉද්ධිපාදභාවො වුත්තො, විභඞ්ගෙ පන තෙසං ඉද්ධිභාවො සම්පයුත්තානං ඉද්ධිපාදභාවො වුත්තොති දස්සෙන්තො ‘‘ඉද්ධිපාදවිභඞ්ගෙ පනා’’තිආදිමාහ.

ඉදානි නෙසං ඉද්ධිපාදතාපි සම්භවතීති දස්සෙන්තො ‘‘අපිචා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ඡන්දඤ්හි භාවයතො පධානං කත්වා භාවෙන්තස්ස තථා පවත්තපුබ්බාභිසඞ්ඛාරවසෙන ඉජ්ඣමානො ඡන්දො ඉද්ධි නාම, තස්ස නිස්සයභූතා පධානසඞ්ඛාරා ඉද්ධිපාදො නාම. සෙසද්වයෙපි එසෙව නයො. තථා භාවයන්තස්ස මුඛ්යතාමත්තං සන්ධාය වුත්තං, ඉජ්ඣනත්ථො පන සබ්බෙසං සමානන්ති දස්සෙන්තො ‘‘සම්පයුත්ත…පෙ… ඉජ්ඣන්තියෙවා’’ති ආහ.

ඉද්ධිපාදෙ අසඞ්කරතො දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ ඡන්දාදයොති ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරා. සෙසිද්ධිපාදෙසූති වීරියිද්ධිපාදාදීසු. තත්ථ වීරියසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතොති ද්වික්ඛත්තුං වීරියං ආගතං, තත්ථ පුරිමං සමාධිවිසෙසං, වීරියාධිපතිසමාධි එව වීරියසමාධීති දුතියං සමන්නාගමඞ්ගදස්සනං. ද්වෙයෙව හි සබ්බත්ථ සමන්නාගමඞ්ගානි සමාධි පධානසඞ්ඛාරො ච, ඡන්දාදයො සමාධිවිසෙසනානි, පධානසඞ්ඛාරො පන පධානවචනෙනෙව විසෙසිතො, න ඡන්දාදීහීති න ඉධ වීරියාධිපතිතා පධානසඞ්ඛාරස්ස වුත්තා හොති. වීරියඤ්ච සමාධිං විසෙසෙත්වා ඨිතමෙව සමන්නාගමඞ්ගවසෙන පධානසඞ්ඛාරවචනෙන වුත්තන්ති නාපි ද්වීහි වීරියෙහි සමන්නාගමො වුත්තො හොති. යස්මා පන ඡන්දාදීහි විසිට්ඨො සමාධි, තථාපි විසිට්ඨෙනෙව ච තෙන සම්පයුත්තො පධානසඞ්ඛාරො සෙසධම්මා ච, තස්මා සමාධිවිසෙසනානං වසෙන චත්තාරො ඉද්ධිපාදා වුත්තා, විසෙසනභාවො ච ඡන්දාදීනං තංතංඅවස්සයදස්සනවසෙන හොතීති ‘‘ඡන්දසමාධි…පෙ… ඉද්ධිපාදො’’ති එත්ථ නිස්සයත්ථෙපි පාද-සද්දෙ උපාදායට්ඨෙන ඡන්දාදීනං ඉද්ධිපාදතා වුත්තා හොති, තෙනෙව අභිධම්මෙ උත්තරචූළභාජනියෙ ‘‘චත්තාරො ඉද්ධිපාදා ඡන්දිද්ධිපාදො’’තිආදිනා (විභ. 457) ඡන්දාදීනංයෙව ඉද්ධිපාදතා වුත්තා, පඤ්හපුච්ඡකෙ ච – ‘‘චත්තාරො ඉද්ධිපාදා ඉධ භික්ඛු ඡන්දසමාධී’’තිආදිනාව (විභ. 431) උද්දෙසං කත්වාපි පුන ඡන්දාදීනංයෙව කුසලාදිභාවො විභත්තො. උපායිද්ධිපාදදස්සනත්ථමෙව හි නිස්සයිද්ධිපාදදස්සනං කතං, අඤ්ඤථා චතුබ්බිධතා න හොතීති අයමෙත්ථ පාළිවසෙන අත්ථවිනිච්ඡයො. තත්ථ උපායිද්ධිපාදදස්සනත්ථමෙවාති ඡන්දාදිකෙ ධුරෙ ජෙට්ඨකෙ පුබ්බඞ්ගමෙ කත්වා නිබ්බත්තිතසමාධි ඡන්දාධිපතිසමාධීති ඡන්දාදීනං ඉද්ධියා අධිගමූපායදස්සනං උපායිද්ධිපාදදස්සනං, තදත්ථමෙව ‘‘තථාභූතස්ස වෙදනාක්ඛන්ධො…පෙ… විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො’’ති තත්ථ තත්ථ පාළියං නිස්සයිද්ධිපාදදස්සනං කතං ඡන්දාදිවිසිට්ඨානංයෙව වෙදනාක්ඛන්ධාදීනං අධිප්පෙතත්තා. එවඤ්චෙතං සම්පටිච්ඡිතබ්බං, අඤ්ඤථා කෙවලං ඉද්ධිසම්පයුත්තානංයෙව ඛන්ධානං වසෙන ඉද්ධිපාදභාවෙ ගය්හමානෙ තෙසං චතුබ්බිධතා න හොති විසෙසකාරණභාවතොති අධිප්පායො.

කෙචීති උත්තරවිහාරවාසිනො. අනිබ්බත්තොති හෙතුපච්චයෙහි න නිබ්බත්තො, න සභාවධම්මො, පඤ්ඤත්තිමත්තන්ති අධිප්පායො. වාදමද්දනත්ථාය හොති, අභිධම්මෙ ච ආගතො උත්තරචූළවාරොති යොජනා. චත්තාරො ඉද්ධිපාදාතිආදි උත්තරචූළවාරදස්සනං. ඉමෙ පන උත්තරචූළවාරෙ ආගතා ඉද්ධිපාදා.

රට්ඨපාලත්ථෙරො ඡන්දෙ සති කථං නානුජානිස්සන්තීති සත්තාහානි භත්තානි අභුඤ්ජිත්වා මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා පබ්බජිත්වා ඡන්දමෙව නිස්සාය අරහත්තං පාපුණීති ආහ – ‘‘රට්ඨපාලත්ථෙරො ඡන්දං ධුරං කත්වා ලොකුත්තරධම්මං නිබ්බත්තෙසී’’ති. සොණත්ථෙරොති සුඛුමාලසොණත්ථෙරො. සො හි ආයස්මා අත්තනො සුඛුමාලභාවං අචින්තෙත්වා අතිවෙලං චඞ්කමනෙන පාදෙසු උට්ඨිතෙසුපි උස්සාහං අවිස්සජ්ජෙන්තො වීරියං ධුරං කත්වා ලොකුත්තරධම්මං නිබ්බත්තෙසි. සම්භුතත්ථෙරො ‘‘චිත්තවතො චෙ අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො ඉජ්ඣෙය්ය, මය්හං ඉජ්ඣෙය්යාති චිත්තං ධුරං කත්වා ලොකුත්තරධම්මං නිබ්බත්තෙසි. මොඝරාජා ‘‘පඤ්ඤවතො චෙ මග්ගභාවනා ඉජ්ඣෙය්ය, මය්හං ඉජ්ඣෙය්යා’’ති පඤ්ඤාපුබ්බඞ්ගමං පඤ්ඤාධුරං පඤ්ඤාජෙට්ඨකං කත්වා අරහත්තං පාපුණීති ආහ ‘‘මොඝරාජා වීමංසං ධුරං කත්වා ලොකුත්තරධම්මං නිබ්බත්තෙසී’’ති. ඉදානි නෙසං අරියානං උපට්ඨානුස්සාහමන්තජාතිසම්පදං නිස්සාය රඤ්ඤො සන්තිකෙ ලද්ධවිසෙසෙ අමච්චපුත්තෙ නිදස්සනභාවෙන දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ යථා’’තිආදිමාහ. එත්ථ ච පුනප්පුනං ඡන්දුප්පාදනං තොසනං විය හොතීති ඡන්දස්ස උපට්ඨානසදිසතා වුත්තා, ථාමභාවතො ච වීරියස්ස සූරත්තසදිසතා, චින්තනප්පධානත්තා චිත්තස්ස මන්තසංවිධානසදිසතා, යොනිසොමනසිකාර-සම්භූතෙසු කුසලධම්මෙසු පඤ්ඤා සෙට්ඨාති වීමංසාය ජාතිසම්පත්තිසදිසතා වුත්තා.

4. මොග්ගල්ලානසුත්තවණ්ණනා

826. උද්ධච්චපකතිකාති වික්ඛිත්තසභාවා, විබ්භන්තචිත්තාති අත්ථො. අනවට්ඨිතතාය විප්ඵන්දිතචිත්තතාය විප්ඵන්දමානචිත්තා. තුච්ඡතාය නළො වියාති නළො, මානො, උග්ගතො නළො එතෙසන්ති උන්නළාති ආහ – ‘‘උන්නළාති…පෙ… වුත්තං හොතී’’ති. චපලාති චාපල්යතා නාම ලොලභාවො. මුරාති ඛරවචනා, ඵරුසවචනාති අත්ථො. විකිණ්ණවාචා නාම සම්ඵප්පලාපිනොති වුත්තං ‘‘අසංයතවචනා’’තිආදි. පටිපත්තිධම්මෙ පමුට්ඨා විනට්ඨා පටිවිනට්ඨා සති එතෙසන්ති මුට්ඨසතීති ආහ – ‘‘නට්ඨස්සතිනො’’ති. උබ්භන්තචිත්තාති සමාධිනො අභාවෙන උද්ධච්චෙනෙව උපරූපරි භන්තචිත්තා. පාකතින්ද්රියා අභාවිතකායතාය ගාමදාරකා විය පකතිභූතඉන්ද්රියා. නෙමො වුච්චති භූමියා බද්ධභාවනිමිත්තපදෙසො, ගම්භීරො නෙමො එතස්සාති ගම්භීරනෙමො. සුට්ඨු නිඛාතොතිආදි තස්ස පාදස්ස සුප්පතිට්ඨිතභාවදස්සනං.

5. උණ්ණාභබ්රාහ්මණසුත්තවණ්ණනා

827. පහානත්ථන්ති අනුප්පාදපහානත්ථං.

9. ඉද්ධාදිදෙසනාසුත්තවණ්ණනා

831. අභිඤ්ඤාපාදකං චතුත්ථජ්ඣානං අධිප්පෙතං ‘‘ඉද්ධිලාභාය පවත්තතී’’ති වචනතො.

10. විභඞ්ගසුත්තවණ්ණනා

832. ඡන්දං උප්පාදෙත්වාති භාවනාඡන්දං උප්පාදෙත්වා. ලීනාකාරොති භාවනාචිත්තස්ස ලයාපත්ති. කොසජ්ජෙන වොකිණ්ණාපජ්ජනං වුත්තං.

එවං පසාදාභාවෙන චිත්තස්ස වික්ඛෙපාපත්ති, තත්ථ පසාදුප්පාදනෙන යං සම්පහංසනං ඉච්ඡිතබ්බං, තස්ස උප්පාදනාකාරං දස්සෙතුං වුත්තං ‘‘සො බුද්ධධම්මසඞ්ඝගුණෙ ආවජ්ජෙත්වා’’තිආදි. වත්ථුකාමෙ ආරබ්භ වික්ඛිත්තො පුනප්පුනං වික්ඛිත්තො හොතියෙවාති වුත්තං ‘‘අනුවික්ඛිත්තො’’ති. උප්පථං පටිපන්නස්ස චිත්තස්ස දණ්ඩනට්ඨෙන නිග්ගණ්හනට්ඨෙන සුත්තානි එව දණ්ඩොති සුත්තදණ්ඩො, තෙන සුත්තදණ්ඩෙන චිත්තං තජ්ජෙත්වා. පඤ්චකාමගුණෙ ආරබ්භ පවත්තො චිත්තවික්ඛෙපො පුනප්පුනං උප්පජ්ජතෙවාති වුත්තං ‘‘අනුවික්ඛිත්තො අනුවිසටො’’ති.

පුරෙපච්ඡාභාවො කම්මට්ඨානස්ස මනසිකාරවසෙන උග්ගහවසෙන වාති තදුභයං දස්සෙතුං ‘‘කථ’’න්තිආදි වුත්තං. අතිලීනාදීසු චතූසු ඨානෙසූති අතිලීනාතිපග්ගහිතසංඛිත්තඅනුවික්ඛිත්තසඤ්ඤිතෙසු චතූසු ඨානෙසු. තත්ථ භාවනං අනජ්ඣොගාහෙත්වාව සඞ්කොචො අතිලීනතා, අජ්ඣොගාහෙත්වා අන්තො සඞ්කොචො සංඛිත්තතා, අන්තොසඞ්ඛෙපො අතිපග්ගහිතතා, අච්චාරද්ධවීරියතා අනුවික්ඛිත්තතා. බහිද්ධා විසමවිතක්කානුභාවනං ආපජ්ජන්තො ද්වත්තිංසාකාරවසෙන අට්ඨිකසඤ්ඤාවසෙන වා ගහෙතබ්බන්ති ආහ – ‘‘සරීරවසෙන වෙදිතබ්බ’’න්ති. තෙනාහ ‘‘උද්ධං පාදතලා’’තිආදි (දී. නි. 2.377; ම. නි. 1.110).

අඤ්ඤමඤ්ඤං අසඞ්කරතො ආකිරීයන්ති පකාරතො ඨපීයන්තීති ආකාරා, භාගාති ආහ – ‘‘යෙහි ආකාරෙහීති යෙහි කොට්ඨාසෙහී’’ති. ලිඞ්ගීයති සල්ලක්ඛීයතීති ලිඞ්ගං, සණ්ඨානං. නිමීයති නිද්ධාරෙත්වා පරිච්ඡින්දීයතීති නිමිත්තං, උපට්ඨානං. යො භික්ඛූතිආදි ආලොකසඤ්ඤං යො උග්ගණ්හාති, තං දස්සනං. අඞ්ගණෙති විවටඞ්ගණෙ. ආලොකසඤ්ඤං මනසිකරොති රත්තියං. වීරියාදීසුපීති යථා ‘‘ඉධ භික්ඛු ඡන්දං උප්පාදෙත්වා’’ති ඡන්දෙ විත්ථාරනයො වුත්තො, වීරියාදීසුපි එසො එව විත්ථාරනයො යොජෙතබ්බො.

පාසාදකම්පනවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. අයොගුළවග්ගො

2. අයොගුළසුත්තවණ්ණනා

834. ඉමිනා චතුමහාභූතමයෙනාති ඉමිනා සබ්බලොකපච්චක්ඛෙන චතූහි මහාභූතෙහි නිබ්බත්තෙන චතුමහාභූතමයෙන. මනොමයො පන නිම්මිතකායො භගවතො රුචිවසෙන පරෙසං පච්චක්ඛො හොති. ඔමාතීති අවමාති. අව-පුබ්බො හි මා-සද්දො සත්තිඅත්ථොපි හොතීති ‘‘පහොති සක්කොතී’’ති අත්ථො වුත්තො. අසම්භින්නපදන්ති අසාධාරණපදං අඤ්ඤත්ථ අනාගතත්තා. කායස්ස චිත්තෙ සමොදහනං ආරොපනං තන්නිස්සිතතාකරණඤ්ච අත්ථතො චිත්තගතියා පවත්තනමෙවාති ආහ ‘‘චිත්තගතියා පෙසෙතී’’ති.

තත්ථ චිත්තගතිගමනං නාම චිත්තවසෙන කායස්ස පරිණාමනෙන ‘‘අයං කායො ඉමං චිත්තං විය හොතූ’’ති කායස්ස චිත්තෙන සමානගතිකතාඨපනං. කථං පන කායො දන්ධපවත්තිකො ලහුපවත්තිනා චිත්තෙන සමානගතිකො හොතීති? න සබ්බථා සමානගතිකො. යථෙව හි කායවසෙන චිත්තපරිණාමනෙ චිත්තං සබ්බථා කායෙන සමානගතිකං න හොති. න හි කදාචි තං සභාවසිද්ධෙන අත්තනො ඛණෙන අවත්තිත්වා දන්ධවුත්තිකස්ස රූපධම්මස්ස වසෙන පවත්තිතුං සක්කොති, ‘‘ඉදං චිත්තං අයං කායො විය හොතූ’’ති පන අධිට්ඨානෙන දන්ධගතිකස්ස කායස්ස අනුවත්තනතො යාව ඉච්ඡිතට්ඨානප්පත්ති, තාව කායගතිඅනුලොමෙනෙව හුත්වා සන්තානවසෙන පවත්තමානං චිත්තං කායගතියා පරිණාමිතං නාම හොති. එවං ‘‘අයං කායො ඉදං චිත්තං විය හොතූ’’ති අධිට්ඨානෙන පගෙව සුඛලහුසඤ්ඤාය සම්පාදිතත්තා අභාවිතිද්ධිපාදානං විය දන්ධං අවත්තිත්වා යථා ලහුකං කතිපයචිත්තවාරෙනෙව ඉච්ඡිතට්ඨානප්පත්ති හොති, එවං පවත්තමානො කායො චිත්තගතියා පරිණාමිතො නාම හොති, න එකචිත්තක්ඛණෙනෙව ඉච්ඡිතට්ඨානප්පත්තියා, එවඤ්ච කත්වා බාහාසමිඤ්ජනපසාරණූපමාපි උපචාරෙන විනා සුට්ඨුතරං යුත්තා හොතීති. අඤ්ඤථා ධම්මතාවිලොමතා සියා, නාපි ධම්මානං ලක්ඛණඤ්ඤථත්තං ඉද්ධිබලෙන කාතුං සක්කා, භාවඤ්ඤථත්තමෙව පන කාතුං සක්කාති.

3-10. භික්ඛුසුත්තාදිවණ්ණනා

835-842. ‘‘ද්වින්නං ඵලාන’’න්ති ආගතසුත්තං සන්ධාය ‘‘ද්වෙ ඵලානි ආදිං කත්වා’’ති වුත්තං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

අයොගුළවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉද්ධිපාදසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.