📜

3. පුග්ගලවග්ගො

1. සමිද්ධසුත්තවණ්ණනා

21. තතියස්ස පඨමෙ ඣානඵස්සං පඨමං ඵුසති, පච්ඡා නිරොධං නිබ්බානං සච්ඡිකරොතීති කායසක්ඛි. දිට්ඨන්තං පත්තොති දිට්ඨිප්පත්තො. සද්දහන්තො විමුත්තොති සද්ධාවිමුත්තො. ඛමතීති රුච්චති. අභික්කන්තතරොති අතිසුන්දරතරො. පණීතතරොති අතිපණීතතරො. සද්ධින්ද්රියං අධිමත්තං හොතීති සමිද්ධත්ථෙරස්ස කිර අරහත්තමග්ගක්ඛණෙ සද්ධින්ද්රියං ධුරං අහොසි, සෙසානි චත්තාරි සහජාතින්ද්රියානි තස්සෙව පරිවාරානි අහෙසුං. ඉති ථෙරො අත්තනා පටිවිද්ධමග්ගං කථෙන්තො එවමාහ. මහාකොට්ඨිකත්ථෙරස්ස පන අරහත්තමග්ගක්ඛණෙ සමාධින්ද්රියං ධුරං අහොසි, සෙසානි චත්තාරි ඉන්ද්රියානි තස්සෙව පරිවාරානි අහෙසුං. තස්මා සොපි සමාධින්ද්රියං අධිමත්තන්ති කථෙන්තො අත්තනා පටිවිද්ධමග්ගමෙව කථෙසි. සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස පන අරහත්තමග්ගක්ඛණෙ පඤ්ඤින්ද්රියං ධුරං අහොසි. සෙසානි චත්තාරි ඉන්ද්රියානි තස්සෙව පරිවාරානි අහෙසුං. තස්මා සොපි පඤ්ඤින්ද්රියං අධිමත්තන්ති කථෙන්තො අත්තනා පටිවිද්ධමග්ගමෙව කථෙසි.

නඛ්වෙත්ථාති න ඛො එත්ථ. එකංසෙන බ්යාකාතුන්ති එකන්තෙන බ්යාකරිතුං. අරහත්තාය පටිපන්නොති අරහත්තමග්ගසමඞ්ගිං දස්සෙති. එවමෙතස්මිං සුත්තෙ තීහිපි ථෙරෙහි අත්තනා පටිවිද්ධමග්ගොව කථිතො, සම්මාසම්බුද්ධො පන භුම්මන්තරෙනෙව කථෙසි.

2. ගිලානසුත්තවණ්ණනා

22. දුතියෙ සප්පායානීති හිතානි වුද්ධිකරානි. පතිරූපන්ති අනුච්ඡවිකං. නෙව වුට්ඨාති තම්හා ආබාධාති ඉමිනා අතෙකිච්ඡෙන වාතාපමාරාදිනා රොගෙන සමන්නාගතො නිට්ඨාපත්තගිලානො කථිතො. වුට්ඨාති තම්හා ආබාධාති ඉමිනා ඛිපිතකකච්ඡුතිණපුප්ඵකජරාදිභෙදො අප්පමත්තආබාධො කථිතො. ලභන්තො සප්පායානි භොජනානි නො අලභන්තොති ඉමිනා පන යෙසං පටිජග්ගනෙන ඵාසුකං හොති, සබ්බෙපි තෙ ආබාධා කථිතා. එත්ථ ච පතිරූපො උපට්ඨාකො නාම ගිලානුපට්ඨාකඅඞ්ගෙහි සමන්නාගතො පණ්ඩිතො දක්ඛො අනලසො වෙදිතබ්බො. ගිලානුපට්ඨාකො අනුඤ්ඤාතොති භික්ඛුසඞ්ඝෙන දාතබ්බොති අනුඤ්ඤාතො. තස්මිඤ්හි ගිලානෙ අත්තනො ධම්මතාය යාපෙතුං අසක්කොන්තෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙන තස්ස භික්ඛුනො එකො භික්ඛු ච සාමණෙරො ච ‘‘ඉමං පටිජග්ගථා’’ති අපලොකෙත්වා දාතබ්බා. යාව පන තෙ තං පටිජග්ගන්ති, තාව ගිලානස්ස ච තෙසඤ්ච ද්වින්නං යෙනත්ථො, සබ්බං භික්ඛුසඞ්ඝස්සෙව භාරො.

අඤ්ඤෙපි ගිලානා උපට්ඨාතබ්බාති ඉතරෙපි ද්වෙ ගිලානා උපට්ඨාපෙතබ්බා. කිං කාරණා? යොපි හි නිට්ඨපත්තගිලානො, සො අනුපට්ඨියමානො ‘‘සචෙ මං පටිජග්ගෙය්යුං, ඵාසුකං මෙ භවෙය්ය. න ඛො පන මං පටිජග්ගන්තී’’ති මනොපදොසං කත්වා අපායෙ නිබ්බත්තෙය්ය. පටිජග්ගියමානස්ස පනස්ස එවං හොති ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝෙන යං කාතබ්බං, තං කතං. මය්හං පන කම්මවිපාකො ඊදිසො’’ති. සො භික්ඛුසඞ්ඝෙ මෙත්තං පච්චුපට්ඨාපෙත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තිස්සති. යො පන අප්පමත්තකෙන බ්යාධිනා සමන්නාගතො ලභන්තොපි අලභන්තොපි වුට්ඨාතියෙව, තස්ස විනාපි භෙසජ්ජෙන වූපසමනබ්යාධි භෙසජ්ජෙ කතෙ ඛිප්පතරං වූපසම්මති. සො තතො බුද්ධවචනං වා උග්ගණ්හිතුං සක්ඛිස්සති, සමණධම්මං වා කාතුං සක්ඛිස්සති. ඉමිනා කාරණෙන ‘‘අඤ්ඤෙපි ගිලානා උපට්ඨාතබ්බා’’ති වුත්තං.

නෙව ඔක්කමතීති නෙව පවිසති. නියාමං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්තන්ති කුසලෙසු ධම්මෙසු මග්ගනියාමසඞ්ඛාතං සම්මත්තං. ඉමිනා පදපරමො පුග්ගලො කථිතො. දුතියවාරෙන උග්ඝටිතඤ්ඤූ ගහිතො සාසනෙ නාලකත්ථෙරසදිසො බුද්ධන්තරෙ එකවාරං පච්චෙකබුද්ධානං සන්තිකෙ ඔවාදං ලභිත්වා පටිවිද්ධපච්චෙකබොධිඤාණො ච. තතියවාරෙන විපඤ්චිතඤ්ඤූ පුග්ගලො කථිතො, නෙය්යො පන තන්නිස්සිතොව හොති.

ධම්මදෙසනා අනුඤ්ඤාතාති මාසස්ස අට්ඨ වාරෙ ධම්මකථා අනුඤ්ඤාතා. අඤ්ඤෙසම්පි ධම්මො දෙසෙතබ්බොති ඉතරෙසම්පි ධම්මො කථෙතබ්බො. කිං කාරණා? පදපරමස්ස හි ඉමස්මිං අත්තභාවෙ ධම්මං පටිවිජ්ඣිතුං අසක්කොන්තස්සාපි අනාගතෙ පච්චයො භවිස්සති. යො පන තථාගතස්ස රූපදස්සනං ලභන්තොපි අලභන්තොපි ධම්මවිනයඤ්ච සවනාය ලභන්තොපි අලභන්තොපි ධම්මං අභිසමෙති, සො අලභන්තො තාව අභිසමෙති. ලභන්තො පන ඛිප්පමෙව අභිසමෙස්සතීති ඉමිනා කාරණෙන තෙසං ධම්මො දෙසෙතබ්බො. තතියස්ස පන පුනප්පුනං දෙසෙතබ්බොව.

3. සඞ්ඛාරසුත්තවණ්ණනා

23. තතියෙ සබ්යාබජ්ඣන්ති සදුක්ඛං. කායසඞ්ඛාරන්ති කායද්වාරෙ චෙතනාරාසිං. අභිසඞ්ඛරොතීති ආයූහති රාසිං කරොති පිණ්ඩං කරොති. වචීමනොද්වාරෙසුපි එසෙව නයො. සබ්යාබජ්ඣං ලොකන්ති සදුක්ඛං ලොකං. සබ්යාබජ්ඣා ඵස්සා ඵුසන්තීති සදුක්ඛා විපාකඵස්සා ඵුසන්ති. සබ්යාබජ්ඣංවෙදනං වෙදියතීති සදුක්ඛං විපාකවෙදනං වෙදියති, සාබාධං නිරස්සාදන්ති අත්ථො. සෙය්යථාපි සත්තා නෙරයිකාති යථා නිරයෙ නිබ්බත්තසත්තා එකන්තදුක්ඛං වෙදනං වෙදියන්ති, එවං වෙදියතීති අත්ථො. කිං පන තත්ථ උපෙක්ඛාවෙදනා නත්ථීති? අත්ථි, දුක්ඛවෙදනාය පන බලවභාවෙන සා අබ්බොහාරිකට්ඨානෙ ඨිතා. ඉති නිරයොව නිරයස්ස උපමං කත්වා ආහටො. තත්ර පටිභාගඋපමා නාම කිර එසා.

සෙය්යථාපි දෙවා සුභකිණ්හාති ඉධාපි දෙවලොකොව දෙවලොකස්ස උපමං කත්වා ආහටො. යස්මා පන හෙට්ඨිමෙසු බ්රහ්මලොකෙසු සප්පීතිකජ්ඣානවිපාකො වත්තති, සුභකිණ්හෙසු නිප්පීතිකො එකන්තසුඛොව, තස්මා තෙ අග්ගහෙත්වා සුභකිණ්හාව කථිතා. ඉති අයම්පි තත්ර පටිභාගඋපමා නාමාති වෙදිතබ්බා.

වොකිණ්ණසුඛදුක්ඛන්ති වොමිස්සකසුඛදුක්ඛං. සෙය්යථාපි මනුස්සාති මනුස්සානං හි කාලෙන සුඛං හොති, කාලෙන දුක්ඛං. එකච්චෙ ච දෙවාති කාමාවචරදෙවා. තෙසම්පි කාලෙන සුඛං හොති, කාලෙන දුක්ඛං. තෙසං හි හීනතරානං මහෙසක්ඛතරා දෙවතා දිස්වා ආසනා වුට්ඨාතබ්බං හොති, මග්ගා උක්කමිතබ්බං, පාරුතවත්ථං අපනෙතබ්බං, අඤ්ජලිකම්මං කාතබ්බන්ති තං සබ්බම්පි දුක්ඛං නාම හොති. එකච්චෙ ච විනිපාතිකාති වෙමානිකපෙතා. තෙ හි කාලෙන සම්පත්තිං අනුභවන්ති කාලෙන කම්මන්ති වොකිණ්ණසුඛදුක්ඛාව හොන්ති. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ තීණි සුචරිතානි ලොකියලොකුත්තරමිස්සකානි කථිතානීති වෙදිතබ්බානි.

4. බහුකාරසුත්තවණ්ණනා

24. චතුත්ථෙ තයොමෙ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලාති තයො ආචරියපුග්ගලා. පුග්ගලස්සබහුකාරාති අන්තෙවාසිකපුග්ගලස්ස බහූපකාරා. බුද්ධන්ති සබ්බඤ්ඤුබුද්ධං. සරණං ගතො හොතීති අවස්සයං ගතො හොති. ධම්මන්ති සතන්තිකං නවලොකුත්තරධම්මං. සඞ්ඝන්ති අට්ඨඅරියපුග්ගලසමූහං. ඉදඤ්ච පන සරණගමනං අග්ගහිතසරණපුබ්බස්ස අකතාභිනිවෙසස්ස වසෙන වුත්තං. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ සරණදායකො සොතාපත්තිමග්ගසම්පාපකො අරහත්තමග්ගසම්පාපකොති තයො ආචරියා බහුකාරාති ආගතා, පබ්බජ්ජාදායකො බුද්ධවචනදායකො කම්මවාචාචරියො සකදාගාමිමග්ගසම්පාපකො අනාගාමිමග්ගසම්පාපකොති ඉමෙ ආචරියා න ආගතා, කිං එතෙ න බහුකාරාති? නො, න බහුකාරා. අයං පන දෙසනා දුවිධෙන පරිච්ඡින්නා. තස්මා සබ්බෙපෙතෙ බහුකාරා. තෙසු සරණගමනස්මිංයෙව අකතාභිනිවෙසො වට්ටති, චතුපාරිසුද්ධිසීලකසිණපරිකම්මවිපස්සනාඤාණානි පන පඨමමග්ගසන්නිස්සිතානි හොන්ති, උපරි ද්වෙ මග්ගා ච ඵලානි ච අරහත්තමග්ගසන්නිස්සිතානීති වෙදිතබ්බානි.

ඉමිනා පුග්ගලෙනාති ඉමිනා අන්තෙවාසිකපුග්ගලෙන. න සුප්පතිකාරං වදාමීති පතිකාරං කාතුං න සුකරන්ති වදාමි. අභිවාදනාදීසු අනෙකසතවාරං අනෙකසහස්සවාරම්පි හි පඤ්චපතිට්ඨිතෙන නිපතිත්වා වන්දන්තො ආසනා වුට්ඨාය පච්චුග්ගච්ඡන්තො දිට්ඨදිට්ඨක්ඛණෙ අඤ්ජලිං පග්ගණ්හන්තො අනුච්ඡවිකං සාමීචිකම්මං කරොන්තො දිවසෙ දිවසෙ චීවරසතං චීවරසහස්සං පිණ්ඩපාතසතං පිණ්ඩපාතසහස්සං දදමානො චක්කවාළපරියන්තෙන සබ්බරතනමයං ආවාසං කරොන්තො සප්පිනවනීතාදිනානප්පකාරං භෙසජ්ජං අනුප්පදජ්ජමානො නෙව සක්කොති ආචරියෙන කතස්ස පතිකාරං නාම කාතුන්ති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො.

5. වජිරූපමසුත්තවණ්ණනා

25. පඤ්චමෙ අරුකූපමචිත්තොති පුරාණවණසදිසචිත්තො. විජ්ජූපමචිත්තොති ඉත්තරකාලොභාසනෙන විජ්ජුසදිසචිත්තො. වජිරූපමචිත්තොති කිලෙසානං මූලඝාතකරණසමත්ථතාය වජිරෙන සදිසචිත්තො. අභිසජ්ජතීති ලග්ගති. කුප්පතීති කොපවසෙන කුප්පති. බ්යාපජ්ජතීති පකතිභාවං පජහති, පූතිකො හොති. පතිත්ථීයතීති ථිනභාවං ථද්ධභාවං ආපජ්ජති. කොපන්ති දුබ්බලකොධං. දොසන්ති දුස්සනවසෙන තතො බලවතරං. අප්පච්චයන්ති අතුට්ඨාකාරං දොමනස්සං. දුට්ඨාරුකොති පුරාණවණො. කට්ඨෙනාති දණ්ඩකකොටියා. කඨලෙනාති කපාලෙන. ආසවං දෙතීති අපරාපරං සවති. පුරාණවණො හි අත්තනො ධම්මතායෙව පුබ්බං ලොහිතං යූසන්ති ඉමානි තීණි සවති, ඝට්ටිතො පන තානි අධිකතරං සවති.

එවමෙවඛොති එත්ථ ඉදං ඔපම්මසංසන්දනං – දුට්ඨාරුකො විය හි කොධනපුග්ගලො, තස්ස අත්තනො ධම්මතාය සවනං විය කොධනස්සපි අත්තනො ධම්මතාය උද්ධුමාතස්ස විය චණ්ඩිකතස්ස චරණං, කට්ඨෙන වා කඨලාය වා ඝට්ටනං විය අප්පමත්තං වචනං, භිය්යොසොමත්තාය සවනං විය ‘‘මාදිසං නාම එස එවං වදතී’’ති භිය්යොසොමත්තාය උද්ධුමායනභාවො දට්ඨබ්බො.

රත්තන්ධකාරතිමිසායන්ති රත්තිං චක්ඛුවිඤ්ඤාණුප්පත්තිනිවාරණෙන අන්ධභාවකරණෙ බහලතමෙ. විජ්ජන්තරිකායාති විජ්ජුප්පත්තික්ඛණෙ. ඉධාපි ඉදං ඔපම්මසංසන්දනං – චක්ඛුමා පුරිසො විය හි යොගාවචරො දට්ඨබ්බො, අන්ධකාරං විය සොතාපත්තිමග්ගවජ්ඣා කිලෙසා, විජ්ජුසඤ්චරණං විය සොතාපත්තිමග්ගඤාණස්ස උප්පත්තිකාලො, විජ්ජන්තරිකාය චක්ඛුමතො පුරිසස්ස සමන්තා රූපදස්සනං විය සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ නිබ්බානදස්සනං, පුන අන්ධකාරාවත්ථරණං විය සකදාගාමිමග්ගවජ්ඣා කිලෙසා, පුන විජ්ජුසඤ්චරණං විය සකදාගාමිමග්ගඤාණස්ස උප්පාදො, විජ්ජන්තරිකාය චක්ඛුමතො පුරිසස්ස සමන්තා රූපදස්සනං විය සකදාගාමිමග්ගක්ඛණෙ නිබ්බානදස්සනං, පුන අන්ධකාරාවත්ථරණං විය අනාගාමිමග්ගවජ්ඣා කිලෙසා, පුන විජ්ජුසඤ්චරණං විය අනාගාමිමග්ගඤාණස්ස උප්පාදො, විජ්ජන්තරිකාය චක්ඛුමතො පුරිසස්ස සමන්තා රූපදස්සනං විය අනාගාමිමග්ගක්ඛණෙ නිබ්බානදස්සනං වෙදිතබ්බං.

වජිරූපමචිත්තතායපි ඉදං ඔපම්මසංසන්දනං – වජිරං විය හි අරහත්තමග්ගඤාණං දට්ඨබ්බං, මණිගණ්ඨිපාසාණගණ්ඨි විය අරහත්තමග්ගවජ්ඣා කිලෙසා, වජිරස්ස මණිගණ්ඨිම්පි වා පාසාණගණ්ඨිම්පි වා විනිවිජ්ඣිත්වා අගමනභාවස්ස නත්ථිතා විය අරහත්තමග්ගඤාණෙන අච්ඡෙජ්ජානං කිලෙසානං නත්ථිභාවො, වජිරෙන නිබ්බිද්ධවෙධස්ස පුන අපතිපූරණං විය අරහත්තමග්ගෙන ඡින්නානං කිලෙසානං පුන අනුප්පාදො දට්ඨබ්බොති.

6. සෙවිතබ්බසුත්තවණ්ණනා

26. ඡට්ඨෙ සෙවිතබ්බොති උපසඞ්කමිතබ්බො. භජිතබ්බොති අල්ලීයිතබ්බො. පයිරුපාසිතබ්බොති සන්තිකෙ නිසීදනවසෙන පුනප්පුනං උපාසිතබ්බො. සක්කත්වා ගරුං කත්වාති සක්කාරඤ්චෙව ගරුකාරඤ්ච කත්වා. හීනො හොති සීලෙනාතිආදීසු උපාදායුපාදාය හීනතා වෙදිතබ්බා. තත්ථ යො හි පඤ්ච සීලානි රක්ඛති, සො දස සීලානි රක්ඛන්තෙන න සෙවිතබ්බො . යො දස සීලානි රක්ඛති, සො චතුපාරිසුද්ධිසීලං රක්ඛන්තෙන න සෙවිතබ්බො. අඤ්ඤත්ර අනුද්දයා අඤ්ඤත්ර අනුකම්පාති ඨපෙත්වා අනුද්දයඤ්ච අනුකම්පඤ්ච. අත්තනො අත්ථායෙව හි එවරූපො පුග්ගලො න සෙවිතබ්බො, අනුද්දයානුකම්පාවසෙන පන තං උපසඞ්කමිතුං වට්ටති.

සීලසාමඤ්ඤගතානං සතන්ති සීලෙන සමානභාවං ගතානං සන්තානං. සීලකථාච නො භවිස්සතීති එවං සමානසීලානං අම්හාකං සීලමෙව ආරබ්භ කථා භවිස්සති. සා ච නො පවත්තිනී භවිස්සතීති සා ච අම්හාකං කථා දිවසම්පි කථෙන්තානං පවත්තිස්සති න පටිහඤ්ඤිස්සති. සා ච නො ඵාසු භවිස්සතීති සා ච දිවසම්පි පවත්තමානා සීලකථා අම්හාකං ඵාසුවිහාරො සුඛවිහාරො භවිස්සති. සමාධිපඤ්ඤාකථාසුපි එසෙව නයො.

සීලක්ඛන්ධන්ති සීලරාසිං. තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති එත්ථ සීලස්ස අසප්පායෙ අනුපකාරධම්මෙ වජ්ජෙත්වා සප්පායෙ උපකාරධම්මෙ සෙවන්තො තස්මිං තස්මිං ඨානෙ සීලක්ඛන්ධං පඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හාති නාම. සමාධිපඤ්ඤාක්ඛන්ධෙසුපි එසෙව නයො. නිහීයතීති අත්තනො හීනතරං පුග්ගලං සෙවන්තො ඛාරපරිස්සාවනෙ ආසිත්තඋදකං විය සතතං සමිතං හායති පරිහායති. තුල්යසෙවීති අත්තනා සමානසෙවී. සෙට්ඨමුපනමන්ති සෙට්ඨං පුග්ගලං ඔණමන්තො. උදෙති ඛිප්පන්ති ඛිප්පමෙව වඩ්ඪති. තස්මා අත්තනො උත්තරිං භජෙථාති යස්මා සෙට්ඨං පුග්ගලං උපනමන්තො උදෙති ඛිප්පං, තස්මා අත්තනො උත්තරිතරං විසිට්ඨතරං භජෙථ.

7. ජිගුච්ඡිතබ්බසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ ජිගුච්ඡිතබ්බොති ගූථං විය ජිගුච්ඡිතබ්බො. අථ ඛො නන්ති අථ ඛො අස්ස. කිත්තිසද්දොති කථාසද්දො. එවමෙව ඛොති එත්ථ ගූථකූපො විය දුස්සීල්යං දට්ඨබ්බං. ගූථකූපෙ පතිත්වා ඨිතො ධම්මනිඅහි විය දුස්සීලපුග්ගලො. ගූථකූපතො උද්ධරියමානෙන තෙන අහිනා පුරිසස්ස සරීරං ආරුළ්හෙනාපි අදට්ඨභාවො විය දුස්සීලං සෙවමානස්සාපි තස්ස කිරියාය අකරණභාවො. සරීරං ගූථෙන මක්ඛෙත්වා අහිනා ගතකාලො විය දුස්සීලං සෙවමානස්ස පාපකිත්තිසද්දඅබ්භුග්ගමනකාලො වෙදිතබ්බො.

තින්දුකාලාතන්ති තින්දුකරුක්ඛඅලාතං. භිය්යොසොමත්තාය චිච්චිටායතීති තං හි ඣායමානං පකතියාපි පපටිකායො මුඤ්චන්තං චිච්චිටාති ‘‘චිටිචිටා’’ති සද්දං කරොති, ඝට්ටිතං පන අධිමත්තං කරොතීති අත්ථො. එවමෙව ඛොති එවමෙවං කොධනො අත්තනො ධම්මතායපි උද්ධතො චණ්ඩිකතො හුත්වා චරති, අප්පමත්තකං පන වචනං සුතකාලෙ ‘‘මාදිසං නාම එවං වදති එවං වදතී’’ති අතිරෙකතරං උද්ධතො චණ්ඩිකතො හුත්වා චරති. ගූථකූපොති ගූථපුණ්ණකූපො, ගූථරාසියෙව වා. ඔපම්මසංසන්දනං පනෙත්ථ පුරිමනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. තස්මා එවරූපො පුග්ගලො අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බො න සෙවිතබ්බොති යස්මා කොධනො අතිසෙවියමානො අතිඋපසඞ්කමියමානොපි කුජ්ඣතියෙව, ‘‘කිං ඉමිනා’’ති පටික්කමන්තෙපි කුජ්ඣතියෙව. තස්මා පලාලග්ගි විය අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බො න සෙවිතබ්බො න භජිතබ්බො. කිං වුත්තං හොති? යො හි පලාලග්ගිං අතිඋපසඞ්කමිත්වා තප්පති, තස්ස සරීරං ඣායති. යො අතිපටික්කමිත්වා තප්පති, තස්ස සීතං න වූපසම්මති. අනුපසඞ්කමිත්වා අපටික්කමිත්වා පන මජ්ඣත්තභාවෙන තප්පන්තස්ස සීතං වූපසම්මති, තස්මා පලාලග්ගි විය කොධනො පුග්ගලො මජ්ඣත්තභාවෙන අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බො, න සෙවිතබ්බො න භජිතබ්බො න පයිරුපාසිතබ්බො.

කල්යාණමිත්තොති සුචිමිත්තො. කල්යාණසහායොති සුචිසහායො. සහායා නාම සහගාමිනො සද්ධිංචරා. කල්යාණසම්පවඞ්කොති කල්යාණෙසු සුචිපුග්ගලෙසු සම්පවඞ්කො, තන්නින්නතප්පොණතප්පබ්භාරමානසොති අත්ථො.

8. ගූථභාණීසුත්තවණ්ණනා

28. අට්ඨමෙ ගූථභාණීති යො ගූථං විය දුග්ගන්ධකථං කථෙති. පුප්ඵභාණීති යො පුප්ඵානි විය සුගන්ධකථං කථෙති. මධුභාණීති යො මධු විය මධුරකථං කථෙති. සභග්ගතොති සභාය ඨිතො. පරිසග්ගතොති ගාමපරිසාය ඨිතො. ඤාතිමජ්ඣගතොති ඤාතීනං මජ්ඣෙ ඨිතො. පූගමජ්ඣගතොති සෙණීනං මජ්ඣෙ ඨිතො. රාජකුලමජ්ඣගතොති රාජකුලස්ස මජ්ඣෙ මහාවිනිච්ඡයෙ ඨිතො. අභිනීතොති පුච්ඡනත්ථායානීතො. සක්ඛිපුට්ඨොති සක්ඛිං කත්වා පුච්ඡිතො. එහම්භො පුරිසාති ආලපනමෙතං. අත්තහෙතු වා පරහෙතු වාති අත්තනො වා පරස්ස වා හත්ථපාදාදිහෙතු වා ධනහෙතු වා. ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වාති එත්ථ ආමිසන්ති ලඤ්ජො අධිප්පෙතො. කිඤ්චික්ඛන්ති යං වා තං වා අප්පමත්තකං අන්තමසො තිත්තිරියවට්ටකසප්පිපිණ්ඩනවනීතපිණ්ඩාදිමත්තකස්ස ලඤ්ජස්ස හෙතූති අත්ථො. සම්පජානමුසා භාසිතා හොතීති ජානන්තොයෙව මුසාවාදං කත්තා හොති.

නෙලාති එලං වුච්චති දොසො, නාස්ස එලන්ති නෙලා, නිද්දොසාති අත්ථො. ‘‘නෙලඞ්ගො සෙතපච්ඡාදො’’ති (උදා. 65) එත්ථ වුත්තසීලං විය. කණ්ණසුඛාති බ්යඤ්ජනමධුරතාය කණ්ණානං සුඛා, සූචිවිජ්ඣනං විය කණ්ණසූලං න ජනෙති. අත්ථමධුරතාය සකලසරීරෙ කොපං අජනෙත්වා පෙමං ජනෙතීති පෙමනීයා. හදයං ගච්ඡති අප්පටිහඤ්ඤමානා සුඛෙන චිත්තං පවිසතීති හදයඞ්ගමා. ගුණපරිපුණ්ණතාය පුරෙ භවාති පොරී. පුරෙ සංවඩ්ඪනාරී විය සුකුමාරාතිපි පොරී. පුරස්ස එසාතිපි පොරී. පුරස්ස එසාති නගරවාසීනං කථාති අත්ථො. නගරවාසිනො හි යුත්තකථා හොන්ති , පිතිමත්තං පිතාති, මාතිමත්තං මාතාති, භාතිමත්තං භාතාති වදන්ති. එවරූපී කථා බහුනො ජනස්ස කන්තා හොතීති බහුජනකන්තා. කන්තභාවෙනෙව බහුනො ජනස්ස මනාපා චිත්තවුද්ධිකරාති බහුජනමනාපා.

9. අන්ධසුත්තවණ්ණනා

29. නවමෙ චක්ඛු න හොතීති පඤ්ඤාචක්ඛු න හොති. ඵාතිං කරෙය්යාති ඵීතං වඩ්ඪිතං කරෙය්ය. සාවජ්ජානවජ්ජෙති සදොසනිද්දොසෙ. හීනප්පණීතෙති අධමුත්තමෙ. කණ්හසුක්කසප්පටිභාගෙති කණ්හසුක්කායෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිබාහනතො පටිපක්ඛවසෙන සප්පටිභාගාති වුච්චන්ති. අයං පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපො – කුසලෙ ධම්මෙ ‘‘කුසලා ධම්මා’’ති ජානෙය්ය, අකුසලෙ ධම්මෙ ‘‘අකුසලා ධම්මා’’ති ජානෙය්ය. සාවජ්ජාදීසුපි එසෙව නයො. කණ්හසුක්කසප්පටිභාගෙසු පන කණ්හධම්මෙ ‘‘සුක්කසප්පටිභාගා’’ති ජානෙය්ය, සුක්කධම්මෙ ‘‘කණ්හසප්පටිභාගා’’ති යෙන පඤ්ඤාචක්ඛුනා ජානෙය්ය, තථාරූපම්පිස්ස චක්ඛු න හොතීති. ඉමිනා නයෙන සෙසවාරෙසුපි අත්ථො වෙදිතබ්බො.

න චෙව භොගා තථාරූපාති තථාජාතිකා භොගාපිස්ස න හොන්ති. න ච පුඤ්ඤානි කුබ්බතීති පුඤ්ඤානි ච න කරොති. එත්තාවතා භොගුප්පාදනචක්ඛුනො ච පුඤ්ඤකරණචක්ඛුනො ච අභාවො වුත්තො. උභයත්ථ කලිග්ගාහොති ඉධලොකෙ ච පරලොකෙ චාති උභයස්මිම්පි අපරද්ධග්ගාහො, පරාජයග්ගාහො හොතීති අත්ථො. අථ වා උභයත්ථ කලිග්ගාහොති උභයෙසම්පි දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකානං අත්ථානං කලිග්ගාහො, පරාජයග්ගාහොති අත්ථො. ධම්මාධම්මෙනාති දසකුසලකම්මපථධම්මෙනපි දසඅකුසලකම්මපථඅධම්මෙනපි. සඨොති කෙරාටිකො. භොගානි පරියෙසතීති භොගෙ ගවෙසති. ථෙය්යෙනකූටකම්මෙන, මුසාවාදෙන චූභයන්ති ථෙය්යාදීසු උභයෙන පරියෙසතීති අත්ථො. කථං? ථෙය්යෙන කූටකම්මෙන ච පරියෙසති, ථෙය්යෙන මුසාවාදෙන ච පරියෙසති , කූටකම්මෙන මුසාවාදෙන ච පරියෙසති. සඞ්ඝාතුන්ති සඞ්ඝරිතුං. ධම්මලද්ධෙහීති දසකුසලකම්මපථධම්මං අකොපෙත්වා ලද්ධෙහි. උට්ඨානාධිගතන්ති වීරියෙන අධිගතං. අබ්යග්ඝමානසොති නිබ්බිචිකිච්ඡචිත්තො. භද්දකං ඨානන්ති සෙට්ඨං දෙවට්ඨානං. න සොචතීති යස්මිං ඨානෙ අන්තොසොකෙන න සොචති.

10. අවකුජ්ජසුත්තවණ්ණනා

30. දසමෙ අවකුජ්ජපඤ්ඤොති අධොමුඛපඤ්ඤො. උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤොති උච්ඡඞ්ගසදිසපඤ්ඤො. පුථුපඤ්ඤොති විත්ථාරිකපඤ්ඤො. ආදිකල්යාණන්තිආදීසු ආදීති පුබ්බපට්ඨපනා. මජ්ඣන්ති කථාවෙමජ්ඣං. පරියොසානන්ති සන්නිට්ඨානං. ඉතිස්ස තෙ ධම්මං කථෙන්තා පුබ්බපට්ඨපනෙපි කල්යාණං භද්දකං අනවජ්ජමෙව කත්වා කථෙන්ති, වෙමජ්ඣෙපි පරියොසානෙපි. එත්ථ ච අත්ථි දෙසනාය ආදිමජ්ඣපරියොසානානි, අත්ථි සාසනස්ස. තත්ථ දෙසනාය තාව චතුප්පදිකගාථාය පඨමපදං ආදි, ද්වෙ පදානි මජ්ඣං, අවසානපදං පරියොසානං. එකානුසන්ධිකස්ස සුත්තස්ස නිදානං ආදි, අනුසන්ධි මජ්ඣං, ඉදමවොචාති අප්පනා පරියොසානං. අනෙකානුසන්ධිකස්ස පඨමො අනුසන්ධි ආදි, තතො පරං එකො වා අනෙකෙ වා මජ්ඣං, පච්ඡිමො පරියොසානං. අයං තාව දෙසනාය නයො. සාසනස්ස පන සීලං ආදි, සමාධි මජ්ඣං, විපස්සනා පරියොසානං. සමාධි වා ආදි, විපස්සනා මජ්ඣං, මග්ගො පරියොසානං. විපස්සනා වා ආදි, මග්ගො මජ්ඣං, ඵලං පරියොසානං. මග්ගො වා ආදි, ඵලං මජ්ඣං, නිබ්බානං පරියොසානං. ද්වෙ ද්වෙ වා කයිරමානෙ සීලසමාධයො ආදි, විපස්සනාමග්ගා මජ්ඣං, ඵලනිබ්බානානි පරියොසානං.

සාත්ථන්ති සාත්ථකං කත්වා දෙසෙන්ති. සබ්යඤ්ජනන්ති අක්ඛරපාරිපූරිං කත්වා දෙසෙන්ති. කෙවලපරිපුණ්ණන්ති සකලපරිපුණ්ණං අනූනං කත්වා දෙසෙන්ති. පරිසුද්ධන්ති පරිසුද්ධං නිජ්ජටං නිග්ගණ්ඨිං කත්වා දෙසෙන්ති. බ්රහ්මචරියං පකාසෙන්තීති එවං දෙසෙන්තා ච සෙට්ඨචරියභූතං සික්ඛත්තයසඞ්ගහිතං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං පකාසෙන්ති. නෙව ආදිං මනසි කරොතීති නෙව පුබ්බපට්ඨපනං මනසි කරොති.

කුම්භොති ඝටො. නිකුජ්ජොති අධොමුඛො ඨපිතො. එවමෙව ඛොති එත්ථ කුම්භො නිකුජ්ජො විය අවකුජ්ජපඤ්ඤො පුග්ගලො දට්ඨබ්බො, උදකාසිඤ්චනකාලො විය ධම්මදෙසනාය ලද්ධකාලො, උදකස්ස විවට්ටනකාලො විය තස්මිං ආසනෙ නිසින්නස්ස උග්ගහෙතුං අසමත්ථකාලො, උදකස්ස අසණ්ඨානකාලො විය වුට්ඨහිත්වා අසල්ලක්ඛණකාලො වෙදිතබ්බො.

ආකිණ්ණානීති පක්ඛිත්තානි. සතිසම්මොසාය පකිරෙය්යාති මුට්ඨස්සතිතාය විකිරෙය්ය. එවමෙව ඛොති එත්ථ උච්ඡඞ්ගො විය උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤො පුග්ගලො දට්ඨබ්බො, නානාඛජ්ජකානි විය නානප්පකාරං බුද්ධවචනං, උච්ඡඞ්ගෙ නානාඛජ්ජකානි ඛාදන්තස්ස නිසින්නකාලො විය තස්මිං ආසනෙ නිසින්නස්ස උග්ගණ්හනකාලො, වුට්ඨහන්තස්ස සතිසම්මොසා පකිරණකාලො විය තස්මා ආසනා වුට්ඨාය ගච්ඡන්තස්ස අසල්ලක්ඛණකාලො වෙදිතබ්බො.

උක්කුජ්ජොති උපරිමුඛො ඨපිතො. සණ්ඨාතීති පතිට්ඨහති. එවමෙව ඛොති එත්ථ උපරිමුඛො ඨපිතො කුම්භො විය පුථුපඤ්ඤො පුග්ගලො දට්ඨබ්බො, උදකස්ස ආසිත්තකාලො විය දෙසනාය ලද්ධකාලො, උදකස්ස සණ්ඨානකාලො විය තත්ථ නිසින්නස්ස උග්ගණ්හනකාලො, නො විවට්ටනකාලො විය වුට්ඨාය ගච්ඡන්තස්ස සල්ලක්ඛණකාලො වෙදිතබ්බො.

දුම්මෙධොති නිප්පඤ්ඤො. අවිචක්ඛණොති සංවිදහනපඤ්ඤාය රහිතො. ගන්තාති ගමනසීලො. සෙය්යො එතෙන වුච්චතීති එතස්මා පුග්ගලා උත්තරිතරොති වුච්චති. ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නොති නවලොකුත්තරධම්මස්ස අනුධම්මං සහ සීලෙන පුබ්බභාගපටිපදං පටිපන්නො. දුක්ඛස්සාති වට්ටදුක්ඛස්ස. අන්තකරො සියාති කොටිකරො පරිච්ඡෙදකරො පරිවටුමකරො භවෙය්යාති.

පුග්ගලවග්ගො තතියො.