📜

5. පණිහිතඅච්ඡවග්ගවණ්ණනා

41. පඤ්චමස්ස පඨමෙ සෙය්යථාපීති ඔපම්මත්ථෙ නිපාතො. තත්ර භගවා කත්ථචි අත්ථෙන උපමං පරිවාරෙත්වා දස්සෙති වත්ථසුත්තෙ (ම. නි. 1.70 ආදයො) විය, පාරිච්ඡත්තකොපම- (අ. නි. 7.69) අග්ගික්ඛන්ධොපමාදිසුත්තෙසු (අ. නි. 7.72) විය ච, කත්ථචි උපමාය අත්ථං පරිවාරෙත්වා දස්සෙති ලොණම්බිලසුත්තෙ (අ. නි. 3.101) විය, සුවණ්ණකාරසුත්තසූරියොපමාදිසුත්තෙසු (අ. නි. 7.66) විය ච. ඉමස්මිං පන සාලිසූකොපමෙ උපමාය අත්ථං පරිවාරෙත්වා දස්සෙන්තො සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ සාලිසූකන්ති සාලිඵලස්ස සූකං. යවසූකෙපි එසෙව නයො. වා-සද්දො විකප්පත්ථො. මිච්ඡාපණිහිතන්ති මිච්ඡාඨපිතං. යථා විජ්ඣිතුං සක්කොති, න එවං උද්ධග්ගං කත්වා ඨපිතන්ති අත්ථො. භෙච්ඡතීති භින්දිස්සති, ඡවිං ඡින්දිස්සතීති අත්ථො. මිච්ඡාපණිහිතෙන චිත්තෙනාති මිච්ඡාඨපිතෙන චිත්තෙන. වට්ටවසෙන උප්පන්නචිත්තං සන්ධායෙතං වුත්තං. අවිජ්ජන්ති අට්ඨසු ඨානෙසු අඤ්ඤාණභූතං ඝනබහලං මහාඅවිජ්ජං. විජ්ජං උප්පාදෙස්සතීති එත්ථ විජ්ජන්ති අරහත්තමග්ගඤාණං. නිබ්බානන්ති තණ්හාවානතො නික්ඛන්තභාවෙන එවං වුත්තං අමතං. සච්ඡිකරිස්සතීති පච්චක්ඛං කරිස්සති.

42. දුතියෙ සම්මාපණිහිතන්ති යථා භින්දිතුං සක්කොති, එවං උද්ධග්ගං කත්වා සුට්ඨු ඨපිතං. අක්කන්තන්ති එත්ථ පාදෙනෙව අක්කන්තං නාම හොති, හත්ථෙන උප්පීළිතං. රුළ්හිසද්දවසෙන පන අක්කන්තන්තෙව වුත්තං. අයඤ්හෙත්ථ අරියවොහාරො. කස්මා පන අඤ්ඤෙ සෙපණ්ණිකණ්ටකමදනකණ්ටකාදයො මහන්තෙ අග්ගහෙත්වා සුඛුමං දුබ්බලං සාලිසූකයවසූකමෙව ගහිතන්ති? අප්පමත්තකස්සාපි කුසලකම්මස්ස විවට්ටාය සමත්ථභාවදස්සනත්ථං. යථා හි සුඛුමං දුබ්බලං සාලිසූකං වා යවසූකං වා හොතු, මහන්තමහන්තා සෙපණ්ණිකණ්ටකමදනකණ්ටකාදයො වා, එතෙසු යංකිඤ්චි මිච්ඡා ඨපිතං හත්ථං වා පාදං වා භින්දිතුං ලොහිතං වා උප්පාදෙතුං න සක්කොති, සම්මා ඨපිතං පන සක්කොති, එවමෙව අප්පමත්තකං තිණමුට්ඨි මත්තදානකුසලං වා හොතු, මහන්තං වෙලාමදානාදිකුසලං වා, සචෙ වට්ටසම්පත්තිං පත්ථෙත්වා වට්ටසන්නිස්සිතවසෙන මිච්ඡා ඨපිතං හොති, වට්ටමෙව ආහරිතුං සක්කොති, නො විවට්ටං. ‘‘ඉදං මෙ දානං ආසවක්ඛයාවහං හොතූ’’ති එවං පන විවට්ටං පත්ථෙන්තෙන විවට්ටවසෙන සම්මා ඨපිතං අරහත්තම්පි පච්චෙකබොධිඤාණම්පි සබ්බඤ්ඤුතඤාණම්පි දාතුං සක්කොතියෙව. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘පටිසම්භිදා විමොක්ඛා ච, යා ච සාවකපාරමී;

පච්චෙකබොධි බුද්ධභූමි, සබ්බමෙතෙන ලබ්භතී’’ති. (ඛු. පා. 8.15);

ඉමස්මිං සුත්තද්වයෙ ච වට්ටවිවට්ටං කථිතං.

43. තතියෙ පදුට්ඨචිත්තන්ති දොසෙන පදුට්ඨචිත්තං. චෙතසා චෙතොපරිච්චාති අත්තනො චිත්තෙන තස්ස චිත්තං පරිච්ඡින්දිත්වා. යථාභතං නික්ඛිත්තොති යථා ආහරිත්වා ඨපිතො. එවං නිරයෙති එවං නිරයෙ ඨිතොයෙවාති වත්තබ්බො. අපායන්තිආදි සබ්බං නිරයවෙවචනමෙව. නිරයො හි අයසඞ්ඛාතා සුඛා අපෙතොති අපායො, දුක්ඛස්ස ගති පටිසරණන්ති දුග්ගති, දුක්කටකාරිනො එත්ථ විවසා නිපතන්තීති විනිපාතො, නිරස්සාදත්ථෙන නිරයො.

44. චතුත්ථෙ පසන්නන්ති සද්ධාපසාදෙන පසන්නං. සුගතින්ති සුඛස්ස ගතිං. සග්ගං ලොකන්ති රූපාදිසම්පත්තීහි සුට්ඨු අග්ගං ලොකං.

45. පඤ්චමෙ උදකරහදොති උදකදහො. ආවිලොති අවිප්පසන්නො. ලුළිතොති අපරිසණ්ඨිතො. කලලීභූතොති කද්දමීභූතො. සිප්පිසම්බුකන්තිආදීසු සිප්පියො ච සම්බුකා ච සිප්පිසම්බුකං. සක්ඛරා ච කඨලානි ච සක්ඛරකඨලං. මච්ඡානං ගුම්බං ඝටාති මච්ඡගුම්බං. චරන්තම්පි තිට්ඨන්තම්පීති එත්ථ සක්ඛරකඨලං තිට්ඨතියෙව, ඉතරානි චරන්තිපි තිට්ඨන්තිපි. යථා පන අන්තරන්තරා ඨිතාසුපි නිසින්නාසුපි නිපජ්ජමානාසුපි ‘‘එතා ගාවියො චරන්තී’’ති චරන්තියො උපාදාය ඉතරාපි ‘‘චරන්තී’’ති වුච්චන්ති, එවං තිට්ඨන්තමෙව සක්ඛරකඨලං උපාදාය ඉතරම්පි ද්වයං ‘‘තිට්ඨන්ත’’න්ති වුත්තං, ඉතරං ද්වයං චරන්තං උපාදාය සක්ඛරකඨලම්පි ‘‘චරන්ත’’න්ති වුත්තං.

ආවිලෙනාති පඤ්චහි නීවරණෙහි පරියොනද්ධෙන. අත්තත්ථං වාතිආදීසු අත්තනො දිට්ඨධම්මිකො ලොකියලොකුත්තරමිස්සකො අත්ථො අත්තත්ථො නාම. අත්තනොව සම්පරායෙ ලොකියලොකුත්තරමිස්සකො අත්ථො පරත්ථො නාම හොති. සො හි පරත්ථ අත්ථොති පරත්ථො. තදුභයං උභයත්ථො නාම. අපිච අත්තනො දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකොපි ලොකියලොකුත්තරො අත්ථො අත්තත්ථො නාම, පරස්ස තාදිසොව අත්ථො පරත්ථො නාම, තදුභයම්පි උභයත්ථො නාම. උත්තරිං වා මනුස්සධම්මාති දසකුසලකම්මපථසඞ්ඛාතා මනුස්සධම්මා උත්තරිං. අයඤ්හි දසවිධො ධම්මො විනාපි අඤ්ඤං සමාදාපකං සත්ථන්තරකප්පාවසානෙ ජාතසංවෙගෙහි මනුස්සෙහි සයමෙව සමාදින්නත්තා මනුස්සධම්මොති වුච්චති, තතො උත්තරිං පන ඣානවිපස්සනාමග්ගඵලානි වෙදිතබ්බානි. අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසන්ති අරියානං යුත්තං, අරියභාවං වා කාතුං සමත්ථං ඤාණදස්සනසඞ්ඛාතං විසෙසං. ඤාණමෙව හි ජානනට්ඨෙන ඤාණං, දස්සනට්ඨෙන දස්සනන්ති වෙදිතබ්බං, දිබ්බචක්ඛුඤාණවිපස්සනාඤාණමග්ගඤාණඵලඤාණපච්චවෙක්ඛණඤාණානමෙතං අධිවචනං.

46. ඡට්ඨෙ අච්ඡොති අබහලො, පසන්නොතිපි වට්ටති. විප්පසන්නොති සුට්ඨු පසන්නො. අනාවිලොති න ආවිලො, පරිසුද්ධොති අත්ථො, ඵෙණපුබ්බුළසඞ්ඛසෙවාලපණකවිරහිතොති වුත්තං හොති. අනාවිලෙනාති පඤ්චනීවරණවිමුත්තෙන. සෙසං චතුත්ථෙ වුත්තනයමෙව. ඉමස්මිම්පි සුත්තද්වයෙ වට්ටවිවට්ටමෙව කථිතං.

47. සත්තමෙ රුක්ඛජාතානන්ති පච්චත්තෙ සාමිවචනං, රුක්ඛජාතානීති අත්ථො. රුක්ඛානමෙතං අධිවචනං. යදිදන්ති නිපාතමත්තං. මුදුතායාති මුදුභාවෙන. කොචි හි රුක්ඛො වණ්ණෙන අග්ගො හොති, කොචි ගන්ධෙන, කොචි රසෙන, කොචි ථද්ධතාය. ඵන්දනො පන මුදුතාය චෙව කම්මඤ්ඤතාය ච අග්ගො සෙට්ඨොති දස්සෙති. චිත්තං, භික්ඛවෙ, භාවිතං බහුලීකතන්ති එත්ථ සමථවිපස්සනාවසෙන භාවිතඤ්චෙව පුනප්පුනකතඤ්ච චිත්තං අධිප්පෙතං. කුරුන්දකවාසි ඵුස්සමිත්තත්ථෙරො පනාහ – ‘‘එකන්තං මුදු චෙව කම්මනියඤ්ච චිත්තං නාම අභිඤ්ඤාපාදකචතුත්ථජ්ඣානචිත්තමෙව, ආවුසො’’ති.

48. අට්ඨමෙ එවං ලහුපරිවත්තන්ති එවං ලහුං උප්පජ්ජිත්වා ලහුං නිරුජ්ඣනකං. යාවඤ්චාති අධිමත්තපමාණත්ථෙ නිපාතො, අතිවිය න සුකරාති අත්ථො. ඉදන්ති නිපාතමත්තං. චිත්තන්ති එකච්චෙ තාව ආචරියා ‘‘භවඞ්ගචිත්ත’’න්ති වදන්ති, තං පන පටික්ඛිපිත්වා ‘‘ඉධ චිත්තන්ති යංකිඤ්චි අන්තමසො චක්ඛුවිඤ්ඤාණම්පි අධිප්පෙතමෙවා’’ති වුත්තං. ඉමස්මිං පනත්ථෙ මිලින්දරාජා ධම්මකථිකං නාගසෙනත්ථෙරං පුච්ඡි, ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, එකස්මිං අච්ඡරාක්ඛණෙ පවත්තිතචිත්තසඞ්ඛාරා සචෙ රූපිනො අස්සු, කීව මහාරාසි භවෙය්යා’’ති? ‘‘වාහසතානං ඛො, මහාරාජ, වීහීනං අඩ්ඪචූළඤ්ච වාහා වීහිසත්තම්බණානි ද්වෙ ච තුම්බා එකච්ඡරාක්ඛණෙ පවත්තිතස්ස චිත්තස්ස සඞ්ඛම්පි න උපෙන්ති, කලම්පි න උපෙන්ති, කලභාගම්පි න උපෙන්තී’’ති (මි. ප. 4.1.2). අථ කස්මා සම්මාසම්බුද්ධෙන ‘‘උපමාපි න සුකරා’’ති වුත්තං? යථෙව හි උපමං පටික්ඛිපිත්වාපි කප්පදීඝභාවස්ස යොජනිකපබ්බතෙන යොජනිකසාසපපුණ්ණනගරෙන, නිරයදුක්ඛස්ස සත්තිසතාහතොපමෙන, සග්ගසුඛස්ස ච චක්කවත්තිසම්පත්තියා උපමා කතා, එවමිධාපි කාතබ්බාති? තත්ථ ‘‘සක්කා පන, භන්තෙ, උපමා කාතු’’න්ති එවං පුච්ඡාවසෙන උපමා කතා, ඉමස්මිං සුත්තෙ පුච්ඡාය අභාවෙන න කතා. ඉදඤ්හි සුත්තං ධම්මදෙසනාපරියොසානෙ වුත්තං. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ චිත්තරාසි නාම කථිතොති.

49. නවමෙ පභස්සරන්ති පණ්ඩරං පරිසුද්ධං. චිත්තන්ති භවඞ්ගචිත්තං. කිං පන චිත්තස්ස වණ්ණො නාම අත්ථීති? නත්ථි. නීලාදීනඤ්හි අඤ්ඤතරවණ්ණං වා හොතු අවණ්ණං වා යංකිඤ්චි පරිසුද්ධතාය ‘‘පභස්සර’’න්ති වුච්චති. ඉදම්පි නිරුපක්කිලෙසතාය පරිසුද්ධන්ති පභස්සරං. තඤ්ච ඛොති තං භවඞ්ගචිත්තං. ආගන්තුකෙහීති අසහජාතෙහි පච්ඡා ජවනක්ඛණෙ උප්පජ්ජනකෙහි. උපක්කිලෙසෙහීති රාගාදීහි උපක්කිලිට්ඨත්තා උපක්කිලිට්ඨං නාමාති වුච්චති. කථං? යථා හි සීලවන්තා ආචාරසම්පන්නා මාතාපිතරො වා ආචරියුපජ්ඣායා වා දුස්සීලානං දුරාචාරානං අවත්තසම්පන්නානං පුත්තානඤ්චෙව අන්තෙවාසිකසද්ධිවිහාරිකානඤ්ච වසෙන ‘‘අත්තනො පුත්තෙ වා අන්තෙවාසිකසද්ධිවිහාරිකෙ වා න තජ්ජෙන්ති න සික්ඛාපෙන්ති න ඔවදන්ති නානුසාසන්තී’’ති අවණ්ණං අකිත්තිං ලභන්ති, එවංසම්පදමිදං වෙදිතබ්බං. ආචාරසම්පන්නා මාතාපිතරො විය ච ආචරියුපජ්ඣායා විය ච භවඞ්ගචිත්තං දට්ඨබ්බං, පුත්තාදීනං වසෙන තෙසං අකිත්තිලාභො විය ජවනක්ඛණෙ රජ්ජනදුස්සනමුය්හනසභාවානං ලොභසහගතාදීනං චිත්තානං වසෙන උප්පන්නෙහි ආගන්තුකෙහි උපක්කිලෙසෙහි පකතිපරිසුද්ධම්පි භවඞ්ගචිත්තං උපක්කිලිට්ඨං නාම හොතීති.

50. දසමෙපි භවඞ්ගචිත්තමෙව චිත්තං. විප්පමුත්තන්ති ජවනක්ඛණෙ අරජ්ජමානං අදුස්සමානං අමුය්හමානං තිහෙතුකඤාණසම්පයුත්තාදිකුසලවසෙන උප්පජ්ජමානං ආගන්තුකෙහි උපක්කිලෙසෙහි විප්පමුත්තං නාම හොති. ඉධාපි යථා සීලවන්තානං ආචාරසම්පන්නානං පුත්තාදීනං වසෙන මාතාදයො ‘‘සොභනා එතෙයෙව අත්තනො පුත්තකාදයො සික්ඛාපෙන්ති ඔවදන්ති අනුසාසන්තී’’ති වණ්ණකිත්තිලාභිනො හොන්ති, එවං ජවනක්ඛණෙ උප්පන්නකුසලචිත්තවසෙන ඉදං භවඞ්ගචිත්තං ආගන්තුකෙහි උපක්කිලෙසෙහි විප්පමුත්තන්ති වුච්චතීති.

පණිහිතඅච්ඡවග්ගවණ්ණනා.