📜

1. භණ්ඩගාමවග්ගො

1. අනුබුද්ධසුත්තවණ්ණනා

1. චතුක්කනිපාතස්ස පඨමෙ අනනුබොධාති අබුජ්ඣනෙන අජානනෙන. අප්පටිවෙධාති අප්පටිවිජ්ඣනෙන අපච්චක්ඛකිරියාය. දීඝමද්ධානන්ති චිරකාලං. සන්ධාවිතන්ති භවතො භවං ගමනවසෙන සන්ධාවිතං. සංසරිතන්ති පුනප්පුනං ගමනාගමනවසෙන සංසරිතං. මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්චාති මයා ච තුම්හෙහි ච. අථ වා සන්ධාවිතං සංසරිතන්ති සන්ධාවනං සංසරණං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච අහොසීති එවමෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො. අරියස්සාති නිද්දොසස්ස. සීලං සමාධි පඤ්ඤාති ඉමෙ පන තයො ධම්මා මග්ගඵලසම්පයුත්තාව වෙදිතබ්බා, විමුත්තිනාමෙන ඵලමෙව නිද්දිට්ඨං. භවතණ්හාති භවෙසු තණ්හා. භවනෙත්තීති භවරජ්ජු. තණ්හාය එව එතං නාමං. තාය හි සත්තා ගොණා විය ගීවාය බන්ධිත්වා තං තං භවං නීයන්ති, තස්මා භවනෙත්තීති වුච්චති.

අනුත්තරාති ලොකුත්තරා. දුක්ඛස්සන්තකරොති වට්ටදුක්ඛස්ස අන්තකරො. චක්ඛුමාති පඤ්චහි චක්ඛූහි චක්ඛුමා. පරිනිබ්බුතොති කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතො. ඉදමස්ස බොධිමණ්ඩෙ පඨමපරිනිබ්බානං, පච්ඡා පන යමකසාලානමන්තරෙ අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බුතොති යථානුසන්ධිනා දෙසනං නිට්ඨාපෙසි.

2. පපතිතසුත්තවණ්ණනා

2. දුතියෙ පපතිතොති පතිතො චුතො. අප්පපතිතොති අපතිතො පතිට්ඨිතො. තත්ථ ලොකියමහාජනො පතිතොයෙව නාම, සොතාපන්නාදයො කිලෙසුප්පත්තික්ඛණෙ පතිතා නාම, ඛීණාසවො එකන්තපතිට්ඨිතො නාම.

චුතාපතන්තීති යෙ චුතා, තෙ පතන්ති නාම. පතිතාති යෙ පතිතා, තෙ චුතා නාම. චුතත්තා පතිතා, පතිතත්තා චුතාති අත්ථො. ගිද්ධාති රාගරත්තා. පුනරාගතාති පුන ජාතිං පුන ජරං පුන බ්යාධිං පුන මරණං ආගතා නාම හොන්ති. කතං කිච්චන්ති චතූහි මග්ගෙහි කත්තබ්බකිච්චං කතං. රතං රම්මන්ති රමිතබ්බයුත්තකෙ ගුණජාතෙ රමිතං. සුඛෙනාන්වාගතං සුඛන්ති සුඛෙන සුඛං අනුආගතං සම්පත්තං. මානුසකසුඛෙන දිබ්බසුඛං, ඣානසුඛෙන විපස්සනාසුඛං, විපස්සනාසුඛෙන මග්ගසුඛං, මග්ගසුඛෙන ඵලසුඛං, ඵලසුඛෙන නිබ්බානසුඛං සම්පත්තං අධිගතන්ති අත්ථො.

3. පඨමඛතසුත්තවණ්ණනා

3. තතියං දුකනිපාතවණ්ණනායං වුත්තමෙව. ගාථාසු පන නින්දියන්ති නින්දිතබ්බයුත්තකං. නින්දතීති ගරහති. පසංසියොති පසංසිතබ්බයුත්තො. විචිනාති මුඛෙන සො කලින්ති යො එවං පවත්තො , තෙන මුඛෙන කලිං විචිනාති නාම. කලිනා තෙන සුඛං න වින්දතීති තෙන ච කලිනා සුඛං න පටිලභති. සබ්බස්සාපි සහාපි අත්තනාති සබ්බෙනපි සකෙන ධනෙන චෙව අත්තනා ච සද්ධිං යො පරාජයො, සො අප්පමත්තකොව කලීති අත්ථො. යො සුගතෙසූති යො පන සම්මග්ගතෙසු පුග්ගලෙසු චිත්තං පදුස්සෙය්ය, අයං චිත්තපදොසොව තතො කලිතො මහන්තතරො කලි. ඉදානි තස්ස මහන්තතරභාවං දස්සෙන්තො සතං සහස්සානන්තිආදිමාහ. තත්ථ සතං සහස්සානන්ති නිරබ්බුදගණනාය සතසහස්සං. ඡත්තිංසතීති අපරානි ච ඡත්තිංසති නිරබ්බුදානි. පඤ්ච චාති අබ්බුදගණනාය ච පඤ්ච අබ්බුදානි. යමරියගරහීති යං අරියෙ ගරහන්තො නිරයං උපපජ්ජති, තත්ථ එත්තකං ආයුප්පමාණන්ති.

4. දුතියඛතසුත්තවණ්ණනා

4. චතුත්ථෙ මාතරි පිතරි චාතිආදීසු මිත්තවින්දකො මාතරි මිච්ඡාපටිපන්නො නාම, අජාතසත්තු පිතරි මිච්ඡාපටිපන්නො නාම, දෙවදත්තො තථාගතෙ මිච්ඡාපටිපන්නො නාම, කොකාලිකො තථාගතසාවකෙ මිච්ඡාපටිපන්නො නාම. බහුඤ්චාති බහුකමෙව. පසවතීති පටිලභති. තායාති තාය මිච්ඡාපටිපත්තිසඞ්ඛාතාය අධම්මචරියාය. පෙච්චාති ඉතො ගන්ත්වා. අපායං ගච්ඡතීති නිරයාදීසු අඤ්ඤතරස්මිං නිබ්බත්තති. සුක්කපක්ඛෙපි එසෙව නයො.

5. අනුසොතසුත්තවණ්ණනා

5. පඤ්චමෙ අනුසොතං ගච්ඡතීති අනුසොතගාමී. කිලෙසසොතස්ස පච්චනීකපටිපත්තියා පටිසොතං ගච්ඡතීති පටිසොතගාමී. ඨිතත්තොති ඨිතසභාවො. තිණ්ණොති ඔඝං තරිත්වා ඨිතො. පාරඞ්ගතොති පරතීරං ගතො. ථලෙ තිට්ඨතීති නිබ්බානථලෙ තිට්ඨති. බ්රාහ්මණොති සෙට්ඨො නිද්දොසො. ඉධාති ඉමස්මිං ලොකෙ. කාමෙ ච පටිසෙවතීති කිලෙසකාමෙහි වත්ථුකාමෙ පටිසෙවති. පාපඤ්ච කම්මං කරොතීති පාපඤ්ච පාණාතිපාතාදිකම්මං කරොති. පාපඤ්ච කම්මං න කරොතීති පඤ්චවෙරකම්මං න කරොති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ඨිතත්තොති අයං අනාගාමී පුග්ගලො තස්මා ලොකා පුන පටිසන්ධිවසෙන අනාගමනතො ඨිතත්තො නාම.

තණ්හාධිපන්නාති තණ්හාය අධිපන්නා අජ්ඣොත්ථටා, තණ්හං වා අධිපන්නා අජ්ඣොගාළ්හා. පරිපුණ්ණසෙඛොති සික්ඛාපාරිපූරියා ඨිතො. අපරිහානධම්මොති අපරිහීනසභාවො. චෙතොවසිප්පත්තොති චිත්තවසීභාවං පත්තො. එවරූපො ඛීණාසවො හොති, ඉධ පන අනාගාමී කථිතො. සමාහිතින්ද්රියොති සමාහිතඡළින්ද්රියො. පරොපරාති පරොවරා උත්තමලාමකා, කුසලාකුසලාති අත්ථො. සමෙච්චාති ඤාණෙන සමාගන්ත්වා. විධූපිතාති විද්ධංසිතා ඣාපිතා වා. වුසිතබ්රහ්මචරියොති මග්ගබ්රහ්මචරියං වසිත්වා ඨිතො. ලොකන්තගූති තිවිධස්සාපි ලොකස්ස අන්තං ගතො. පාරගතොති ඡහාකාරෙහි පාරගතො. ඉධ ඛීණාසවොව කථිතො. ඉති සුත්තෙපි ගාථාසුපි වට්ටවිවට්ටමෙව කථිතං.

6. අප්පස්සුතසුත්තවණ්ණනා

6. ඡට්ඨෙ අනුපපන්නොති අනුපාගතො. සුත්තන්තිආදීසු උභතොවිභඞ්ගනිද්දෙසඛන්ධකපරිවාරසුත්තනිපාතමඞ්ගලසුත්තරතනසුත්ත- නාළකසුත්තතුවටකසුත්තානි, අඤ්ඤම්පි ච සුත්තනාමකං තථාගතවචනං සුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සබ්බම්පි සගාථකං සුත්තං ගෙය්යන්ති වෙදිතබ්බං, විසෙසෙන සංයුත්තකෙ සකලොපි සගාථාවග්ගො. සකලම්පි අභිධම්මපිටකං, නිග්ගාථකසුත්තං, යඤ්ච අඤ්ඤම්පි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි අසඞ්ගහිතං බුද්ධවචනං, තං වෙය්යාකරණන්ති වෙදිතබ්බං. ධම්මපද-ථෙරගාථා-ථෙරිගාථා සුත්තනිපාතෙ නොසුත්තනාමිකා සුද්ධිකගාථා ච ගාථාති වෙදිතබ්බා. සොමනස්සඤාණමයිකගාථාපටිසංයුත්තා ද්වෙඅසීති සුත්තන්තා උදානන්ති වෙදිතබ්බා. ‘‘වුත්තඤ්හෙතං භගවතා’’තිආදිනයප්පවත්තා දසුත්තරසතසුත්තන්තා ඉතිවුත්තකන්ති වෙදිතබ්බා. අපණ්ණකජාතකාදීනි පඤ්ඤාසාධිකානි පඤ්ච ජාතකසතානි ජාතකන්ති වෙදිතබ්බානි. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා ආනන්දෙ’’තිආදිනයප්පවත්තා සබ්බෙපි අච්ඡරියඅබ්භුතධම්මපටිසංයුත්තා සුත්තන්තා අබ්භුතධම්මන්ති වෙදිතබ්බා. චූළවෙදල්ලමහාවෙදල්ලසම්මාදිට්ඨිසක්කපඤ්හසඞ්ඛාරභාජනියමහාපුණ්ණමසුත්තාදයො සබ්බෙපි වෙදඤ්ච තුට්ඨිඤ්ච ලද්ධා ලද්ධා පුච්ඡිතා සුත්තන්තා වෙදල්ලන්ති වෙදිතබ්බා. න අත්ථමඤ්ඤාය න ධම්මමඤ්ඤායාති අට්ඨකථඤ්ච පාළිඤ්ච අජානිත්වා. ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නොති නවලොකුත්තරධම්මස්ස අනුරූපධම්මං සහසීලං පුබ්බභාගපටිපදං න පටිපන්නො හොති. ඉමිනා උපායෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. පඨමවාරෙ පනෙත්ථ අප්පස්සුතදුස්සීලො කථිතො, දුතියෙ අප්පස්සුතඛීණාසවො, තතියෙ බහුස්සුතදුස්සීලො, චතුත්ථෙ බහුස්සුතඛීණාසවො.

සීලෙසුඅසමාහිතොති සීලෙසු අපරිපූරකාරී. සීලතො ච සුතෙන චාති සීලභාගෙන ච සුතභාගෙන ච ‘‘අයං දුස්සීලො අප්පස්සුතො’’ති එවං තං ගරහන්තීති අත්ථො. තස්ස සම්පජ්ජතෙ සුතන්ති තස්ස පුග්ගලස්ස යස්මා තෙන සුතෙන සුතකිච්චං කතං, තස්මා තස්ස සුතං සම්පජ්ජති නාම. නාස්ස සම්පජ්ජතෙති සුතකිච්චස්ස අකතත්තා න සම්පජ්ජති. ධම්මධරන්ති සුතධම්මානං ආධාරභූතං. සප්පඤ්ඤන්ති සුපඤ්ඤං. නෙක්ඛං ජම්බොනදස්සෙවාති ජම්බුනදං වුච්චති ජාතිසුවණ්ණං, තස්ස ජම්බුනදස්ස නෙක්ඛං විය, පඤ්චසුවණ්ණපරිමාණං සුවණ්ණඝටිකං වියාති අත්ථො.

7. සොභනසුත්තවණ්ණනා

7. සත්තමෙ වියත්තාති පඤ්ඤාවෙය්යත්තියෙන සමන්නාගතා. විනීතාති විනයං උපෙතා සුවිනීතා. විසාරදාති වෙසාරජ්ජෙන සොමනස්සසහගතෙන ඤාණෙන සමන්නාගතා. ධම්මධරාති සුතධම්මානං ආධාරභූතා. භික්ඛු ච සීලසම්පන්නොති ගාථාය කිඤ්චාපි එකෙකස්සෙව එකෙකො ගුණො කථිතො, සබ්බෙසං පන සබ්බෙපි වට්ටන්තීති.

8. වෙසාරජ්ජසුත්තවණ්ණනා

8. අට්ඨමෙ වෙසාරජ්ජානීති එත්ථ සාරජ්ජපටිපක්ඛො වෙසාරජ්ජං, චතූසු ඨානෙසු සාරජ්ජාභාවං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස උප්පන්නසොමනස්සමයඤාණස්සෙතං නාමං. ආසභං ඨානන්ති සෙට්ඨට්ඨානං උත්තමට්ඨානං. ආසභා වා පුබ්බබුද්ධා, තෙසං ඨානන්ති අත්ථො. අපිච ගවසතජෙට්ඨකො උසභො, ගවසහස්සජෙට්ඨකො වසභො. වජසතජෙට්ඨකො වා උසභො, වජසහස්සජෙට්ඨකො වසභො , සබ්බගවසෙට්ඨො සබ්බපරිස්සයසහො සෙතො පාසාදිකො මහාභාරවහො අසනිසතසද්දෙහිපි අසම්පකම්පියො නිසභො, සො ඉධ උසභොති අධිප්පෙතො. ඉදම්පි හි තස්ස පරියායවචනං. උසභස්ස ඉදන්ති ආසභං. ඨානන්ති චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා වවත්ථානං. ඉදං පන ආසභං වියාති ආසභං. යථෙව හි නිසභසඞ්ඛාතො උසභො චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති, එවං තථාගතොපි චතූහි වෙසාරජ්ජපාදෙහි අට්ඨපරිසපථවිං උප්පීළෙත්වා සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි පච්චත්ථිකෙන පච්චාමිත්තෙන අකම්පියො අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති. එවං තිට්ඨමානොව තං ආසභං ඨානං පටිජානාති උපගච්ඡති න පච්චක්ඛාති, අත්තනි ආරොපෙති. තෙන වුත්තං ‘‘ආසභං ඨානං පටිජානාතී’’ති.

පරිසාසූති අට්ඨසු පරිසාසු. සීහනාදං නදතීති සෙට්ඨනාදං අභීතනාදං නදති, සීහනාදසදිසං වා නාදං නදති. අයමත්ථො සීහනාදසුත්තෙන දස්සෙතබ්බො. යථා වා සීහො සහනතො ච හනනතො ච සීහොති වුච්චති, එවං තථාගතො ලොකධම්මානං සහනතො පරප්පවාදානඤ්ච හනනතො සීහොති වුච්චති. එවං වුත්තස්ස සීහස්ස නාදං සීහනාදං. තත්ථ යථා සීහො සීහබලෙන සමන්නාගතො සබ්බත්ථ විසාරදො විගතලොමහංසො සීහනාදං නදති, එවං තථාගතසීහොපි තථාගතබලෙහි සමන්නාගතො අට්ඨසු පරිසාසු විසාරදො විගතලොමහංසො ‘‘ඉති රූප’’න්තිආදිනා නයෙන නානාවිධදෙසනාවිලාසසම්පන්නං සීහනාදං නදති. තෙන වුත්තං ‘‘පරිසාසු සීහනාදං නදතී’’ති.

බ්රහ්මචක්කංපවත්තෙතීති එත්ථ බ්රහ්මන්ති සෙට්ඨං උත්තමං විසුද්ධං. චක්කසද්දො පනායං –

‘‘සම්පත්තියං ලක්ඛණෙ ච, රථඞ්ගෙ ඉරියාපථෙ;

දානෙ රතනධම්මූර-චක්කාදීසු ච දිස්සති;

ධම්මචක්කෙ ඉධ මතො, තඤ්ච ද්වෙධා විභාවයෙ’’.

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, චක්කානි, යෙහි සමන්නාගතානං දෙවමනුස්සාන’’න්තිආදීසු (අ. නි. 4.31) හි අයං සම්පත්තියං දිස්සති. ‘‘පාදතලෙසු චක්කානි ජාතානී’’ති (දී. නි. 2.35) එත්ථ ලක්ඛණෙ. ‘‘චක්කංව වහතො පද’’න්ති (ධ. ප. 1) එත්ථ රථඞ්ගෙ. ‘‘චතුචක්කං නවද්වාර’’න්ති (සං. නි. 1.29) එත්ථ ඉරියාපථෙ. ‘‘දදං භුඤ්ජ මා ච පමාදො, චක්කං වත්තය සබ්බපාණින’’න්ති (ජා. 1.7.149) එත්ථ දානෙ. ‘‘දිබ්බං චක්කරතනං පාතුරහොසී’’ති (දී. නි. 2.243; ම. නි. 3.256) එත්ථ රතනචක්කෙ. ‘‘මයා පවත්තිතං චක්ක’’න්ති (සු. නි. 562) එත්ථ ධම්මචක්කෙ. ‘‘ඉච්ඡාහතස්ස පොසස්ස, චක්කං භමති මත්ථකෙ’’ති (ජා. 1.1.104; 1.5.103) එත්ථ උරචක්කෙ. ‘‘ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙනා’’ති (දී. නි. 1.166) එත්ථ පහරණචක්කෙ. ‘‘අසනිවිචක්ක’’න්ති (දී. නි. 3.61; සං. නි. 2.162) එත්ථ අසනිමණ්ඩලෙ. ඉධ පනායං ධම්මචක්කෙ මතො.

තං පනෙතං ධම්මචක්කං දුවිධං හොති පටිවෙධඤාණඤ්ච දෙසනාඤාණඤ්ච. තත්ථ පඤ්ඤාපභාවිතං අත්තනො අරියඵලාවහං පටිවෙධඤාණං, කරුණාපභාවිතං සාවකානං අරියඵලාවහං දෙසනාඤාණං. තත්ථ පටිවෙධඤාණං උප්පජ්ජමානං උප්පන්නන්ති දුවිධං. තඤ්හි අභිනික්ඛමනතො යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. තුසිතභවනතො වා යාව මහාබොධිපල්ලඞ්කෙ අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දීපඞ්කරතො පට්ඨාය වා යාව බොධිපල්ලඞ්කෙ අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දෙසනාඤාණම්පි පවත්තමානං පවත්තන්ති දුවිධං. තඤ්හි යාව අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤස්ස සොතාපත්තිමග්ගා පවත්තමානං, ඵලක්ඛණෙ පවත්තං නාම. තෙසු පටිවෙධඤාණං ලොකුත්තරං, දෙසනාඤාණං ලොකියං. උභයම්පි පනෙතං අඤ්ඤෙහි අසාධාරණං, බුද්ධානංයෙව ඔරසඤාණං.

සම්මාසම්බුද්ධස්ස තෙ පටිජානතොති ‘‘අහං සම්මාසම්බුද්ධො, සබ්බෙ ධම්මා මයා අභිසම්බුද්ධා’’ති එවං පටිජානතො තව. අනභිසම්බුද්ධාති ඉමෙ නාම ධම්මා තයා අනභිසම්බුද්ධා. තත්ර වතාති තෙසු ‘‘අනභිසම්බුද්ධා’’ති එවං දස්සිතධම්මෙසු. සහධම්මෙනාති සහෙතුනා සකාරණෙන වචනෙන. නිමිත්තමෙතන්ති එත්ථ පුග්ගලොපි ධම්මොපි නිමිත්තන්ති අධිප්පෙතො . තං පුග්ගලං න පස්සාමි, යො මං පටිචොදෙස්සති. තං ධම්මං න පස්සාමි, යං දස්සෙත්වා ‘‘අයං නාම ධම්මො තයා අනභිසම්බුද්ධො’’ති මං පටිචොදෙස්සතීති අයමෙත්ථ අත්ථො. ඛෙමප්පත්තොති ඛෙමං පත්තො. සෙසපදද්වයං ඉමස්සෙව වෙවචනං. සබ්බම්පෙතං වෙසාරජ්ජඤාණමෙව සන්ධාය වුත්තං. දසබලස්ස හි ‘‘අයං නාම ධම්මො තයා අනභිසම්බුද්ධො’’ති චොදකං පුග්ගලං වා චොදනාකාරණං අනභිසම්බුද්ධධම්මං වා අපස්සතො ‘‘සභාවබුද්ධොයෙව වත සමානො අහං බුද්ධොස්මීති වදාමී’’ති පච්චවෙක්ඛන්තස්ස බලවතරං සොමනස්සං උප්පජ්ජති, තෙන සම්පයුත්තං ඤාණං වෙසාරජ්ජං නාම. තං සන්ධාය ‘‘ඛෙමප්පත්තො’’තිආදිමාහ. එවං සබ්බත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

අන්තරායිකා ධම්මාති එත්ථ පන අන්තරායං කරොන්තීති අන්තරායිකා. තෙ අත්ථතො සඤ්චිච්ච වීතික්කන්තා සත්ත ආපත්තික්ඛන්ධා. සඤ්චිච්ච වීතික්කන්තං හි අන්තමසො දුක්කටදුබ්භාසිතම්පි මග්ගඵලානං අන්තරායං කරොති. ඉධ පන මෙථුනධම්මො අධිප්පෙතො. මෙථුනං සෙවතො හි යස්ස කස්සචි නිස්සංසයමෙව මග්ගඵලානං අන්තරායො හොති.

යස්ස ඛො පන තෙ අත්ථායාති රාගක්ඛයාදීසු යස්ස අත්ථාය. ධම්මො දෙසිතොති අසුභභාවනාදිධම්මො කථිතො. තත්ර වත මන්ති තස්මිං අනිය්යානිකධම්මෙ මං. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

වාදපථාති වාදායෙව. පුථූති බහූ. සිතාති උපනිබද්ධා අභිසඞ්ඛතා. අථ වා පුථුස්සිතාති පුථුභාවං සිතා උපගතා, පුථූහි වා සිතාතිපි පුථුස්සිතා. යං නිස්සිතාති එතරහිපි යං වාදපථං නිස්සිතා. න තෙ භවන්තීති තෙ වාදපථා න භවන්ති භිජ්ජන්ති විනස්සන්ති. ධම්මචක්කන්ති දෙසනාඤාණස්සපි පටිවෙධඤාණස්සපි එතං නාමං. තෙසු දෙසනාඤාණං ලොකියං, පටිවෙධඤාණං ලොකුත්තරං. කෙවලීති සකලගුණසමන්නාගතො. තාදිසන්ති තථාවිධං.

9. තණ්හුප්පාදසුත්තවණ්ණනා

9. නවමෙ උප්පජ්ජති එතෙසූති උප්පාදා. කා උප්පජ්ජති? තණ්හා. තණ්හාය උප්පාදා තණ්හුප්පාදා, තණ්හාවත්ථූනි තණ්හාකාරණානීති අත්ථො. චීවරහෙතූති ‘‘කත්ථ මනාපං චීවරං ලභිස්සාමී’’ති චීවරකාරණා උප්පජ්ජති. ඉතිභවාභවහෙතූති එත්ථ ඉතීති නිදස්සනත්ථෙ නිපාතො. යථා චීවරාදිහෙතු, එවං භවාභවහෙතුපීති අත්ථො. භවාභවොති චෙත්ථ පණීතතරානි සප්පිනවනීතාදීනි අධිප්පෙතානි. සම්පත්තිභවෙසු පණීතතරපණීතතමභවොතිපි වදන්තියෙව.

තණ්හාදුතියොති අයඤ්හි සත්තො අනමතග්ගෙ සංසාරවට්ටෙ සංසරන්තො න එකකොව සංසරති, තණ්හං පන දුතියිකං ලභන්තොව සංසරති. තෙන වුත්තං ‘‘තණ්හාදුතියො’’ති. ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවන්ති එත්ථ ඉත්ථභාවො නාම අයං අත්තභාවො, අඤ්ඤථාභාවො නාම අනාගතත්තභාවො. එවරූපො වා අඤ්ඤොපි අත්තභාවො ඉත්ථභාවො නාම, න එවරූපො අඤ්ඤථාභාවො නාම. තං ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවං. සංසාරන්ති ඛන්ධධාතුආයතනානං පටිපාටිං. නාතිවත්තතීති නාතික්කමති. එවමාදීනවං ඤත්වාති එවං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙසු ඛන්ධෙසු ආදීනවං ජානිත්වා. තණ්හං දුක්ඛස්ස සම්භවන්ති තණ්හං ච ‘‘අයං වට්ටදුක්ඛසම්භූතො සභාවො කාරණ’’න්ති එවං ජානිත්වා. එත්තාවතා ඉමස්ස භික්ඛුනො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්තභාවො දස්සිතො. ඉදානි තං ඛීණාසවං ථොමෙන්තො වීතතණ්හොතිආදිමාහ. තත්ථ අනාදානොති නිග්ගහණො. සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙති සතිසම්පජඤ්ඤෙ වෙපුල්ලප්පත්තො ඛීණාසවො භික්ඛු සතො සම්පජානො චරෙය්ය විහරෙය්යාති අත්ථො. ඉති සුත්තන්තෙ වට්ටං කථෙත්වා ගාථාසු වට්ටවිවට්ටං කථිතන්ති.

10. යොගසුත්තවණ්ණනා

10. දසමෙ වට්ටස්මිං යොජෙන්තීති යොගා. කාමයොගොතිආදීසු පඤ්චකාමගුණිකො රාගො කාමයොගො. රූපාරූපභවෙසු ඡන්දරාගො භවයොගො, තථා ඣානනිකන්ති. සස්සතදිට්ඨිසහගතො ච රාගො ද්වාසට්ඨි දිට්ඨියො ච දිට්ඨියොගො. චතූසු සච්චෙසු අඤ්ඤාණං අවිජ්ජායොගො. කාමෙසු වා යොජෙතීති කාමයොගො. භවෙසු යොජෙතීති භවයොගො. දිට්ඨීසු යොජෙතීති දිට්ඨියොගො. අවිජ්ජාය යොජෙතීති අවිජ්ජායොගොති හෙට්ඨා වුත්තධම්මානංයෙවෙතං අධිවචනං.

ඉදානි තෙ විත්ථාරෙත්වා දස්සෙන්තො කතමො ච, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ සමුදයන්ති උප්පත්තිං. අත්ථඞ්ගමන්ති භෙදං. අස්සාදන්ති මධුරභාවං. ආදීනවන්ති අමධුරභාවං දොසං. නිස්සරණන්ති නිස්සටභාවං. කාමෙසූති වත්ථුකාමෙසු. කාමරාගොති කාමෙ ආරබ්භ උප්පන්නරාගො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. අනුසෙතීති නිබ්බත්තති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කාමයොගොති, භික්ඛවෙ, ඉදං කාමෙසු යොජනකාරණං බන්ධනකාරණං වුච්චතීති එවං සබ්බත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

ඵස්සායතනානන්ති චක්ඛාදීනං චක්ඛුසම්ඵස්සාදිකාරණානං. අවිජ්ජා අඤ්ඤාණන්ති ඤාණපටිපක්ඛභාවෙන අඤ්ඤාණසඞ්ඛාතා අවිජ්ජා. ඉති කාමයොගොති එත්ථ ඉති සද්දො චතූහිපි යොගෙහි සද්ධිං යොජෙතබ්බො ‘‘එවං කාමයොගො, එවං භවයොගො’’ති. සංයුත්තොති පරිවාරිතො. පාපකෙහීති ලාමකෙහි. අකුසලෙහීති අකොසල්ලසම්භූතෙහි. සංකිලෙසිකෙහීති සංකිලෙසනකෙහි, පසන්නස්ස චිත්තස්ස පසන්නභාවදූසකෙහීති අත්ථො. පොනොබ්භවිකෙහීති පුනබ්භවනිබ්බත්තකෙහි. සදරෙහීති සදරථෙහි. දුක්ඛවිපාකෙහීති විපාකකාලෙ දුක්ඛුප්පාදකෙහි. ආයතිං ජාතිජරාමරණිකෙහීති අනාගතෙ පුනප්පුනං ජාතිජරාමරණනිබ්බත්තකෙහි. තස්මාඅයොගක්ඛෙමීති වුච්චතීති යස්මා අප්පහීනයොගො පුග්ගලො එතෙහි ධම්මෙහි සම්පයුත්තො හොති, තස්මා චතූහි යොගෙහි ඛෙමං නිබ්බානං අනධිගතත්තා න යොගක්ඛෙමීති වුච්චති.

විසංයොගොති විසංයොජනකාරණානි. කාමයොගවිසංයොගොති කාමයොගතො විසංයොජනකාරණං. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. තත්ථ අසුභජ්ඣානං කාමයොගවිසංයොගො, තං පාදකං කත්වා අධිගතො අනාගාමිමග්ගො එකන්තෙනෙව කාමයොගවිසංයොගො නාම. අරහත්තමග්ගො භවයොගවිසංයොගො නාම, සොතාපත්තිමග්ගො දිට්ඨියොගවිසංයොගො නාම, අරහත්තමග්ගො අවිජ්ජායොගවිසංයොගො නාම. ඉදානි තෙ විත්ථාරවසෙන දස්සෙන්තො කතමො ච, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තස්සත්ථො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

භවයොගෙන චූභයන්ති භවයොගෙන ච සංයුත්තා, කිඤ්චි භිය්යො උභයෙනාපි සම්පයුත්තා, යෙන කෙනචි යොගෙන සමන්නාගතාති අත්ථො. පුරක්ඛතාති පුරතො කතා, පරිවාරිතා වා. කාමෙ පරිඤ්ඤායාති දුවිධෙපි කාමෙ පරිජානිත්වා. භවයොගඤ්ච සබ්බසොති භවයොගඤ්ච සබ්බමෙව පරිජානිත්වා. සමූහච්චාති සමූහනිත්වා. විරාජයන්ති විරාජෙන්තො, විරාජෙත්වා වා. ‘‘විරාජෙන්තො’’ති හි වුත්තෙ මග්ගො කථිතො හොති, ‘‘විරාජෙත්වා’’ති වුත්තෙ ඵලං. මුනීති ඛීණාසවමුනි. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙපි ගාථාසුපි වට්ටවිවට්ටමෙව කථිතන්ති.

භණ්ඩගාමවග්ගො පඨමො.