📜

4. සමචිත්තවග්ගවණ්ණනා

33. චතුත්ථස්ස පඨමෙ අසප්පුරිසභූමීති අසප්පුරිසානං පතිට්ඨානට්ඨානං. සප්පුරිසභූමියම්පි එසෙව නයො. අකතඤ්ඤූති කතං න ජානාති. අකතවෙදීති කතං පාකටං කත්වා න ජානාති. උපඤ්ඤාතන්ති වණ්ණිතං ථොමිතං පසත්ථං. යදිදන්ති යා අයං. අකතඤ්ඤුතා අකතවෙදිතාති පරෙන කතස්ස උපකාරස්ස අජානනඤ්චෙව පාකටං කත්වා අජානනඤ්ච. කෙවලාති සකලා. සුක්කපක්ඛෙපි වුත්තනයෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො.

34. දුතියෙ මාතු ච පිතු චාති ජනකමාතු ච ජනකපිතු ච. එකෙන, භික්ඛවෙ, අංසෙන මාතරං පරිහරෙය්යාති එකස්මිං අංසකූටෙ ඨපෙත්වා මාතරං පටිජග්ගෙය්ය. එකෙන අංසෙන පිතරං පරිහරෙය්යාති එකස්මිං අංසකූටෙ ඨපෙත්වා පිතරං පටිජග්ගෙය්ය. වස්සසතායුකො වස්සසතජීවීති වස්සසතායුකකාලෙ ජාතො සකලං වස්සසතං ජීවන්තො. ඉදං වුත්තං හොති – සචෙ පුත්තො නාම ‘‘මාතාපිතූනං පටිකරිස්සාමී’’ති උට්ඨාය සමුට්ඨාය දක්ඛිණෙ අංසකූටෙ මාතරං, වාමෙ පිතරං ඨපෙත්වා වස්සසතායුකො සකලම්පි වස්සසතං ජීවමානො පරිහරෙය්ය. සො ච නෙසං උච්ඡාදනපරිමද්දනන්හාපනසම්බාහනෙනාති සො ච පුත්තො නෙසං මාතාපිතූනං අංසකූටෙසු ඨිතානංයෙව දුග්ගන්ධපටිවිනොදනත්ථං සුගන්ධකරණෙන උච්ඡාදනෙන, පරිස්සමවිනොදනත්ථං හත්ථපරිමද්දනෙන, සීතුණ්හකාලෙ ච උණ්හොදකසීතොදකන්හාපනෙන, හත්ථපාදාදීනං ආකඩ්ඪනපරිකඩ්ඪනසඞ්ඛාතෙන සම්බාහනෙන උපට්ඨානං කරෙය්ය. තෙ ච තත්ථෙවාති තෙ ච මාතාපිතරො තත්ථෙව තස්ස අංසකූටෙසු නිසින්නාව මුත්තකරීසං චජෙය්යුං. නත්වෙව,භික්ඛවෙති, භික්ඛවෙ, එවම්පි නත්වෙව මාතාපිතූනං කතං වා හොති පටිකතං වා.

ඉස්සරාධිපච්චෙ රජ්ජෙති චක්කවත්තිරජ්ජං සන්ධායෙවමාහ. ආපාදකාති වඩ්ඪකා අනුපාලකා. පුත්තා හි මාතාපිතූහි වඩ්ඪිතා චෙව අනුපාලිතා ච. පොසකාති හත්ථපාදෙ වඩ්ඪෙත්වා හදයලොහිතං පායෙත්වා පොසකා. පුත්තා හි මාතාපිතූහි පුට්ඨා භතා අන්නපානාදීහි පටිජග්ගිතා. ඉමස්ස ලොකස්ස දස්සෙතාරොති සචෙ හි මාතාපිතරො ජාතදිවසෙයෙව පුත්තං පාදෙ ගහෙත්වා අරඤ්ඤෙ වා නදියං වා පපාතෙ වා ඛිපෙය්යුං, ඉමස්මිං ලොකෙ ඉට්ඨානිට්ඨාරම්මණං න පස්සෙය්ය. එවං අකත්වා ආපාදිතත්තා පොසිතත්තා එස ඉමස්මිං ලොකෙ ඉට්ඨානිට්ඨාරම්මණං මාතාපිතරො නිස්සාය පස්සතීති ත්යාස්ස ඉමස්ස ලොකස්ස දස්සෙතාරො නාම හොන්ති. සමාදපෙතීති ගණ්හාපෙති. ඉමස්මිං සුත්තෙ සද්ධාසීලචාගපඤ්ඤා ලොකියලොකුත්තරමිස්සකා කථිතා. ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරසදිසොව භික්ඛු තෙසු පතිට්ඨාපෙති නාමාති වෙදිතබ්බො.

35. තතියෙ තෙනුපසඞ්කමීති සො හි බ්රාහ්මණො ‘‘සමණො කිර ගොතමො කථිතං විස්සජ්ජෙති, පුච්ඡායස්ස විරජ්ඣනං නාම නත්ථි. අහමස්ස විරජ්ඣනපඤ්හං අභිසඞ්ඛරිස්සාමී’’ති පණීතභොජනං භුඤ්ජිත්වා ගබ්භද්වාරං පිදහිත්වා නිසින්නො චින්තෙතුං ආරභි. අථස්ස එතදහොසි – ‘‘ඉමස්මිං ඨානෙ උච්චාසද්දමහාසද්දො වත්තති, චිත්තං න එකග්ගං හොති, භූමිඝරං කාරෙස්සාමී’’ති භූමිඝරං කාරෙත්වා තත්ථ පවිසිත්වා – ‘‘එවං පුට්ඨො එවං කථෙස්සති, එවං පුට්ඨො එවං කථෙස්සතී’’ති එකං ගණ්හිත්වා එකං විස්සජ්ජෙන්තො සකලදිවසං කිඤ්චි පස්සිතුං නාසක්ඛි. තස්ස ඉමිනාව නීහාරෙන චත්තාරො මාසා වීතිවත්තා. සො චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන උභතොකොටිකං පඤ්හං නාම අද්දස. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘අහං සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා ‘කිංවාදී භව’න්ති පුච්ඡිස්සාමි. සචෙ ‘කිරියවාදිම්හී’ති වක්ඛති, ‘සබ්බාකුසලානං නාම තුම්හෙ කිරියං වදෙථා’ති නං නිග්ගණ්හිස්සාමි. සචෙ ‘අකිරියවාදිම්හී’ති වක්ඛති, ‘කුසලධම්මානං නාම තුම්හෙ අකිරියං වදෙථා’ති නං නිග්ගණ්හිස්සාමි. ඉදඤ්හි උභතොකොටිකං පඤ්හං පුට්ඨො නෙව උග්ගිලිතුං සක්ඛිස්සති න නිග්ගිලිතුං. එවං මම ජයො භවිස්සති, සමණස්ස ගොතමස්ස පරාජයො’’ති උට්ඨාය අප්ඵොටෙත්වා භූමිඝරා නික්ඛම්ම ‘‘එවරූපං පඤ්හං පුච්ඡන්තෙන න එකකෙන ගන්තුං වට්ටතී’’ති නගරෙ ඝොසනං කාරෙත්වා සකලනාගරෙහි පරිවුතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි. කිංවාදීති කිංලද්ධිකො. කිමක්ඛායීති කිං නාම සාවකානං පටිපදං අක්ඛායීති පුච්ඡි. අථස්ස භගවා චතූහි මාසෙහි පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා ‘‘දිට්ඨො මෙ සමණස්ස ගොතමස්ස පරාජයපඤ්හො’’ති මානං පග්ගය්හ ආගතභාවං ඤත්වා එකපදෙනෙව තං පඤ්හං භින්දන්තො කිරියවාදී චාහං, බ්රාහ්මණාතිආදිමාහ. අථ බ්රාහ්මණො අත්තනො මානං අපනෙත්වා භගවන්තං ආයාචන්තො යථාකථං පනාතිආදිමාහ. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

36. චතුත්ථෙ දක්ඛිණෙය්යාති දක්ඛිණා වුච්චති දානං, තස්ස පටිග්ගහණයුත්තා කති පුග්ගලාති පුච්ඡති. සෙඛොති ඉමිනා සත්ත සෙක්ඛෙ දස්සෙති. එත්ථ ච සීලවන්තපුථුජ්ජනොපි සොතාපන්නෙනෙව සඞ්ගහිතො. ආහුනෙය්යා යජමානානං හොන්තීති දානං දදන්තානං ආහුනස්ස අරහා දානපටිග්ගාහකා නාම හොන්තීති අත්ථො. ඛෙත්තන්ති වත්ථු පතිට්ඨා, පුඤ්ඤස්ස විරුහනට්ඨානන්ති අත්ථො.

37. පඤ්චමෙ පුබ්බාරාමෙති සාවත්ථිතො පුරත්ථිමදිසාභාගෙ ආරාමෙ. මිගාරමාතුපාසාදෙති විසාඛාය උපාසිකාය පාසාදෙ. සා හි මිගාරසෙට්ඨිනා මාතුට්ඨානෙ ඨපිතත්තාපි, සබ්බජෙට්ඨකස්ස පුත්තස්ස අය්යකසෙට්ඨිනොව සමානනාමකත්තාපි මිගාරමාතාති වුච්චති. තාය කාරිතො සහස්සගබ්භො පාසාදො මිගාරමාතුපාසාදො නාම. ථෙරො තස්මිං විහරති. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තොති තස්මිං පාසාදෙ විහරන්තො ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරො.

භික්ඛූ ආමන්තෙසීති කස්මිං කාලෙ ආමන්තෙසි? කානිචි හි සුත්තානි පුරෙභත්තෙ භාසිතානි අත්ථි, කානිචි පච්ඡාභත්තෙ, කානිචි පුරිමයාමෙ, කානිචි මජ්ඣිමයාමෙ, කානිචි පච්ඡිමයාමෙ. ඉදං පන සමචිත්තපටිපදාසුත්තං පච්ඡාභත්තෙ භාසිතං. තස්මා සායන්හසමයෙ ආමන්තෙසි.

න කෙවලං චෙතං ථෙරෙනෙව භාසිතං, තථාගතෙනාපි භාසිතං. කත්ථ නිසීදිත්වාති? විසාඛාය රතනපාසාදෙ නිසීදිත්වා. තථාගතො හි පඨමබොධියං වීසති වස්සානි අනිබද්ධවාසො හුත්වා යත්ථ යත්ථ ඵාසුකං හොති, තත්ථ තත්ථෙව ගන්ත්වා වසි. පඨමං අන්තොවස්සඤ්හි ඉසිපතනෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙත්වා අට්ඨාරස මහාබ්රහ්මකොටියො අමතපානං පායෙත්වා බාරාණසිං උපනිස්සාය ඉසිපතනෙ වසි. දුතියං අන්තොවස්සං රාජගහං උපනිස්සාය වෙළුවනෙ, තතියචතුත්ථානිපි තත්ථෙව, පඤ්චමං අන්තොවස්සං වෙසාලිං උපනිස්සාය මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං, ඡට්ඨං අන්තොවස්සං මකුලපබ්බතෙ, සත්තමං තාවතිංසභවනෙ, අට්ඨමං භග්ගෙ සුසුමාරගිරං නිස්සාය භෙසකළාවනෙ, නවමං කොසම්බියං, දසමං පාලිලෙය්යකෙ වනසණ්ඩෙ, එකාදසමං නාලායං බ්රාහ්මණගාමෙ, ද්වාදසමං වෙරඤ්ජායං, තෙරසමං චාලියපබ්බතෙ, චුද්දසමං ජෙතවනෙ, පඤ්චදසමං කපිලවත්ථුස්මිං, සොළසමං ආළවකං දමෙත්වා චතුරාසීතිපාණසහස්සානි අමතපානං පායෙත්වා ආළවියං, සත්තරසමං රාජගහෙයෙව, අට්ඨාරසමං චාලියපබ්බතෙයෙව, තථා එකූනවීසතිමං, වීසතිමං පන අන්තොවස්සං රාජගහංයෙව උපනිස්සාය වසි. එවං වීසති වස්සානි අනිබද්ධවාසො හුත්වා යත්ථ යත්ථ ඵාසුකං හොති, තත්ථ තත්ථෙව වසි.

තතො පට්ඨාය පන ද්වෙ සෙනාසනානි ධුවපරිභොගානි අකාසි. කතරානි ද්වෙ? ජෙතවනඤ්ච පුබ්බාරාමඤ්ච. කස්මා? ද්වින්නං කුලානං ගුණමහන්තතාය. අනාථපිණ්ඩිකස්ස හි විසාඛාය ච ගුණං සන්ධාය ගුණං පටිච්ච සත්ථා තානි සෙනාසනානි ධුවපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජි. උතුවස්සං චාරිකං චරිත්වාපි හි අන්තොවස්සෙ ද්වීසුයෙව සෙනාසනෙසු වසති. එවං වසන්තො පන ජෙතවනෙ රත්තිං වසිත්වා පුනදිවසෙ භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො දක්ඛිණද්වාරෙන සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිත්වා පාචීනද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා පුබ්බාරාමෙ දිවාවිහාරං කරොති. පුබ්බාරාමෙ රත්තිං වසිත්වා පුනදිවසෙ පාචීනද්වාරෙන සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිත්වා දක්ඛිණද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා ජෙතවනෙ දිවාවිහාරං කරොති. තස්මිං පන දිවසෙ සම්මාසම්බුද්ධො ජෙතවනෙයෙව වසි. යත්ථ කත්ථචි වසන්තස්ස චස්ස පඤ්චවිධකිච්චං අවිජහිතමෙව හොති. තං හෙට්ඨා විත්ථාරිතමෙව. තෙසු කිච්චෙසු පච්ඡිමයාමකිච්චකාලෙ භගවා ලොකං ඔලොකෙන්තො සාවත්ථිවාසීනඤ්ච සමන්තා ච සාවත්ථියා ගාවුතඅඩ්ඪයොජනයොජනපරමෙ ඨානෙ අපරිමාණානං සත්තානං අභිසමයභාවං අද්දස.

තතො ‘‘කස්මිං නු ඛො කාලෙ අභිසමයො භවිස්සතී’’ති ඔලොකෙන්තො ‘‘සායන්හසමයෙ’’ති දිස්වා ‘‘මයි නු ඛො කථෙන්තෙ අභිසමයො භවිස්සති, සාවකෙ කථෙන්තෙ භවිස්සතී’’ති ‘‘සාරිපුත්තත්ථෙරෙ කථෙන්තෙ භවිස්සතී’’ති අද්දස. තතො ‘‘කත්ථ නිසීදිත්වා කථෙන්තෙ භවිස්සතී’’ති ඔලොකෙන්තො ‘‘විසාඛාය රතනපාසාදෙ නිසීදිත්වා’’ති දිස්වා ‘‘බුද්ධානං නාම තයො සාවකසන්නිපාතා හොන්ති, අග්ගසාවකානං එකො. තෙසු අජ්ජ ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරස්ස සාවකසන්නිපාතො භවිස්සතී’’ති අද්දස. දිස්වා පාතොව සරීරපටිජග්ගනං කත්වා නිවත්ථනිවාසනො සුගතචීවරං පාරුපිත්වා සෙලමයපත්තං ආදාය භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො දක්ඛිණද්වාරෙන නගරං පවිසිත්වා පිණ්ඩාය චරන්තො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සුලභපිණ්ඩපාතං කත්වා වාතප්පහතා විය නාවා පටිනිවත්තිත්වා දක්ඛිණද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා බහිද්වාරෙ අට්ඨාසි. තතො අසීති මහාසාවකා භික්ඛුනිපරිසා උපාසකපරිසා උපාසිකාපරිසාති චතස්සො පරිසා සත්ථාරං පරිවාරයිංසු.

සත්ථා සාරිපුත්තත්ථෙරං ආමන්තෙසි – ‘‘සාරිපුත්ත, තයා පුබ්බාරාමං ගන්තුං වට්ටති, තව ච පරිසං ගහෙත්වා ගච්ඡාහී’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ථෙරො අත්තනො පරිවාරෙහි පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි පරිවුතො පුබ්බාරාමං අගමාසි. එතෙනෙව නියාමෙන අසීති මහාසාවකෙ පුබ්බාරාමමෙව පෙසෙත්වා සයං එකෙන ආනන්දත්ථෙරෙනෙව සද්ධිං ජෙතවනං අගමාසි. ආනන්දත්ථෙරොපි විහාරෙ සත්ථු වත්තං කත්වා වන්දිත්වා ‘‘පුබ්බාරාමං ගච්ඡාමි, භන්තෙ’’ති ආහ. එවං කරොහි ආනන්දාති. සත්ථාරං වන්දිත්වා තත්ථෙව අගමාසි. සත්ථා එකකොව ජෙතවනෙ ඔහීනො.

තං දිවසඤ්හි චතස්සො පරිසා ථෙරස්සෙව ධම්මකථං සොතුකාමා අහෙසුං. කොසලමහාරාජාපි බලකායෙන පරිවුතො පුබ්බාරාමමෙව ගතො. තථා පඤ්චසතඋපාසකපරිවාරො අනාථපිණ්ඩිකො. විසාඛා පන මහාඋපාසිකා ද්වීහි ජඞ්ඝසහස්සෙහි පරිවුතො අගමාසි. සත්තපණ්ණාසාය කුලසතසහස්සානං වසනට්ඨානෙ සාවත්ථිනගරෙ ගෙහපාලකදාරකෙ ඨපෙත්වා සෙසජනො ගන්ධචුණ්ණමාලාදීනි ගහෙත්වා පුබ්බාරාමමෙව අගමාසි. චතූසු ද්වාරගාමෙසු ගාවුතඅඩ්ඪයොජනයොජනපරමට්ඨානෙ සබ්බෙයෙව මනුස්සා ගන්ධචුණ්ණමාලාදිහත්ථා පුබ්බාරාමමෙව අගමංසු. සකලවිහාරො මිස්සකපුප්ඵෙහි අභිකිණ්ණො විය අහොසි.

ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරොපි ඛො විහාරං ගන්ත්වා විහාරපරිවෙණෙ අඞ්ගණට්ඨානෙ අට්ඨාසි. භික්ඛූ ථෙරස්ස ආසනං පඤ්ඤාපයිංසු. ථෙරො තත්ථ නිසීදිත්වා උපට්ඨාකත්ථෙරෙන වත්තෙ කතෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ඔවාදං කත්වා ගන්ධකුටිං පවිසිත්වා සමාපත්තිං අප්පෙත්වා නිසීදි. සො පරිච්ඡින්නකාලවසෙන සමාපත්තිතො වුට්ඨාය අචිරවතිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙත්වා පටිප්පස්සද්ධදරථො ඔතිණ්ණතිත්ථෙනෙව උත්තරිත්වා නිවත්ථනිවාසනො සඞ්ඝාටිං පාරුපිත්වා අට්ඨාසි. භික්ඛුසඞ්ඝොපි සම්මුඛසම්මුඛට්ඨානෙන ඔතරිත්වා සරීරෙ රජොජල්ලං පවාහෙත්වා පච්චුත්තරිත්වා ථෙරං පරිවාරයිංසු. අන්තොවිහාරෙපි ථෙරස්ස ධම්මාසනං පඤ්ඤාපයිංසු. චතස්සොපි පරිසා අත්තනො අත්තනො ඔකාසං ඤත්වා මග්ගං ඨපෙත්වා නිසීදිංසු. සාරිපුත්තත්ථෙරොපි පඤ්චභික්ඛුසතපරිවාරො ධම්මසභං ආගන්ත්වා සීහමත්ථකප්පතිට්ඨිතෙ සමුස්සිතසෙතච්ඡත්තෙ රතනපල්ලඞ්කෙ චිත්තබීජනිං ගහෙත්වා පුරත්ථාභිමුඛො නිසීදි. නිසීදිත්වා පරිසං ඔලොකෙත්වා – ‘‘මහතී වතායං පරිසා, ඉමිස්සා න අප්පමත්තිකා පරිත්තකධම්මදෙසනා අනුච්ඡවිකා, කතරධම්මදෙසනා නු ඛො අනුච්ඡවිකා භවිස්සතී’’ති තීණි පිටකානි ආවජ්ජමානො ඉමං සංයොජනපරියාය ධම්මදෙසනං අද්දස.

එවං දෙසනං සල්ලක්ඛෙත්වා තං දෙසෙතුකාමො භික්ඛූ ආමන්තෙසි ආවුසො, භික්ඛවෙති. ආවුසොති හි අවත්වා, භික්ඛවෙති වචනං බුද්ධාලාපො නාම හොති, අයං පනායස්මා ‘‘දසබලෙන සමානං ආලපනං න කරිස්සාමී’’ති සත්ථු ගාරවවසෙන සාවකාලාපං කරොන්තො, ‘‘ආවුසො භික්ඛවෙ’’ති ආහ. එතදවොචාති එතං ‘‘අජ්ඣත්තසංයොජනඤ්ච, ආවුසො, පුග්ගලං දෙසෙස්සාමි බහිද්ධාසංයොජනඤ්චා’’ති ධම්මදෙසනාපදං අවොච.

තස්මිං පන රතනපාසාදෙ අධිවත්ථො එකො සොතාපන්නො දෙවපුත්තො අත්ථි, සො බුද්ධෙහි වා සාවකෙහි වා දෙසනාය ආරද්ධමත්තායයෙව ජානාති – ‘‘අයං දෙසනා උත්තානිකා භවිස්සති, අයං ගම්භීරා. අයං ඣානනිස්සිතා භවිස්සති, අයං විපස්සනානිස්සිතා. අයං මග්ගනිස්සිතා අයං ඵලනිස්සිතා, අයං නිබ්බානනිස්සිතා’’ති. සො තස්මිම්පි දිවසෙ ථෙරෙන දෙසනාය ආරද්ධමත්තාය එවං අඤ්ඤාසි – ‘‘යෙන නීහාරෙන මය්හං අය්යෙන ධම්මසෙනාපතිනා සාරිපුත්තත්ථෙරෙන දෙසනා ආරද්ධා, අයං දෙසනා විපස්සනාගාළ්හා භවිස්සති, ඡහි මුඛෙහි විපස්සනං කථෙස්සති. දෙසනාපරියොසානෙ කොටිසතසහස්සදෙවතා අරහත්තං පාපුණිස්සන්ති, සොතාපන්නාදීනං පන දෙවමනුස්සානං පරිච්ඡෙදො න භවිස්සති. දෙසනාය අනුච්ඡවිකං කත්වා මය්හං අය්යස්ස සාධුකාරං දස්සාමී’’ති දෙවානුභාවෙන මහන්තං සද්දං කත්වා – ‘‘සාධු සාධු අය්යා’’ති ආහ.

දෙවරාජෙන සාධුකාරෙ දින්නෙ පරිවාරකපාසාදසහස්සෙ අධිවත්ථා දෙවතා සබ්බාව සාධුකාරං අදංසු. තාසං සාධුකාරසද්දෙන සබ්බා පුබ්බාරාමෙ වසනදෙවතා, තාසං සද්දෙන ගාවුතමත්තෙ දෙවතා, තතො අඩ්ඪයොජනෙ යොජනෙති එතෙනුපායෙන එකචක්කවාළෙ, ද්වීසු චක්කවාළෙසු, තීසු චක්කවාළෙසූති දසසහස්සචක්කවාළෙසු දෙවතා සාධුකාරමදංසු. තාසං සාධුකාරසද්දෙන පථවිට්ඨකනාගා ච ආකාසට්ඨකදෙවතා ච. තතො අබ්භවලාහකා, උණ්හවලාහකා, සීතවලාහකා, වස්සවලාහකා, චාතුමහාරාජිකා චත්තාරො මහාරාජානො, තාවතිංසා දෙවතා, සක්කො දෙවරාජා, යාමා දෙවතා, සුයාමො දෙවරාජා , තුසිතා දෙවතා, සන්තුසිතො දෙවරාජා, නිම්මානරතී දෙවතා, සුනිම්මිතො දෙවරාජා, වසවත්තී දෙවතා, වසවත්තී දෙවරාජා, බ්රහ්මපාරිසජ්ජා, බ්රහ්මපුරොහිතා, මහාබ්රහ්මානො, පරිත්තාභා, අප්පමාණාභා, ආභස්සරා, පරිත්තසුභා, අප්පමාණසුභා, සුභකිණ්හා, වෙහප්ඵලා, අවිහා, අතප්පා, සුදස්සා, සුදස්සී, අකනිට්ඨා දෙවතාති අසඤ්ඤෙ ච අරූපාවචරසත්තෙ ච ඨපෙත්වා සොතායතනපවත්තිට්ඨානෙ සබ්බා දෙවතා සාධුකාරමදංසු.

තතො ඛීණාසවමහාබ්රහ්මානො – ‘‘මහා වතායං සාධුකාරසද්දො, පථවිතලතො පට්ඨාය යාව අකනිට්ඨලොකං ආගතො, කිමත්ථං නු ඛො එසො’’ති ආවජ්ජෙන්තො ‘‘ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරො පුබ්බාරාමෙ විසාඛාය රතනපාසාදෙ නිසීදිත්වා සංයොජනපරියායධම්මදෙසනමාරභි, අම්හෙහිපි තත්ථ කායසක්ඛීහි භවිතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා තත්ථ අගමංසු. පුබ්බාරාමො දෙවතාහි පරිපුණ්ණො, සමන්තා පුබ්බාරාමස්ස ගාවුතං අඩ්ඪයොජනං, යොජනන්ති සකලචක්කවාළං හෙට්ඨා පථවිතලෙන තිරියං චක්කවාළපරියන්තෙන පරිච්ඡින්නං දසහි චක්කවාළසහස්සෙහි සන්නිපතිතාහි දෙවතාහි නිරන්තරමහොසි, ආරග්ගනිතුදනමත්තෙ ඨානෙ උපරිමකොටියා සට්ඨි දෙවතා සුඛුමත්තභාවෙ මාපෙත්වා අට්ඨංසු.

අථායස්මා සාරිපුත්තො ‘‘මහන්තං වතිදං හලාහලං, කිං නු ඛො එත’’න්ති ආවජ්ජෙන්තො දසසහස්සචක්කවාළෙ ඨිතානං දෙවතානං එකචක්කවාළෙ සන්නිපතිතභාවං අද්දස. අථ යස්මා බුද්ධානං අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි, පරිසපරිමාණෙනෙව පස්සන්ති චෙව සද්දඤ්ච සාවෙන්ති. සාවකානං පන අධිට්ඨානං වට්ටති. තස්මා ථෙරො සමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා සමාපත්තිතො වුට්ඨාය මහග්ගතචිත්තෙන අධිට්ඨාසි – ‘‘චක්කවාළපරියන්තා පරිසා සබ්බාපි මං පස්සතු, ධම්මඤ්ච මෙ දෙසෙන්තස්ස සද්දං සුණාතූ’’ති. අධිට්ඨිතකාලතො පට්ඨාය දක්ඛිණජාණුපස්සෙ ච චක්කවාළමුඛවට්ටියඤ්ච නිසීදිත්වා ‘‘ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරො නාම කීදිසො දීඝො රස්සො සාමො ඔදාතො’’ති වත්තබ්බකාරණං නාහොසි, සබ්බෙසම්පි සබ්බදිසාසු නිසින්නානං අභිමුඛෙයෙව පඤ්ඤායිත්ථ, නභමජ්ඣෙ ඨිතචන්දො විය අහොසි. ධම්මං දෙසෙන්තස්සාපිස්ස දක්ඛිණජාණුපස්සෙ ච චක්කවාළමුඛවට්ටියඤ්ච නිසින්නා සබ්බෙ එකකංසෙනෙව සද්දං සුණිංසු.

එවං අධිට්ඨහිත්වා ථෙරො අජ්ඣත්තසංයොජනඤ්ච, ආවුසොති ඉමං ධම්මදෙසනං ආරභි. තත්ථ අජ්ඣත්තන්ති කාමභවො. බහිද්ධාති රූපාරූපභවො. කිඤ්චාපි හි සත්තා කාමභවෙ අප්පං කාලං වසන්ති කප්පස්ස චතුත්ථමෙව කොට්ඨාසං, ඉතරෙසු තීසු කොට්ඨාසෙසු කාමභවො සුඤ්ඤො හොති තුච්ඡො, රූපභවෙ බහුං කාලං වසන්ති, තථාපි තෙසං යස්මා කාමභවෙ චුතිපටිසන්ධියො බහුකා හොන්ති, අප්පකා රූපාරූපභවෙසු. යත්ථ ච චුතිපටිසන්ධියො බහුකා, තත්ථ ආලයොපි පත්ථනාපි අභිලාසොපි බහු හොති. යත්ථ අප්පා, තත්ථ අප්පො. තස්මා කාමභවො අජ්ඣත්තං නාම ජාතං, රූපාරූපභවා බහිද්ධා නාම. ඉති අජ්ඣත්තසඞ්ඛාතෙ කාමභවෙ ඡන්දරාගො අජ්ඣත්තසංයොජනං නාම, බහිද්ධාසඞ්ඛාතෙසු රූපාරූපභවෙසු ඡන්දරාගො බහිද්ධාසංයොජනං නාම. ඔරම්භාගියානි වා පඤ්ච සංයොජනානි අජ්ඣත්තසංයොජනං නාම, උද්ධම්භාගියානි පඤ්ච බහිද්ධාසංයොජනං නාම. තත්රායං වචනත්ථො – ඔරං වුච්චති කාමධාතු, තත්ථ උපපත්තිනිප්ඵාදනතො තං ඔරං භජන්තීති ඔරම්භාගියානි . උද්ධං වුච්චති රූපාරූපධාතු, තත්ථ උපපත්තිනිප්ඵාදනතො තං උද්ධං භජන්තීති උද්ධම්භාගියානි.

එවං වුත්තප්පභෙදෙන අජ්ඣත්තසංයොජනෙන සංයුත්තො පුග්ගලො අජ්ඣත්තසංයොජනො, බහිද්ධාසංයොජනෙන සංයුත්තො පුග්ගලො බහිද්ධාසංයොජනො. උභයම්පි චෙතං න ලොකියස්ස වට්ටනිස්සිතමහාජනස්ස නාමං. යෙසං පන භවො ද්වෙධා පරිච්ඡින්නො, තෙසං සොතාපන්නසකදාගාමිඅනාගාමීනං අරියසාවකානං එතං නාමං. යථා හි මහාඅරඤ්ඤෙ ඛදිරවනසාලවනාදීනි ථම්භො තුලාසඞ්ඝාටොති නාමං න ලභන්ති, ඛදිරවනං සාලවනන්ති නාමමෙව ලභන්ති. යදා පන තතො රුක්ඛා තිණ්හාය කුඨාරියා ඡින්දිත්වා ථම්භාදිසණ්ඨානෙන තච්ඡිතා හොන්ති, තදා ථම්භො තුලාසඞ්ඝාටොති නාමං ලභන්ති. එවමෙවං අපරිච්ඡින්නභවො බහලකිලෙසො පුථුජ්ජනො එතං නාමං න ලභති, භවං පරිච්ඡින්දිත්වා කිලෙසෙ තනුකෙ කත්වා ඨිතා සොතාපන්නාදයොව ලභන්ති.

ඉමස්ස ච පනත්ථස්ස විභාවනත්ථං ඉදං වච්ඡකසාලොපමං වෙදිතබ්බං. වච්ඡකසාලං හි කත්වා අන්තො ඛාණුකෙ කොට්ටෙත්වා වච්ඡකෙ යොත්තෙහි බන්ධිත්වා තෙසු උපනිබන්ධන්ති, යොත්තෙසු අප්පහොන්තෙසු කණ්ණෙසුපි ගහෙත්වා තත්ථ වච්ඡකෙ පවෙසෙන්ති, අන්තොසාලාය ඔකාසෙ අප්පහොන්තෙ බහි ඛාණුකෙ කොට්ටෙත්වාපි එවමෙව කරොන්ති. තත්ථ කොචි අන්තොබද්ධො වච්ඡකො බහිනිපන්නො හොති, කොචි බහිබද්ධො අන්තොනිපන්නො, කොචි අන්තොබද්ධො අන්තොව නිපන්නො, කොචි බහිබද්ධො බහියෙව නිපන්නො. කොචි අන්තොපි අබද්ධොව චරති, බහිපි අබද්ධොව. තත්ථ අන්තොබද්ධස්ස බහිනිපන්නස්ස බන්ධනං දීඝං හොති. සො හි උණ්හාදිපීළිතො නික්ඛමිත්වා බහි වච්ඡකානං අබ්භන්තරෙ නිපජ්ජති. බහිබද්ධෙ අන්තොනිපන්නෙපි එසෙව නයො. යො පන අන්තොබද්ධො අන්තොනිපන්නො, තස්ස බන්ධනං රස්සං හොති. බහිබද්ධෙ බහිනිපන්නෙපි එසෙව නයො. උභොපි හි තෙ දිවසම්පි ඛාණුකං අනුපරිගන්ත්වා තත්ථෙව සයන්ති. යො පන අන්තො අබද්ධො තත්ථෙව වච්ඡකානං අන්තරෙ විචරති. අයං සීලවා වච්ඡකො කණ්ණෙ ගහෙත්වා වච්ඡකානං අන්තරෙ විස්සට්ඨො දිවසම්පි අඤ්ඤත්ථ අගන්ත්වා තත්ථෙව චරති. බහි අබද්ධෙ තත්ථෙව විචරන්තෙපි එසෙව නයො.

තත්ථ වච්ඡකසාලා විය තයො භවා වෙදිතබ්බා. වච්ඡකසාලායං ඛාණුකා විය අවිජ්ජාඛාණුකො. වච්ඡකබන්ධනයොත්තං විය දස සංයොජනානි. වච්ඡකා විය තීසු භවෙසු නිබ්බත්තසත්තා . අන්තොබද්ධො බහිසයිතවච්ඡකො විය රූපාරූපභවෙසු සොතාපන්නසකදාගාමිනො. තෙ හි කිඤ්චාපි තත්ථෙව වසන්ති, සංයොජනං පන තෙසං කාමාවචරූපනිබද්ධමෙව. කෙනට්ඨෙන? අප්පහීනට්ඨෙන. රූපාරූපභවෙසු පුථුජ්ජනොපි එතෙහෙව සඞ්ගහිතො. සොපි හි කිඤ්චාපි තත්ථ වසති, සංයොජනං පනස්ස කාමාවචරූපනිබද්ධමෙව. බහිබද්ධො අන්තොසයිතවච්ඡකො විය කාමාවචරෙ අනාගාමී. සො හි කිඤ්චාපි කාමාවචරෙ වසති, සංයොජනං පනස්ස රූපාරූපභවූපනිබද්ධමෙව. අන්තොබද්ධො අන්තොනිපන්නො විය කාමාවචරෙ සොතාපන්නසකදාගාමිනො. තෙ හි සයම්පි කාමාවචරෙ වසන්ති, සංයොජනම්පි තෙසං කාමාවචරූපනිබද්ධමෙව. බහිබද්ධො බහිනිපන්නො විය රූපාරූපභවෙසු අනාගාමී. සො හි සයම්පි තත්ථ වසති, සංයොජනම්පිස්ස රූපාරූපභවූපනිබද්ධමෙව. අන්තොඅබද්ධො අන්තොවිචරණවච්ඡකො විය කාමාවචරෙ ඛීණාසවො. බහිඅබද්ධො බහිවිචරණවච්ඡකො විය රූපාරූපභවෙ ඛීණාසවො. සංයොජනෙසු පන සක්කායදිට්ඨි විචිකිච්ඡා සීලබ්බතපරාමාසොති ඉමානි තීණි ගච්ඡන්තං නිවාරෙන්ති, ගතං පටිආනෙන්ති. කාමච්ඡන්දො බ්යාපාදොති ඉමානි පන ද්වෙ සංයොජනානි සමාපත්තියා වා අවික්ඛම්භෙත්වා මග්ගෙන වා අසමුච්ඡින්දිත්වා රූපාරූපභවෙ නිබ්බත්තිතුං න සක්කොති.

කතමො චාවුසොති ඉදං ථෙරො යථා නාම පුරිසො ද්වෙ රතනපෙළා පස්සෙ ඨපෙත්වා සම්පත්තපරිසාය ද්වෙ හත්ථෙ පූරෙත්වා සත්තවිධං රතනං භාජෙත්වා දදෙය්ය, එවං පඨමං රතනපෙළං දත්වා දුතියම්පි තථෙව දදෙය්ය. එවමෙවං ‘‘අජ්ඣත්තසංයොජනඤ්ච, ආවුසො, පුග්ගලං දෙසෙස්සාමි බහිද්ධාසංයොජනඤ්චා’’ති ඉමානි ද්වෙ පදානි මාතිකාවසෙන ඨපෙත්වා ඉදානි අට්ඨවිධාය පරිසාය භාජෙත්වා දස්සෙතුං විත්ථාරකථං ආරභි.

තත්ථ ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. සීලවාහොතීති චතුපාරිසුද්ධිසීලෙහි සීලසම්පන්නො හොති. ඉති ථෙරො එත්තාවතා ච කිර චතුපාරිසුද්ධිසීලං උද්දිසිත්වා ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො’’ති ඉමිනා තත්ථ ජෙට්ඨකසීලං විත්ථාරෙත්වා දස්සෙසීති දීපවිහාරවාසී සුම්මත්ථෙරො ආහ. අන්තෙවාසිකො පනස්ස තිපිටකචූළනාගත්ථෙරො ආහ – ‘‘උභයත්ථාපි පාතිමොක්ඛසංවරොව වුත්තො. පාතිමොක්ඛසංවරොයෙව හි සීලං, ඉතරානි පන තීණි සීලන්ති වුත්තට්ඨානං නාම අත්ථී’’ති අනනුජානන්තො උත්තරි ආහ – ඉන්ද්රියසංවරො නාම ඡද්වාරරක්ඛාමත්තකමෙව, ආජීවපාරිසුද්ධි ධම්මෙන සමෙන පච්චයුප්පත්තිමත්තකං, පච්චයසන්නිස්සිතං පටිලද්ධපච්චයෙ ‘‘ඉදමත්ථ’’න්ති පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජනමත්තකං, නිප්පරියායෙන පන පාතිමොක්ඛසංවරොව සීලං . යස්ස සො භින්නො, අයං ඡින්නසීසො විය පුරිසො හත්ථපාදෙ සෙසානි රක්ඛිස්සතීති න වත්තබ්බො. යස්ස පන සො අරොගො, අයං අච්ඡින්නසීසො විය පුරිසො ජීවිතං සෙසානි පුන පාකතිකානි කත්වා රක්ඛිතුං සක්කොති. තස්මා සීලවාති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරං උද්දිසිත්වා තං විත්ථාරෙන්තො ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො’’තිආදිමාහාති.

තත්ථ පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතොති පාතිමොක්ඛසංවරෙන සමන්නාගතො. ආචාරගොචරසම්පන්නොති ආචාරෙන ච ගොචරෙන ච සම්පන්නො. අණුමත්තෙසූති අප්පමත්තකෙසු. වජ්ජෙසූති අකුසලධම්මෙසු. භයදස්සාවීති භයදස්සී. සමාදායාති සම්මා ආදියිත්වා. සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූති තං තං සික්ඛාපදං සමාදියිත්වා සික්ඛති. අපිච සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූති යංකිඤ්චි සික්ඛාපදෙසු සික්ඛාකොට්ඨාසෙසු සික්ඛිතබ්බං කායිකං වා වාචසිකං වා, තං සබ්බං සම්මා ආදාය සික්ඛති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරතො පන සබ්බානෙතානි පාතිමොක්ඛසංවරාදීනි පදානි විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.14 ආදයො) වුත්තානි, චතුපාරිසුද්ධිසීලඤ්ච සබ්බාකාරෙන විභජිත්වා දස්සිතං. අඤ්ඤතරං දෙවනිකායන්ති ඡසු කාමාවචරදෙවඝටාසු අඤ්ඤතරං දෙවඝටං. ආගාමී හොතීති හෙට්ඨා ආගාමී හොති. ආගන්තා ඉත්ථත්තන්ති ඉත්ථත්තං මානුසකපඤ්චක්ඛන්ධභාවමෙව ආගන්තා හොති. තත්රූපපත්තිකො වා උපරූපපත්තිකො වා න හොති, පුන හෙට්ඨාගාමීයෙව හොතීති දස්සෙති. ඉමිනා අඞ්ගෙන සුක්ඛවිපස්සකස්ස ධාතුකම්මට්ඨානිකභික්ඛුනො හෙට්ඨිමං මග්ගද්වයඤ්චෙව ඵලද්වයඤ්ච කථිතං.

අඤ්ඤතරං සන්තං චෙතොවිමුත්තින්ති අට්ඨසු සමාපත්තීසු අඤ්ඤතරං චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තිං. සා හි පච්චනීකකිලෙසානං සන්තත්තා සන්තා, තෙහෙව ච කිලෙසෙහි චෙතසො විමුත්තත්තා චෙතොවිමුත්තීති වුච්චති. අඤ්ඤතරං දෙවනිකායන්ති පඤ්චසු සුද්ධාවාසදෙවනිකායෙසු අඤ්ඤතරං. අනාගන්තා ඉත්ථත්තන්ති පුන ඉමං පඤ්චක්ඛන්ධභාවං අනාගන්තා, හෙට්ඨූපපත්තිකො න හොති, උපරූපපත්තිකො වා හොති තත්ථෙව වා පරිනිබ්බායීති දස්සෙති. ඉමිනා අඞ්ගෙන සමාධිකම්මිකස්ස භික්ඛුනො තයො මග්ගා තීණි ච ඵලානි කථිතානි.

කාමානංයෙව නිබ්බිදායාති දුවිධානම්පි කාමානං නිබ්බින්දනත්ථාය උක්කණ්ඨනත්ථාය. විරාගායාති විරජ්ජනත්ථාය. නිරොධායාති අප්පවත්තිකරණත්ථාය. පටිපන්නො හොතීති පටිපත්තිං පටිපන්නො හොති. එත්තාවතා සොතාපන්නස්ස ච සකදාගාමිනො ච පඤ්චකාමගුණිකරාගක්ඛයත්ථාය අනාගාමිමග්ගවිපස්සනා කථිතා හොති. භවානංයෙවාති තිණ්ණං භවානං. ඉමිනා අනාගාමිනො භවරාගක්ඛයත්ථාය අරහත්තමග්ගවිපස්සනා කථිතා හොති. තණ්හාක්ඛයාය පටිපන්නො හොතීති ඉමිනාපි සොතාපන්නසකදාගාමීනංයෙව පඤ්චකාමගුණිකතණ්හාක්ඛයකරණත්ථං අනාගාමිමග්ගවිපස්සනා කථිතා. සො ලොභක්ඛයායාති ඉමිනාපි අනාගාමිනො භවලොභක්ඛයත්ථාය අරහත්තමග්ගවිපස්සනාව කථිතා. අඤ්ඤතරං දෙවනිකායන්ති සුද්ධාවාසෙස්වෙව අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං. අනාගන්තා ඉත්ථත්තන්ති ඉමං ඛන්ධපඤ්චකභාවං අනාගන්තා, හෙට්ඨූපපත්තිකො න හොති, උපරූපපත්තිකො වා හොති, තත්ථෙව වා පරිනිබ්බායති.

ඉති පඨමෙන අඞ්ගෙන සුක්ඛවිපස්සකස්ස ධාතුකම්මට්ඨානිකභික්ඛුනො හෙට්ඨිමානි ද්වෙ මග්ගඵලානි කථිතානි, දුතියෙන සමාධිකම්මිකස්ස තීණි මග්ගඵලානි, ‘‘සො කාමාන’’න්ති ඉමිනා සොතාපන්නසකදාගාමීනං පඤ්චකාමගුණිකරාගක්ඛයාය උපරි අනාගාමිමග්ගවිපස්සනා, ‘‘සො භවානංයෙවා’’ති ඉමිනා අනාගාමිස්ස උපරි අරහත්තමග්ගවිපස්සනා, ‘‘සො තණ්හාක්ඛයායා’’ති ඉමිනා සොතාපන්නසකදාගාමීනං පඤ්චකාමගුණිකතණ්හාක්ඛයාය උපරි අනාගාමිමග්ගවිපස්සනා, ‘‘සො ලොභක්ඛයායා’’ති ඉමිනා අනාගාමිනො භවලොභක්ඛයාය උපරි අරහත්තමග්ගවිපස්සනා කථිතාති එවං ඡහි මුඛෙහි විපස්සනං කථෙත්වා දෙසනං යථානුසන්ධිං පාපෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ කොටිසතසහස්සදෙවතා අරහත්තං පාපුණිංසු, සොතාපන්නාදීනං පරිච්ඡෙදොව නාහොසි. යථා ච ඉමස්මිං සමාගමෙ, එවං මහාසමයසුත්තෙ මඞ්ගලසුත්තෙ ච චූළරාහුලොවාදසුත්තෙ ච කොටිසතසහස්සදෙවතා අරහත්තං පාපුණිංසු, සොතාපන්නාදීනං දෙවමනුස්සානං පරිච්ඡෙදො නාහොසි.

සමචිත්තා දෙවතාති චිත්තස්ස සුඛුමභාවසමතාය සමචිත්තා. සබ්බාපි හි තා අත්තනො අත්තභාවෙ සුඛුමෙ චිත්තසරික්ඛකෙ කත්වා මාපෙසුං. තෙන සමචිත්තා නාම ජාතා. අපරෙනපි කාරණෙන සමචිත්තා – ‘‘ථෙරෙන සමාපත්ති තාව කථිතා, සමාපත්තිථාමො පන න කථිතො. මයං දසබලං පක්කොසිත්වා සමාපත්තියා ථාමං කථාපෙස්සාමා’’ති සබ්බාපි එකචිත්තා අහෙසුන්තිපි සමචිත්තා. අපරම්පි කාරණං – ‘‘ථෙරෙන එකෙන පරියායෙන සමාපත්තිපි සමාපත්තිථාමොපි කථිතො, කො නු ඛො ඉමං සමාගමං සම්පත්තො, කො න සම්පත්තො’’ති ඔලොකයමානා තථාගතස්ස අසම්පත්තභාවං දිස්වා ‘‘මයං තථාගතං පක්කොසිත්වා පරිසං පරිපුණ්ණං කරිස්සාමා’’ති සබ්බාපි එකචිත්තා අහෙසුන්තිපි සමචිත්තා. අපරම්පි කාරණං – අනාගතෙ කොචිදෙව භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා දෙවො වා මනුස්සො වා ‘‘අයං දෙසනා සාවකභාසිතා’’ති අගාරවං කරෙය්ය, සම්මාසම්බුද්ධං පක්කොසිත්වා ඉමං දෙසනං සබ්බඤ්ඤුභාසිතං කරිස්සාම. එවං අනාගතෙ ගරුභාවනීයා භවිස්සතීති සබ්බාව එකචිත්තා අහෙසුන්තිපි සමචිත්තා. අපරම්පි කාරණං – සබ්බාපි හි තා එකසමාපත්තිලාභිනියො වා අහෙසුං එකාරම්මණලාභිනියො වාති එවම්පි සමචිත්තා.

හට්ඨාති තුට්ඨපහට්ඨා ආමොදිතා පමොදිතා. සාධූති ආයාචනත්ථෙ නිපාතො. අනුකම්පං උපාදායාති න ථෙරස්ස අනුකම්පං කාරුඤ්ඤං අනුද්දයං පටිච්ච, න ච ඉමස්මිං ඨානෙ ථෙරස්ස අනුකම්පිතබ්බකිච්චං අත්ථි. යස්මිං හි දිවසෙ ථෙරො සූකරඛතලෙණද්වාරෙ භාගිනෙය්යස්ස දීඝනඛපරිබ්බාජකස්ස වෙදනාකම්මට්ඨානෙ (ම. නි. 2.206) කථියමානෙ තාලවණ්ටං ගහෙත්වා සත්ථාරං බීජමානො ඨිතො පරස්ස වඩ්ඪිතභොජනං භුඤ්ජිත්වා ඛුදං විනොදෙන්තො විය පරස්ස සජ්ජිතපසාධනං සීසෙ පටිමුඤ්චන්තො විය ච සාවකපාරමිඤාණස්ස නිප්පදෙසතො මත්ථකං පත්තො, තස්මිංයෙව දිවසෙ භගවතා අනුකම්පිතො නාම. අවසෙසානං පන තං ඨානං සම්පත්තානං දෙවමනුස්සානං අනුකම්පං උපාදාය ගච්ඡතු භගවාති භගවන්තං යාචිංසු.

බලවා පුරිසොති දුබ්බලො හි ඛිප්පං සමිඤ්ජනපසාරණං කාතුං න සක්කොති, බලවාව සක්කොති. තෙනෙතං වුත්තං. සම්මුඛෙ පාතුරහොසීති සම්මුඛට්ඨානෙ පුරතොයෙව පාකටො අහොසි. භගවා එතදවොචාති එතං ‘‘ඉධ සාරිපුත්තා’’තිආදිනා නයෙන අත්තනො ආගමනකාරණං අවොච. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘සචෙ කොචි බාලො අකතඤ්ඤූ භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා උපාසකො වා උපාසිකා වා එවං චින්තෙය්ය – ‘සාරිපුත්තත්ථෙරො මහන්තං පරිසං අලත්ථ, සම්මාසම්බුද්ධො එත්තකං අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො උසූයාය පරිසං උට්ඨාපෙතුං ආගතො’ති. සො ඉමං මයි මනොපදොසං කත්වා අපායෙ නිබ්බත්තෙය්යා’’ති. අථත්තනො ආගමනකාරණං කථෙන්තො එතං ‘‘ඉධ සාරිපුත්තා’’තිආදිවචනං අවොච.

එවං අත්තනො ආගමනකාරණං කථෙත්වා ඉදානි සමාපත්තියා ථාමං කථෙතුං තා ඛො පන, සාරිපුත්ත, දෙවතා දසපි හුත්වාතිආදිමාහ. තත්ථ යසවසෙන වා අත්ථං ආහරිතුං වට්ටති සමාපත්තිවසෙන වා. යසවසෙන තාව මහෙසක්ඛා දෙවතා දස දස එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු, තාහි අප්පෙසක්ඛතරා වීසති වීසති එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු, තාහි අප්පෙසක්ඛතරා…පෙ… සට්ඨි සට්ඨි එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු. සමාපත්තිවසෙන පන යාහි පණීතා සමාපත්ති භාවිතා, තා සට්ඨි සට්ඨි එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු. යාහි තතො හීනතරා, තා පඤ්ඤාස පඤ්ඤාස…පෙ… යාහි තතො හීනතරා සමාපත්ති භාවිතා…පෙ… තා දස දස එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු. යාහි වා හීනා භාවිතා, තා දස දස එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු. යාහි තතො පණීතතරා භාවිතා, තා වීසති වීසති. යාහි තතො පණීතතරා…පෙ… තා සට්ඨි සට්ඨි එකට්ඨානෙ අට්ඨංසු.

ආරග්ගකොටිනිතුදනමත්තෙති ආරග්ගකොටියා පතනමත්තෙ ඔකාසෙ. නච අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්තීති එවං සම්බාධෙ ඨානෙ තිට්ඨන්තියොපි අඤ්ඤමඤ්ඤං න බ්යාබාධෙන්ති න ඝට්ටෙන්ති, අසම්පීළා අසම්බාධාව අහෙසුං. ‘‘තව හත්ථො මං බාධති, තව පාදො මං බාධති, ත්වං මං මද්දන්තී ඨිතා’’ති වත්තබ්බකාරණං නාහොසි. තත්ථ නූනාති තස්මිං භවෙ නූන. තථාචිත්තං භාවිතන්ති තෙනාකාරෙන චිත්තං භාවිතං. යෙන තා දෙවතාති යෙන තථාභාවිතෙන චිත්තෙන තා දෙවතා දසපි හුත්වා…පෙ… තිට්ඨන්ති, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්තීති. ඉධෙව ඛොති සාසනෙ වා මනුස්සලොකෙ වා භුම්මං, ඉමස්මිංයෙව සාසනෙ ඉමස්මිංයෙව මනුස්සලොකෙති අත්ථො. තාසඤ්හි දෙවතානං ඉමස්මිංයෙව මනුස්සලොකෙ ඉමස්මිංයෙව ච සාසනෙ තං චිත්තං භාවිතං, යෙන තා සන්තෙ රූපභවෙ නිබ්බත්තා, තතො ච පන ආගන්ත්වා එවං සුඛුමෙ අත්තභාවෙ මාපෙත්වා ඨිතා. තත්ථ කිඤ්චාපි කස්සපදසබලස්ස සාසනෙ තීණි මග්ගඵලානි නිබ්බත්තෙත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තදෙවතාපි අත්ථි, සබ්බබුද්ධානං පන එකාව අනුසාසනී එකං සාසනන්ති කත්වා ‘‘ඉධෙව ඛො, සාරිපුත්තා’’ති අඤ්ඤබුද්ධානං සාසනම්පි ඉමමෙව සාසනං කරොන්තො ආහ. එත්තාවතා තථාගතෙන සමාපත්තියා ථාමො කථිතො.

ඉදානි සාරිපුත්තත්ථෙරං ආරබ්භ තන්තිවසෙන අනුසාසනිං කථෙන්තො තස්මාතිහ, සාරිපුත්තාති ආහ. තත්ථ තස්මාති යස්මා තා දෙවතා ඉධෙව සන්තං සමාපත්තිං නිබ්බත්තෙත්වා සන්තෙ භවෙ නිබ්බත්තා, තස්මා. සන්තින්ද්රියාති පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සන්තතාය නිබ්බුතතාය පණීතතාය සන්තින්ද්රියා. සන්තමානසාති මානසස්ස සන්තතාය නිබ්බුතතාය පණීතතාය සන්තමානසා. සන්තංයෙව උපහාරං උපහරිස්සාමාති කායචිත්තූපහාරං සන්තං නිබ්බුතං පණීතංයෙව උපහරිස්සාම. සබ්රහ්මචාරීසූති සමානං එකුද්දෙසතාදිං බ්රහ්මං චරන්තෙසු සහධම්මිකෙසු. එවඤ්හි වො, සාරිපුත්ත, සික්ඛිතබ්බන්ති ඉමිනා එත්තකෙන වාරෙන භගවා දෙසනං සබ්බඤ්ඤුභාසිතං අකාසි. අනස්සුන්ති නට්ඨා විනට්ඨා. යෙ ඉමං ධම්මපරියායං නාස්සොසුන්ති යෙ අත්තනො පාපිකං තුච්ඡං නිරත්ථකං දිට්ඨිං නිස්සාය ඉමං එවරූපං ධම්මදෙසනං සොතුං න ලභිංසූති යථානුසන්ධිනා දෙසනං නිට්ඨාපෙසි.

38. ඡට්ඨෙ වරණායං විහරතීති වරණා නාම එකං නගරං, තං උපනිස්සාය විහරති. කාමරාගාභිනිවෙසවිනිබන්ධපලිගෙධපරියුට්ඨානජ්ඣොසානහෙතූති කාමරාගාභිනිවෙසහෙතු, කාමරාගවිනිබන්ධහෙතු, කාමරාගපලිගෙධහෙතු, කාමරාගපරියුට්ඨානහෙතු, කාමරාගඅජ්ඣොසානහෙතූති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – ය්වායං පඤ්ච කාමගුණෙ නිස්සාය උප්පජ්ජති කාමරාගො, තස්සාභිනිවෙසාදිහෙතු. කාමරාගෙන අභිනිවිට්ඨත්තා විනිබද්ධත්තා තස්මිංයෙව ච කාමරාගෙ මහාපඞ්කෙ විය පලිගෙධත්තා අනුපවිට්ඨත්තා තෙනෙව ච කාමරාගෙන පරියුට්ඨිතත්තා ගහිතත්තා කාමරාගෙනෙව ච අජ්ඣොසිතත්තා ගිලිත්වා පරිනිට්ඨපෙත්වා ගහිතත්තාති. දිට්ඨිරාගාදිපදෙසුපි එසෙව නයො. දිට්ඨිරාගොති පනෙත්ථ ද්වාසට්ඨි දිට්ඨියො නිස්සාය උප්පජ්ජනකරාගො වෙදිතබ්බො. පුරත්ථිමෙසු ජනපදෙසූති ථෙරස්ස වසනට්ඨානතො සාවත්ථිජනපදො පුරත්ථිමදිසාභාගෙ හොති, ථෙරො ච නිසීදන්තොපි තතොමුඛොව නිසින්නො, තස්මා එවමාහ. උදානං උදානෙසීති උදාහාරං උදාහරි. යථා හි යං තෙලං මානං ගහෙතුං න සක්කොති, විස්සන්දිත්වා ගච්ඡති, තං අවසෙසකොති වුච්චති. යඤ්ච ජලං තළාකං ගහෙතුං න සක්කොති, අජ්ඣොත්ථරිත්වා ගච්ඡති , තං ඔඝොති වුච්චති, එවමෙවං යං පීතිවචනං හදයං ගහෙතුං න සක්කොති, අධිකං හුත්වා අන්තො අසණ්ඨහිත්වා බහි නික්ඛමති, තං උදානන්ති වුච්චති, එවරූපං පීතිමයවචනං නිච්ඡාරෙසීති අත්ථො.

39. සත්තමෙ ගුන්දාවනෙති එවං නාමකෙ වනෙ. උපසඞ්කමීති ‘‘මහාකච්චානත්ථෙරො කිර නාම අත්තනො පිතුමත්තම්පි අය්යකමත්තම්පි දිස්වා නෙව අභිවාදෙති න පච්චුට්ඨෙති න ආසනෙන නිමන්තෙතී’’ති සුත්වා ‘‘න සක්කා එත්තකෙන නිට්ඨං ගන්තුං, උපසඞ්කමිත්වා නං පරිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති භුත්තපාතරාසො යෙනායස්මා මහාකච්චානො තෙනුපසඞ්කමි. ජිණ්ණෙති ජරාජිණ්ණෙ. වුද්ධෙති වයොවුද්ධෙ. මහල්ලකෙති ජාතිමහල්ලකෙ. අද්ධගතෙති දීඝකාලද්ධානං අතික්කන්තෙ. වයොඅනුප්පත්තෙති පච්ඡිමවයං අනුප්පත්තෙ. තයිදං, භො කච්චාන, තථෙවාති, භො කච්චාන, යං තං අම්හෙහි කෙවලං සුතමෙව, තං ඉමිනා දිට්ඨෙන සමෙති. තස්මා තං තථෙව, න අඤ්ඤථා. න හි භවං කච්චානො බ්රාහ්මණෙති ඉදං අත්තානං සන්ධාය වදති. අයං කිරස්ස අධිප්පායො – අම්හෙ එවං මහල්ලකෙ දිස්වා භොතො කච්චානස්ස අභිවාදනමත්තම්පි පච්චුට්ඨානමත්තම්පි ආසනෙන නිමන්තනමත්තම්පි නත්ථීති. න සම්පන්නමෙවාති න යුත්තමෙව න අනුච්ඡවිකමෙව.

ථෙරො බ්රාහ්මණස්ස වචනං සුත්වා ‘‘අයං බ්රාහ්මණො නෙව වුද්ධෙ ජානාති න දහරෙ, ආචික්ඛිස්සාමිස්ස වුද්ධෙ ච දහරෙ චා’’ති දෙසනං වඩ්ඪෙන්තො අත්ථි බ්රාහ්මණාතිආදිමාහ. තත්ථ ජානතාති සබ්බං නෙය්යං ජානන්තෙන. පස්සතාති තදෙව හත්ථෙ ඨපිතං ආමලකං විය පස්සන්තෙන. වුද්ධභූමීති යෙන කාරණෙන වුද්ධො නාම හොති, තං කාරණං. දහරභූමීති යෙන කාරණෙන දහරො නාම හොති, තං කාරණං. ආසීතිකොති අසීතිවස්සවයො. නාවුතිකොති නවුතිවස්සවයො. කාමෙ පරිභුඤ්ජතීති වත්ථුකාමෙ කිලෙසකාමෙති දුවිධෙපි කාමෙ කමනවසෙන පරිභුඤ්ජති. කාමමජ්ඣාවසතීති දුවිධෙපි කාමෙ ඝරෙ ඝරස්සාමිකො විය වසති අධිවසති. කාමපරියෙසනාය උස්සුකොති දුවිධානම්පි කාමානං පරියෙසනත්ථං උස්සුක්කමාපන්නො. බාලො න ථෙරොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතීති සො න ථෙරො බාලො මන්දොත්වෙව ගණනං ගච්ඡති. වුත්තං හෙතං –

‘‘න තෙන ථෙරො සො හොති, යෙනස්ස පලිතං සිරො;

පරිපක්කො වයො තස්ස, මොඝජිණ්ණොති වුච්චතී’’ති. (ධ. ප. 260);

දහරොති තරුණො. යුවාති යොබ්බනෙන සමන්නාගතො. සුසුකාළකෙසොති සුට්ඨු කාළකෙසො. භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතොති යෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතො යුවා, තං යොබ්බනං භද්රං ලද්ධකන්ති දස්සෙති. පඨමෙන වයසාති පඨමවයො නාම තෙත්තිංස වස්සානි, තෙන සමන්නාගතොති අත්ථො. පණ්ඩිතො ථෙරොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතීති සො එවරූපො පුග්ගලො පණ්ඩිතොති ච ථෙරොති ච ගණනං ගච්ඡති. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘යම්හි සච්චඤ්ච ධම්මො ච, අහිංසා සංයමො දමො;

ස වෙ වන්තමලො ධීරො, ථෙරො ඉති පවුච්චතී’’ති. (ධ. ප. 261);

40. අට්ඨමෙ චොරා බලවන්තො හොන්තීති පක්ඛසම්පන්නා, පරිවාරසම්පන්නා, ධනසම්පන්නා, නිවාසට්ඨානසම්පන්නා, වාහනසම්පන්නා ච හොන්ති. රාජානො තස්මිං සමයෙ දුබ්බලා හොන්තීති තස්මිං සමයෙ රාජානො තාසං සම්පත්තීනං අභාවෙන දුබ්බලා හොන්ති. අතියාතුන්ති බහිද්ධා ජනපදචාරිකං චරිත්වා ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ අන්තොනගරං පවිසිතුං. නිය්යාතුන්ති ‘‘චොරා ජනපදං විලුම්පන්ති මද්දන්ති, තෙ නිසෙධෙස්සාමා’’ති පඨමයාමෙ වා මජ්ඣිමයාමෙ වා පච්ඡිමයාමෙ වා නික්ඛමිතුං ඵාසුකං න හොති. තතො උට්ඨාය චොරා මනුස්සෙ පොථෙත්වා අච්ඡින්දිත්වා ගච්ඡන්ති. පච්චන්තිමෙ වා ජනපදෙ අනුසඤ්ඤාතුන්ති ගාමං වාසකරණත්ථාය සෙතුං අත්ථරණත්ථාය පොක්ඛරණිං ඛණාපනත්ථාය සාලාදීනං කරණත්ථාය පච්චන්තිමෙ ජනපදෙ අනුසඤ්ඤාතුම්පි න සුඛං හොති. බ්රාහ්මණගහපතිකානන්ති අන්තොනගරවාසීනං බ්රාහ්මණගහපතිකානං. බාහිරානි වා කම්මන්තානීති බහිගාමෙ ආරාමෙ ඛෙත්තකම්මන්තානි. පාපභික්ඛූ බලවන්තො හොන්තීති පක්ඛුත්තරා යසුත්තරා පුඤ්ඤවන්තො බහුකෙහි උපට්ඨාකෙහි ච උපට්ඨාකීහි ච සමන්නාගතා රාජරාජමහාමත්තසන්නිස්සිතා. පෙසලා භික්ඛූ තස්මිං සමයෙ දුබ්බලා හොන්තීති තස්මිං සමයෙ පියසීලා භික්ඛූ තාසං සම්පත්තීනං අභාවෙන දුබ්බලා හොන්ති. තුණ්හීභූතා තුණ්හීභූතාව සඞ්ඝමජ්ඣෙ සඞ්කසායන්තීති නිස්සද්දා හුත්වා සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසින්නා කිඤ්චි එකවචනම්පි මුඛං උක්ඛිපිත්වා කථෙතුං අසක්කොන්තා පජ්ඣායන්තා විය නිසීදන්ති. තයිදන්ති තදෙතං කාරණං. සුක්කපක්ඛො වුත්තවිපල්ලාසෙන වෙදිතබ්බො.

41. නවමෙ මිච්ඡාපටිපත්තාධිකරණහෙතූති මිච්ඡාපටිපත්තියා කාරණහෙතු පටිපජ්ජනහෙතූති අත්ථො. ඤායං ධම්මං කුසලන්ති සහවිපස්සනකං මග්ගං. එවරූපො හි සහවිපස්සනකං මග්ගං ආරාධෙතුං සම්පාදෙතුං පූරෙතුං න සක්කොති. සුක්කපක්ඛො වුත්තවිපල්ලාසෙන වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං සුත්තෙ සහ විපස්සනාය මග්ගො කථිතො.

42. දසමෙ දුග්ගහිතෙහීති උප්පටිපාටියා ගහිතෙහි. බ්යඤ්ජනප්පතිරූපකෙහීති බ්යඤ්ජනසො පතිරූපකෙහි අක්ඛරචිත්රතාය ලද්ධකෙහි. අත්ථඤ්ච ධම්මඤ්ච පටිබාහන්තීති සුග්ගහිතසුත්තන්තානං අත්ථඤ්ච පාළිඤ්ච පටිබාහන්ති, අත්තනො දුග්ගහිතසුත්තන්තානංයෙව අත්ථඤ්ච පාළිඤ්ච උත්තරිතරං කත්වා දස්සෙන්ති. සුක්කපක්ඛො වුත්තවිපල්ලාසෙන වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං සුත්තෙ සාසනස්ස වුද්ධි ච පරිහානි ච කථිතාති.

සමචිත්තවග්ගො චතුත්ථො.