📜

2. රථකාරවග්ගො

1. ඤාතසුත්තවණ්ණනා

11. දුතියස්ස පඨමෙ ඤාතොති පඤ්ඤාතො පාකටො. අනනුලොමිකෙති සාසනස්ස න අනුලොමෙතීති අනනුලොමිකං, තස්මිං අනනුලොමිකෙ. කායකම්මෙති පාණාතිපාතාදිම්හි කායදුච්චරිතෙ. ඔළාරිකං වා එතං, න එවරූපෙ සමාදපෙතුං සක්කොති. දිසා නමස්සිතුං වට්ටති, භූතබලිං කාතුං වට්ටතීති එවරූපෙ සමාදපෙති ගණ්හාපෙති. වචීකම්මෙපි මුසාවාදාදීනි ඔළාරිකානි, අත්තනො සන්තකං පරස්ස අදාතුකාමෙන ‘‘නත්ථී’’ති අයං වඤ්චනමුසාවාදො නාම වත්තුං වට්ටතීති එවරූපෙ සමාදපෙති. මනොකම්මෙපි අභිජ්ඣාදයො ඔළාරිකා, කම්මට්ඨානං විසංවාදෙත්වා කථෙන්තො පන අනනුලොමිකෙසු ධම්මෙසු සමාදපෙති නාම දක්ඛිණවිහාරවාසිත්ථෙරො විය. තං කිර ථෙරං එකො උපට්ඨාකො අමච්චපුත්තො උපසඞ්කමිත්වා ‘‘මෙත්තායන්තෙන පඨමං කීදිසෙ පුග්ගලෙ මෙත්තායිතබ්බ’’න්ති පුච්ඡි. ථෙරො සභාගවිසභාගං අනාචික්ඛිත්වා ‘‘පියපුග්ගලෙ’’ති ආහ. තස්ස ච භරියා පියා හොති මනාපා, සො තං ආරබ්භ මෙත්තායන්තො උම්මාදං පාපුණි. කථං පනෙස බහුජනඅහිතාය පටිපන්නො හොතීති? එවරූපස්ස හි සද්ධිවිහාරිකාදයො චෙව උපට්ඨාකාදයො ච තෙසං ආරක්ඛදෙවතා ආදිං කත්වා තාසං තාසං මිත්තභූතා යාව බ්රහ්මලොකා සෙසදෙවතා ච ‘‘අයං භික්ඛු න අජානිත්වා කරිස්සතී’’ති තෙන කතමෙව කරොන්ති, එවමෙස බහුජනඅහිතාය පටිපන්නො හොති.

සුක්කපක්ඛෙ පාණාතිපාතා වෙරමණිආදීනංයෙව වසෙන කායකම්මවචීකම්මානි වෙදිතබ්බානි. කම්මට්ඨානං පන අවිසංවාදෙත්වා කථෙන්තො අනුලොමිකෙසු ධම්මෙසු සමාදපෙති නාම කොළිතවිහාරවාසී චතුනිකායිකතිස්සත්ථෙරො විය. තස්ස කිර ජෙට්ඨභාතා නන්දාභයත්ථෙරො නාම පොතලියවිහාරෙ වසන්තො එකස්මිං රොගෙ සමුට්ඨිතෙ කනිට්ඨං පක්කොසාපෙත්වා ආහ – ‘‘ආවුසො, මය්හං සල්ලහුකං කත්වා එකං කම්මට්ඨානං කථෙහී’’ති. කිං, භන්තෙ, අඤ්ඤෙන කම්මට්ඨානෙන, කබළීකාරාහාරං පරිග්ගණ්හිතුං වට්ටතීති? කිමත්ථිකො එස, ආවුසොති? භන්තෙ, කබළීකාරාහාරො උපාදාරූපං, එකස්මිඤ්ච උපාදාරූපෙ දිට්ඨෙ තෙවීසති උපාදාරූපානි පාකටානි හොන්තීති . සො ‘‘වට්ටිස්සති, ආවුසො, එත්තක’’න්ති තං උය්යොජෙත්වා කබළීකාරාහාරං පරිග්ගණ්හිත්වා උපාදාරූපං සල්ලක්ඛෙත්වා විවට්ටෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අථ නං ථෙරං බහිවිහාරා අනික්ඛන්තමෙව පක්කොසිත්වා, ‘‘ආවුසො, මහාඅවස්සයොසි මය්හං ජාතො’’ති කනිට්ඨත්ථෙරස්ස අත්තනා පටිලද්ධගුණං ආරොචෙසි. බහුජනහිතායාති එතස්සපි හි සද්ධිවිහාරිකාදයො ‘‘අයං න අජානිත්වා කරිස්සතී’’ති තෙන කතමෙව කරොන්තීති බහුජනහිතාය පටිපන්නො නාම හොතීති.

2. සාරණීයසුත්තවණ්ණනා

12. දුතියෙ ඛත්තියස්සාති ජාතියා ඛත්තියස්ස. මුද්ධාවසිත්තස්සාති රාජාභිසෙකෙන මුද්ධනි අභිසිත්තස්ස. සාරණීයානි භවන්තීති සරිතබ්බානි අසම්මුස්සනීයානි හොන්ති. ජාතොති නිබ්බත්තො. යාවජීවං සාරණීයන්ති දහරකාලෙ ජානිතුම්පි න සක්කා, අපරභාගෙ පන මාතාපිතුආදීහි ඤාතකෙහි වා දාසාදීහි වා ‘‘ත්වං අසුකජනපදෙ අසුකනගරෙ අසුකදිවසෙ අසුකනක්ඛත්තෙ ජාතො’’ති ආචික්ඛිතෙ සුත්වා තතො පට්ඨාය යාවජීවං සරති න සම්මුස්සති. තෙන වුත්තං – ‘‘යාවජීවං සාරණීයං හොතී’’ති.

ඉදං, භික්ඛවෙ, දුතියන්ති අභිසෙකට්ඨානං නාම රඤ්ඤො බලවතුට්ඨිකරං හොති, තෙනස්ස තං යාවජීවං සාරණීයං. සඞ්ගාමවිජයට්ඨානෙපි එසෙව නයො. එත්ථ පන සඞ්ගාමන්ති යුද්ධං. අභිවිජිනිත්වාති ජිනිත්වා සත්තුමද්දනං කත්වා. තමෙව සඞ්ගාමසීසන්ති තමෙව සඞ්ගාමට්ඨානං. අජ්ඣාවසතීති අභිභවිත්වා ආවසති.

ඉදානි යස්මා සම්මාසම්බුද්ධස්ස රඤ්ඤො ජාතිට්ඨානාදීහි කත්තබ්බකිච්චං නත්ථි, ඉමස්මිං පන සාසනෙ තප්පටිභාගෙ තයො පුග්ගලෙ දස්සෙතුං ඉදං කාරණං ආභතං, තස්මා තෙ දස්සෙන්තො එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ අනගාරියං පබ්බජිතො හොතීති එත්ථ චතුපාරිසුද්ධිසීලම්පි පබ්බජ්ජානිස්සිතමෙවාති වෙදිතබ්බං. සාරණීයං හොතීති ‘‘අහං අසුකරට්ඨෙ අසුකජනපදෙ අසුකවිහාරෙ අසුකමාළකෙ අසුකදිවාට්ඨානෙ අසුකචඞ්කමෙ අසුකරුක්ඛමූලෙ පබ්බජිතො’’ති එවං යාවජීවං සරිතබ්බමෙව හොති න සම්මුස්සිතබ්බං.

ඉදංදුක්ඛන්ති එත්තකං දුක්ඛං, න ඉතො උද්ධං දුක්ඛං අත්ථි. අයං දුක්ඛසමුදයොති එත්තකො දුක්ඛසමුදයො, න ඉතො උද්ධං දුක්ඛසමුදයො අත්ථීති. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො. එවමෙත්ථ චතූහි සච්චෙහි සොතාපත්තිමග්ගො කථිතො. කසිණපරිකම්මවිපස්සනාඤාණානි පන මග්ගසන්නිස්සිතානෙව හොන්ති. සාරණීයංහොතීති ‘‘අහං අසුකරට්ඨෙ…පෙ… අසුකරුක්ඛමූලෙ සොතාපන්නො ජාතො’’ති යාවජීවං සාරණීයං හොති අසම්මුස්සනීයං.

ආසවානං ඛයාති ආසවානං ඛයෙන. චෙතොවිමුත්තින්ති ඵලසමාධිං. පඤ්ඤාවිමුත්තින්ති ඵලපඤ්ඤං. සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වාති අත්තනාව අභිවිසිට්ඨාය පඤ්ඤාය පච්චක්ඛං කත්වා. උපසම්පජ්ජ විහරතීති පටිලභිත්වා විහරති. සාරණීයන්ති ‘‘මයා අසුකරට්ඨෙ…පෙ… අසුකරුක්ඛමූලෙ අරහත්තං පත්ත’’න්ති අත්තනො අරහත්තපත්තිට්ඨානං නාම යාවජීවං සාරණීයං හොති අසම්මුස්සනීයන්ති යථානුසන්ධිනාව දෙසනං නිට්ඨපෙසි.

3. ආසංසසුත්තවණ්ණනා

13. තතියෙ සන්තොති අත්ථි උපලබ්භන්ති. සංවිජ්ජමානාති තස්සෙව වෙවචනං. ලොකස්මින්ති සත්තලොකෙ. නිරාසොති අනාසො අපත්ථනො. ආසංසොති ආසංසමානො පත්ථයමානො. විගතාසොති අපගතාසො. චණ්ඩාලකුලෙති චණ්ඩාලානං කුලෙ. වෙනකුලෙති විලීවකාරකුලෙ. නෙසාදකුලෙති මිගලුද්දකානං කුලෙ. රථකාරකුලෙති චම්මකාරකුලෙ. පුක්කුසකුලෙති පුප්ඵච්ඡඩ්ඩකකුලෙ.

එත්තාවතා කුලවිපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි යස්මා නීචකුලෙ ජාතොපි එකච්චො අඩ්ඪො හොති මහද්ධනො, අයං පන න තාදිසො, තස්මාස්ස භොගවිපත්තිං දස්සෙතුං දලිද්දෙතිආදිමාහ. තත්ථ දලිද්දෙති දාලිද්දියෙන සමන්නාගතෙ. අප්පන්නපානභොජනෙති පරිත්තකඅන්නපානභොජනෙ. කසිරවුත්තිකෙති දුක්ඛජීවිකෙ, යත්ථ වායාමෙන පයොගෙන ජීවිතවුත්තිං සාධෙන්ති, තථාරූපෙති අත්ථො. යත්ථ කසිරෙන ඝාසච්ඡාදො ලබ්භතීති යස්මිං කුලෙ දුක්ඛෙන යාගුභත්තඝාසො ච කොපීනමත්තං අච්ඡාදනඤ්ච ලබ්භති.

ඉදානි යස්මා එකච්චො නීචකුලෙ ජාතොපි උපධිසම්පන්නො හොති අත්තභාවසමිද්ධියං ඨිතො , අයඤ්ච න තාදිසො, තස්මාස්ස සරීරවිපත්තිම්පි දස්සෙතුං සො ච හොති දුබ්බණ්ණොතිආදිමාහ. තත්ථ දුබ්බණ්ණොති පංසුපිසාචකො විය ඣාමඛාණුවණ්ණො. දුද්දසිකොති විජාතමාතුයාපි අමනාපදස්සනො. ඔකොටිමකොති ලකුණ්ඩකො. කාණොති එකක්ඛිකාණො වා උභයක්ඛිකාණො වා. කුණීති එකහත්ථකුණී වා උභයහත්ථකුණී වා. ඛඤ්ජොති එකපාදඛඤ්ජො වා උභයපාදඛඤ්ජො වා. පක්ඛහතොති හතපක්ඛො පීඨසප්පී. පදීපෙය්යස්සාති වට්ටිතෙලකපල්ලකාදිනො පදීපඋපකරණස්ස. තස්ස න එවං හොතීති. කස්මා න හොති? නීචකුලෙ ජාතත්තා.

ජෙට්ඨොති අඤ්ඤස්මිං ජෙට්ඨෙ සති කනිට්ඨො ආසං න කරොති, තස්මා ජෙට්ඨොති ආහ. ආභිසෙකොති ජෙට්ඨොපි න අභිසෙකාරහො ආසං න කරොති, තස්මා ආභිසෙකොති ආහ. අනභිසිත්තොති අභිසෙකාරහොපි කාණකුණිආදිදොසරහිතො සකිං අභිසිත්තො පුන අභිසෙකෙ ආසං න කරොති, තස්මා අනභිසිත්තොති ආහ . අචලප්පත්තොති ජෙට්ඨොපි ආභිසෙකො අනභිසිත්තො මන්දො උත්තානසෙය්යකො, සොපි අභිසෙකෙ ආසං න කරොති. සොළසවස්සුද්දෙසිකො පන පඤ්ඤායමානමස්සුභෙදො අචලප්පත්තො නාම හොති, මහන්තම්පි රජ්ජං විචාරෙතුං සමත්ථො, තස්මා ‘‘අචලප්පත්තො’’ති ආහ. තස්ස එවං හොතීති කස්මා හොති? මහාජාතිතාය.

දුස්සීලොති නිස්සීලො. පාපධම්මොති ලාමකධම්මො. අසුචීති අසුචීහි කායකම්මාදීහි සමන්නාගතො. සඞ්කස්සරසමාචාරොති සඞ්කාහි සරිතබ්බසමාචාරො, කිඤ්චිදෙව අසාරුප්පං දිස්වා ‘‘ඉදං ඉමිනා කතං භවිස්සතී’’ති එවං පරෙසං ආසඞ්කනීයසමාචාරො, අත්තනායෙව වා සඞ්කාහි සරිතබ්බසමාචාරො, සාසඞ්කසමාචාරොති අත්ථො. තස්ස හි දිවාට්ඨානාදීසු සන්නිපතිත්වා කිඤ්චිදෙව මන්තයන්තෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘ඉමෙ එකතො හුත්වා මන්තෙන්ති, කච්චි නු ඛො මයා කතකම්මං ජානිත්වා මන්තෙන්තී’’ති එවං සාසඞ්කසමාචාරො හොති. පටිච්ඡන්නකම්මන්තොති පටිච්ඡාදෙතබ්බයුත්තකෙන පාපකම්මෙන සමන්නාගතො. අස්සමණො සමණපටිඤ්ඤොති අස්සමණො හුත්වාව සමණපතිරූපකතාය ‘‘සමණො අහ’’න්ති එවං පටිඤ්ඤො. අබ්රහ්මචාරී බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤොති අඤ්ඤෙ බ්රහ්මචාරිනො සුනිවත්ථෙ සුපාරුතෙ සුම්භකපත්තධරෙ ගාමනිගමරාජධානීසු පිණ්ඩාය චරිත්වා ජීවිකං කප්පෙන්තෙ දිස්වා සයම්පි තාදිසෙන ආකාරෙන තථා පටිපජ්ජනතො ‘‘අහං බ්රහ්මචාරී’’ති පටිඤ්ඤං දෙන්තො විය හොති. ‘‘අහං භික්ඛූ’’ති වත්වා උපොසථග්ගාදීනි පවිසන්තො පන බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤො හොතියෙව, තථා සඞ්ඝිකං ලාභං ගණ්හන්තො. අන්තොපූතීති පූතිනා කම්මෙන අන්තො අනුපවිට්ඨො. අවස්සුතොති රාගාදීහි තින්තො. කසම්බුජාතොති සඤ්ජාතරාගාදිකචවරො. තස්ස න එවං හොතීති. කස්මා න හොති? ලොකුත්තරධම්මඋපනිස්සයස්ස නත්ථිතාය. තස්සඑවං හොතීති. කස්මා හොති? මහාසීලස්මිං පරිපූරකාරිතාය.

4. චක්කවත්තිසුත්තවණ්ණනා

14. චතුත්ථෙ චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි ජනං රඤ්ජෙතීති රාජා. චක්කං වත්තෙතීති චක්කවත්තී. වත්තිතං වා අනෙන චක්කන්ති චක්කවත්තී. ධම්මො අස්ස අත්ථීති ධම්මිකො. ධම්මෙනෙව දසවිධෙන චක්කවත්තිවත්තෙන රාජා ජාතොති ධම්මරාජා. සොපි න අරාජකන්ති සොපි අඤ්ඤං නිස්සයරාජානං අලභිත්වා චක්කං නාම වත්තෙතුං න සක්කොතීති අත්ථො. ඉති සත්ථා දෙසනං පට්ඨපෙත්වා යථානුසන්ධිං අපාපෙත්වාව තුණ්හී අහොසි. කස්මා? අනුසන්ධිකුසලා උට්ඨහිත්වා අනුසන්ධිං පුච්ඡිස්සන්ති, බහූ හි ඉමස්මිං ඨානෙ තථාරූපා භික්ඛූ, අථාහං තෙහි පුට්ඨො දෙසනං වඩ්ඪෙස්සාමීති. අථෙකො අනුසන්ධිකුසලො භික්ඛු භගවන්තං පුච්ඡන්තො කො පන, භන්තෙතිආදිමාහ. භගවාපිස්ස බ්යාකරොන්තො ධම්මො භික්ඛූතිආදිමාහ.

තත්ථ ධම්මොති දසකුසලකම්මපථධම්මො. ධම්මන්ති තමෙව වුත්තප්පකාරං ධම්මං. නිස්සායාති තදධිට්ඨානෙන චෙතසා තමෙව නිස්සයං කත්වා. ධම්මං සක්කරොන්තොති යථා කතො සො ධම්මො සුට්ඨු කතො හොති, එවමෙතං කරොන්තො. ධම්මං ගරුං කරොන්තොති තස්මිං ගාරවුප්පත්තියා තං ගරුකරොන්තො. ධම්මං අපචායමානොති තස්සෙව ධම්මස්ස අඤ්ජලිකරණාදීහි නීචවුත්තිතං කරොන්තො. ධම්මද්ධජො ධම්මකෙතූති තං ධම්මං ධජමිව පුරක්ඛත්වා කෙතුමිව උක්ඛිපිත්වා පවත්තියා ධම්මද්ධජො ධම්මකෙතු ච හුත්වාති අත්ථො. ධම්මාධිපතෙය්යොති ධම්මාධිපතිභූතාගතභාවෙන ධම්මවසෙනෙව ච සබ්බකිරියානං කරණෙන ධම්මාධිපතෙය්යො හුත්වා. ධම්මිකං රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහතීති ධම්මො අස්සා අත්ථීති ධම්මිකා, රක්ඛා ච ආවරණඤ්ච ගුත්ති ච රක්ඛාවරණගුත්ති. තත්ථ ‘‘පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛතී’’ති වචනතො ඛන්තිආදයො රක්ඛා. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛති. ඛන්තියා අවිහිංසාය මෙත්තචිත්තතාය අනුද්දයායා’’ති (සං. නි. 5.385). නිවාසනපාරුපනගෙහාදීනි ආවරණං. චොරාදිඋපද්දවනිවාරණත්ථං ගොපායනා ගුත්ති. තං සබ්බම්පි සුට්ඨු විදහති පවත්තෙති ඨපෙතීති අත්ථො.

ඉදානි යත්ථ සා සංවිදහිතබ්බා, තං දස්සෙන්තො අන්තොජනස්මින්තිආදිමාහ. තත්රායං සඞ්ඛෙපත්ථො – අන්තොජනසඞ්ඛාතං පුත්තදාරං සීලසංවරෙ පතිට්ඨාපෙන්තො වත්ථගන්ධමාලාදීනි චස්ස දදමානො සබ්බොපද්දවෙ චස්ස නිවාරයමානො ධම්මිකං රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහති නාම. ඛත්තියාදීසුපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො – අභිසිත්තඛත්තියා භද්රඅස්සාජානීයාදිරතනසම්පදානෙනපි උපගණ්හිතබ්බා, අනුයන්තා ඛත්තියා තෙසං අනුරූපයානවාහනසම්පදානෙනපි පරිතොසෙතබ්බා, බලකායො කාලං අනතික්කමෙත්වා භත්තවෙතනසම්පදානෙනපි අනුග්ගහෙතබ්බො, බ්රාහ්මණා අන්නපානවත්ථාදිනා දෙය්යධම්මෙන, ගහපතිකා භත්තබීජනඞ්ගලබලිබද්දාදිසම්පදානෙන, තථා නිගමවාසිනො නෙගමා ජනපදවාසිනො ච ජානපදා. සමිතපාපබාහිතපාපා පන සමණබ්රාහ්මණා සමණපරික්ඛාරසම්පදානෙන සක්කාතබ්බා, මිගපක්ඛිනො අභයදානෙන සමස්සාසෙතබ්බා.

ධම්මෙනෙව චක්කං වත්තෙතීති දසකුසලකම්මපථධම්මෙනෙව චක්කං පවත්තෙති. තං හොති චක්කං අප්පටිවත්තියන්ති තං තෙන එවං පවත්තිතං ආණාචක්කං අප්පටිවත්තියං හොති. කෙනචිමනුස්සභූතෙනාති දෙවතා නාම අත්තනා ඉච්ඡිතිච්ඡිතමෙව කරොන්ති, තස්මා තා අග්ගණ්හිත්වා ‘‘මනුස්සභූතෙනා’’ති වුත්තං. පච්චත්ථිකෙනාති පටිඅත්ථිකෙන, පටිසත්තුනාති අත්ථො. ධම්මිකොති චක්කවත්තී දසකුසලකම්මපථවසෙන ධම්මිකො, තථාගතො පන නවලොකුත්තරධම්මවසෙන. ධම්මරාජාති නවහි ලොකුත්තරධම්මෙහි මහාජනං රඤ්ජෙතීති ධම්මරාජා. ධම්මංයෙවාති නවලොකුත්තරධම්මමෙව නිස්සාය තමෙව සක්කරොන්තො තං ගරුකරොන්තො තං අපචායමානො. සොවස්ස ධම්මො අබ්භුග්ගතට්ඨෙන ධජොති ධම්මද්ධජො. සොවස්ස කෙතූති ධම්මකෙතු. තමෙව අධිපතිං ජෙට්ඨකං කත්වා විහරතීති ධම්මාධිපතෙය්යො. ධම්මිකං රක්ඛාවරණගුත්තින්ති ලොකියලොකුත්තරධම්මදායිකරක්ඛඤ්ච ආවරණඤ්ච ගුත්තිඤ්ච. සංවිදහතීති ඨපෙති පඤ්ඤපෙති. එවරූපන්ති තිවිධං කායදුච්චරිතං න සෙවිතබ්බං, සුචරිතං සෙවිතබ්බන්ති එවං සබ්බත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො. සංවිදහිත්වාති ඨපෙත්වා කථෙත්වා. ධම්මෙනෙව අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තෙතීති නවලොකුත්තරධම්මෙනෙව අසදිසං ධම්මචක්කං පවත්තෙති. තං හොති චක්කං අප්පටිවත්තියන්ති තං එවං පවත්තිතං ධම්මචක්කං එතෙසු සමණාදීසු එකෙනපි පටිවත්තෙතුං පටිබාහිතුං න සක්කා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

5. සචෙතනසුත්තවණ්ණනා

15. පඤ්චමෙ ඉසිපතනෙති බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසඞ්ඛාතානං ඉසීනං ධම්මචක්කප්පවත්තනත්ථාය චෙව උපොසථකරණත්ථාය ච ආගන්ත්වා පතනෙ, සන්නිපාතට්ඨානෙති අත්ථො. පදනෙතිපි පාඨො, අයමෙව අත්ථො. මිගදායෙති මිගානං අභයත්ථාය දින්නෙ. ඡහි මාසෙහි ඡාරත්තූනෙහීති සො කිර රඤ්ඤා ආණත්තදිවසෙයෙව සබ්බූපකරණානි සජ්ජෙත්වා අන්තෙවාසිකෙහි සද්ධිං අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ගාමද්වාරගාමමජ්ඣදෙවකුලසුසානාදීසු ඨිතරුක්ඛෙ චෙව ඣාමපතිතසුක්ඛරුක්ඛෙ ච විවජ්ජෙත්වා සම්පන්නපදෙසෙ ඨිතෙ සබ්බදොසවිවජ්ජිතෙ නාභිඅරනෙමීනං අනුරූපෙ රුක්ඛෙ ගහෙත්වා තං චක්කං අකාසි. තස්ස රුක්ඛෙ විචිනිත්වා ගණ්හන්තස්ස චෙව කරොන්තස්ස ච එත්තකො කාලො වීතිවත්තො. තෙන වුත්තං – ‘‘ඡහි මාසෙහි ඡාරත්තූනෙහී’’ති. නානාකරණන්ති නානත්තං. නෙසන්ති න එසං. අත්ථෙසන්ති අත්ථි එසං. අභිසඞ්ඛාරස්ස ගතීති පයොගස්ස ගමනං. චිඞ්ගුලායිත්වාති පරිබ්භමිත්වා. අක්ඛාහතං මඤ්ඤෙති අක්ඛෙ පවෙසෙත්වා ඨපිතමිව.

සදොසාති සගණ්ඩා උණ්ණතොණතට්ඨානයුත්තා. සකසාවාති පූතිසාරෙන චෙව ඵෙග්ගුනා ච යුත්තා. කායවඞ්කාතිආදීනි කායදුච්චරිතාදීනං නාමානි. එවං පපතිතාති එවං ගුණපතනෙන පතිතා. එවං පතිට්ඨිතාති එවං ගුණෙහි පතිට්ඨිතා. තත්ථ ලොකියමහාජනා පපතිතා නාම, සොතාපන්නාදයො පතිට්ඨිතා නාම. තෙසුපි පුරිමා තයො කිලෙසානං සමුදාචාරක්ඛණෙ පපතිතා නාම, ඛීණාසවා පන එකන්තෙනෙව පතිට්ඨිතා නාම. තස්මාති යස්මා අප්පහීනකායවඞ්කාදයො පපතන්ති, පහීනකායවඞ්කාදයො පතිට්ඨහන්ති, තස්මා. කායවඞ්කාදීනං පන එවං පහානං වෙදිතබ්බං – පාණාතිපාතො අදින්නාදානං මිච්ඡාචාරො මුසාවාදො පිසුණාවාචා මිච්ඡාදිට්ඨීති ඉමෙ තාව ඡ සොතාපත්තිමග්ගෙන පහීයන්ති, ඵරුසාවාචා බ්යාපාදොති ද්වෙ අනාගාමිමග්ගෙන, අභිජ්ඣා සම්ඵප්පලාපොති ද්වෙ අරහත්තමග්ගෙනාති.

6. අපණ්ණකසුත්තවණ්ණනා

16. ඡට්ඨෙ අපණ්ණකපටිපදන්ති අවිරද්ධපටිපදං එකංසපටිපදං නිය්යානිකපටිපදං කාරණපටිපදං සාරපටිපදං මණ්ඩපටිපදං අපච්චනීකපටිපදං අනුලොමපටිපදං ධම්මානුධම්මපටිපදං පටිපන්නො හොති, න තක්කග්ගාහෙන වා නයග්ගාහෙන වා. එවං ගහෙත්වා පටිපන්නො හි භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා උපාසකො වා උපාසිකා වා මනුස්සදෙවනිබ්බානසම්පත්තීහි හායති පරිහායති, අපණ්ණකපටිපදං පටිපන්නො පන තාහි සම්පත්තීහි න පරිහායති. අතීතෙ කන්තාරද්ධානමග්ගං පටිපන්නෙසු ද්වීසු සත්ථවාහෙසු යක්ඛස්ස වචනං ගහෙත්වා බාලසත්ථවාහො සද්ධිං සත්ථෙන අනයබ්යසනං පත්තො, යක්ඛස්ස වචනං අග්ගහෙත්වා ‘‘උදකදිට්ඨට්ඨානෙ උදකං ඡඩ්ඩෙස්සාමා’’ති සත්ථකෙ සඤ්ඤාපෙත්වා මග්ගං පටිපන්නො පණ්ඩිතසත්ථවාහො විය. යං සන්ධාය වුත්තං –

‘‘අපණ්ණකං ඨානමෙකෙ, දුතියං ආහු තක්කිකා;

එතදඤ්ඤාය මෙධාවී, තං ගණ්හෙ යදපණ්ණක’’න්ති. (ජා. 1.1.1);

යොනි චස්ස ආරද්ධා හොතීති එත්ථ යොනීති ඛන්ධකොට්ඨාසස්සපි කාරණස්සපි පස්සාවමග්ගස්සපි නාමං. ‘‘චතස්සො ඛො ඉමා, සාරිපුත්ත, යොනියො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.152) හි ඛන්ධකොට්ඨාසො යොනි නාම. ‘‘යොනි හෙසා භූමිජ ඵලස්ස අධිගමායා’’තිආදීසු (ම. නි. 3.226) කාරණං. ‘‘න චාහං බ්රාහ්මණං බ්රූමි, යොනිජං මත්තිසම්භව’’න්ති (ම. නි. 2.457; ධ. ප. 396) ච ‘‘තමෙනං කම්මජවාතා නිවත්තිත්වා උද්ධංපාදං අධොසිරං සම්පරිවත්තෙත්වා මාතු යොනිමුඛෙ සම්පටිපාදෙන්තී’’ති ච ආදීසු පස්සාවමග්ගො. ඉධ පන කාරණං අධිප්පෙතං. ආරද්ධාති පග්ගහිතා පරිපුණ්ණා.

ආසවානං ඛයායාති එත්ථ ආසවන්තීති ආසවා, චක්ඛුතොපි…පෙ… මනතොපි සන්දන්ති පවත්තන්තීති වුත්තං හොති. ධම්මතො යාව ගොත්රභු, ඔකාසතො යාව භවග්ගා සවන්තීති වා ආසවා, එතෙ ධම්මෙ එතඤ්ච ඔකාසං අන්තොකරිත්වා පවත්තන්තීති අත්ථො. අන්තොකරණත්ථො හි අයං ආකාරො. චිරපාරිවාසියට්ඨෙන මදිරාදයො ආසවා, ආසවා වියාතිපි ආසවා. ලොකස්මිම්පි හි චිරපාරිවාසිකා මදිරාදයො ආසවාති වුච්චන්ති, යදි ච චිරපාරිවාසියට්ඨෙන ආසවා, එතෙයෙව භවිතුමරහන්ති. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘පුරිමා, භික්ඛවෙ, කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජාය, ඉතො පුබ්බෙ අවිජ්ජා නාහොසී’’තිආදි (අ. නි. 10.61). ආයතං වා සංසාරදුක්ඛං සවන්ති පසවන්තීතිපි ආසවා. පුරිමානි චෙත්ථ නිබ්බචනානි යත්ථ කිලෙසා ආසවාති ආගච්ඡන්ති, තත්ථ යුජ්ජන්ති, පච්ඡිමං කම්මෙපි. න කෙවලඤ්ච කම්මකිලෙසායෙව ආසවා, අපිච ඛො නානප්පකාරා උපද්දවාපි. සුත්තෙසු හි ‘‘නාහං, චුන්ද, දිට්ඨධම්මිකානංයෙව ආසවානං සංවරාය ධම්මං දෙසෙමී’’ති (දී. නි. 3.182) එත්ථ විවාදමූලභූතා කිලෙසා ආසවාති ආගතා.

‘‘යෙන දෙවූපපත්යස්ස, ගන්ධබ්බො වා විහඞ්ගමො;

යක්ඛත්තං යෙන ගච්ඡෙය්යං, මනුස්සත්තඤ්ච අබ්බජෙ;

තෙ මය්හං ආසවා ඛීණා, විද්ධස්තා විනළීකතා’’ති. (අ. නි. 4.36) –

එත්ථ තෙභූමකං ච කම්මං අවසෙසා ච අකුසලා ධම්මා. ‘‘දිට්ඨධම්මිකානං ආසවානං සංවරාය සම්පරායිකානං ආසවානං පටිඝාතායා’’ති (පාරා. 39; අ. නි. 2.202-230) එත්ථ පරූපවාදවිප්පටිසාරවධබන්ධාදයො චෙව අපායදුක්ඛභූතා ච නානප්පකාරා උපද්දවා.

තෙ පනෙතෙ ආසවා යත්ථ යථා ආගතා, තත්ථ තථා වෙදිතබ්බා. එතෙ හි විනයෙ තාව ‘‘දිට්ඨධම්මිකානං ආසවානං සංවරාය, සම්පරායිකානං ආසවානං පටිඝාතායා’’ති (පාරා. 39; අ. නි. 2.202-230) ද්වෙධා ආගතා. සළායතනෙ ‘‘තයො මෙ, ආවුසො, ආසවා කාමාසවො භවාසවො අවිජ්ජාසවො’’ති (සං. නි. 4.321) තිධා ආගතා. අඤ්ඤෙසු ච සුත්තන්තෙසු (චූළනි. ජතුකණ්ණිමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 69; පටි. ම. 1.107) අභිධම්මෙ (ධ. ස. 1102-1106; විභ. 937) ච තෙයෙව දිට්ඨාසවෙන සහ චතුධා ආගතා. නිබ්බෙධිකපරියායෙන ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආසවා නිරයගාමිනියා , අත්ථි ආසවා තිරච්ඡානයොනිගාමිනියා, අත්ථි ආසවා පෙත්තිවිසයගාමිනියා, අත්ථි ආසවා මනුස්සලොකගාමිනියා, අත්ථි ආසවා දෙවලොකගාමිනියා’’ති (අ. නි. 6.63) පඤ්චධා ආගතා. කම්මමෙව චෙත්ථ ආසවාති වුත්තං. ඡක්කනිපාතෙ ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආසවා සංවරාපහාතබ්බා’’තිආදිනා (අ. නි. 6.58) නයෙන ඡධා ආගතා. සබ්බාසවපරියායෙ (ම. නි. 1.14 ආදයො) තෙයෙව දස්සනෙන පහාතබ්බෙහි සද්ධිං සත්තධා ආගතා. ඉධ පන අභිධම්මනයෙන චත්තාරො ආසවා අධිප්පෙතාති වෙදිතබ්බා.

ඛයායාති එත්ථ පන ආසවානං සරසභෙදොපි ඛීණාකාරොපි මග්ගඵලනිබ්බානානිපි ‘‘ආසවක්ඛයො’’ති වුච්චති. ‘‘යො ආසවානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධාන’’න්ති එත්ථ හි ආසවානං සරසභෙදො ‘‘ආසවක්ඛයො’’ති වුත්තො. ‘‘ජානතො අහං, භික්ඛවෙ, පස්සතො ආසවානං ඛයං වදාමී’’ති (ම. නි. 1.15; සං. නි. 2.23; ඉතිවු. 102) එත්ථ ආසවප්පහානං ආසවානං අච්චන්තක්ඛයො අසමුප්පාදො ඛීණාකාරො නත්ථිභාවො ‘‘ආසවක්ඛයො’’ති වුත්තො.

‘‘සෙඛස්ස සික්ඛමානස්ස, උජුමග්ගානුසාරිනො;

ඛයස්මිං පඨමං ඤාණං, තතො අඤ්ඤා අනන්තරා’’ති. (ඉතිවු. 62) –

එත්ථ මග්ගො ‘‘ආසවක්ඛයො’’ති වුත්තො. ‘‘ආසවානං ඛයා සමණො හොතී’’ති (ම. නි. 1.438) එත්ථ ඵලං.

‘‘පරවජ්ජානුපස්සිස්ස, නිච්චං උජ්ඣානසඤ්ඤිනො;

ආසවා තස්ස වඩ්ඪන්ති, ආරා සො ආසවක්ඛයා’’ති. (ධ. ප. 253) –

එත්ථ නිබ්බානං. ඉමස්මිං පන සුත්තෙ ඵලං සන්ධාය ‘‘ආසවානං ඛයායා’’ති ආහ, අරහත්තඵලත්ථායාති අත්ථො.

ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරොති මනච්ඡට්ඨෙසු ඉන්ද්රියෙසු පිහිතද්වාරො. භොජනෙ මත්තඤ්ඤූති භොජනස්මිං පමාණඤ්ඤූ, පටිග්ගහණපරිභොගපච්චවෙක්ඛණමත්තං ජානාති පජානාතීති අත්ථො. ජාගරියංඅනුයුත්තොති රත්තින්දිවං ඡ කොට්ඨාසෙ කත්වා පඤ්චසු කොට්ඨාසෙසු ජාගරණභාවං අනුයුත්තො, ජාගරණෙයෙව යුත්තප්පයුත්තොති අත්ථො.

එවං මාතිකං ඨපෙත්වා ඉදානි තමෙව ඨපිතපටිපාටියා විභජන්තො කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූතිආදිමාහ. තත්ථ චක්ඛුනා රූපං දිස්වාතිආදීනං අත්ථො විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.15) විත්ථාරිතො, තථා පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති නෙව දවායාතිආදීනං (විසුද්ධි. 1.18). ආවරණීයෙහි ධම්මෙහීති පඤ්චහි නීවරණෙහි ධම්මෙහි. නීවරණානි හි චිත්තං ආවරිත්වා තිට්ඨන්ති, තස්මා ආවරණීයා ධම්මාති වුච්චන්ති. සීහසෙය්යං කප්පෙතීති සීහො විය සෙය්යං කප්පෙති. පාදෙ පාදං අච්චාධායාති වාමපාදං දක්ඛිණපාදෙ අතිආධාය. සමං ඨපිතෙ හි පාදෙ ජාණුකෙන ජාණුකං ගොප්ඵකෙන ච ගොප්ඵකං ඝටීයති, තතො වෙදනා උට්ඨහන්ති. තස්මා තස්ස දොසස්ස පරිවජ්ජනත්ථං ථොකං අතික්කමිත්වා එස පාදං ඨපෙති. තෙන වුත්තං – ‘‘පාදෙ පාදං අච්චාධායා’’ති.

සතොසම්පජානොති සතියා චෙව සම්පජඤ්ඤෙන ච සමන්නාගතො. කථං පනෙස නිද්දායන්තො සතො සම්පජානො නාම හොතීති? පුරිමප්පවත්තිවසෙන. අයං හි චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තො නිද්දාය ඔක්කමනභාවං ඤත්වා පවත්තමානං කම්මට්ඨානං ඨපෙත්වා මඤ්චෙ වා ඵලකෙ වා නිපන්නො නිද්දං උපගන්ත්වා පුන පබුජ්ඣමානො කම්මට්ඨානං ඨිතට්ඨානෙ ගණ්හන්තොයෙව පබුජ්ඣති. තස්මා නිද්දායන්තොපි සතො සම්පජානො නාම හොති. අයං තාව මූලකම්මට්ඨානෙ නයොව. පරිග්ගහකම්මට්ඨානවසෙනාපි පනෙස සතො සම්පජානො නාම හොති. කථං? අයං හි චඞ්කමන්තො නිද්දාය ඔක්කමනභාවං ඤත්වා පාසාණඵලකෙ වා මඤ්චෙ වා දක්ඛිණෙන පස්සෙන නිපජ්ජිත්වා පච්චවෙක්ඛති – ‘‘අචෙතනො කායො අචෙතනෙ මඤ්චෙ පතිට්ඨිතො, අචෙතනො මඤ්චො අචෙතනාය පථවියා, අචෙතනා පථවී අචෙතනෙ උදකෙ, අචෙතනං උදකං අචෙතනෙ වාතෙ, අචෙතනො වාතො අචෙතනෙ ආකාසෙ පතිට්ඨිතො. තත්ථ ආකාසම්පි ‘අහං වාතං උක්ඛිපිත්වා ඨිත’න්ති න ජානාති, වාතොපි ‘අහං ආකාසෙ පතිට්ඨිතො’ති න ජානාති. තථා වාතො න ජානාති. ‘අහං උදකං උක්ඛිපිත්වා ඨිතො’ති…පෙ… මඤ්චො න ජානාති, ‘අහං කායං උක්ඛිපිත්වා ඨිතො’ති, කායො න ජානාති ‘අහං මඤ්චෙ පතිට්ඨිතො’ති. න හි තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගො වා සමන්නාහාරො වා මනසිකාරො වා චෙතනා වා පත්ථනා වා අත්ථී’’ති. තස්ස එවං පච්චවෙක්ඛතො තං පච්චවෙක්ඛණචිත්තං භවඞ්ගෙ ඔතරති. එවං නිද්දායන්තොපි සතො සම්පජානො නාම හොතීති.

උට්ඨානසඤ්ඤං මනසිකරිත්වාති ‘‘එත්තකං ඨානං ගතෙ චන්දෙ වා තාරකාය වා උට්ඨහිස්සාමී’’ති උට්ඨානකාලපරිච්ඡෙදිකං සඤ්ඤං මනසිකරිත්වා, චිත්තෙ ඨපෙත්වාති අත්ථො. එවං කරිත්වා සයිතො හි යථාපරිච්ඡින්නෙයෙව කාලෙ උට්ඨහති.

7. අත්තබ්යාබාධසුත්තවණ්ණනා

17. සත්තමෙ අත්තබ්යාබාධායාති අත්තදුක්ඛාය. පරබ්යාබාධායාති පරදුක්ඛාය. කායසුචරිතන්තිආදීනි පුබ්බභාගෙ දසකුසලකම්මපථවසෙන ආගතානි, උපරි පන යාව අරහත්තා අවාරිතානෙව.

8. දෙවලොකසුත්තවණ්ණනා

18. අට්ඨමෙ අට්ටීයෙය්යාථාති අට්ටා පීළිතා භවෙය්යාථ. හරායෙය්යාථාති ලජ්ජෙය්යාථ. ජිගුච්ඡෙය්යාථාති ගූථෙ විය තස්මිං වචනෙ සඤ්ජාතජිගුච්ඡා භවෙය්යාථ. ඉති කිරාති එත්ථ ඉතීති පදසන්ධිබ්යඤ්ජනසිලිට්ඨතා, කිරාති අනුස්සවත්ථෙ නිපාතො. දිබ්බෙන කිර ආයුනා අට්ටීයථාති එවමස්ස සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. පගෙව ඛො පනාති පඨමතරංයෙව.

9. පඨමපාපණිකසුත්තවණ්ණනා

19. නවමෙ පාපණිකොති ආපණිකො, ආපණං උග්ඝාටෙත්වා භණ්ඩවික්කායකස්ස වාණිජස්සෙතං අධිවචනං. අභබ්බොති අභාජනභූතො. නසක්කච්චං කම්මන්තං අධිට්ඨාතීති යථා අධිට්ඨිතං සුඅධිට්ඨිතං හොති, එවං සයං අත්තපච්චක්ඛං කරොන්තො නාධිට්ඨාති. තත්ථ පච්චූසකාලෙ පදසද්දෙන උට්ඨාය දීපං ජාලෙත්වා භණ්ඩං පසාරෙත්වා අනිසීදන්තො පුබ්බණ්හසමයං න සක්කච්චං කම්මන්තං අධිට්ඨාති නාම. අයං හි යං චොරා රත්තිං භණ්ඩං හරිත්වා ‘‘ඉදං අම්හාකං හත්ථතො විස්සජ්ජෙස්සාමා’’ති ආපණං ගන්ත්වා අප්පෙන අග්ඝෙන දෙන්ති, යම්පි බහුවෙරිනො මනුස්සා රත්තිං නගරෙ වසිත්වා පාතොව ආපණං ගන්ත්වා භණ්ඩං ගණ්හන්ති, යං වා පන ජනපදං ගන්තුකාමා මනුස්සා පාතොව ආපණං ගන්ත්වා භණ්ඩං කිණන්ති, තප්පච්චයස්ස ලාභස්ස අස්සාමිකො හොති.

අඤ්ඤෙසං භොජනවෙලාය පන භුඤ්ජිතුං ආගන්ත්වා පාතොව භණ්ඩං පටිසාමෙත්වා ඝරං ගන්ත්වා භුඤ්ජිත්වා නිද්දායිත්වා සායං පුන ආපණං ආගච්ඡන්තො මජ්ඣන්හිකසමයං න සක්කච්චං කම්මන්තං අධිට්ඨාති නාම. සො හි යං චොරා පාතොව විස්සජ්ජෙතුං න සම්පාපුණිංසු, දිවාකාලෙ පන පරෙසං අසඤ්චාරක්ඛණෙ ආපණං ගන්ත්වා අප්පග්ඝෙන දෙන්ති, යඤ්ච භොජනවෙලාය පුඤ්ඤවන්තො ඉස්සරා ‘‘ආපණතො ඉදඤ්චිදඤ්ච ලද්ධුං වට්ටතී’’ති පහිණිත්වා ආහරාපෙන්ති, තප්පච්චයස්ස ලාභස්ස අස්සාමිකො හොති.

යාව යාමභෙරිනික්ඛමනා පන අන්තොආපණෙ දීපං ජාලාපෙත්වා අනිසීදන්තො සායන්හසමයං න සක්කච්චං කම්මන්තං අධිට්ඨාති නාම. සො හි යං චොරා පාතොපි දිවාපි විස්සජ්ජෙතුං න සම්පාපුණිංසු , සායං පන ආපණං ගන්ත්වා අප්පග්ඝෙන දෙන්ති, තප්පච්චයස්ස ලාභස්ස අස්සාමිකො හොති.

න සක්කච්චං සමාධිනිමිත්තං අධිට්ඨාතීති සක්කච්චකිරියාය සමාධිං න සමාපජ්ජති. එත්ථ ච පාතොව චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණෙසු වත්තං කත්වා සෙනාසනං පවිසිත්වා යාව භික්ඛාචාරවෙලා, තාව සමාපත්තිං අප්පෙත්වා අනිසීදන්තො පුබ්බණ්හසමයං න සක්කච්චං සමාධිනිමිත්තං අධිට්ඨාති නාම. පච්ඡාභත්තං පන පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානං පවිසිත්වා යාව සායන්හසමයා සමාපත්තිං අප්පෙත්වා අනිසීදන්තො මජ්ඣන්හිකසමයං න සක්කච්චං සමාධිනිමිත්තං අධිට්ඨාති නාම. සායං පන චෙතියං වන්දිත්වා ථෙරූපට්ඨානං කත්වා සෙනාසනං පවිසිත්වා පඨමයාමං සමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා අනිසීදන්තො සායන්හසමයං න සක්කච්චං සමාධිනිමිත්තං අධිට්ඨාති නාම. සුක්කපක්ඛො වුත්තපටිපක්ඛනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. අපිචෙත්ථ ‘‘සමාපත්තිං අප්පෙත්වා’’ති වුත්තට්ඨානෙ සමාපත්තියා අසති විපස්සනාපි වට්ටති, සමාධිනිමිත්තන්ති ච සමාධිආරම්මණම්පි වට්ටතියෙව. වුත්තම්පි චෙතං – ‘‘සමාධිපි සමාධිනිමිත්තං, සමාධාරම්මණම්පි සමාධිනිමිත්ත’’න්ති.

10. දුතියපාපණිකසුත්තවණ්ණනා

20. දසමෙ චක්ඛුමාති පඤ්ඤාචක්ඛුනා චක්ඛුමා හොති. විධුරොති විසිට්ඨධුරො උත්තමධුරො ඤාණසම්පයුත්තෙන වීරියෙන සමන්නාගතො. නිස්සයසම්පන්නොති අවස්සයසම්පන්නො පතිට්ඨානසම්පන්නො. පණියන්ති වික්කායිකභණ්ඩං. එත්තකං මූලං භවිස්සති එත්තකො උදයොති තස්මිං ‘‘එවං කීතං එවං වික්කායමාන’’න්ති වුත්තපණියෙ යෙන කයෙන තං කීතං, තං කයසඞ්ඛාතං මූලං එත්තකං භවිස්සති. යො ච තස්මිං වික්කයමානෙ වික්කයො, තස්මිං වික්කයෙ එත්තකො උදයො භවිස්සති, එත්තිකා වඩ්ඪීති අත්ථො.

කුසලො හොති පණියං කෙතුඤ්ච වික්කෙතුඤ්චාති සුලභට්ඨානං ගන්ත්වා කිණන්තො දුල්ලභට්ඨානං ගන්ත්වා වික්කිණන්තො ච එත්ථ කුසලො නාම හොති, දසගුණම්පි වීසතිගුණම්පි ලාභං ලභති.

අඩ්ඪාති ඉස්සරා බහුනා නික්ඛිත්තධනෙන සමන්නාගතා. මහද්ධනාති වළඤ්ජනකවසෙන මහද්ධනා . මහාභොගාති උපභොගපරිභොගභණ්ඩෙන මහාභොගා. පටිබලොති කායබලෙන චෙව ඤාණබලෙන ච සමන්නාගතත්තා සමත්ථො. අම්හාකඤ්ච කාලෙන කාලං අනුප්පදාතුන්ති අම්හාකඤ්ච ගහිතධනමූලිකං වඩ්ඪිං කාලෙන කාලං අනුප්පදාතුං. නිපතන්තීති නිමන්තෙන්ති. නිපාතෙන්තීතිපි පාඨො, අයමෙව අත්ථො.

කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදායාති කුසලධම්මානං සම්පාදනත්ථාය පටිලාභත්ථාය. ථාමවාති ඤාණථාමෙන සමන්නාගතො. දළ්හපරක්කමොති ථිරෙන ඤාණපරක්කමෙන සමන්නාගතො. අනික්ඛිත්තධුරොති ‘‘අග්ගමග්ගං අපාපුණිත්වා ඉමං වීරියධුරං න ඨපෙස්සාමී’’ති එවං අට්ඨපිතධුරො.

බහුස්සුතාති එකනිකායාදිවසෙන බහු බුද්ධවචනං සුතං එතෙසන්ති බහුස්සුතා. ආගතාගමාති එකො නිකායො එකො ආගමො නාම, ද්වෙ නිකායා ද්වෙ ආගමා නාම, පඤ්ච නිකායා පඤ්ච ආගමා නාම, එතෙසු ආගමෙසු යෙසං එකොපි ආගමො ආගතො පගුණො පවත්තිතො, තෙ ආගතාගමා නාම. ධම්මධරාති සුත්තන්තපිටකධරා. විනයධරාති විනයපිටකධරා. මාතිකාධරාති ද්වෙමාතිකාධරා. පරිපුච්ඡතීති අත්ථානත්ථං කාරණාකාරණං පුච්ඡති. පරිපඤ්හතීති ‘‘ඉමං නාම පුච්ඡිස්සාමී’’ති අඤ්ඤාති තුලෙති පරිග්ගණ්හාති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

ඉමස්මිං පන සුත්තෙ පඨමං පඤ්ඤා ආගතා, පච්ඡා වීරියඤ්ච කල්යාණමිත්තසෙවනා ච. තත්ථ පඨමං අරහත්තං පත්වා පච්ඡා වීරියං කත්වා කල්යාණමිත්තා සෙවිතබ්බාති න එවං අත්ථො දට්ඨබ්බො, දෙසනාය නාම හෙට්ඨිමෙන වා පරිච්ඡෙදො හොති උපරිමෙන වා ද්වීහිපි වා කොටීහි. ඉධ පන උපරිමෙන පරිච්ඡෙදො වෙදිතබ්බො. තස්මා කථෙන්තෙන පඨමං කල්යාණමිත්තඋපනිස්සයං දස්සෙත්වා මජ්ඣෙ වීරියං දස්සෙත්වා පච්ඡා අරහත්තං කථෙතබ්බන්ති.

රථකාරවග්ගො දුතියො.