📜

1. බාලවග්ගො

1. භයසුත්තවණ්ණනා

1. තිකනිපාතස්ස පඨමෙ භයානීතිආදීසු භයන්ති චිත්තුත්රාසො. උපද්දවොති අනෙකග්ගතාකාරො. උපසග්ගොති උපසට්ඨාකාරො තත්ථ තත්ථ ලග්ගනාකාරො.

තෙසං එවං නානත්තං වෙදිතබ්බං – පබ්බතවිසමනිස්සිතා චොරා ජනපදවාසීනං පෙසෙන්ති – ‘‘මයං අසුකදිවසෙ නාම තුම්හාකං ගාමං පහරිස්සාමා’’ති. තෙ තං පවත්තිං සුතකාලතො පට්ඨාය භයං සන්තාසං ආපජ්ජන්ති. අයං චිත්තුත්රාසො නාම. ‘‘යථා නො තෙ චොරා කුපිතා අනත්ථම්පි ආවහෙය්යු’’න්ති හත්ථසාරං ගහෙත්වා ද්විපදචතුප්පදෙහි සද්ධිං අරඤ්ඤං පවිසිත්වා තත්ථ තත්ථ භූමියං නිපජ්ජන්ති ඩංසමකසාදීහි ඛජ්ජමානා, ගුම්බන්තරානි පවිසන්තා ඛාණුකණ්ටකෙ මද්දන්ති. තෙසං එවං විචරන්තානං වික්ඛිත්තභාවො අනෙකග්ගතාකාරො නාම. තතො චොරෙසු යථාවුත්තෙ දිවසෙ අනාගච්ඡන්තෙසු ‘‘තුච්ඡකසාසනං භවිස්සති, ගාමං පවිසිස්සාමා’’ති සපරික්ඛාරා ගාමං පවිසන්ති. අථ තෙසං පවිට්ඨභාවං ඤත්වා ගාමං පරිවාරෙත්වා ද්වාරෙ අග්ගිං දත්වා මනුස්සෙ ඝාතෙත්වා චොරා සබ්බං විභවං විලුම්පිත්වා ගච්ඡන්ති. තෙසු ඝාතිතාවසෙසා අග්ගිං නිබ්බාපෙත්වා කොට්ඨකච්ඡායාභිත්තිච්ඡායාදීසු තත්ථ තත්ථ ලග්ගිත්වා නිසීදන්ති නට්ඨං අනුසොචමානා. අයං උපසට්ඨාකාරො ලග්ගනාකාරො නාම.

නළාගාරාති නළෙහි ඡන්නපටිච්ඡන්නඅගාරා. සෙසසම්භාරා පනෙත්ථ රුක්ඛමයා හොන්ති. තිණාගාරෙපි එසෙව නයො. කූටාගාරානීති කූටසඞ්ගහිතානි අගාරානි. උල්ලිත්තාවලිත්තානීති අන්තො ච බහි ච ලිත්තානි. නිවාතානීති නිවාරිතවාතප්පවෙසානි. ඵුසිතග්ගළානීති ඡෙකෙහි වඩ්ඪකීහි කතත්තා පිට්ඨසඞ්ඝාටම්හි සුට්ඨු ඵුසිතකවාටානි. පිහිතවාතපානානීති යුත්තවාතපානානි. ඉමිනා පදද්වයෙන කවාටවාතපානානං නිච්චපිහිතතං අකථෙත්වා සම්පත්තියෙව කථිතා. ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ පන තානි පිධීයන්ති ච විවරීයන්ති ච.

බාලතො උප්පජ්ජන්තීති බාලමෙව නිස්සාය උප්පජ්ජන්ති. බාලො හි අපණ්ඩිතපුරිසො රජ්ජං වා ඔපරජ්ජං වා අඤ්ඤං වා පන මහන්තං ඨානං පත්ථෙන්තො කතිපයෙ අත්තනා සදිසෙ විධවපුත්තෙ මහාධුත්තෙ ගහෙත්වා ‘‘එථ අහං තුම්හෙ ඉස්සරෙ කරිස්සාමී’’ති පබ්බතගහනාදීනි නිස්සාය අන්තමන්තෙ ගාමෙ පහරන්තො දාමරිකභාවං ජානාපෙත්වා අනුපුබ්බෙන නිගමෙපි ජනපදෙපි පහරති. මනුස්සා ගෙහානි ඡඩ්ඩෙත්වා ඛෙමට්ඨානං පත්ථයමානා පක්කමන්ති. තෙ නිස්සාය වසන්තා භික්ඛූපි භික්ඛුනියොපි අත්තනො අත්තනො වසනට්ඨානානි පහාය පක්කමන්ති. ගතගතට්ඨානෙ භික්ඛාපි සෙනාසනම්පි දුල්ලභං හොති. එවං චතුන්නම්පි පරිසානං භයං ආගතමෙව හොති. පබ්බජ්ජිතෙසුපි ද්වෙ බාලා භික්ඛූ අඤ්ඤමඤ්ඤං විවාදං පට්ඨපෙත්වා චොදනං ආරභන්ති. ඉති කොසම්බිවාසිකානං විය මහාකලහො උප්පජ්ජති. චතුන්නං පරිසානං භයං ආගතමෙව හොතීති එවං යානි කානිචි භයානි උප්පජ්ජන්ති, සබ්බානි තානි බාලතො උප්පජ්ජන්තීති යථානුසන්ධිනා දෙසනං නිට්ඨපෙසි.

2. ලක්ඛණසුත්තවණ්ණනා

2. දුතියෙ කායද්වාරාදිපවත්තං කම්මං ලක්ඛණං සඤ්ජානනකාරණං අස්සාති කම්මලක්ඛණො. අපදානසොභනී පඤ්ඤාති යා පඤ්ඤා නාම අපදානෙන සොභති, බාලා ච පණ්ඩිතා ච අත්තනො අත්තනො චරිතෙනෙව පාකටා හොන්තීති අත්ථො. බාලෙන හි ගතමග්ගො රුක්ඛගච්ඡගාමනිගමාදීනි ඣාපෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස ඉන්දග්ගිනො ගතමග්ගො විය හොති, ඣාමට්ඨානමත්තමෙව අඞ්ගාරමසිඡාරිකාසමාකුලං පඤ්ඤායති. පණ්ඩිතෙන ගතමග්ගො කුසොබ්භාදයො පූරෙත්වා විවිධසස්සසම්පදං ආවහමානෙන චතුදීපිකමෙඝෙන ගතමග්ගො විය හොති. යථා තෙන ගතමග්ගෙ උදකපූරානි චෙව විවිධසස්සඵලාඵලානි ච තානි තානි ඨානානි පඤ්ඤායන්ති, එවං පණ්ඩිතෙන ගතමග්ගෙ සම්පත්තියොව පඤ්ඤායන්ති නො විපත්තියොති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

3. චින්තීසුත්තවණ්ණනා

3. තතියෙ බාලලක්ඛණානීති ‘‘බාලො අය’’න්ති එතෙහි ලක්ඛීයති ඤායතීති බාලලක්ඛණානි. තානෙවස්ස සඤ්ජානනකාරණානීති බාලනිමිත්තානි. බාලාපදානානීති බාලස්ස අපදානානි. දුච්චින්තිතචින්තීති චින්තයන්තො අභිජ්ඣාබ්යාපාදමිච්ඡාදස්සනවසෙන දුච්චින්තිතමෙව චින්තෙති. දුබ්භාසිතභාසීති භාසමානොපි මුසාවාදාදිභෙදං දුබ්භාසිතමෙව භාසති. දුක්කටකම්මකාරීති කරොන්තොපි පාණාතිපාතාදිවසෙන දුක්කටකම්මමෙව කරොති. පණ්ඩිතලක්ඛණානීතිආදි වුත්තානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. සුචින්තිතචින්තීතිආදීනි චෙත්ථ මනොසුචරිතාදීනං වසෙන යොජෙතබ්බානි.

4. අච්චයසුත්තවණ්ණනා

4. චතුත්ථෙ අච්චයං අච්චයතො න පස්සතීති අත්තනො අපරාධං අපරාධතො න පස්සති. අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං නප්පටිකරොතීති ‘‘අපරද්ධං මයා’’ති ඤත්වාපි යො ධම්මො, තං න කරොති, දණ්ඩකම්මං ආහරිත්වා අච්චයං න දෙසෙති නක්ඛමාපෙති. අච්චයං දෙසෙන්තස්ස යථාධම්මං නප්පටිග්ගණ්හාතීති පරස්ස ‘‘විරද්ධං මයා’’ති ඤත්වා දණ්ඩකම්මං ආහරිත්වා ඛමාපෙන්තස්ස නක්ඛමති. සුක්කපක්ඛො වුත්තපටිපක්ඛතො වෙදිතබ්බො.

5. අයොනිසොසුත්තවණ්ණනා

5. පඤ්චමෙ අයොනිසො පඤ්හං කත්තා හොතීති ‘‘කති නු ඛො, උදායි, අනුස්සතිට්ඨානානී’’ති වුත්තෙ ‘‘පුබ්බෙනිවාසො අනුස්සතිට්ඨානං භවිස්සතී’’ති චින්තෙත්වා ලාළුදායිත්ථෙරො විය අනුපායචින්තාය අපඤ්හමෙව පඤ්හන්ති කත්තා හොති. අයොනිසො පඤ්හං විස්සජ්ජෙතා හොතීති එවං චින්තිතං පන පඤ්හං විස්සජ්ජෙන්තොපි ‘‘ඉධ, භන්තෙ, භික්ඛු අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. සෙය්යථිදං, එකම්පි ජාති’’න්තිආදිනා නයෙන සොයෙව ථෙරො විය අයොනිසො විස්සජ්ජෙතා හොති, අපඤ්හමෙව පඤ්හන්ති කථෙති. පරිමණ්ඩලෙහි පදබ්යඤ්ජනෙහීති එත්ථ පදමෙව අත්ථස්ස බ්යඤ්ජනතො පදබ්යඤ්ජනං. තං අක්ඛරපාරිපූරිං කත්වා දසවිධං බ්යඤ්ජනබුද්ධිං අපරිහාපෙත්වා වුත්තං පරිමණ්ඩලං නාම හොති, එවරූපෙහි පදබ්යඤ්ජනෙහීති අත්ථො. සිලිට්ඨෙහීති පදසිලිට්ඨතාය සිලිට්ඨෙහි. උපගතෙහීති අත්ථඤ්ච කාරණඤ්ච උපගතෙහි. නාබ්භනුමොදිතාති එවං යොනිසො සබ්බං කාරණසම්පන්නං කත්වාපි විස්සජ්ජිතං පරස්ස පඤ්හං නාභිනුමොදති නාභිනන්දති සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස පඤ්හං ලාළුදායිත්ථෙරො විය. යථාහ –

‘‘අට්ඨානං ඛො එතං, ආවුසො සාරිපුත්ත, අනවකාසො, යං සො අතික්කම්මෙව කබළීකාරාහාරභක්ඛානං දෙවානං සහබ්යතං අඤ්ඤතරං මනොමයං කායං උපපන්නො සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජෙය්යාපි වුට්ඨහෙය්යාපි, නත්ථෙතං ඨාන’’න්ති (අ. නි. 5.166).

යොනිසො පඤ්හං කත්තාතිආදීසු ආනන්දත්ථෙරො විය යොනිසොව පඤ්හං චින්තෙත්වා යොනිසො විස්සජ්ජිතා හොති. ථෙරො හි ‘‘කති නු ඛො, ආනන්ද, අනුස්සතිට්ඨානානී’’ති පුච්ඡිතො ‘‘අයං පඤ්හො භවිස්සතී’’ති යොනිසො චින්තෙත්වා යොනිසො විස්සජ්ජෙන්තො ආහ – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… චතුත්ථජ්ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං, භන්තෙ, අනුස්සතිට්ඨානං එවංභාවිතං එවංබහුලීකතං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාය සංවත්තතී’’ති. අබ්භනුමොදිතා හොතීති තථාගතො විය යොනිසො අබ්භනුමොදිතා හොති. තථාගතො හි ආනන්දත්ථෙරෙන පඤ්හෙ විස්සජ්ජිතෙ ‘‘සාධු සාධු, ආනන්ද, තෙන හි ත්වං, ආනන්ද, ඉමම්පි ඡට්ඨං අනුස්සතිට්ඨානං ධාරෙහි. ඉධානන්ද, භික්ඛු සතොව අභික්කමති සතොව පටික්කමතී’’තිආදිමාහ. ඡට්ඨාදීනි උත්තානත්ථානෙව.

9. ඛතසුත්තවණ්ණනා

9. නවමෙ සුක්කපක්ඛො පුබ්බභාගෙ දසහිපි කුසලකම්මපථෙහි පරිච්ඡින්නො, උපරි යාව අරහත්තමග්ගා ලබ්භති. බහුඤ්ච පුඤ්ඤං පසවතීති එත්ථ ලොකියලොකුත්තරමිස්සකපුඤ්ඤං කථිතං.

10. මලසුත්තවණ්ණනා

10. දසමෙ දුස්සීලභාවො දුස්සීල්යං, දුස්සීල්යමෙව මලං දුස්සීල්යමලං. කෙනට්ඨෙන මලන්ති? අනුදහනට්ඨෙන දුග්ගන්ධට්ඨෙන කිලිට්ඨකරණට්ඨෙන ච. තඤ්හි නිරයාදීසු අපායෙසු අනුදහතීති අනුදහනට්ඨෙනපි මලං. තෙන සමන්නාගතො පුග්ගලො මාතාපිතූනම්පි සන්තිකෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්සාපි අන්තරෙ බොධිචෙතියට්ඨානෙසුපි ජිගුච්ඡනීයො හොති, සබ්බදිසාසු චස්ස ‘‘එවරූපං කිර තෙන පාපකම්මං කත’’න්ති අවණ්ණගන්ධො වායතීති දුග්ගන්ධට්ඨෙනපි මලං. තෙන ච සමන්නාගතො පුග්ගලො ගතගතට්ඨානෙ උපතාපඤ්චෙව ලභති, කායකම්මාදීනි චස්ස අසුචීනි හොන්ති අපභස්සරානීති කිලිට්ඨකරණට්ඨෙනපි මලං. අපිච තං දෙවමනුස්සසම්පත්තියො චෙව නිබ්බානසම්පත්තිඤ්ච මිලාපෙතීති මිලාපනට්ඨෙනපි මලන්ති වෙදිතබ්බං. ඉස්සාමලමච්ඡෙරමලෙසුපි එසෙව නයො.

බාලවග්ගො පඨමො.