📜

15. අට්ඨානපාළි (දුතියවග්ග)

(15) 2. අට්ඨානපාළි-දුතියවග්ගවණ්ණනා

278. විවාදුපච්ඡෙදතොති විවාදුපච්ඡෙදකාරණා. ද්වීසු උප්පන්නෙසු යො විවාදො භවෙය්ය, තස්ස අනුප්පාදොයෙවෙත්ථ විවාදුපච්ඡෙදො. එකස්මිං දීපෙතිආදිනා දීපන්තරෙපි එකජ්ඣං න උප්පජ්ජති, පගෙව එකදීපෙති දස්සෙති. සොපි පරිහායෙථාති චක්කවාළස්ස පදෙසෙ එව පවත්තිතබ්බත්තා පරිහායෙය්ය.

279-280. මනුස්සත්තන්ති මනුස්සභාවො තස්සෙව පබ්බජ්ජාදිගුණානං යොග්ගභාවතො. ලිඞ්ගසම්පත්තීති පුරිසභාවො. හෙතූති මනොවචීපණිධානපුබ්බිකා හෙතුසම්පදා. සත්ථාරදස්සනන්ති සත්ථුසම්මුඛීභාවො. පබ්බජ්ජාති කම්මකිරියවාදීසු තාපසෙසු, භික්ඛූසු වා පබ්බජ්ජා. ගුණසම්පත්තීති අභිඤ්ඤාදිගුණසම්පදා. අධිකාරොති බුද්ධෙ උද්දිස්ස අධිකො කාරො, සවිසෙසා උපකාරකිරියා අධිකො සක්කාරොති වුත්තං හොති. ඡන්දොව ඡන්දතා, සම්මාසම්බොධිං උද්දිස්ස සාතිසයො කත්තුකම්යතාකුසලච්ඡන්දො. අට්ඨධම්මසමොධානාති එතෙසං අට්ඨන්නං ධම්මානං සමායොගෙන. අභිනීහාරොති කායපණිධානං. සමිජ්ඣතීති නිප්ඵජ්ජති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරො පන පරමත්ථදීපනියා චරියාපිටකවණ්ණනාය (චරියා. අට්ඨ. පකිණ්ණකකථා) වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො. සබ්බාකාරපරිපූරමෙවාති පරිපුණ්ණලක්ඛණතාය සත්තුත්තමාදීහි සබ්බාකාරෙන සම්පන්නමෙව. න හි ඉත්ථියා කොසොහිතවත්ථගුය්හතාදි සම්භවති. දුතියපකති ච නාම පඨමපකතිතො නිහීනා එව. තෙනෙවාහ – අනන්තරවාරෙ ‘‘යස්මා’’තිආදි.

281. ඉධ පුරිසස්ස තත්ථ නිබ්බත්තනතොති ඉමස්මිං මනුස්සලොකෙ පුරිසභූතස්ස තත්ථ බ්රහ්මලොකෙ බ්රහ්මත්තභාවෙන නිබ්බත්තනතො. තෙන අසතිපි පුරිසලිඞ්ගෙ පුරිසාකාරා බ්රහ්මානො හොන්තීති දස්සෙති. තංයෙව ච පුරිසාකාරං සන්ධාය වුත්තං භගවතා ‘‘යං පුරිසො බ්රහ්මත්තං කාරෙය්යා’’ති. තෙනෙවාහ – ‘‘සමානෙපී’’තිආදි. යදි එවං ඉත්ථියො බ්රහ්මලොකෙ න උප්පජ්ජෙය්යුන්ති ආහ – ‘‘බ්රහ්මත්ත’’න්තිආදි.

290-295. ‘‘කායදුච්චරිතස්සා’’තිආදිපාළියා කම්මනියාමො නාම කථිතො. සමඤ්ජනං සමඞ්ගො, සමන්නාගමො, සො එතස්ස අත්ථීති සමඞ්ගී, සමන්නාගතො, සමඤ්ජනසීලො වා සමඞ්ගී, පුබ්බභාගෙ උපකරණසමුදායතො පභුති ආයූහනවසෙන ආයූහනසමඞ්ගීතා, සන්නිට්ඨාපකචෙතනාවසෙන චෙතනාසමඞ්ගිතා. චෙතනාසන්තතිවසෙන වා ආයූහනසමඞ්ගිතා, තංතංචෙතනාක්ඛණවසෙන චෙතනාසමඞ්ගීතා. කතූපචිතස්ස අවිපක්කවිපාකස්ස කම්මස්ස වසෙන කම්මසමඞ්ගිතා. කම්මෙ පන විපච්චිතුං ආරද්ධෙ විපාකප්පවත්තිවසෙන විපාකසමඞ්ගිතා. කම්මාදීනං උපට්ඨානකාලවසෙන උපට්ඨානසමඞ්ගිතා. කුසලාකුසලකම්මායූහනක්ඛණෙති කුසලකම්මස්ස අකුසලකම්මස්ස ච සමීහනක්ඛණෙ. තථාති ඉමිනා කුසලාකුසලකම්මපදං ආකඩ්ඪති. යථා කතං කම්මං ඵලදානසමත්ථං හොති, තථා කතං උපචිතං. විපාකාරහන්ති දුතියභවාදීසු විපච්චනාරහං. උප්පජ්ජමානානං උපපත්තිනිමිත්තං උපට්ඨාතීති යොජනා. උපපත්තියා උප්පජ්ජනස්ස නිමිත්තං කාරණන්ති උපපත්තිනිමිත්තං, කම්මං, කම්මනිමිත්තං, ගතිනිමිත්තඤ්ච. අට්ඨකථායං පන ගතිනිමිත්තවසෙනෙව යොජනා දස්සිතා. කම්මකම්මනිමිත්තානම්පි උපට්ඨානං යථාරහං දට්ඨබ්බං. ‘‘යානිස්ස තානි පුබ්බෙ කතානි කම්මානි, තානිස්ස තස්මිං සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිලම්බන්ති’’ති (ම. නි. 3.248) වචනතො සායන්හෙ මහන්තානං පබ්බතකූටානං ඡායා විය ආසන්නමරණස්ස සත්තස්ස චිත්තෙ සුපිනෙ විය විපච්චිතුං කතොකාසං කම්මං, තස්ස නිමිත්තං ගතිනිමිත්තං උපතිට්ඨතෙව. චලතීති පරිවත්තති. එකෙන හි කම්මුනා තජ්ජෙ නිමිත්තෙ උපට්ඨිතෙ පච්චයවිසෙසවසෙන තතො අඤ්ඤෙන කම්මුනා තදඤ්ඤස්ස නිමිත්තස්ස උපට්ඨානං පරිවත්තනං. සෙසා නිච්චලා අවසෙසා චතුබ්බිධාපි සමඞ්ගිතා නිච්චලා අපරිවත්තනතො.

සුනඛවාජිකොති සුනඛෙහි මිගවාජවසෙන වජනසීලො, සුනඛලුද්දකොති අත්ථො. තලසන්ථරණපූජන්ති භූමිතලස්ස පුප්ඵෙහි සන්ථරණපූජං. ආයූහනචෙතනා කම්මසමඞ්ගිතාවසෙනාති කායදුච්චරිතස්ස අපරාපරං ආයූහනෙන සන්නිට්ඨාපකචෙතනාය තස්සෙව පකප්පනෙ කම්මක්ඛයකරඤාණෙන අඛෙපිතත්තා යථූපචිතකම්මුනා ච සමඞ්ගිභාවස්ස වසෙන.

කම්මන්ති අකුසලකම්මං. තස්මිංයෙව ඛණෙති ආයූහනක්ඛණෙයෙව. තස්සාති කම්මසමඞ්ගිනො පුග්ගලස්ස සග්ගො වාරිතො, තඤ්චෙ කම්මං විපාකවාරං ලභෙය්යාති අධිප්පායො. සග්ගො වාරිතොති ච නිදස්සනමත්තං. මනුස්සලොකොපිස්ස වාරිතොවාති. අපරෙ පන පුරිමෙහි විපාකාවරණස්ස අනුද්ධටත්තා ‘‘තස්මිංයෙව ඛණෙ’’ති ච අවිසෙසෙන වුත්තත්තා තං දොසං පරිහරිතුං ‘‘ආයූහිතකම්මං නාමා’’තිආදිමාහ. යදා කම්මං විපාකවාරං ලභතීති ඉදං කතොකාසස්ස අප්පටිබාහියත්තා වුත්තං . තථා හි භගවා තතියපාරාජිකවත්ථුස්මිං (පාරා. 162 ආදයො) පටිසල්ලීයි, ඉමස්මිං සුත්තෙ ‘‘කායදුච්චරිතසමඞ්ගී’’ති ආගතත්තා විපාකූපට්ඨානසමඞ්ගිතා න ලබ්භන්ති.

(දුතියවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.)

අට්ඨානපාළිවණ්ණනායං අනුත්තානත්ථදීපනා නිට්ඨිතා.