📜

(13) 3. කුසිනාරවග්ගො

1. කුසිනාරසුත්තවණ්ණනා

124. තතියස්ස පඨමෙ කුසිනාරායන්ති එවංනාමකෙ නගරෙ. බලිහරණෙ වනසණ්ඩෙති එවංනාමකෙ වනසණ්ඩෙ. තත්ථ කිර භූතබලිකරණත්ථං බලිං හරන්ති, තස්මා බලිහරණන්ති වුච්චති. ආකඞ්ඛමානොති ඉච්ඡමානො. සහත්ථාති සහත්ථෙන. සම්පවාරෙතීති අලං අලන්ති වාචාය චෙව හත්ථවිකාරෙන ච පටික්ඛිපාපෙති. සාධු වත මායන්ති සාධු වත මං අයං. ගථිතොති තණ්හාගෙධෙන ගථිතො. මුච්ඡිතොති තණ්හාමුච්ඡනායයෙව මුච්ඡිතො. අජ්ඣොපන්නොති තණ්හාය ගිලිත්වා පරිනිට්ඨපෙත්වා පවත්තො. අනිස්සරණපඤ්ඤොති ඡන්දරාගං පහාය සංකඩ්ඪිත්වා පරිභුඤ්ජන්තො නිස්සරණපඤ්ඤො නාම හොති, අයං න තාදිසො, සච්ඡන්දරාගො පරිභුඤ්ජතීති අනිස්සරණපඤ්ඤො. සුක්කපක්ඛො වුත්තවිපරියායෙන වෙදිතබ්බො. නෙක්ඛම්මවිතක්කාදයො පනෙත්ථ මිස්සකා කථිතාති වෙදිතබ්බා.

2. භණ්ඩනසුත්තවණ්ණනා

125. දුතියෙ පජහිංසූති පජහන්ති. බහුලමකංසූති පුනප්පුනං කරොන්ති. ඉධාපි තයො විතක්කා මිස්සකාව කථිතා.

3. ගොතමකචෙතියසුත්තවණ්ණනා

126. තතියෙ ගොතමකෙ චෙතියෙති ගොතමකයක්ඛස්ස භවනෙ. තථාගතො හි පඨමබොධියං වීසති වස්සානි කදාචි චාපාලෙ චෙතියෙ, කදාචි සාරන්දදෙ, කදාචි බහුපුත්තෙ, කදාචි ගොතමකෙති එවං යෙභුය්යෙන දෙවකුලෙසුයෙව විහාසි. ඉමස්මිං පන කාලෙ වෙසාලිං උපනිස්සාය ගොතමකස්ස යක්ඛස්ස භවනට්ඨානෙ විහාසි. තෙන වුත්තං – ‘‘ගොතමකෙ චෙතියෙ’’ති. එතදවොචාති එතං ‘‘අභිඤ්ඤායාහ’’න්තිආදිකං සුත්තං අවොච.

ඉදඤ්ච භගවතා සුත්තං අත්ථුප්පත්තියං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. කතරඅත්ථුප්පත්තියන්ති? මූලපරියායඅත්ථුප්පත්තියං (ම. නි. 1.1 ආදයො). සම්බහුලා කිර බ්රාහ්මණපබ්බජිතා අත්තනා උග්ගහිතබුද්ධවචනං නිස්සාය ජානනමදං උප්පාදෙත්වා ධම්මස්සවනග්ගං න ගච්ඡන්ති – ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො කථෙන්තො අම්හෙහි ඤාතමෙව කථෙස්සති, නො අඤ්ඤාත’’න්ති. භික්ඛූ තථාගතස්ස ආරොචෙසුං. සත්ථා තෙ භික්ඛූ පක්කොසාපෙත්වා මුඛපටිඤ්ඤං ගහෙත්වා මූලපරියායං දෙසෙසි. තෙ භික්ඛූ දෙසනාය නෙව ආගතට්ඨානං, න ගතට්ඨානං අද්දසංසු. අපස්සන්තා ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො ‘මය්හං කථා නිය්යාතී’ති මුඛසම්පත්තමෙව කථෙතී’’ති චින්තයිංසු. සත්ථා තෙසං මනං ජානිත්වා ඉමං සුත්තන්තං ආරභි.

තත්ථ අභිඤ්ඤායාති ‘‘ඉමෙ පඤ්චක්ඛන්ධා, ද්වාදසායතනානි, අට්ඨාරස ධාතුයො, බාවීසතින්ද්රියානි, චත්තාරි සච්චානි, නව හෙතූ, සත්ත ඵස්සා, සත්ත වෙදනා, සත්ත චෙතනා, සත්ත සඤ්ඤා, සත්ත චිත්තානී’’ති ජානිත්වා පටිවිජ්ඣිත්වා පච්චක්ඛං කත්වා, තථා – ‘‘ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’තිආදිනා නයෙන තෙ තෙ ධම්මෙ ජානිත්වා පටිවිජ්ඣිත්වා පච්චක්ඛමෙව කත්වාති අත්ථො. සනිදානන්ති සප්පච්චයමෙව කත්වා කථෙමි, නො අප්පච්චයං. සප්පාටිහාරියන්ති පච්චනීකපටිහරණෙන සප්පාටිහාරියමෙව කත්වා කථෙමි, නො අප්පාටිහාරියං. අලඤ්ච පන වොති යුත්තඤ්ච පන තුම්හාකං. තුට්ඨියාති ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’’ති තීණි රතනානි ගුණතො අනුස්සරන්තානං තුම්හාකං යුත්තමෙව තුට්ඨිං කාතුන්ති අත්ථො. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො.

අකම්පිත්ථාති ඡහි ආකාරෙහි අකම්පිත්ථ. එවරූපො හි පථවිකම්පො බොධිමණ්ඩෙපි අහොසි. බොධිසත්තෙ කිර දක්ඛිණදිසාභාගෙන බොධිමණ්ඩං අභිරුළ්හෙ දක්ඛිණදිසාභාගො හෙට්ඨා අවීචිං පාපුණන්තො විය අහොසි, උත්තරභාගො උග්ගන්ත්වා භවග්ගං අභිහනන්තො විය. පච්ඡිමදිසං ගතෙ පච්ඡිමභාගො හෙට්ඨා අවීචිං පාපුණන්තො විය අහොසි, පාචීනභාගො උග්ගන්ත්වා භවග්ගං අභිහනන්තො විය. උත්තරදිසං ගතෙ උත්තරදිසාභාගො හෙට්ඨා අවීචිං පාපුණන්තො විය, දක්ඛිණදිසාභාගො උග්ගන්ත්වා භවග්ගං අභිහනන්තො විය. පාචීනදිසං ගතෙ පාචීනදිසාභාගො හෙට්ඨා අවීචිං පාපුණන්තො විය, පච්ඡිමභාගො උග්ගන්ත්වා භවග්ගං අභිහනන්තො විය. බොධිරුක්ඛොපි සකිං හෙට්ඨා අවීචිං පාපුණන්තො විය, සකිං උග්ගන්ත්වා භවග්ගං අභිහනන්තො විය. තස්මිම්පි දිවසෙ එවං ඡහි ආකාරෙහි චක්කවාළසහස්සී මහාපථවී අකම්පිත්ථ.

4. භරණ්ඩුකාලාමසුත්තවණ්ණනා

127. චතුත්ථෙ කෙවලකප්පන්ති සකලකප්පං. අන්වාහිණ්ඩන්තොති විචරන්තො. නාද්දසාති කිං කාරණා න අද්දස? අයං කිර භරණ්ඩු කාලාමො සක්යානං අග්ගපිණ්ඩං ඛාදන්තො විචරති. තස්ස වසනට්ඨානං සම්පත්තකාලෙ එකා ධම්මදෙසනා සමුට්ඨහිස්සතීති ඤත්වා භගවා එවං අධිට්ඨාසි, යථා අඤ්ඤො ආවසථො න පඤ්ඤායිත්ථ. තස්මා න අද්දස. පුරාණසබ්රහ්මචාරීති පොරාණකො සබ්රහ්මචාරී. සො කිර ආළාරකාලාමකාලෙ තස්මිංයෙව අස්සමෙ අහොසි, තං සන්ධායෙවමාහ. සන්ථරං පඤ්ඤාපෙහීති සන්ථරිතබ්බං සන්ථරාහීති අත්ථො. සන්ථරං පඤ්ඤාපෙත්වාති කප්පියමඤ්චකෙ පච්චත්ථරණං පඤ්ඤාපෙත්වා. කාමානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤාපෙතීති එත්ථ පරිඤ්ඤා නාම සමතික්කමො, තස්මා කාමානං සමතික්කමං පඨමජ්ඣානං පඤ්ඤාපෙති. න රූපානං පරිඤ්ඤන්ති රූපානං සමතික්කමභූතං අරූපාවචරසමාපත්තිං න පඤ්ඤාපෙති. න වෙදනානං පරිඤ්ඤන්ති වෙදනානං සමතික්කමං නිබ්බානං න පඤ්ඤාපෙති. නිට්ඨාති ගති නිප්ඵත්ති. උදාහු පුථූති උදාහු නානා.

5. හත්ථකසුත්තවණ්ණනා

128. පඤ්චමෙ අභික්කන්තාය රත්තියාති එත්ථ අභික්කන්තසද්දො ඛයසුන්දරාභිරූපඅබ්භනුමොදනාදීසු දිස්සති. තත්ථ ‘‘අභික්කන්තා, භන්තෙ, රත්ති, නික්ඛන්තො පඨමො යාමො, චිරනිසින්නො භික්ඛුසඞ්ඝො, උද්දිසතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛූනං පාතිමොක්ඛ’’න්ති එවමාදීසු ඛයෙ දිස්සති. ‘‘අයං ඉමෙසං චතුන්නං පුග්ගලානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති එවමාදීසු (අ. නි. 4.100) සුන්දරෙ.

‘‘කො මෙ වන්දති පාදානි, ඉද්ධියා යසසා ජලං;

අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, සබ්බා ඔභාසයං දිසා’’ති. (වි. ව. 857) –

එවමාදීසු අභිරූපෙ. ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතමා’’ති එවමාදීසු (පාරා. 15) අබ්භනුමොදනෙ. ඉධ පන සුන්දරෙ. තෙන අභික්කන්තාය රත්තියාති ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය රත්තියාති වුත්තං හොති. අභික්කන්තවණ්ණාති ඉධ අභික්කන්තසද්දො අභිරූපෙ, වණ්ණසද්දො පන ඡවිථුතිකුලවග්ගකාරණසණ්ඨානපමාණරූපායතනාදීසු දිස්සති. තත්ථ ‘‘සුවණ්ණවණ්ණොසි භගවා’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 2.399; සු. නි. 553) ඡවියං. ‘‘කදා සඤ්ඤූළ්හා පන තෙ ගහපති සමණස්ස ගොතමස්ස වණ්ණා’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 2.77) ථුතියං. ‘‘චත්තාරොමෙ, භො ගොතම, වණ්ණා’’ති එවමාදීසු (දී. නි. 3.115) කුලවග්ගෙ. ‘‘අථ කෙන නු වණ්ණෙන, ගන්ධත්ථෙනොති වුච්චතී’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 1.234) කාරණෙ. ‘‘මහන්තං හත්ථිරාජවණ්ණං අභිනිම්මිනිත්වා’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 1.138) සණ්ඨානෙ. ‘‘තයො පත්තස්ස වණ්ණා’’ති එවමාදීසු (පාරා. 602) පමාණෙ. ‘‘වණ්ණො ගන්ධො රසො ඔජා’’ති එවමාදීසු රූපායතනෙ. සො ඉධ ඡවියා දට්ඨබ්බො. තෙන අභික්කන්තවණ්ණාති අභිරූපච්ඡවි, ඉට්ඨවණ්ණා මනාපවණ්ණාති වුත්තං හොති.

කෙවලකප්පන්ති එත්ථ කෙවලසද්දො අනවසෙසයෙභුය්යාබ්යාමිස්සානතිරෙකදළ්හත්ථවිසංයොගාදිඅනෙකත්ථො. තථා හිස්ස ‘‘කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරිය’’න්ති එවමාදීසු (පාරා. 1) අනවසෙසතා අත්ථො. ‘‘කෙවලකප්පා ච අඞ්ගමගධා පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ආදාය උපසඞ්කමිස්සන්තී’’ති එවමාදීසු (මහාව. 43) යෙභුය්යතා. ‘‘කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති එවමාදීසු (විභ. 225) අබ්යාමිස්සතා. ‘‘කෙවලං සද්ධාමත්තකං නූන අයමායස්මා’’ති එවමාදීසු (මහාව. 244) අනතිරෙකතා. ‘‘ආයස්මතො, භන්තෙ, අනුරුද්ධස්ස බාහියො නාම සද්ධිවිහාරිකො කෙවලකප්පං සඞ්ඝභෙදාය ඨිතො’’ති එවමාදීසු (අ. නි. 4.243) දළ්හත්ථතා. ‘‘කෙවලී වුසිතවා උත්තමපුරිසොති වුච්චතී’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 3.57) විසංයොගො. ඉධ පන අනවසෙසතා අත්ථොති අධිප්පෙතා.

කප්පසද්දො පනායං අභිසද්දහනවොහාරකාලපඤ්ඤත්තිඡෙදනවිකප්පලෙසසමන්තභාවාදිඅනෙකත්ථො. තථා හිස්ස ‘‘ඔකප්පනියමෙතං භොතො ගොතමස්ස, යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 1.387) අභිසද්දහනමත්ථො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි සමණකප්පෙහි ඵලං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති එවමාදීසු (චූළව. 250) වොහාරො. ‘‘යෙන සුදං නිච්චකප්පං විහරාමී’’ති එවමාදීසු (ම. නි. 1.387) කාලො. ‘‘ඉච්චායස්මා කප්පො’’ති එවමාදීසු (සු. නි. 1098; චූළනි. කප්පමාණවපුච්ඡා 117, කප්පමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 61) පඤ්ඤත්ති . ‘‘අලඞ්කතො කප්පිතකෙසමස්සූ’’ති එවමාදීසු (ජා. 2.22.1368; වි. ව. 1094) ඡෙදනං. ‘‘කප්පති ද්වඞ්ගුලකප්පො’’ති එවමාදීසු (චූළව. 446) විකප්පො. ‘‘අත්ථි කප්පො නිපජ්ජිතු’’න්ති එවමාදීසු (අ. නි. 8.80) ලෙසො. ‘‘කෙවලකප්පං වෙළුවනං ඔභාසෙත්වා’’ති එවමාදීසු (සං. නි. 1.94) සමන්තභාවො. ඉධ පනස්ස සමන්තභාවො අත්ථො අධිප්පෙතො. තස්මා කෙවලකප්පං ජෙතවනන්ති එත්ථ අනවසෙසං සමන්තතො ජෙතවනන්ති අත්ථො.

ඔභාසෙත්වාති ආභාය ඵරිත්වා. වාලුකායාති සණ්හාය වාලුකාය. න සණ්ඨාතීති න පතිට්ඨාති. ඔළාරිකන්ති බ්රහ්මදෙවතාය හි පථවියං පතිට්ඨානකාලෙ අත්තභාවො ඔළාරිකො මාපෙතුං වට්ටති පථවී වා, තස්මා එවමාහ. ධම්මාති ඉමිනා පුබ්බෙ උග්ගහිතබුද්ධවචනං දස්සෙති. නප්පවත්තිනො අහෙසුන්ති සජ්ඣායමූළ්හකා වාචා පරිහීනායෙව අහෙසුං. අප්පටිවානොති අනිවත්තො අනුක්කණ්ඨිතො.

දස්සනස්සාති චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන දස්සනස්ස. උපට්ඨානස්සාති චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨානස්ස. අධිසීලන්ති දසවිධං සීලං. තඤ්හි පඤ්චසීලං උපාදාය අධිසීලන්ති වුච්චති. අවිහං ගතොති අවිහබ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තොස්මීති දස්සෙති.

6. කටුවියසුත්තවණ්ණනා

129. ඡට්ඨෙ ගොයොගපිලක්ඛස්මින්ති ගාවීනං වික්කයට්ඨානෙ උට්ඨිතපිලක්ඛස්ස සන්තිකෙ. රිත්තස්සාදන්ති ඣානසුඛාභාවෙන රිත්තස්සාදං. බාහිරස්සාදන්ති කාමගුණසුඛවසෙන බාහිරස්සාදං. කටුවියන්ති උච්ඡිට්ඨං. ආමගන්ධෙනාති කොධසඞ්ඛාතෙන විස්සගන්ධෙන. අවස්සුතන්ති තින්තං. මක්ඛිකාති කිලෙසමක්ඛිකා. නානුපතිස්සන්තීති උට්ඨාය න අනුබන්ධිස්සන්ති. නාන්වාස්සවිස්සන්තීති අනුබන්ධිත්වා න ඛාදිස්සන්ති. සංවෙගමාපාදීති සොතාපන්නො ජාතො.

කටුවියකතොති උච්ඡිට්ඨකතො. ආරකා හොතීති දූරෙ හොති. විඝාතස්සෙව භාගවාති දුක්ඛස්සෙව භාගී. චරෙතීති චරති ගච්ඡති. දුම්මෙධොති දුප්පඤ්ඤො. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටමෙව කථිතං, ගාථාසු වට්ටවිවට්ටං කථිතන්ති. සත්තමෙ වට්ටමෙව භාසිතං.

8. දුතියඅනුරුද්ධසුත්තවණ්ණනා

131. අට්ඨමෙ ඉදං තෙ මානස්මින්ති අයං තෙ නවවිධෙන වඩ්ඪිතමානොති අත්ථො. ඉදං තෙ උද්ධච්චස්මින්ති ඉදං තව උද්ධච්චං චිත්තස්ස උද්ධතභාවො. ඉදංතෙ කුක්කුච්චස්මින්ති ඉදං තව කුක්කුච්චං.

9. පටිච්ඡන්නසුත්තවණ්ණනා

132. නවමෙ ආවහන්තීති නිය්යන්ති. පටිච්ඡන්නො ආවහතීති පටිච්ඡන්නොව හුත්වා නිය්යාති. විවටො විරොචතීති එත්ථ එකතො උභතො අත්තතො සබ්බත්ථකතොති චතුබ්බිධා විවටතා වෙදිතබ්බා. තත්ථ එකතො විවටං නාම අසාධාරණසික්ඛාපදං. උභතො විවටං නාම සාධාරණසික්ඛාපදං. අත්තතො විවටං නාම පටිලද්ධධම්මගුණො. සබ්බත්ථකවිවටං නාම තෙපිටකං බුද්ධවචනං.

10. ලෙඛසුත්තවණ්ණනා

133. දසමෙ අභිණ්හන්ති අභික්ඛණං නිරන්තරං. ආගාළ්හෙනාති ගාළ්හෙන කක්ඛළෙන. ඵරුසෙනාති ඵරුසවචනෙන. ගාළ්හං කත්වා ඵරුසං කත්වා වුච්චමානොපීති අත්ථො. අමනාපෙනාති මනං අනල්ලීයන්තෙන අවඩ්ඪන්තෙන. සන්ධියතිමෙවාති ඝටියතියෙව. සංසන්දතිමෙවාති නිරන්තරොව හොති. සම්මොදතිමෙවාති එකීභාවමෙව ගච්ඡති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

කුසිනාරවග්ගො තතියො.