📜

2. චරවග්ගො

1. චරසුත්තවණ්ණනා

11. දුතියස්ස පඨමෙ අධිවාසෙතීති චිත්තං අධිරොපෙත්වා වාසෙති. නප්පජහතීති න පරිච්චජති. න විනොදෙතීති න නීහරති. න බ්යන්තීකරොතීති න විගතන්තං පරිච්ඡින්නපරිවටුමං කරොති. න අනභාවං ගමෙතීති න අනුඅභාවං අවඩ්ඪිං විනාසං ගමෙති. චරම්පීති චරන්තොපි. අනාතාපීති නිබ්බීරියො. අනොත්තාපීති උපවාදභයරහිතො. සතතන්ති නිච්චං. සමිතන්ති නිරන්තරං. එවං සබ්බත්ථ අත්ථං ඤත්වා සුක්කපක්ඛෙ වුත්තවිපරියායෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො.

ගාථාසු ගෙහනිස්සිතන්ති කිලෙසනිස්සිතං. මොහනෙය්යෙසූති මොහජනකෙසු ආරම්මණෙසු. අභබ්බොති අභාජනභූතො. ඵුට්ඨුං සම්බොධිමුත්තමන්ති අරහත්තමග්ගසඞ්ඛාතං උත්තමඤාණං ඵුසිතුං.

2. සීලසුත්තවණ්ණනා

12. දුතියෙ සම්පන්නසීලාති පරිපුණ්ණසීලා. සම්පන්නපාතිමොක්ඛාති පරිපුණ්ණපාතිමොක්ඛා. පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතාති පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙන සංවුතා පිහිතා උපෙතා හුත්වා විහරථ. ආචාරගොචරසම්පන්නාති ආචාරෙන ච ගොචරෙන ච සම්පන්නා සමුපාගතා භවථ. අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසූති අණුප්පමාණෙසු දොසෙසු. භයදස්සාවිනොති තානි අණුමත්තානි වජ්ජානි භයතො දස්සනසීලා. සමාදාය සික්ඛථ සික්ඛාපදෙසූති සබ්බසික්ඛාකොට්ඨාසෙසු සමාදාතබ්බං සමාදාය ගහෙත්වා සික්ඛථ. ‘‘සම්පන්නසීලානං…පෙ… සික්ඛාපදෙසූ’’ති එත්තකෙන ධම්මක්ඛානෙන සික්ඛත්තයෙ සමාදාපෙත්වා චෙව පටිලද්ධගුණෙසු ච වණ්ණං කථෙත්වා ඉදානි උත්තරි කාතබ්බං දස්සෙන්තො කිමස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ කිමස්සාති කිං භවෙය්ය.

යතං චරෙති යථා චරන්තො යතො හොති සංයතො, එවං චරෙය්ය. එස නයො සබ්බත්ථ. අච්ඡෙති නිසීදෙය්ය. යතමෙනං පසාරයෙති යං අඞ්ගපච්චඞ්ගං පසාරෙය්ය, තං යතං සංයතමෙව කත්වා පසාරෙය්ය. උද්ධන්ති උපරි. තිරියන්ති මජ්ඣං. අපාචීනන්ති අධො. එත්තාවතා අතීතා පච්චුප්පන්නා අනාගතා ච පඤ්චක්ඛන්ධා කථිතා. යාවතාති පරිච්ඡෙදවචනං. ජගතොගතීති ලොකස්ස නිප්ඵත්ති. සමවෙක්ඛිතා ච ධම්මානං, ඛන්ධානං උදයබ්බයන්ති එතෙසං සබ්බලොකෙ අතීතාදිභෙදානං පඤ්චක්ඛන්ධධම්මානං උදයඤ්ච වයඤ්ච සමවෙක්ඛිතා. ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධානං උදයං පස්සන්තො පඤ්චවීසති ලක්ඛණානි පස්සති, වයං පස්සන්තො පඤ්චවීසති ලක්ඛණානි පස්සතී’’ති වුත්තෙහි සමපඤ්ඤාසාය ලක්ඛණෙහි සම්මා අවෙක්ඛිතා හොති. චෙතොසමථසාමීචින්ති චිත්තසමථස්ස අනුච්ඡවිකං පටිපදං. සික්ඛමානන්ති පටිපජ්ජමානං, පූරයමානන්ති අත්ථො. පහිතත්තොති පෙසිතත්තො. ආහූති කථයන්ති. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. ඉමස්මිං පන සුත්තෙ සීලං මිස්සකං කථෙත්වා ගාථාසු ඛීණාසවො කථිතො.

3. පධානසුත්තවණ්ණනා

13. තතියෙ සම්මප්පධානානීති සුන්දරපධානානි උත්තමවීරියානි. සම්මප්පධානාති පරිපුණ්ණවීරියා. මාරධෙය්යාභිභූතාති තෙභූමකවට්ටසඞ්ඛාතං මාරධෙය්යං අභිභවිත්වා සමතික්කමිත්වා ඨිතා. තෙ අසිතාති තෙ ඛීණාසවා අනිස්සිතා නාම. ජාතිමරණභයස්සාති ජාතිඤ්ච මරණඤ්ච පටිච්ච උප්පජ්ජනකභයස්ස, ජාතිමරණසඞ්ඛාතස්සෙව වා භයස්ස. පාරගූති පාරඞ්ගතා. තෙ තුසිතාති තෙ ඛීණාසවා තුට්ඨා නාම. ජෙත්වා මාරං සවාහිනින්ති සසෙනකං මාරං ජිනිත්වා ඨිතා. තෙඅනෙජාති තෙ ඛීණාසවා තණ්හාසඞ්ඛාතාය එජාය අනෙජා නිච්චලා නාම. නමුචිබලන්ති මාරබලං. උපාතිවත්තාති අතික්කන්තා. තෙ සුඛිතාති තෙ ඛීණාසවා ලොකුත්තරසුඛෙන සුඛිතා නාම. තෙනෙවාහ –

‘‘සුඛිතා වත අරහන්තො, තණ්හා නෙසං න විජ්ජති;

අස්මිමානො සමුච්ඡින්නො, මොහජාලං පදාලිත’’න්ති. (සං. නි. 3.76);

4. සංවරසුත්තවණ්ණනා

14. චතුත්ථෙ පධානානීති වීරියානි. සංවරප්පධානන්ති චක්ඛාදීනි සංවරන්තස්ස උප්පන්නවීරියං . පහානප්පධානන්ති කාමවිතක්කාදයො පජහන්තස්ස උප්පන්නවීරියං. භාවනාප්පධානන්ති සම්බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තස්ස උප්පන්නවීරියං. අනුරක්ඛණාප්පධානන්ති සමාධිනිමිත්තං අනුරක්ඛන්තස්ස උප්පන්නවීරියං.

විවෙකනිස්සිතන්තිආදීසු විවෙකො, විරාගො, නිරොධොති තීණිපි නිබ්බානස්ස නාමානි. නිබ්බානං හි උපධිවිවෙකත්තා විවෙකො, තං ආගම්ම රාගාදයො විරජ්ජන්තීති විරාගො, නිරුජ්ඣන්තීති නිරොධො. තස්මා විවෙකනිස්සිතන්තිආදීසු ආරම්මණවසෙන වා අධිගන්තබ්බවසෙන වා නිබ්බානනිස්සිතන්ති අත්ථො.

වොස්සග්ගපරිණාමින්ති එත්ථ ද්වෙ වොස්සග්ගා – පරිච්චාගවොස්සග්ගො ච පක්ඛන්දනවොස්සග්ගො ච. තත්ථ විපස්සනා තදඞ්ගවසෙන කිලෙසෙ ච ඛන්ධෙ ච රාගං පරිච්චජතීති පරිච්චාගවොස්සග්ගො. මග්ගො ආරම්මණවසෙන නිබ්බානං පක්ඛන්දතීති පක්ඛන්දනවොස්සග්ගො. තස්මා වොස්සග්ගපරිණාමින්ති යථා භාවියමානො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො වොස්සග්ගත්ථාය පරිණමති, විපස්සනාභාවඤ්ච මග්ගභාවඤ්ච පාපුණාති, එවං තං භාවෙතීති අයමෙත්ථ අත්ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. භද්දකන්ති ලද්ධකං. සමාධිනිමිත්තං වුච්චති අට්ඨිකසඤ්ඤාදිවසෙන අධිගතො සමාධියෙව. අනුරක්ඛතීති සමාධිපාරිපන්ථිකධම්මෙ රාගදොසමොහෙ සොධෙන්තො රක්ඛති. එත්ථ ච අට්ඨිකසඤ්ඤාදිකා පඤ්චෙව සඤ්ඤා වුත්තා, ඉමස්මිං පන ඨානෙ දසපි අසුභානි විත්ථාරෙත්වා කථෙතබ්බානි. තෙසං විත්ථාරො විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.102 ආදයො) වුත්තොයෙව. ගාථාය සංවරාදිනිප්ඵාදකං වීරියමෙව වුත්තං. ඛයං දුක්ඛස්ස පාපුණෙති දුක්ඛක්ඛයසඞ්ඛාතං අරහත්තං පාපුණෙය්යාති.

5. පඤ්ඤත්තිසුත්තවණ්ණනා

15. පඤ්චමෙ අග්ගපඤ්ඤත්තියොති උත්තමපඤ්ඤත්තියො. අත්තභාවීනන්ති අත්තභාවවන්තානං. යදිදං රාහු අසුරින්දොති යො එස රාහු අසුරින්දො අයං අග්ගොති. එත්ථ රාහු කිර අසුරින්දො චත්තාරි යොජනසහස්සානි අට්ඨ ච යොජනසතානි උච්චො, බාහන්තරමස්ස ද්වාදසයොජනසතානි, හත්ථතලපාදතලානං පුථුලතා තීණි යොජනසතානි. අඞ්ගුලිපබ්බානි පණ්ණාස යොජනානි, භමුකන්තරං පණ්ණාසයොජනං, නලාටං තියොජනසතං, සීසං නවයොජනසතං. කාමභොගීනං යදිදං රාජා මන්ධාතාති යො එස රාජා මන්ධාතා නාම, අයං දිබ්බෙපි මානුසකෙපි කාමෙ පරිභුඤ්ජනකානං සත්තානං අග්ගො නාම. එස හි අසඞ්ඛෙය්යායුකෙසු මනුස්සෙසු නිබ්බත්තිත්වා ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ හිරඤ්ඤවස්සං වස්සාපෙන්තො මානුසකෙ කාමෙ දීඝරත්තං පරිභුඤ්ජි. දෙවලොකෙ පන යාව ඡත්තිංසාය ඉන්දානං ආයුප්පමාණං, තාව පණීතෙ කාමෙ පරිභුඤ්ජීති කාමභොගීනං අග්ගො නාම ජාතො. ආධිපතෙය්යානන්ති අධිපතිට්ඨානං ජෙට්ඨකට්ඨානං කරොන්තානං. තථාගතො අග්ගමක්ඛායතීති ලොකියලොකුත්තරෙහි ගුණෙහි තථාගතො අග්ගො සෙට්ඨො උත්තමො අක්ඛායති.

ඉද්ධියා යසසා ජලන්ති දිබ්බසම්පත්තිසමිද්ධියා ච පරිවාරසඞ්ඛාතෙන යසසා ච ජලන්තානං. උද්ධං තිරියං අපාචීනන්ති උපරි ච මජ්ඣෙ ච හෙට්ඨා ච. යාවතා ජගතො ගතීති යත්තකා ලොකනිප්ඵත්ති.

6. සොඛුම්මසුත්තවණ්ණනා

16. ඡට්ඨෙ සොඛුම්මානීති සුඛුමලක්ඛණපටිවිජ්ඣනකානි ඤාණානි. රූපසොඛුම්මෙන සමන්නාගතො හොතීති රූපෙ සණ්හසුඛුමලක්ඛණපරිග්ගාහකෙන ඤාණෙන සමන්නාගතො හොති. පරමෙනාති උත්තමෙන. තෙන ච රූපසොඛුම්මෙනාති තෙන යාව අනුලොමභාවං පත්තෙන සුඛුමලක්ඛණපරිග්ගාහකඤාණෙන. න සමනුපස්සතීති නත්ථිභාවෙනෙව න පස්සති. න පත්ථෙතීති නත්ථිභාවෙනෙව න පත්ථෙති. වෙදනාසොඛුම්මාදීසුපි එසෙව නයො.

රූපසොඛුම්මතං ඤත්වාති රූපක්ඛන්ධස්ස සණ්හසුඛුමලක්ඛණපරිග්ගාහකෙන ඤාණෙන සුඛුමතං ජානිත්වා. වෙදනානඤ්ච සම්භවන්ති වෙදනාක්ඛන්ධස්ස ච පභවං ජානිත්වා. සඤ්ඤා යතො සමුදෙතීති යස්මා කාරණා සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සමුදෙති නිබ්බත්තති, තඤ්ච ජානිත්වා. අත්ථංගච්ඡති යත්ථ චාති යස්මිං ඨානෙ නිරුජ්ඣති, තඤ්ච ජානිත්වා. සඞ්ඛාරෙ පරතො ඤත්වාති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධං අනිච්චතාය ලුජ්ජනභාවෙන පරතො ජානිත්වා. ඉමිනා හි පදෙන අනිච්චානුපස්සනා කථිතා. දුක්ඛතො නො ච අත්තතොති ඉමිනා දුක්ඛානත්තානුපස්සනා. සන්තොති කිලෙසසන්තතාය සන්තො. සන්තිපදෙ රතොති නිබ්බානෙ රතො. ඉති සුත්තන්තෙ චතූසු ඨානෙසු විපස්සනාව කථිතා, ගාථාසු ලොකුත්තරධම්මොපීති.

7. පඨමඅගතිසුත්තවණ්ණනා

17-19. සත්තමෙ අගතිගමනානීති නගතිගමනානි. ඡන්දාගතිං ගච්ඡතීති ඡන්දෙන අගතිං ගච්ඡති, අකත්තබ්බං කරොති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. ඡන්දා දොසා භයා මොහාති ඡන්දෙන, දොසෙන, භයෙන, මොහෙන. අතිවත්තතීති අතික්කමති. අට්ඨමං උත්තානමෙව. නවමෙ තථාබුජ්ඣනකානං වසෙන ද්වීහිපි නයෙහි කථිතං.

10. භත්තුද්දෙසකසුත්තවණ්ණනා

20. දසමෙ භත්තුද්දෙසකොති සලාකභත්තාදීනං උද්දෙසකො. කාමෙසු අසංයතාති වත්ථුකාමෙසු කිලෙසකාමෙහි අසංයතා. පරිසාකසටොච පනෙස වුච්චතීති අයඤ්ච පන සො එවරූපා පරිසාකචවරො නාම වුච්චතීති අත්ථො. සමණෙනාති බුද්ධසමණෙන. පරිසාය මණ්ඩො ච පනෙස වුච්චතීති අයං එවරූපා පරිසා විප්පසන්නෙන පරිසාමණ්ඩොති වුච්චතීති.

චරවග්ගො දුතියො.