📜

3. උරුවෙලවග්ගො

1. පඨමඋරුවෙලසුත්තවණ්ණනා

21. තතියස්ස පඨමෙ උරුවෙලායන්ති එත්ථ උරුවෙලාති මහාවෙලා, මහාවාලිකරාසීති අත්ථො. අථ වා උරූති වාලුකා වුච්චති, වෙලාති මරියාදා. වෙලාතික්කමනහෙතු ආහටා උරු උරුවෙලාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අතීතෙ කිර අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ දසසහස්සා කුලපුත්තා තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා තස්මිං පදෙසෙ විහරන්තා එකදිවසං සන්නිපතිත්වා කතිකවත්තං අකංසු – ‘‘කායකම්මවචීකම්මානි නාම පරෙසම්පි පාකටානි හොන්ති, මනොකම්මං පන අපාකටං. තස්මා යො කාමවිතක්කං වා බ්යාපාදවිතක්කං වා විහිංසාවිතක්කං වා විතක්කෙති, තස්ස අඤ්ඤො චොදකො නාම නත්ථි. සො අත්තනාව අත්තානං චොදෙත්වා පත්තපුටෙන වාලුකං ආහරිත්වා ඉමස්මිං ඨානෙ ආකිරතු, ඉදමස්ස දණ්ඩකම්ම’’න්ති. තතො පට්ඨාය යො තාදිසං විතක්කං විතක්කෙති, සො තත්ථ පත්තපුටෙන වාලුකං ආකිරති, එවං තත්ථ අනුක්කමෙන මහාවාලුකරාසි ජාතො. තතො නං පච්ඡිමා ජනතා පරික්ඛිපිත්වා චෙතියට්ඨානමකාසි, තං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘උරුවෙලාති මහාවෙලා, මහාවාලිකරාසීති අත්ථො’’ති. තමෙව සන්ධාය වුත්තං – ‘‘අථ වා උරූති වාලුකා වුච්චති, වෙලාති මරියාදා, වෙලාතික්කමනහෙතු ආහටා උරු උරුවෙලාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති.

නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙති උරුවෙලගාමං නිස්සාය නෙරඤ්ජරානදීතීරෙ විහරාමීති දස්සෙති. අජපාලනිග්රොධෙති අජපාලකා තස්ස නිග්රොධස්ස ඡායාය නිසීදන්තිපි තිට්ඨන්තිපි, තස්මා සො අජපාලනිග්රොධොත්වෙව සඞ්ඛං ගතො, තස්ස හෙට්ඨාති අත්ථො. පඨමාභිසම්බුද්ධොති සම්බුද්ධො හුත්වා පඨමමෙව. උදපාදීති අයං විතක්කො පඤ්චමෙ සත්තාහෙ උදපාදි. කස්මා උදපාදීති? සබ්බබුද්ධානං ආචිණ්ණත්තා චෙව පුබ්බාසෙවනතාය ච. තත්ථ පුබ්බාසෙවනාය පකාසනත්ථං තිත්තිරජාතකං ආහරිතබ්බං. හත්ථිවානරතිත්තිරා කිර එකස්මිං පදෙසෙ විහරන්තා ‘‘යො අම්හාකං මහල්ලකො, තස්මිං සගාරවා විහරිස්සාමා’’ති නිග්රොධං දස්සෙත්වා ‘‘කො නු ඛො අම්හාකං මහල්ලකො’’ති වීමංසන්තා තිත්තිරස්ස මහල්ලකභාවං ඤත්වා තස්ස ජෙට්ඨාපචායනකම්මං කත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං සමග්ගා සම්මොදමානා විහරිත්වා සග්ගපරායණා අහෙසුං. තං කාරණං ඤත්වා රුක්ඛෙ අධිවත්ථා දෙවතා ඉමං ගාථමාහ –

‘‘යෙ වුඩ්ඪමපචායන්ති, නරා ධම්මස්ස කොවිදා;

දිට්ඨෙව ධම්මෙ පාසංසා, සම්පරායෙ ච සුග්ගතී’’ති. (ජා. 1.1.37);

එවං අහෙතුකතිරච්ඡානයොනියං නිබ්බත්තොපි තථාගතො සගාරවවාසං රොචෙසි, ඉදානි කස්මා න රොචෙස්සතීති. අගාරවොති අඤ්ඤස්මිං ගාරවරහිතො, කඤ්චි ගරුට්ඨානෙ අට්ඨපෙත්වාති අත්ථො. අප්පතිස්සොති පතිස්සයරහිතො, කඤ්චි ජෙට්ඨකට්ඨානෙ අට්ඨපෙත්වාති අත්ථො. සමණංවා බ්රාහ්මණං වාති එත්ථ සමිතපාපබාහිතපාපායෙව සමණබ්රාහ්මණා අධිප්පෙතා. සක්කත්වා ගරුං කත්වාති සක්කාරඤ්චෙව කත්වා ගරුකාරඤ්ච උපට්ඨපෙත්වා.

සදෙවකෙ ලොකෙතිආදීසු සද්ධිං දෙවෙහි සදෙවකෙ. දෙවග්ගහණෙන චෙත්ථ මාරබ්රහ්මෙසු ගහිතෙසුපි මාරො නාම වසවත්තී සබ්බෙසං උපරි වසං වත්තෙති, බ්රහ්මා නාම මහානුභාවො, එකඞ්ගුලියා එකස්මිං චක්කවාළසහස්සෙ ආලොකං ඵරති, ද්වීහි ද්වීසු, දසහි අඞ්ගුලීහි දසසු චක්කවාළසහස්සෙසු ආලොකං ඵරති. සො ඉමිනා සීලසම්පන්නතරොති වත්තුං මා ලභන්තූති සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙති විසුං වුත්තං. තථා සමණා නාම එකනිකායාදිවසෙන බහුස්සුතා සීලවන්තො පණ්ඩිතා, බ්රාහ්මණාපි වත්ථුවිජ්ජාදිවසෙන බහුස්සුතා පණ්ඩිතා. තෙ ඉමිනා සම්පන්නතරාති වත්තුං මා ලභන්තූති සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජායාති වුත්තං. සදෙවමනුස්සායාති ඉදං පන නිප්පදෙසතො දස්සනත්ථං ගහිතමෙව ගහෙත්වා වුත්තං. අපිචෙත්ථ පුරිමානි තීණි පදානි ලොකවසෙන වුත්තානි, පච්ඡිමානි ද්වෙ පජාවසෙන. සීලසම්පන්නතරන්ති සීලෙන සම්පන්නතරං, අධිකතරන්ති අත්ථො. එත්ථ ච සීලාදයො චත්තාරො ධම්මා ලොකියලොකුත්තරා කථිතා, විමුත්තිඤාණදස්සනං ලොකියමෙව. පච්චවෙක්ඛණඤාණමෙව හෙතං. පාතුරහොසීති ‘‘අයං සත්ථා අවීචිතො යාව භවග්ගා සීලාදීහි අත්තනා අධිකතරං අපස්සන්තො ‘මයා පටිවිද්ධනවලොකුත්තරධම්මමෙව සක්කත්වා උපනිස්සාය විහරිස්සාමී’ති චින්තෙති, කාරණං භගවා චින්තෙති, අත්ථං වුඩ්ඪිං විසෙසං චින්තෙති, ගච්ඡාමිස්ස උස්සාහං ජනෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා පුරතො පාකටො අහොසි, අභිමුඛෙ අට්ඨාසීති අත්ථො.

විහංසුවිහරන්ති චාති එත්ථ යො වදෙය්ය – ‘‘විහරන්තීති වචනතො පච්චුප්පන්නෙපි බහූ බුද්ධා’’ති, සො ‘‘භගවාපි භන්තෙ එතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති ඉමිනා වචනෙන පටිබාහිතබ්බො.

‘‘න මෙ ආචරියො අත්ථි, සදිසො මෙ න විජ්ජති;

සදෙවකස්මිං ලොකස්මිං, නත්ථි මෙ පටිපුග්ගලො’’ති. (මහාව. 11; ම. නි. 2.341) –

ආදීහි චස්ස සුත්තෙහි අඤ්ඤෙසං බුද්ධානං අභාවො දීපෙතබ්බො. තස්මාති යස්මා සබ්බෙපි බුද්ධා සද්ධම්මගරුනො, තස්මා. මහත්තමභිකඞ්ඛතාති මහන්තභාවං පත්ථයමානෙන. සරං බුද්ධාන සාසනන්ති බුද්ධානං සාසනං සරන්තෙන.

යතොති යස්මිං කාලෙ. මහත්තෙන සමන්නාගතොති රත්තඤ්ඤුමහත්තං වෙපුල්ලමහත්තං බ්රහ්මචරියමහත්තං ලාභග්ගමහත්තන්ති ඉමිනා චතුබ්බිධෙන මහත්තෙන සමන්නාගතො. අථ මෙ සඞ්ඝෙපි ගාරවොති අථ මය්හං සඞ්ඝෙපි ගාරවො ජාතො. කිස්මිං පන කාලෙ භගවතා සඞ්ඝෙ ගාරවො කතොති? මහාපජාපතියා දුස්සයුගදානකාලෙ. තදා හි භගවා අත්තනො උපනීතං දුස්සයුගං ‘‘සඞ්ඝෙ, ගොතමි, දෙහි, සඞ්ඝෙ තෙ දින්නෙ අහඤ්චෙව පූජිතො භවිස්සාමි සඞ්ඝො චා’’ති වදන්තො සඞ්ඝෙ ගාරවං අකාසි නාම.

2. දුතියඋරුවෙලසුත්තවණ්ණනා

22. දුතියෙ සම්බහුලාති බහුකා. බ්රාහ්මණාති හුහුක්කජාතිකෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං ආගතා බ්රාහ්මණා. ජිණ්ණාති ජරාජිණ්ණා. වුඩ්ඪාති වයොවුද්ධා. මහල්ලකාති ජාතිමහල්ලකා. අද්ධගතාති තයො වයෙ අද්ධෙ අතික්කන්තා. සුතමෙතන්ති අම්හෙහි සුතං එතං. තයිදං භො, ගොතම, තථෙවාති භො, ගොතම, එතං අම්හෙහි සුතකාරණං තථා එව. තයිදං භො, ගොතම, න සම්පන්නමෙවාති තං එතං අභිවාදනාදිඅකරණං අනනුච්ඡවිකමෙව.

අකාලවාදීතිආදීසු අකාලෙ වදතීති අකාලවාදී. අසභාවං වදතීති අභූතවාදී. අනත්ථං වදති, නො අත්ථන්ති අනත්ථවාදී. අධම්මං වදති, නො ධම්මන්ති අධම්මවාදී. අවිනයං වදති , නො විනයන්ති අවිනයවාදී. අනිධානවතිං වාචං භාසිතාති න හදයෙ නිධෙතබ්බයුත්තකං වාචං භාසිතා. අකාලෙනාති කථෙතුං අයුත්තකාලෙන. අනපදෙසන්ති අපදෙසරහිතං, සාපදෙසං සකාරණං කත්වා න කථෙති. අපරියන්තවතින්ති පරියන්තරහිතං, න පරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා කථෙති. අනත්ථසංහිතන්ති න ලොකියලොකුත්තරඅත්ථනිස්සිතං කත්වා කථෙති. බාලො ථෙරොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතීති අන්ධබාලො ථෙරොති සඞ්ඛං ගච්ඡති.

කාලවාදීතිආදීනි වුත්තපටිපක්ඛවසෙන වෙදිතබ්බානි. පණ්ඩිතො ථෙරොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතීති පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතත්තා පණ්ඩිතො, ථිරභාවප්පත්තියා ථෙරොති සඞ්ඛං ගච්ඡති.

බහුස්සුතො හොතීති බහුං අස්ස සුතං හොති, නවඞ්ගං සත්ථුසාසනං පාළිඅනුසන්ධිපුබ්බාපරවසෙන උග්ගහිතං හොතීති අත්ථො. සුතධරොති සුතස්ස ආධාරභූතො. යස්ස හි ඉතො ගහිතං ඉතො පලායති, ඡිද්දඝටෙ උදකං විය න තිට්ඨති, පරිසමජ්ඣෙ එකසුත්තං වා ජාතකං වා කථෙතුං වා වාචෙතුං වා න සක්කොති, අයං න සුතධරො නාම. යස්ස පන උග්ගහිතං බුද්ධවචනං උග්ගහිතකාලසදිසමෙව හොති, දසපි වීසතිපි වස්සානි සජ්ඣායං අකරොන්තස්ස නෙව නස්සති, අයං සුතධරො නාම. සුතසන්නිචයොති සුතස්ස සන්නිචයභූතො. යස්ස හි සුතං හදයමඤ්ජූසාය සන්නිචිතං සිලාය ලෙඛා විය සුවණ්ණපත්තෙ පක්ඛිත්තසීහවසා විය ච තිට්ඨති, අයං සුතසන්නිචයො නාම. ධාතාති ධාතා පගුණා. එකච්චස්ස හි උග්ගහිතබුද්ධවචනං ධාතං පගුණං නිච්චලිකං න හොති, ‘‘අසුකං සුත්තං වා ජාතකං වා කථෙහී’’ති වුත්තෙ ‘‘සජ්ඣායිත්වා සංසන්දිත්වා සමනුග්ගාහිත්වා ජානිස්සාමී’’ති වදති. එකච්චස්ස ධාතං පගුණං භවඞ්ගසොතසදිසං හොති, ‘‘අසුකං සුත්තං වා ජාතකං වා කථෙහී’’ති වුත්තෙ උද්ධරිත්වා තමෙව කථෙති. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘ධාතා’’ති. වචසාපරිචිතාති සුත්තදසක-වග්ගදසකපණ්ණාසදසකවසෙන වාචාය සජ්ඣායිතා. මනසානුපෙක්ඛිතාති චිත්තෙන අනුපෙක්ඛිතා. යස්ස වාචාය සජ්ඣායිතං බුද්ධවචනං මනසා චින්තෙන්තස්ස තත්ථ තත්ථ පාකටං හොති, මහාදීපං ජාලෙත්වා ඨිතස්ස රූපගතං විය පඤ්ඤායති, තං සන්ධායෙතං වුත්තං. දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධාති අත්ථතො ච කාරණතො ච පඤ්ඤාය සුප්පටිවිද්ධා.

ආභිචෙතසිකානන්ති අභිචෙතොති අභික්කන්තං විසුද්ධං චිත්තං වුච්චති, අධිචිත්තං වා, අභිචෙතසි ජාතානි ආභිචෙතසිකානි, අභිචෙතොසන්නිස්සිතානීති වා ආභිචෙතසිකානි. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානන්ති දිට්ඨධම්මෙ සුඛවිහාරානං. දිට්ඨධම්මොති පච්චක්ඛො අත්තභාවො වුච්චති, තත්ථ සුඛවිහාරභූතානන්ති අත්ථො. රූපාවචරජ්ඣානානමෙතං අධිවචනං. තානි හි අප්පෙත්වා නිසින්නා ඣායිනො ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ අසංකිලිට්ඨනෙක්ඛම්මසුඛං වින්දන්ති, තස්මා ‘‘දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානී’’ති වුච්චති. නිකාමලාභීති නිකාමෙන ලාභී, අත්තනො ඉච්ඡාවසෙන ලාභී, ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ සමාපජ්ජිතුං සමත්ථොති වුත්තං හොති. අකිච්ඡලාභීති සුඛෙනෙව පච්චනීකධම්මෙ වික්ඛම්භෙත්වා සමාපජ්ජිතුං සමත්ථොති වුත්තං හොති. අකසිරලාභීති අකසිරානං ලාභී විපුලානං, යථාපරිච්ඡෙදෙන වුට්ඨාතුං සමත්ථොති වුත්තං හොති. එකච්චො හි ලාභීයෙව හොති, න පන ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ සක්කොති සමාපජ්ජිතුං. එකච්චො සක්කොති තථාසමාපජ්ජිතුං, පාරිපන්ථිකෙ ච පන කිච්ඡෙන වික්ඛම්භෙති. එකච්චො තථා ච සමාපජ්ජති, පාරිපන්ථිකෙ ච අකිච්ඡෙනෙව වික්ඛම්භෙති, න සක්කොති නාළිකයන්තං විය යථාපරිච්ඡෙදෙයෙව වුට්ඨාතුං. යස්ස පන අයං තිවිධාපි සම්පදා අත්ථි, සො ‘‘අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති වුච්චති. ආසවානං ඛයාතිආදීනි වුත්තත්ථානෙව. එවමිධ සීලම්පි බාහුසච්චම්පි ඛීණාසවස්සෙව සීලං බාහුසච්චඤ්ච, ඣානානිපි ඛීණාසවස්සෙව වළඤ්ජනකජ්ඣානානි කථිතානි. ‘‘ආසවානං ඛයා’’තිආදීහි පන අරහත්තං කථිතං. ඵලෙන චෙත්ථ මග්ගකිච්චං පකාසිතන්ති වෙදිතබ්බං.

උද්ධතෙනාති උද්ධච්චසහගතෙන. සම්ඵන්ති පලාපකථං. අසමාහිතසඞ්කප්පොති අට්ඨපිතසඞ්කප්පො. මගොති මගසදිසො. ආරාති දූරෙ. ථාවරෙය්යම්හාති ථාවරභාවතො. පාපදිට්ඨීති ලාමකදිට්ඨි. අනාදරොති ආදරරහිතො. සුතවාති සුතෙන උපගතො. පටිභානවාති දුවිධෙන පටිභානෙන සමන්නාගතො. පඤ්ඤායත්ථං විපස්සතීති සහවිපස්සනාය මග්ගපඤ්ඤාය චතුන්නං සච්චානං අත්ථං විනිවිජ්ඣිත්වා පස්සති. පාරගූ සබ්බධම්මානන්ති සබ්බෙසං ඛන්ධාදිධම්මානං පාරං ගතො, අභිඤ්ඤාපාරගූ, පරිඤ්ඤාපාරගූ, පහානපාරගූ, භාවනාපාරගූ, සච්ඡිකිරියාපාරගූ, සමාපත්තිපාරගූති එවං ඡබ්බිධෙන පාරගමනෙන සබ්බධම්මානං පාරං පරියොසානං ගතො. අඛිලොති රාගඛිලාදිවිරහිතො. පටිභානවාති දුවිධෙනෙව පටිභානෙන සමන්නාගතො. බ්රහ්මචරියස්ස කෙවලීති සකලබ්රහ්මචරියො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙවාති.

3. ලොකසුත්තවණ්ණනා

23. තතියෙ ලොකොති දුක්ඛසච්චං. අභිසම්බුද්ධොති ඤාතො පච්චක්ඛො කතො. ලොකස්මාති දුක්ඛසච්චතො. පහීනොති මහාබොධිමණ්ඩෙ අරහත්තමග්ගඤාණෙන පහීනො. තථාගතස්ස භාවිතාති තථාගතෙන භාවිතා.

එවං එත්තකෙන ඨානෙන චතූහි සච්චෙහි අත්තනො බුද්ධභාවං කථෙත්වා ඉදානි තථාගතභාවං කථෙතුං යං, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ දිට්ඨන්ති රූපායතනං. සුතන්ති සද්දායතනං. මුතන්ති පත්වා ගහෙතබ්බතො ගන්ධායතනං රසායතනං ඵොට්ඨබ්බායතනං. විඤ්ඤාතන්ති සුඛදුක්ඛාදි ධම්මාරම්මණං. පත්තන්ති පරියෙසිත්වා වා අපරියෙසිත්වා වා පත්තං. පරියෙසිතන්ති පත්තං වා අප්පත්තං වා පරියෙසිතං. අනුවිචරිතං මනසාති චිත්තෙන අනුසඤ්චරිතං.

තථාගතෙනඅභිසම්බුද්ධන්ති ඉමිනා එතං දස්සෙති – යං අපරිමාණාසු ලොකධාතූසු ඉමස්ස සදෙවකස්ස ලොකස්ස නීලං පීතකන්තිආදි රූපාරම්මණං චක්ඛුද්වාරෙ ආපාථං ආගච්ඡති, ‘‘අයං සත්තො ඉමස්මිං ඛණෙ ඉමං නාම රූපාරම්මණං දිස්වා සුමනො වා දුම්මනො වා මජ්ඣත්තො වා ජාතො’’ති සබ්බං තථාගතස්ස එවං අභිසම්බුද්ධං. තථා යං අපරිමාණාසු ලොකධාතූසු ඉමස්ස සදෙවකස්ස ලොකස්ස භෙරිසද්දො මුදිඞ්ගසද්දොතිආදි සද්දාරම්මණං සොතද්වාරෙ ආපාථං ආගච්ඡති, මූලගන්ධො තචගන්ධොතිආදි ගන්ධාරම්මණං ඝානද්වාරෙ ආපාථං ආගච්ඡති, මූලරසො ඛන්ධරසොතිආදි රසාරම්මණං ජිව්හාද්වාරෙ ආපාථං ආගච්ඡති, කක්ඛළං මුදුකන්තිආදි පථවීධාතුතෙජොධාතුවායොධාතුභෙදං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං කායද්වාරෙ ආපාථං ආගච්ඡති, ‘‘අයං සත්තො ඉමස්මිං ඛණෙ ඉමං නාම ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං ඵුසිත්වා සුමනො වා දුම්මනො වා මජ්ඣත්තො වා ජාතො’’ති සබ්බං තථාගතස්ස එවං අභිසම්බුද්ධං. තථා යං අපරිමාණාසු ලොකධාතූසු ඉමස්ස සදෙවකස්ස ලොකස්ස සුඛදුක්ඛාදිභෙදං ධම්මාරම්මණං මනොද්වාරස්ස ආපාථං ආගච්ඡති, ‘‘අයං සත්තො ඉමස්මිං ඛණෙ ඉමං නාම ධම්මාරම්මණං විජානිත්වා සුමනො වා දුම්මනො වා මජ්ඣත්තො වා ජාතො’’ති සබ්බං තථාගතස්ස එවං අභිසම්බුද්ධං. යඤ්හි, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං සබ්බසත්තානං දිට්ඨං සුතං මුතං විඤ්ඤාතං, තත්ථ තථාගතෙන අදිට්ඨං වා අසුතං වා අමුතං වා අවිඤ්ඤාතං වා නත්ථි, ඉමස්ස පන මහාජනස්ස පරියෙසිත්වා අප්පත්තම්පි අත්ථි, අපරියෙසිත්වා අප්පත්තම්පි අත්ථි, පරියෙසිත්වා පත්තම්පි අත්ථි, අපරියෙසිත්වා පත්තම්පි අත්ථි, සබ්බම්පි තථාගතස්ස අප්පත්තං නාම නත්ථි ඤාණෙන අසච්ඡිකතං.

තස්මා තථාගතොති වුච්චතීති යං යථා ලොකෙන ගතං, තස්ස තථෙව ගතත්තා තථාගතොති වුච්චති . පාළියං පන ‘‘අභිසම්බුද්ධ’’න්ති වුත්තං, තං ගතසද්දෙන එකත්ථං. ඉමිනා නයෙන සබ්බවාරෙසු තථාගතොති නිගමස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො. තස්ස යුත්ති එකපුග්ගලවණ්ණනායං තථාගතසද්දවිත්ථාරෙ වුත්තායෙව. අපිචෙත්ථ අඤ්ඤදත්ථූති එකංසත්ථෙ නිපාතො. දක්ඛතීති දසො. වසං වත්තෙතීති වසවත්තී.

සබ්බං ලොකං අභිඤ්ඤාති තෙධාතුකං ලොකසන්නිවාසං ජානිත්වා. සබ්බං ලොකෙ යථාතථන්ති තස්මිං තෙධාතුකලොකසන්නිවාසෙ යංකිඤ්චි නෙය්යං, සබ්බං තං යථාතථං අවිපරීතං ජානිත්වා. විසංයුත්තොති චතුන්නං යොගානං පහානෙන විසංයුත්තො. අනූපයොති තණ්හාදිට්ඨිඋපයෙහි විරහිතො. සබ්බාභිභූති රූපාදීනි සබ්බාරම්මණානි අභිභවිත්වා ඨිතො. ධීරොති ධිතිසම්පන්නො. සබ්බගන්ථප්පමොචනොති සබ්බෙ චත්තාරොපි ගන්ථෙ මොචෙත්වා ඨිතො. ඵුට්ඨස්සාති ඵුට්ඨා අස්ස. ඉදඤ්ච කරණත්ථෙ සාමිවචනං. පරමා සන්තීති නිබ්බානං. තඤ්හි තෙන ඤාණඵුසනෙන ඵුට්ඨං. තෙනෙවාහ – නිබ්බානං අකුතොභයන්ති. අථ වා පරමාසන්තීති උත්තමා සන්ති. කතරා සාති? නිබ්බානං. යස්මා පන නිබ්බානෙ කුතොචි භයං නත්ථි, තස්මා තං අකුතොභයන්ති වුච්චති. විමුත්තො උපධිසඞ්ඛයෙති උපධිසඞ්ඛයසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානෙ තදාරම්මණාය ඵලවිමුත්තියා විමුත්තො. සීහො අනුත්තරොති පරිස්සයානං සහනට්ඨෙන කිලෙසානඤ්ච හිංසනට්ඨෙන තථාගතො අනුත්තරො සීහො නාම. බ්රහ්මන්ති සෙට්ඨං. ඉතීති එවං තථාගතස්ස ගුණෙ ජානිත්වා. සඞ්ගම්මාති සමාගන්ත්වා. තං නමස්සන්තීති තං තථාගතං තෙ සරණං ගතා නමස්සන්ති. ඉදානි යං වදන්තා තෙ නමස්සන්ති, තං දස්සෙතුං දන්තොතිආදි වුත්තං. තං උත්තානත්ථමෙවාති.

4. කාළකාරාමසුත්තවණ්ණනා

24. චතුත්ථං අත්ථුප්පත්තියං නික්ඛිත්තං. කතරාය අත්ථුප්පත්තියන්ති? දසබලගුණකථාය. අනාථපිණ්ඩිකස්ස කිර ධීතා චූළසුභද්දා ‘‘සාකෙතනගරෙ කාළකසෙට්ඨිපුත්තස්ස ගෙහං ගච්ඡිස්සාමී’’ති සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, අහං මිච්ඡාදිට්ඨිකකුලං ගච්ඡාමි. සචෙ තත්ථ සක්කාරං ලභිස්සාමි, එකස්මිං පුරිසෙ පෙසියමානෙ පපඤ්චො භවිස්සති, මං ආවජ්ජෙය්යාථ භගවා’’ති පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා අගමාසි. සෙට්ඨි ‘‘සුණිසා මෙ ආගතා’’ති මඞ්ගලං කරොන්තොව බහුං ඛාදනීයභොජනීයං පටියාදෙත්වා පඤ්ච අචෙලකසතානි නිමන්තෙසි. සො තෙසු නිසින්නෙසු ‘‘ධීතා මෙ ආගන්ත්වා අරහන්තෙ වන්දතූ’’ති චූළසුභද්දාය පෙසෙසි. ආගතඵලා අරියසාවිකා අරහන්තෙති වුත්තමත්තෙයෙව ‘‘ලාභා වත මෙ’’ති උට්ඨහිත්වා ගතා තෙ නිස්සිරිකදස්සනෙ අචෙලකෙ දිස්වාව ‘‘සමණා නාම න එවරූපා හොන්ති, තාත, යෙසං නෙව අජ්ඣත්තං හිරී, න බහිද්ධා ඔත්තප්පං අත්ථී’’ති වත්වා ‘‘න ඉමෙ සමණා, ධීධී’’ති ඛෙළං පාතෙත්වා නිවත්තිත්වා අත්තනො වසනට්ඨානමෙව ගතා.

තතො අචෙලකා ‘‘මහාසෙට්ඨි කුතො තෙ එවරූපා කාලකණ්ණී ලද්ධා, කිං සකලජම්බුදීපෙ අඤ්ඤා දාරිකා නත්ථී’’ති සෙට්ඨිං පරිභාසිංසු. සො ‘‘ආචරියා ජානිත්වා වා කතං හොතු අජානිත්වා වා, අහමෙත්ථ ජානිස්සාමී’’ති අචෙලකෙ උය්යොජෙත්වා සුභද්දාය සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘අම්ම, කස්මා එවරූපං අකාසි, කස්මා අරහන්තෙ ලජ්ජාපෙසී’’ති ආහ. තාත, අරහන්තා නාම එවරූපා න හොන්තීති. අථ නං සො ආහ –

‘‘කීදිසා සමණා තුය්හං, බාළ්හං ඛො නෙ පසංසසි;

කිංසීලා කිංසමාචාරා, තං මෙ අක්ඛාහි පුච්ඡිතා’’ති.

සා ආහ –

‘‘සන්තින්ද්රියා සන්තමනා, සන්තතෙජා ගුණමග්ගසණ්ඨිතා;

ඔක්ඛිත්තචක්ඛූ මිතභාණී, තාදිසා සමණා මම.

‘‘වසන්ති වනමොගය්හ, නාගො ඡෙත්වාව බන්ධනං;

එකකියා අදුතියා, තාදිසා සමණා මමා’’ති.

එවඤ්ච පන වත්වා සෙට්ඨිස්ස පුරෙ ඨත්වා තිණ්ණං රතනානං ගුණං කථෙසි. සෙට්ඨි තස්සා වචනං සුත්වා ‘‘යදි එවං, තව සමණෙ ආනෙත්වා මඞ්ගලං කරොමා’’ති. සා පුච්ඡි ‘‘කදා කරිස්සථ, තාතා’’ති. සෙට්ඨි චින්තෙසි – ‘‘කතිපාහච්චයෙනාති වුත්තෙ පෙසෙත්වා පක්කොසාපෙය්යා’’ති. අථ නං ‘‘ස්වෙ අම්මා’’ති ආහ. සා සායන්හසමයෙ උපරිපාසාදං ආරුය්හ මහන්තං පුප්ඵසමුග්ගං ගහෙත්වා සත්ථු ගුණෙ අනුස්සරිත්වා අට්ඨ පුප්ඵමුට්ඨියො දසබලස්ස විස්සජ්ජෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ නමස්සමානා අට්ඨාසි. එවඤ්ච අවච – ‘‘භගවා ස්වෙ පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සද්ධිං මය්හං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති. තානි පුප්ඵානි ගන්ත්වා දසබලස්ස මත්ථකෙ විතානං හුත්වා අට්ඨංසු. සත්ථා ආවජ්ජෙන්තො තං කාරණං අද්දස. ධම්මදෙසනාපරියොසානෙ අනාථපිණ්ඩිකමහාසෙට්ඨි දසබලං වන්දිත්වා ‘‘ස්වෙ, භන්තෙ, පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සද්ධිං මම ගෙහෙ භික්ඛං ගණ්හථා’’ති ආහ. චූළසුභද්දාය නිමන්තිතම්හ සෙට්ඨීති. න, භන්තෙ, කඤ්චි ආගතං පස්සාමාති. ආම, සෙට්ඨි, සද්ධා පන උපාසිකා දූරෙ යොජනසතමත්ථකෙපි යොජනසහස්සමත්ථකෙපි ඨිතා හිමවන්තො විය පඤ්ඤායතීති වත්වා –

‘‘දූරෙ සන්තො පකාසෙන්ති, හිමවන්තොව පබ්බතො;

අසන්තෙත්ථ න දිස්සන්ති, රත්තිං ඛිත්තා යථා සරා’’ති. (ධ. ප. 304) –

ඉමං ගාථමාහ. අනාථපිණ්ඩිකො ‘‘භන්තෙ, මම, ධීතු සඞ්ගහං කරොථා’’ති වන්දිත්වා පක්කාමි.

සත්ථා ආනන්දත්ථෙරං ආමන්තෙසි – ‘‘අහං, ආනන්ද, සාකෙතං ගමිස්සාමි, පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං සලාකං දෙහි. දදන්තො ච ඡළභිඤ්ඤානංයෙව දදෙය්යාසී’’ති. ථෙරො තථා අකාසි. චූළසුභද්දා රත්තිභාගසමනන්තරෙ චින්තෙසි – ‘‘බුද්ධා නාම බහුකිච්චා බහුකරණීයා, මං සල්ලක්ඛෙය්ය වා න වා, කිං නු ඛො කරිස්සාමී’’ති. තස්මිං ඛණෙ වෙස්සවණො මහාරාජා චූළසුභද්දාය කථෙසි – ‘‘භද්දෙ, මා ඛො ත්වං විමනා අහොසි, මා දුම්මනා. අධිවුත්ථං තෙ භගවතා ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. සා තුට්ඨපහට්ඨා දානමෙව සංවිදහි. සක්කොපි ඛො දෙවරාජා විස්සකම්මං ආමන්තෙසි – ‘‘තාත, දසබලො චූළසුභද්දාය සන්තිකං සාකෙතනගරං ගච්ඡිස්සති, පඤ්ච කූටාගාරසතානි මාපෙහී’’ති. සො තථා අකාසි. සත්ථා පඤ්චහි ඡළභිඤ්ඤසතෙහි පරිවුතො කූටාගාරයානෙන මණිවණ්ණං ආකාසං විලිඛන්තො විය සාකෙතනගරං අගමාසි.

සුභද්දා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දානං දත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා ආහ – ‘‘භන්තෙ, මය්හං සසුරපක්ඛො මිච්ඡාදිට්ඨිකො, සාධු තෙසං අනුච්ඡවිකධම්මං කථෙථා’’ති. සත්ථා ධම්මං දෙසෙසි. කාළකසෙට්ඨි සොතාපන්නො හුත්වා අත්තනො උය්යානං දසබලස්ස අදාසි. අචෙලකා ‘‘අම්හාකං පඨමං දින්න’’න්ති නික්ඛමිතුං න ඉච්ඡන්ති. ‘‘ගච්ඡථ නීහරිතබ්බනියාමෙන තෙ නීහරථා’’ති සබ්බෙ නීහරාපෙත්වා තත්ථෙව සත්ථු විහාරං කාරෙත්වා බ්රහ්මදෙය්යං කත්වා උදකං පාතෙසි . සො කාළකෙන කාරිතතාය කාළකාරාමො නාම ජාතො. භගවා තස්මිං සමයෙ තත්ථ විහරති. තෙන වුත්තං – ‘‘සාකෙතෙ විහරති කාළකාරාමෙ’’ති.

භික්ඛූ ආමන්තෙසීති පඤ්චසතෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි. තෙ කිර සාකෙතනගරවාසිනො කුලපුත්තා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා උපට්ඨානසාලාය නිසින්නා ‘‘අහො බුද්ධගුණා නාම මහන්තා, එවරූපං නාම මිච්ඡාදිට්ඨිකං කාළකසෙට්ඨිං දිට්ඨිතො මොචෙත්වා සොතාපත්තිඵලං පාපෙත්වා සකලනගරං සත්ථාරා දෙවලොකසදිසං කත’’න්ති දසබලස්ස ගුණං කථෙන්ති. සත්ථා තෙසං ගුණං කථෙන්තානං චිත්තං උපපරික්ඛිත්වා – ‘‘මයි ගතෙ මහතී දෙසනා සමුට්ඨිස්සති, දෙසනාපරියොසානෙ ච ඉමෙ පඤ්චසතා භික්ඛූ අරහත්තෙ පතිට්ඨහිස්සන්ති, මහාපථවී උදකපරියන්තං කත්වා කම්පිස්සතී’’ති ධම්මසභං ගන්ත්වා පඤ්ඤත්තවරබුද්ධාසනෙ නිසින්නො තෙ භික්ඛූ ආදිං කත්වා යං, භික්ඛවෙ, සදෙවකස්ස ලොකස්සාති ඉමං දෙසනං ආරභි. එවමිදං සුත්තං ගුණකථාය නික්ඛිත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

තත්ථ ‘‘තමහං ජානාමී’’ති පදපරියොසානෙ මහාපථවී උදකපරියන්තං කත්වා අකම්පිත්ථ. අබ්භඤ්ඤාසින්ති අභිඅඤ්ඤාසිං, ජානින්ති අත්ථො. විදිතන්ති පාකටං කත්වා ඤාතං. ඉමිනා එතං දස්සෙති – අඤ්ඤෙ ජානන්තියෙව, මයා පන පාකටං කත්වා විදිතන්ති. ඉමෙහි තීහි පදෙහි සබ්බඤ්ඤුතභූමි නාම කථිතා. තං තථාගතො න උපට්ඨාසීති තං ඡද්වාරිකං ආරම්මණං තථාගතො තණ්හාය වා දිට්ඨියා වා න උපට්ඨාසි න උපගඤ්ඡි. අයඤ්හි පස්සති භගවා චක්ඛුනා රූපං, ඡන්දරාගො භගවතො නත්ථි, සුවිමුත්තචිත්තො සො භගවා. සුණාති භගවා සොතෙන සද්දං. ඝායති භගවා ඝානෙන ගන්ධං. සායති භගවා ජිව්හාය රසං. ඵුසති භගවා කායෙන ඵොට්ඨබ්බං. විජානාති භගවා මනසා ධම්මං, ඡන්දරාගො භගවතො නත්ථි, සුවිමුත්තචිත්තො සො භගවා. තෙන වුත්තං – ‘‘තං තථාගතො න උපට්ඨාසී’’ති. ඉමිනා පදෙන ඛීණාසවභූමි කථිතාති වෙදිතබ්බා.

තං මමස්ස මුසාති තං මෙ වචනං මුසාවාදො නාම භවෙය්ය. තං පස්ස තාදිසමෙවාති තම්පි මුසාවාදො භවෙය්ය. තං මමස්ස කලීති තං වචනං මය්හං දොසො භවෙය්යාති අත්ථො. එත්තාවතා සච්චභූමි නාම කථිතාති වෙදිතබ්බා.

දට්ඨාදට්ඨබ්බන්ති දිස්වා දට්ඨබ්බං. දිට්ඨං න මඤ්ඤතීති තං දිට්ඨං රූපායතනං ‘‘අහං මහාජනෙන දිට්ඨමෙව පස්සාමී’’ති තණ්හාමානදිට්ඨීහි න මඤ්ඤති. අදිට්ඨං න මඤ්ඤතීති ‘‘අහං මහාජනෙන අදිට්ඨමෙව එතං පස්සාමී’’ති එවම්පි තණ්හාදීහි මඤ්ඤනාහි න මඤ්ඤති. දට්ඨබ්බං න මඤ්ඤතීති ‘‘මහාජනෙන දිට්ඨං පස්සාමී’’ති එවම්පි තාහි මඤ්ඤනාහි න මඤ්ඤති. දට්ඨබ්බඤ්හි අදිට්ඨම්පි හොතියෙව. එවරූපානි හි වචනානි තීසුපි කාලෙසු ලබ්භන්ති, තෙනස්ස අත්ථො වුත්තො. දට්ඨාරංන මඤ්ඤතීති පස්සිතාරං එකසත්තං නාම තාහි මඤ්ඤනාහි න මඤ්ඤතීති අත්ථො. සෙසට්ඨානෙසුපි ඉමිනාව නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉමිනා එත්තකෙන ඨානෙන සුඤ්ඤතාභූමි නාම කථිතා.

ඉති ඛො, භික්ඛවෙති එවං ඛො, භික්ඛවෙ. තාදීයෙව තාදීති තාදිතා නාම එකසදිසතා. තථාගතො ච යාදිසො ලාභාදීසු, තාදිසොව අලාභාදීසු. තෙන වුත්තං – ‘‘ලාභෙපි තාදී, අලාභෙපි තාදී. යසෙපි තාදී, අයසෙපි තාදී. නින්දායපි තාදී, පසංසායපි තාදී. සුඛෙපි තාදී, දුක්ඛෙපි තාදී’’ති (මහානි. 38, 192). ඉමාය තාදිතාය තාදී. තම්හා ච පන තාදිම්හාති තතො තථාගතතාදිතො අඤ්ඤො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා තාදී නත්ථීති එත්තාවතා තාදිභූමි නාම කථිතා. ඉමාහි පඤ්චභූමීහි දෙසනං නිට්ඨාපෙන්තස්ස පඤ්චසුපි ඨානෙසු මහාපථවී සක්ඛිභාවෙන අකම්පිත්ථ. දෙසනාපරියොසානෙ තෙ පඤ්චසතෙ අධුනාපබ්බජිතෙ කුලපුත්තෙ ආදිං කත්වා තං ඨානං පත්තානං දෙවමනුස්සානං චතුරාසීති පාණසහස්සානි අමතපානං පිවිංසු.

භගවාපි සුත්තං නිට්ඨාපෙත්වා ගාථාහි කූටං ගණ්හන්තො යංකිඤ්චීතිආදිමාහ. තත්ථ අජ්ඣොසිතං සච්චමුතං පරෙසන්ති පරෙසං සද්ධාය පරපත්තියායනාය සච්චමුතන්ති මඤ්ඤිත්වා අජ්ඣොසිතං ගිලිත්වා පරිනිට්ඨාපෙත්වා ගහිතං. සයසංවුතෙසූති සයමෙව සංවරිත්වා පියායිත්වා ගහිතගහණෙසු, දිට්ඨිගතිකෙසූති අත්ථො. දිට්ඨිගතිකා හි සයං සංවුතාති වුච්චන්ති. සච්චං මුසා වාපි පරං දහෙය්යාති තෙසු සයං සංවුතසඞ්ඛාතෙසු දිට්ඨිගතිකෙසු තථාගතො තාදී තෙසං එකම්පි වචනං ‘‘ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති එවං සච්චං මුසා වාපි පරං උත්තමං කත්වා න ඔදහෙය්ය, න සද්දහෙය්ය, න පත්තියායෙය්ය. එතඤ්ච සල්ලන්ති එතං දිට්ඨිසල්ලං. පටිකච්ච දිස්වාති පුරෙතරං බොධිමූලෙයෙව දිස්වා. විසත්තාති ලග්ගා ලගිතා පලිබුද්ධා. ජානාමි පස්සාමි තථෙව එතන්ති යථායං පජා අජ්ඣොසිතා ගිලිත්වා පරිනිට්ඨාපෙත්වා විසත්තා ලග්ගා ලගිතා, එවං අහම්පි ජානාමි පස්සාමි. තථා එවං යථා එතාය පජාය ගහිතන්ති එවං අජ්ඣොසිතං නත්ථි තථාගතානන්ති අත්ථො.

5. බ්රහ්මචරියසුත්තවණ්ණනා

25. පඤ්චමෙ ජනකුහනත්ථන්ති තීහි කුහනවත්ථූහි ජනස්ස කුහනත්ථාය. න ජනලපනත්ථන්ති න ජනස්ස උපලාපනත්ථං. න ලාභසක්කාරසිලොකානිසංසත්ථන්ති න චීවරාදිථුතිවචනත්ථං. න ඉතිවාදප්පමොක්ඛානිසංසත්ථන්ති න තෙන තෙන කාරණෙන කතවාදානිසංසත්ථං, න වාදස්ස පමොක්ඛානිසංසත්ථං. න ඉති මං ජනො ජානාතූති න ‘‘එවං කිර එස භික්ඛු, එවං කිර එස භික්ඛූ’’ති ජනස්ස ජානනත්ථාය. සංවරත්ථන්ති පඤ්චහි සංවරෙහි සංවරණත්ථාය. පහානත්ථන්ති තීහි පහානෙහි පජහනත්ථාය. විරාගත්ථන්ති රාගාදීනං විරජ්ජනත්ථාය. නිරොධත්ථන්ති තෙසංයෙව නිරුජ්ඣනත්ථාය. අනීතිහන්ති ඉතිහපරිවජ්ජිතං, අපරපත්තියන්ති අත්ථො. නිබ්බානොගධගාමිනන්ති නිබ්බානස්ස අන්තොගාමිනං. මග්ගබ්රහ්මචරියඤ්හි නිබ්බානං ආරම්මණං කරිත්වා නිබ්බානස්ස අන්තොයෙව වත්තති පවත්තති. පටිපජ්ජන්තීති දුවිධම්පි පටිපජ්ජන්ති. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටවිවට්ටං කථෙත්වා ගාථාසු විවට්ටමෙව කථිතං.

6. කුහසුත්තවණ්ණනා

26. ඡට්ඨෙ කුහාති කුහකා. ථද්ධාති කොධෙන ච මානෙන ච ථද්ධා. ලපාති උපලාපකා. සිඞ්ගීති ‘‘තත්ථ කතමං සිඞ්ගං, යං සිඞ්ගං සිඞ්ගාරතා චාතුරතා චාතුරියං පරික්ඛත්තතා පාරික්ඛත්තිය’’න්ති (විභ. 852) එවං වුත්තෙහි සිඞ්ගසදිසෙහි පාකටකිලෙසෙහි සමන්නාගතා. උන්නළාති උග්ගතනළා තුච්ඡමානං උක්ඛිපිත්වා ඨිතා. අසමාහිතාති චිත්තෙකග්ගමත්තස්සාපි අලාභිනො. නමෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකාති තෙ මය්හං භික්ඛූ මම සන්තකා න හොන්ති. ‘‘තෙ මය්හ’’න්ති ඉදං පන සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිතත්තා වුත්තං. තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකාති ඉධාපි මෙති අත්තානං උද්දිස්ස පබ්බජිතත්තා වදති, සම්මාපටිපන්නත්තා පන ‘‘මාමකා’’ති ආහ. වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්තීති සීලාදීහි ගුණෙහි වඩ්ඪනතො වුද්ධිං, නිච්චලභාවෙන විරූළ්හිං, සබ්බත්ථ පත්ථටතාය වෙපුල්ලං පාපුණන්ති. තෙ පනෙතෙ යාව අරහත්තමග්ගා විරුහන්ති, අරහත්තඵලං පත්තෙ විරූළ්හා නාම හොන්ති. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙපි ගාථාසුපි වට්ටවිවට්ටමෙව කථිතං.

7. සන්තුට්ඨිසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ අප්පානීති පරිත්තානි. සුලභානීති සුඛෙන ලද්ධබ්බානි, යත්ථ කත්ථචි සක්කා හොන්ති ලභිතුං. අනවජ්ජානීති නිද්දොසානි. පිණ්ඩියාලොපභොජනන්ති ජඞ්ඝාපිණ්ඩියබලෙන චරිත්වා ආලොපමත්තං ලද්ධං භොජනං. පූතිමුත්තන්ති යංකිඤ්චි මුත්තං. යථා හි සුවණ්ණවණ්ණොපි කායො පූතිකායොති වුච්චති, එවං අභිනවම්පි මුත්තං පූතිමුත්තමෙව.

විඝාතොති විගතඝාතො, චිත්තස්ස දුක්ඛං න හොතීති අත්ථො. දිසානප්පටිහඤ්ඤතීති යස්ස හි ‘‘අසුකට්ඨානං නාම ගතො චීවරාදීනි ලභිස්සාමී’’ති චිත්තං උප්පජ්ජති, තස්ස දිසා පටිහඤ්ඤති නාම. යස්ස එවං න උප්පජ්ජති, තස්ස නප්පටිහඤ්ඤති නාම. ධම්මාති පටිපත්තිධම්මා. සාමඤ්ඤස්සානුලොමිකාති සමණධම්මස්ස අනුලොමා. අධිග්ගහිතාති සබ්බෙතෙ තුට්ඨචිත්තස්ස භික්ඛුනො අධිග්ගහිතා හොන්ති අන්තොගතා න පරිබාහිරාති.

8. අරියවංසසුත්තවණ්ණනා

28. අට්ඨමස්ස අජ්ඣාසයිකො නික්ඛෙපො. ඉමං කිර මහාඅරියවංසසුත්තන්තං භගවා ජෙතවනමහාවිහාරෙ ධම්මසභායං පඤ්ඤත්තවරබුද්ධාසනෙ නිසින්නො අත්තනොපි පරපුග්ගලානම්පි අජ්ඣාසයවසෙන පරිවාරෙත්වා නිසින්නානි චත්තාලීස භික්ඛුසහස්සානි, ‘‘භික්ඛවෙ’’ති ආමන්තෙත්වා චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, අරියවංසාති ආරභි. තත්ථ අරියවංසාති අරියානං වංසා. යථා හි ඛත්තියවංසො බ්රාහ්මණවංසො වෙස්සවංසො සුද්දවංසො සමණවංසො කුලවංසො රාජවංසො, එවං අයම්පි අට්ඨමො අරියවංසො අරියතන්ති අරියපවෙණී නාම හොති. සො ඛො පනායං අරියවංසො ඉමෙසං වංසානං මූලගන්ධාදීනං කාළානුසාරිගන්ධාදයො විය අග්ගමක්ඛායති.

කෙ පන තෙ අරියා, යෙසං එතෙ වංසාති? අරියා වුච්චන්ති බුද්ධා ච පච්චෙකබුද්ධා ච තථාගතසාවකා ච, එතෙසං අරියානං වංසාති අරියවංසා. ඉතො පුබ්බෙ හි සතසහස්සකප්පාධිකානං චතුන්නං අසඞ්ඛ්යෙය්යානං මත්ථකෙ තණ්හඞ්කරො, මෙධඞ්කරො , සරණඞ්කරො, දීපඞ්කරොති චත්තාරො බුද්ධා උප්පන්නා, තෙ අරියා, තෙසං අරියානං වංසාති අරියවංසා. තෙසං බුද්ධානං පරිනිබ්බානතො අපරභාගෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යං අතික්කමිත්වා කොණ්ඩඤ්ඤො නාම බුද්ධො උප්පන්නො…පෙ… ඉමස්මිං කප්පෙ කකුසන්ධො, කොණාගමනො, කස්සපො, අම්හාකං භගවා ගොතමොති චත්තාරො බුද්ධා උප්පන්නා, තෙසං අරියානං වංසාති අරියවංසා. අපිච අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං සබ්බබුද්ධ-පච්චෙකබුද්ධ-බුද්ධසාවකානං අරියානං වංසාති අරියවංසා.

තෙ ඛො පනෙතෙ අග්ගඤ්ඤා අග්ගාති ජානිතබ්බා, රත්තඤ්ඤා දීඝරත්තං පවත්තාති ජානිතබ්බා, වංසඤ්ඤා වංසාති ජානිතබ්බා. පොරාණා න අධුනුප්පත්තිකා. අසංකිණ්ණා අවිකිණ්ණා අනපනීතා. අසංකිණ්ණපුබ්බා අතීතබුද්ධෙහිපි න සංකිණ්ණපුබ්බා, ‘‘කි ඉමෙහී’’ති න අපනීතපුබ්බා. න සංකීයන්තීති ඉදානිපි න අපනීයන්ති. න සංකීයිස්සන්තීති අනාගතබුද්ධෙහිපි න අපනීයිස්සන්ති. යෙ ලොකෙ විඤ්ඤූ සමණබ්රාහ්මණා, තෙහි අප්පටිකුට්ඨා, සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි අනින්දිතා අගරහිතා.

සන්තුට්ඨො හොතීති පච්චයසන්තොසවසෙන සන්තුට්ඨො හොති. ඉතරීතරෙනාති න ථූලසුඛුමලූඛපණීතථිරජිණ්ණානං යෙන කෙනචි, අථ ඛො යථාලද්ධාදීනං ඉතරීතරෙන යෙන කෙනචි සන්තුට්ඨො හොතීති අත්ථො. චීවරස්මිඤ්හි තයො සන්තොසා යථාලාභසන්තොසො යථාබලසන්තොසො යථාසාරුප්පසන්තොසොති. පිණ්ඩපාතාදීසුපි එසෙව නයො. තෙසං විත්ථාරකථා ‘‘සන්තුට්ඨස්ස, භික්ඛවෙ, අනුප්පන්නා චෙව කුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්තී’’ති ඉමස්මිං සුත්තෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. ඉති ඉමෙ තයො සන්තොසෙ සන්ධාය ‘‘සන්තුට්ඨො හොති ඉතරීතරෙන චීවරෙන, යථාලද්ධාදීසු යෙන කෙනචි චීවරෙන සන්තුට්ඨො හොතී’’ති වුත්තං.

එත්ථ ච චීවරං ජානිතබ්බං, චීවරක්ඛෙත්තං ජානිතබ්බං, පංසුකූලං ජානිතබ්බං, චීවරසන්තොසො ජානිතබ්බො, චීවරප්පටිසංයුත්තානි ධුතඞ්ගානි ජානිතබ්බානි. තත්ථ චීවරං ජානිතබ්බන්ති ඛොමාදීනි ඡ චීවරානි දුකූලාදීනි ඡ අනුලොමචීවරානි ජානිතබ්බානි. ඉමානි ද්වාදස කප්පියචීවරානි. කුසචීරං, වාකචීරං, ඵලකචීරං, කෙසකම්බලං, වාළකම්බලං, පොත්ථකො, චම්මං, උලූකපක්ඛං, රුක්ඛදුස්සං, ලතාදුස්සං, එරකදුස්සං, කදලිදුස්සං, වෙළුදුස්සන්ති එවමාදීනි පන අකප්පියචීවරානි.

චීවරක්ඛෙත්තන්ති ‘‘සඞ්ඝතො වා ගණතො වා ඤාතිතො වා මිත්තතො වා අත්තනො වා ධනෙන, පංසුකූලං වා’’ති එවං උප්පජ්ජනතො ඡ ඛෙත්තානි, අට්ඨන්නඤ්ච මාතිකානං වසෙන අට්ඨ ඛෙත්තානි ජානිතබ්බානි.

පංසුකූලන්ති සොසානිකං, පාපණිකං, රථියං, සඞ්කාරකූටකං, සොත්ථියං, සිනානං, තිත්ථං, ගතපච්චාගතං, අග්ගිදඩ්ඪං, ගොඛායිතං, උපචිකඛායිතං, උන්දූරඛායිතං , අන්තච්ඡින්නං, දසච්ඡින්නං, ධජාහටං, ථූපං, සමණචීවරං, සාමුද්දියං, ආභිසෙකියං, පන්ථිකං, වාතාහටං, ඉද්ධිමයං, දෙවදත්තියන්ති තෙවීසති පංසුකූලානි වෙදිතබ්බානි. එත්ථ ච සොත්ථියන්ති ගබ්භමලහරණං. ගතපච්චාගතන්ති මතකසරීරං පාරුපිත්වා සුසානං නෙත්වා ආනීතචීවරං. ධජාහටන්ති ධජං උස්සාපෙත්වා තතො ආනීතං. ථූපන්ති වම්මිකෙ පූජිතචීවරං. සාමුද්දියන්ති සමුද්දවීචීහි ථලං පාපිතං. පන්ථිකන්ති පන්ථං ගච්ඡන්තෙහි චොරභයෙන පාසාණෙහි කොට්ටෙත්වා පාරුතචීවරං. ඉද්ධිමයන්ති එහිභික්ඛුචීවරං. සෙසං පාකටමෙවාති.

චීවරසන්තොසොති වීසති චීවරසන්තොසා – චීවරෙ විතක්කසන්තොසො, ගමනසන්තොසො, පරියෙසනසන්තොසො, පටිලාභසන්තොසො, මත්තපටිග්ගහණසන්තොසො, ලොලුප්පවිවජ්ජනසන්තොසො, යථාලාභසන්තොසො, යථාබලසන්තොසො, යථාසාරුප්පසන්තොසො, උදකසන්තොසො, ධොවනසන්තොසො, කරණසන්තොසො, පරිමාණසන්තොසො, සුත්තසන්තොසො, සිබ්බනසන්තොසො, රජනසන්තොසො, කප්පසන්තොසො, පරිභොගසන්තොසො, සන්නිධිපරිවජ්ජනසන්තොසො, විස්සජ්ජනසන්තොසොති.

තත්ථ සාදකභික්ඛුනා තෙමාසං නිබද්ධවාසං වසිත්වා එකමාසමත්තං විතක්කෙතුං වට්ටති. සො හි පවාරෙත්වා චීවරමාසෙ චීවරං කරොති, පංසුකූලිකො අඩ්ඪමාසෙනෙව කරොති. ඉදං මාසඩ්ඪමාසමත්තං විතක්කනං විතක්කසන්තොසො නාම. විතක්කසන්තොසෙන පන සන්තුට්ඨෙන භික්ඛුනා පාචීනඛණ්ඩරාජිවාසිකපංසුකූලිකත්ථෙරසදිසෙන භවිතබ්බං.

ථෙරො කිර ‘‘චෙතියපබ්බතවිහාරෙ චෙතියං වන්දිස්සාමී’’ති ආගතො චෙතියං වන්දිත්වා චින්තෙසි – ‘‘මය්හං චීවරං ජිණ්ණං, බහූනං වසනට්ඨානෙ ලභිස්සාමී’’ති. සො මහාවිහාරං ගන්ත්වා සඞ්ඝත්ථෙරං දිස්වා වසනට්ඨානං පුච්ඡිත්වා තත්ථ වුත්ථො පුනදිවසෙ චීවරං ආදාය ආගන්ත්වා ථෙරං වන්දි. ථෙරො ‘‘කිං , ආවුසො’’ති ආහ. ගාමද්වාරං, භන්තෙ, ගමිස්සාමීති. අහම්පාවුසො, ගමිස්සාමීති . සාධු, භන්තෙති ගච්ඡන්තො මහාබොධිද්වාරකොට්ඨකෙ ඨත්වා ‘‘පුඤ්ඤවන්තානං වසනට්ඨානෙ මනාපං ලභිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා ‘‘අපරිසුද්ධො මෙ විතක්කො’’ති තතොව පටිනිවත්ති. පුනදිවසෙ අම්බඞ්ගණසමීපතො, පුනදිවසෙ මහාචෙතියස්ස උත්තරද්වාරතො තත්ථෙව පටිනිවත්තිත්වා චතුත්ථදිවසෙ ථෙරස්ස සන්තිකං අගමාසි. ථෙරො ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුනො විතක්කො න පරිසුද්ධො භවිස්සතී’’ති චීවරං ගහෙත්වා තෙන සද්ධිංයෙව පඤ්හං පුච්ඡමානො ගාමං පාවිසි. තඤ්ච රත්තිං එකො මනුස්සො උච්චාරපලිබුද්ධො සාටකෙයෙව වච්චං කත්වා තං සඞ්කාරට්ඨානෙ ඡඩ්ඩෙසි. පංසුකූලිකත්ථෙරො තං නීලමක්ඛිකාහි සම්පරිකිණ්ණං දිස්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙසි. මහාථෙරො ‘‘කිං, ආවුසො, සඞ්කාරට්ඨානස්ස අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාසී’’ති. නාහං, භන්තෙ, සඞ්කාරට්ඨානස්ස අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාමි, මය්හං පිතු දසබලස්ස පග්ගණ්හාමි, පුණ්ණදාසියා සරීරං පාරුපිත්වා ඡඩ්ඩිතං පංසුකූලං තුම්බමත්තෙ පාණකෙ විධුනිත්වා සුසානතො ගණ්හන්තෙන දුක්කරතරං කතං , භන්තෙති. මහාථෙරො ‘‘පරිසුද්ධො විතක්කො පංසුකූලිකස්සා’’ති චින්තෙසි. පංසුකූලිකත්ථෙරොපි තස්මිංයෙව ඨානෙ ඨිතො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා තීණි ඵලානි පත්තො තං සාටකං ගහෙත්වා චීවරං කත්වා පාරුපිත්වා පාචීනඛණ්ඩරාජිං ගන්ත්වා අග්ගඵලං අරහත්තං පාපුණි.

චීවරත්ථාය ගච්ඡන්තස්ස පන ‘‘කත්ථ ලභිස්සාමී’’ති අචින්තෙත්වා කම්මට්ඨානසීසෙනෙව ගමනං ගමනසන්තොසො නාම. පරියෙසන්තස්ස පන යෙන වා තෙන වා සද්ධිං අපරියෙසිත්වා ලජ්ජිං පෙසලං භික්ඛුං ගහෙත්වා පරියෙසනං පරියෙසනසන්තොසො නාම. එවං පරියෙසන්තස්ස ආහරියමානං චීවරං දූරතො දිස්වා ‘‘එතං මනාපං භවිස්සති, එතං අමනාප’’න්ති එවං අවිතක්කෙත්වා ථූලසුඛුමාදීසු යථාලද්ධෙනෙව සන්තුස්සනං පටිලාභසන්තොසො නාම. එවං ලද්ධං ගණ්හන්තස්සාපි ‘‘එත්තකං දුපට්ටස්ස භවිස්සති, එත්තකං එකපට්ටස්සා’’ති අත්තනො පහොනකමත්තෙනෙව සන්තුස්සනං මත්තපටිග්ගහණසන්තොසො නාම. චීවරං පරියෙසන්තස්ස පන ‘‘අසුකස්ස ඝරද්වාරෙ මනාපං ලභිස්සාමී’’ති අචින්තෙත්වා ද්වාරපටිපාටියා චරණං ලොලුප්පවිවජ්ජනසන්තොසො නාම.

ලූඛපණීතෙසු යෙන කෙනචි යාපෙතුං සක්කොන්තස්ස යථාලද්ධෙනෙව යාපනං යථාලාභසන්තොසො නාම. අත්තනො ථාමං ජානිත්වා යෙන යාපෙතුං සක්කොති, තෙන යාපනං යථාබලසන්තොසො නාම. මනාපං අඤ්ඤස්ස දත්වා අත්තනා යෙන කෙනචි යාපනං යථාසාරුප්පසන්තොසො නාම.

‘‘කත්ථ උදකං මනාපං, කත්ථ අමනාප’’න්ති අවිචාරෙත්වා යෙන කෙනචි ධොවනූපගෙන උදකෙන ධොවනං උදකසන්තොසො නාම. පණ්ඩුමත්තිකගෙරුකපූතිපණ්ණරසකිලිට්ඨානි පන උදකානි වජ්ජෙතුං වට්ටති. ධොවන්තස්ස පන මුග්ගරාදීහි අපහරිත්වා හත්ථෙහි මද්දිත්වා ධොවනං ධොවනසන්තොසො නාම. තථා අසුජ්ඣන්තං පණ්ණානි පක්ඛිපිත්වා තාපිතඋදකෙනාපි ධොවිතුං වට්ටති. එවං ධොවිත්වා කරොන්තස්ස ‘‘ඉදං ථූලං, ඉදං සුඛුම’’න්ති අකොපෙත්වා පහොනකනීහාරෙනෙව කරණං කරණසන්තොසො නාම. තිමණ්ඩලපතිච්ඡාදනමත්තස්සෙව කරණං පරිමාණසන්තොසො නාම. චීවරකරණත්ථාය පන මනාපං සුත්තං පරියෙසිස්සාමීති අවිචාරෙත්වා රථිකාදීසු වා දෙවට්ඨානෙ වා ආහරිත්වා පාදමූලෙ වා ඨපිතං යංකිඤ්චිදෙව සුත්තං ගහෙත්වා කරණං සුත්තසන්තොසො නාම.

කුසිබන්ධනකාලෙ පන අඞ්ගුලමත්තෙ සත්ත වාරෙ න විජ්ඣිතබ්බං. එවං කරොන්තස්ස හි යො භික්ඛු සහායො න හොති, තස්ස වත්තභෙදොපි නත්ථි. තිවඞ්ගුලමත්තෙ පන සත්ත වාරෙ විජ්ඣිතබ්බං. එවං කරොන්තස්ස මග්ගප්පටිපන්නෙනාපි සහායෙන භවිතබ්බං. යො න හොති, තස්ස වත්තභෙදො. අයං සිබ්බනසන්තොසො නාම. රජන්තෙන පන කාළකච්ඡකාදීනි පරියෙසන්තෙන න චරිතබ්බං, සොමවක්කලාදීසු යං ලභති, තෙන රජිතබ්බං. අලභන්තෙන පන මනුස්සෙහි අරඤ්ඤෙ වාකං ගහෙත්වා ඡඩ්ඩිතරජනං වා භික්ඛූහි පචිත්වා ඡඩ්ඩිතකසටං වා ගහෙත්වා රජිතබ්බං. අයං රජනසන්තොසො නාම. නීලකද්දමකාළසාමෙසු යංකිඤ්චි ගහෙත්වා හත්ථිපිට්ඨෙ නිසින්නස්ස පඤ්ඤායමානකප්පකරණං කප්පසන්තොසො නාම.

හිරිකොපීනප්පටිච්ඡාදනමත්තවසෙන පරිභුඤ්ජනං පරිභොගසන්තොසො නාම. දුස්සං පන ලභිත්වා සුත්තං වා සූචිං වා කාරකං වා අලභන්තෙන ඨපෙතුං වට්ටති, ලභන්තෙන න වට්ටති. කතම්පි සචෙ අන්තෙවාසිකාදීනං දාතුකාමො හොති, තෙ ච අසන්නිහිතා, යාව ආගමනා ඨපෙතුං වට්ටති. ආගතමත්තෙසු දාතබ්බං. දාතුං අසක්කොන්තෙන අධිට්ඨාතබ්බං. අඤ්ඤස්මිං චීවරෙ සති පච්චත්ථරණම්පි අධිට්ඨාතුං වට්ටති. අනධිට්ඨිතමෙව හි සන්නිධි හොති, අධිට්ඨිතං න හොතීති මහාසීවත්ථෙරො ආහ. අයං සන්නිධිපරිවජ්ජනසන්තොසො නාම. විස්සජ්ජෙන්තෙන පන න මුඛං ඔලොකෙත්වා දාතබ්බං, සාරණීයධම්මෙ ඨත්වා විස්සජ්ජෙතබ්බන්ති අයං විස්සජ්ජනසන්තොසො නාම.

චීවරප්පටිසංයුත්තානි ධුතඞ්ගානි නාම පංසුකූලිකඞ්ගඤ්චෙව තෙචීවරිකඞ්ගඤ්ච. තෙසං විත්ථාරකථා විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.24-25) වෙදිතබ්බා. ඉති චීවරසන්තොසමහාඅරියවංසං පූරයමානො භික්ඛු ඉමානි ද්වෙ ධුතඞ්ගානි ගොපෙති. ඉමානි ගොපෙන්තො චීවරසන්තොසමහාඅරියවංසවසෙන සන්තුට්ඨො හොතීති.

වණ්ණවාදීති එකො සන්තුට්ඨො හොති, සන්තොසස්ස වණ්ණං න කථෙති. එකො න සන්තුට්ඨො හොති, සන්තොසස්ස වණ්ණං කථෙති. එකො නෙව සන්තුට්ඨො හොති, න සන්තොසස්ස වණ්ණං කථෙති. එකො සන්තුට්ඨො චෙව හොති, සන්තොසස්ස ච වණ්ණං කථෙති. තං දස්සෙතුං ‘‘ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’’ති වුත්තං.

අනෙසනන්ති දූතෙය්යපහිනගමනානුයොගපභෙදං නානප්පකාරං අනෙසනං. අප්පතිරූපන්ති අයුත්තං. අලද්ධාචාති අලභිත්වා. යථා එකච්චො ‘‘කථං නු ඛො චීවරං ලභිස්සාමී’’ති පුඤ්ඤවන්තෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං එකතො හුත්වා කොහඤ්ඤං කරොන්තො උත්තසති පරිතස්සති, සන්තුට්ඨො භික්ඛු එවං අලද්ධා චීවරං න පරිතස්සති. ලද්ධා චාති ධම්මෙන සමෙන ලභිත්වා. අගධිතොති විගතලොභගිද්ධො. අමුච්ඡිතොති අධිමත්තතණ්හාය මුච්ඡං අනාපන්නො. අනජ්ඣොපන්නොති තණ්හාය අනොත්ථතො අපරියොනද්ධො. ආදීනවදස්සාවීති අනෙසනාපත්තියඤ්ච ගෙධිතපරිභොගෙ ච ආදීනවං පස්සමානො. නිස්සරණපඤ්ඤොති ‘‘යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතායා’’ති වුත්තං නිස්සරණමෙව පජානන්තො.

ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියාති යෙන කෙනචි චීවරෙන සන්තුට්ඨියා. නෙවත්තානුක්කංසෙතීති ‘‘අහං පංසුකූලිකො, මයා උපසම්පදමාළෙයෙව පංසුකූලිකඞ්ගං ගහිතං, කො මයා සදිසො අත්ථී’’ති අත්තුක්කංසනං න කරොති. නො පරං වම්භෙතීති ‘‘ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න පංසුකූලිකා’’ති වා, ‘‘පංසුකූලිකඞ්ගමත්තම්පි එතෙසං නත්ථී’’ති වා එවං පරං න වම්භෙති. යො හි තත්ථ දක්ඛොති යො තස්මිං චීවරසන්තොසෙ වණ්ණවාදාදීසු වා දක්ඛො ඡෙකො බ්යත්තො. අනලසොති සාතච්චකිරියාය ආලසියවිරහිතො. සම්පජානො පටිස්සතොති සම්පජානපඤ්ඤාය චෙව සතියා ච යුත්තො. අරියවංසෙ ඨිතොති අරියවංසෙ පතිට්ඨිතො.

ඉතරීතරෙනපිණ්ඩපාතෙනාති යෙන කෙනචි පිණ්ඩපාතෙන. එත්ථාපි පිණ්ඩපාතො ජානිතබ්බො, පිණ්ඩපාතක්ඛෙත්තං ජානිතබ්බං, පිණ්ඩපාතසන්තොසො ජානිතබ්බො, පිණ්ඩපාතප්පටිසංයුත්තං ධුතඞ්ගං ජානිතබ්බං . තත්ථ පිණ්ඩපාතොති ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසං ඛීරං දධි සප්පි නවනීතං තෙලං මධු ඵාණිතං යාගු ඛාදනීයං සායනීයං ලෙහනීයන්ති සොළස පිණ්ඩපාතා.

පිණ්ඩපාතක්ඛෙත්තන්ති සඞ්ඝභත්තං උද්දෙසභත්තං නිමන්තනං සලාකභත්තං පක්ඛිකං උපොසථිකං පාටිපදිකභත්තං ආගන්තුකභත්තං ගමිකභත්තං ගිලානභත්තං ගිලානුපට්ඨාකභත්තං ධුරභත්තං කුටිභත්තං වාරභත්තං විහාරභත්තන්ති පන්නරස පිණ්ඩපාතක්ඛෙත්තානි.

පිණ්ඩපාතසන්තොසොති පිණ්ඩපාතෙ විතක්කසන්තොසො ගමනසන්තොසො පරියෙසනසන්තොසො පටිලාභසන්තොසො පටිග්ගහණසන්තොසො මත්තපටිග්ගහණසන්තොසො ලොලුප්පවිවජ්ජනසන්තොසො යථාලාභසන්තොසො යථාබලසන්තොසො යථාසාරුප්පසන්තොසො උපකාරසන්තොසො පරිමාණසන්තොසො පරිභොගසන්තොසො සන්නිධිපරිවජ්ජනසන්තොසො විස්සජ්ජනසන්තොසොති පන්නරස සන්තොසා.

තත්ථ සාදකො භික්ඛු මුඛං ධොවිත්වා විතක්කෙති. පිණ්ඩපාතිකෙන පන ගණෙන සද්ධිං චරතා සායං ථෙරූපට්ඨානකාලෙ ‘‘ස්වෙ කත්ථ පිණ්ඩාය චරිස්සාමාති? අසුකගාමෙ, භන්තෙ’’ති එත්තකං චින්තෙත්වා තතො පට්ඨාය න විතක්කෙතබ්බං. එකචාරිකෙන විතක්කමාළකෙ ඨත්වා විතක්කෙතබ්බං. තතො පට්ඨාය විතක්කෙන්තො අරියවංසා චුතො හොති පරිබාහිරො. අයං විතක්කසන්තොසො නාම.

පිණ්ඩාය පවිසන්තෙන ‘‘කුහිං ලභිස්සාමී’’ති අචින්තෙත්වා කම්මට්ඨානසීසෙන ගන්තබ්බං. අයං ගමනසන්තොසො නාම. පරියෙසන්තෙන යං වා තං වා අග්ගහෙත්වා ලජ්ජිං පෙසලමෙව ගහෙත්වා පරියෙසිතබ්බං. අයං පරියෙසනසන්තොසො නාම. දූරතොව ආහරියමානං දිස්වා ‘‘එතං මනාපං , එතං අමනාප’’න්ති චිත්තං න උප්පාදෙතබ්බං. අයං පටිලාභසන්තොසො නාම. ‘‘ඉමං මනාපං ගණ්හිස්සාමි, ඉමං අමනාපං න ගණ්හිස්සාමී’’ති අචින්තෙත්වා යංකිඤ්චි යාපනමත්තං ගහෙතබ්බමෙව. අයං පටිග්ගහණසන්තොසො නාම.

එත්ථ පන දෙය්යධම්මො බහු, දායකො අප්පං දාතුකාමො, අප්පං ගහෙතබ්බං. දෙය්යධම්මොපි බහු, දායකොපි බහුං දාතුකාමො, පමාණෙනෙව ගහෙතබ්බං. දෙය්යධම්මො න බහු, දායකොපි අප්පං දාතුකාමො, අප්පං ගහෙතබ්බං. දෙය්යධම්මො න බහු, දායකො පන බහුං දාතුකාමො, පමාණෙන ගහෙතබ්බං . පටිග්ගහණස්මිඤ්හි මත්තං අජානන්තො මනුස්සානං පසාදං මක්ඛෙති, සද්ධාදෙය්යං විනිපාතෙති, සාසනං න කරොති, විජාතමාතුයාපි චිත්තං ගහෙතුං න සක්කොති. ඉති මත්තං ජානිත්වාව පටිග්ගහෙතබ්බන්ති අයං මත්තපටිග්ගහණසන්තොසො නාම. අඩ්ඪකුලානියෙව අගන්ත්වා ද්වාරපටිපාටියා ගන්තබ්බං. අයං ලොලුප්පවිවජ්ජනසන්තොසො නාම. යථාලාභසන්තොසාදයො චීවරෙ වුත්තනයා එව.

පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා ‘‘සමණධම්මං අනුපාලෙස්සාමී’’ති එවං උපකාරං ඤත්වා පරිභුඤ්ජනං උපකාරසන්තොසො නාම. පත්තං පූරෙත්වා ආනීතං න පටිග්ගහෙතබ්බං. අනුපසම්පන්නෙ සති තෙන ගාහාපෙතබ්බං, අසති හරාපෙත්වා පටිග්ගහණමත්තං ගහෙතබ්බං. අයං පරිමාණසන්තොසො නාම. ‘‘ජිඝච්ඡාය පටිවිනොදනං ඉදමෙත්ථ නිස්සරණ’’න්ති එවං පරිභුඤ්ජනං පරිභොගසන්තොසො නාම. නිදහිත්වා න පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති අයං සන්නිධිපරිවජ්ජනසන්තොසො නාම. මුඛං අනොලොකෙත්වා සාරණීයධම්මෙ ඨිතෙන විස්සජ්ජෙතබ්බං. අයං විස්සජ්ජනසන්තොසො නාම.

පිණ්ඩපාතප්පටිසංයුත්තානි පන පඤ්ච ධුතඞ්ගානි පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං සපදානචාරිකඞ්ගං එකාසනිකඞ්ගං පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගං ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගන්ති. තෙසං විත්ථාරකථා විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.26-30) වුත්තා. ඉති පිණ්ඩපාතසන්තොසමහාඅරියවංසං පූරයමානො භික්ඛු ඉමානි පඤ්ච ධුතඞ්ගානි ගොපෙති, ඉමානි ගොපෙන්තො පිණ්ඩපාතසන්තොසමහාඅරියවංසෙන සන්තුට්ඨො හොති. වණ්ණවාදීතිආදීනි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි.

සෙනාසනෙනාති ඉධ සෙනාසනං ජානිතබ්බං, සෙනාසනක්ඛෙත්තං ජානිතබ්බං, සෙනාසනසන්තොසො ජානිතබ්බො, සෙනාසනප්පටිසංයුත්තං ධුතඞ්ගං ජානිතබ්බං. තත්ථ සෙනාසනන්ති මඤ්චො පීඨං භිසි බිම්බොහනං විහාරො අඩ්ඪයොගො පාසාදො හම්මියං ගුහා ලෙණං අට්ටො මාළො වෙළුගුම්බො රුක්ඛමූලං යත්ථ වා පන භික්ඛූ පටික්කමන්තීති ඉමානි පන්නරස සෙනාසනානි.

සෙනාසනක්ඛෙත්තන්ති සඞ්ඝතො වා ගණතො වා ඤාතිතො වා මිත්තතො වා අත්තනො වා ධනෙන පංසුකූලං වාති ඡ ඛෙත්තානි.

සෙනාසනසන්තොසොති සෙනාසනෙ විතක්කසන්තොසාදයො පන්නරස සන්තොසා. තෙ පිණ්ඩපාතෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. සෙනාසනප්පටිසංයුත්තානි පන පඤ්ච ධුතඞ්ගානි ආරඤ්ඤිකඞ්ගං රුක්ඛමූලිකඞ්ගං අබ්භොකාසිකඞ්ගං සොසානිකඞ්ගං යථාසන්ථතිකඞ්ගන්ති. තෙසං විත්ථාරකථා විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.31-35) වුත්තා. ඉති සෙනාසනසන්තොසමහාඅරියවංසං පූරයමානො භික්ඛු ඉමානි පඤ්ච ධුතඞ්ගානි ගොපෙති. ඉමානි ගොපෙන්තො සෙනාසනසන්තොසමහාඅරියවංසෙන සන්තුට්ඨො හොති.

ගිලානපච්චයො පන පිණ්ඩපාතෙයෙව පවිට්ඨො. තත්ථ යථාලාභයථාබලයථාසාරුප්පසන්තොසෙනෙව සන්තුස්සිතබ්බං. නෙසජ්ජිකඞ්ගං භාවනාරාමඅරියවංසං භජති. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘පඤ්ච සෙනාසනෙ වුත්තා, පඤ්ච ආහාරනිස්සිතා;

එකො වීරියසංයුත්තො, ද්වෙ ච චීවරනිස්සිතා’’ති.

ඉති භගවා පථවිං පත්ථරමානො විය සාගරකුච්ඡිං පූරයමානො විය ආකාසං විත්ථාරයමානො විය ච පඨමං චීවරසන්තොසං අරියවංසං කථෙත්වා චන්දං උට්ඨාපෙන්තො විය සූරියං උල්ලඞ්ඝෙන්තො විය ච දුතියං පිණ්ඩපාතසන්තොසං කථෙත්වා සිනෙරුං උක්ඛිපන්තො විය තතියං සෙනාසනසන්තොසං අරියවංසං කථෙත්වා ඉදානි සහස්සනයපටිමණ්ඩිතං චතුත්ථං භාවනාරාමං අරියවංසං කථෙතුං පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භාවනාරාමො හොතීති දෙසනං ආරභි.

තත්ථ ආරමණං ආරාමො, අභිරතීති අත්ථො. භාවනාය ආරාමො අස්සාති භාවනාරාමො. භාවනාය රතොති භාවනාරතො. පඤ්චවිධෙ පහානෙ ආරාමො අස්සාති පහානාරාමො. අපිච භාවෙන්තො රමතීති භාවනාරාමො. පජහන්තො රමතීති පහානාරාමොති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අයඤ්හි චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙන්තො රමති, රතිං වින්දතීති අත්ථො. තථා චත්තාරො සම්මප්පධානෙ. චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ, පඤ්චින්ද්රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ, සත්ත අනුපස්සනා, අට්ඨාරස මහාවිපස්සනා, සත්තතිංස බොධිපක්ඛියධම්මෙ, අට්ඨතිංස ආරම්මණවිභත්තියො භාවෙන්තො රමති, රතිං වින්දති. කාමච්ඡන්දාදයො පන කිලෙසෙ පජහන්තො රමති, රතිං වින්දති.

ඉමෙසු පන චතූසු අරියවංසෙසු පුරිමෙහි තීහි තෙරසන්නං ධුතඞ්ගානං චතුපච්චයසන්තොසස්ස ච වසෙන සකලං විනයපිටකං කථිතං හොති, භාවනාරාමෙන අවසෙසං පිටකද්වයං. ඉමං පන භාවනාරාමං අරියවංසං කථෙන්තෙන භික්ඛුනා පටිසම්භිදාමග්ගෙ නෙක්ඛම්මපාළියා කථෙතබ්බො, දීඝනිකායෙ දසුත්තරසුත්තන්තපරියායෙන කථෙතබ්බො, මජ්ඣිමනිකායෙ සතිපට්ඨානසුත්තන්තපරියායෙන කථෙතබ්බො, අභිධම්මෙ නිද්දෙසපරියායෙන කථෙතබ්බො.

තත්ථ පටිසම්භිදාමග්ගෙ නෙක්ඛම්මපාළියාති –

‘‘නෙක්ඛම්මං භාවෙන්තො රමති, කාමච්ඡන්දං පජහන්තො රමති. අබ්යාපාදං, බ්යාපාදං… ආලොකසඤ්ඤං… ථිනමිද්ධං… අවික්ඛෙපං, උද්ධච්චං… ධම්මවවත්ථානං… විචිකිච්ඡං… ඤාණං… අවිජ්ජං… පාමොජ්ජං… අරතිං… පඨමජ්ඣානං, පඤ්ච නීවරණෙ… දුතියජ්ඣානං… විතක්කවිචාරෙ… තතියජ්ඣානං… පීතිං… චතුත්ථජ්ඣානං… සුඛදුක්ඛෙ… ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තො රමති, රූපසඤ්ඤං පටිඝසඤ්ඤං නානත්තසඤ්ඤං පජහන්තො රමති. විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තිං…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තො රමති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පජහන්තො රමති.

‘‘අනිච්චානුපස්සනං භාවෙන්තො රමති, නිච්චසඤ්ඤං පජහන්තො රමති. දුක්ඛානුපස්සනං… සුඛසඤ්ඤං… අනත්තානුපස්සනං… අත්තසඤ්ඤං… නිබ්බිදානුපස්සනං… නන්දිං… විරාගානුපස්සනං… රාගං… නිරොධානුපස්සනං… සමුදයං… පටිනිස්සග්ගානුපස්සනං… ආදානං… ඛයානුපස්සනං … ඝනසඤ්ඤං… වයානුපස්සනං… ආයූහනං… විපරිණාමානුපස්සනං… ධුවසඤ්ඤං… අනිමිත්තානුපස්සනං … නිමිත්තං… අප්පණිහිතානුපස්සනං… පණිධිං… සුඤ්ඤතානුපස්සනං… අභිනිවෙසං… අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනං… සාරාදානාභිනිවෙසං… යථාභූතඤාණදස්සනං… සම්මොහාභිනිවෙසං… ආදීනවානුපස්සනං… ආලයාභිනිවෙසං… පටිසඞ්ඛානුපස්සනං… අප්පටිසඞ්ඛං… විවට්ටානුපස්සනං… සංයොගාභිනිවෙසං… සොතාපත්තිමග්ගං… දිට්ඨෙකට්ඨෙ කිලෙසෙ… සකදාගාමිමග්ගං… ඔළාරිකෙ කිලෙසෙ… අනාගාමිමග්ගං… අනුසහගතෙ කිලෙසෙ… අරහත්තමග්ගං භාවෙන්තො රමති, සබ්බකිලෙසෙ පජහන්තො රමතී’’ති (පටි. ම. 1.41,95).

එවං පටිසම්භිදාමග්ගෙ නෙක්ඛම්මපාළියා කථෙතබ්බො.

දීඝනිකායෙදසුත්තරසුත්තන්තපරියායෙනාති –

‘‘එකං ධම්මං භාවෙන්තො රමති, එකං ධම්මං පජහන්තො රමති…පෙ… දස ධම්මෙ භාවෙන්තො රමති, දස ධම්මෙ පජහන්තො රමති. කතමං එකං ධම්මං භාවෙන්තො රමති? කායගතාසතිං සාතසහගතං, ඉමං එකං ධම්මං භාවෙන්තො රමති. කතමං එකං ධම්මං පජහන්තො රමති? අස්මිමානං, ඉමං එකං ධම්මං පජහන්තො රමති. කතමෙ ද්වෙ ධම්මෙ…පෙ… කතමෙ දස ධම්මෙ භාවෙන්තො රමති? දස කසිණායතනානි, ඉමෙ දස ධම්මෙ භාවෙන්තො රමති. කතමෙ දස ධම්මෙ පජහන්තො රමති? දස මිච්ඡත්තෙ, ඉමෙ දස ධම්මෙ පජහන්තො රමති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භාවනාරාමො හොතී’’ති (දී. නි. 3.351-360).

එවං දීඝනිකායෙ දසුත්තරසුත්තන්තපරියායෙන කථෙතබ්බො.

මජ්ඣිමනිකායෙ සතිපට්ඨානසුත්තන්තපරියායෙනාති –

‘‘එකායනො අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො…පෙ… යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය. අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භාවනාරාමො හොති භාවනාරතො. පහානාරාමො හොති පහානරතො. පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගච්ඡන්තො වා ගච්ඡාමීති පජානාති…පෙ… පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං…පෙ… පූතීනි චුණ්ණකජාතානි. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භාවනාරාමො හොතී’’ති (ම. නි. 1.106 ආදයො).

එවං මජ්ඣිමනිකායෙ සතිපට්ඨානසුත්තන්තපරියායෙන කථෙතබ්බො.

අභිධම්මෙ නිද්දෙසපරියායෙනාති සබ්බෙපි සඞ්ඛතෙ ‘‘අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො …පෙ… සංකිලෙසිකධම්මතො පස්සන්තො රමති, එවං ඛො භික්ඛු භාවනාරාමො හොතී’’ති (මහානි. 13; චූළනි. උපසීවමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 39, නන්දමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 51). එවං නිද්දෙසපරියායෙන කථෙතබ්බො.

නෙවත්තානුක්කංසෙතීති ‘‘අජ්ජ මෙ සට්ඨි වා සත්තති වා වස්සානි අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තාති විපස්සනාය කම්මං කරොන්තස්ස කො මයා සදිසො අත්ථී’’ති එවං අත්තුක්කංසනං න කරොති. නො පරං වම්භෙතීති ‘‘අනිච්චං දුක්ඛන්ති විපස්සනාමත්තකම්පි නත්ථි, කිං ඉමෙ විස්සට්ඨකම්මට්ඨානා චරන්තී’’ති එවං පරවම්භනං න කරොති. සෙසං වුත්තනයමෙව.

ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො අරියවංසාති, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො අරියවංසා අරියතන්තියො අරියපවෙණියො අරියඤ්ජසා අරියවටුමානීති සුත්තන්තං විනිවට්ටෙත්වා ඉදානි මහාඅරියවංසපරිපූරකස්ස භික්ඛුනො වසනදිසා දස්සෙන්තො ඉමෙහි ච පන, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ ස්වෙව අරතිං සහතීති සොයෙව අරතිං අනභිරතිං උක්කණ්ඨිතං සහති අභිභවති. න තං අරති සහතීති තං පන භික්ඛුං යා එසා පන්තෙසු සෙනාසනෙසු අධිකුසලානං ධම්මානං භාවනාය අරති නාම හොති, සා සහිතුං අධිභවිතුං න සක්කොති. අරතිරතිසහොති අරතිඤ්ච පඤ්චකාමගුණරතිඤ්ච සහති, අධිභවිතුං සක්කොති.

ඉදානි ගාථාහි කූටං ගණ්හන්තො නාරතීතිආදිමාහ. තත්ථ ධීරන්ති වීරියවන්තං. නාරති ධීරං සහතීති ඉදං පුරිමස්සෙව කාරණවචනං. යස්මා සා ධීරං න සහති නප්පහොති ධීරං සහිතුං අධිභවිතුං න සක්කොති, තස්මා නාරති සහති ධීරං. ධීරො හි අරතිස්සහොති අරතිසහත්තා හි සො ධීරො නාම, තස්මා අරතිං සහතීති අත්ථො. සබ්බකම්මවිහායීනන්ති සබ්බං තෙභූමකකම්මං චජිත්වා පරිච්ඡින්නං පරිවටුමං කත්වා ඨිතං. පනුණ්ණං කො නිවාරයෙති කිලෙසෙ පනුදිත්වා ඨිතං කො නාම රාගො වා දොසො වා නිවාරෙය්ය. නෙක්ඛංජම්බොනදස්සෙව, කො තං නින්දිතුමරහතීති ජම්බොනදසඞ්ඛාතස්ස ජාතිරත්තසුවණ්ණස්ස නික්ඛසදිසං ගරහිතබ්බදොසවිමුත්තං කො තං පුග්ගලං නින්දිතුං අරහති. බ්රහ්මුනාපි පසංසිතොති මහාබ්රහ්මුනාපි එස පුග්ගලො පසංසිතොයෙවාති. දෙසනාපරියොසානෙ චත්තාලීස භික්ඛුසහස්සානි අරහත්තෙ පතිට්ඨහිංසු.

9. ධම්මපදසුත්තවණ්ණනා

29. නවමෙ ධම්මපදානීති ධම්මකොට්ඨාසා. අනභිජ්ඣාතිආදීසු අභිජ්ඣාපටික්ඛෙපෙන අනභිජ්ඣා, බ්යාපාදපටික්ඛෙපෙන අබ්යාපාදො, මිච්ඡාසතිපටික්ඛෙපෙන සම්මාසති, මිච්ඡාසමාධිපටික්ඛෙපෙන සම්මාසමාධි වෙදිතබ්බො.

අනභිජ්ඣාලූති නිත්තණ්හො හුත්වා. අබ්යාපන්නෙන චෙතසාති සබ්බකාලං පකතිභාවං අවිජහන්තෙන චිත්තෙන. සතො එකග්ගචිත්තස්සාති සතියා සමන්නාගතො ආරම්මණෙ එකග්ගචිත්තො අස්ස. අජ්ඣත්තං සුසමාහිතොති නියකජ්ඣත්තෙ සුට්ඨු ඨපිතචිත්තො ඉමස්මිං සුත්තෙපි ගාථායපි වට්ටවිවට්ටං කථිතං.

10. පරිබ්බාජකසුත්තවණ්ණනා

30. දසමෙ අභිඤ්ඤාතාති ඤාතා පාකටා. අන්නභාරොතිආදීනි තෙසං නාමානි. පටිසල්ලානා වුට්ඨිතොති ඵලසමාපත්තිතො වුට්ඨිතො. සා හි ඉධ පටිසල්ලානන්ති අධිප්පෙතා. පච්චක්ඛායාති පටික්ඛිපිත්වා. අභිජ්ඣාලුන්ති සතණ්හං. කාමෙසුතිබ්බසාරාගන්ති වත්ථුකාමෙසු බහලරාගං. තමහං තත්ථ එවං වදෙය්යන්ති තං අහං තස්මිං කාරණෙ එවං වදෙය්යං. පටික්කොසිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යාති පටික්කොසිතබ්බානි පටිබාහිතබ්බනි වා මඤ්ඤෙය්ය. සහධම්මිකාති සකාරණා. වාදානුපාතාති ධම්මිකවාදෙ ඝට්ටයමානා අධම්මිකවාදානුපාතා, වාදප්පවත්තියොති අත්ථො. ගාරය්හා ඨානාති ගරහිතබ්බයුත්තකා පච්චයා. ආගච්ඡන්තීති උපගච්ඡන්ති.

උක්කලාති උක්කලජනපදවාසිනො. වස්සභඤ්ඤාති වස්සො ච භඤ්ඤො චාති ද්වෙ ජනා. අහෙතුකවාදාති ‘‘නත්ථි හෙතු නත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා’’තිඑවමාදිවාදිනො. අකිරියවාදාති ‘‘කරොතො න කරීයති පාප’’න්ති එවං කිරියපටික්ඛෙපවාදිනො. නත්ථිකවාදාති ‘‘නත්ථි දින්න’’න්තිආදිවාදිනො. තෙ ඉමෙසු තීසුපි දස්සනෙසු ඔක්කන්තනියාමා අහෙසුං. කථං පන තෙසු නියාමො හොතීති? යො හි එවරූපං ලද්ධිං ගහෙත්වා රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානෙසු නිසින්නො සජ්ඣායති වීමංසති, තස්ස ‘‘නත්ථි හෙතු නත්ථි පච්චයො කරොතො න කරීයති පාපං…පෙ… නත්ථි දින්නං…පෙ… කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජතී’’ති තස්මිං ආරම්මණෙ මිච්ඡාසති සන්තිට්ඨති, චිත්තං එකග්ගං හොති, ජවනානි ජවන්ති. පඨමජවනෙ සතෙකිච්ඡො හොති, තථා දුතියාදීසු, සත්තමෙ බුද්ධානම්පි අතෙකිච්ඡො අනිවත්ති අරිට්ඨකණ්ටකසදිසො හොති . තත්ථ කොචි එකං දස්සනං ඔක්කමති, කොචි ද්වෙ, කොචි තීණිපි. නියතමිච්ඡාදිට්ඨිකොව හොති, පත්තො සග්ගමග්ගාවරණඤ්චෙව මොක්ඛමග්ගාවරණඤ්ච, අභබ්බො තස්ස අත්තභාවස්ස අනන්තරං සග්ගම්පි ගන්තුං, පගෙව මොක්ඛං. වට්ටඛාණුකො නාමෙස සත්තො පථවිගොපකො, යෙභුය්යෙන එවරූපස්ස භවතො වුට්ඨානං නත්ථි. වස්සභඤ්ඤාපි එදිසා අහෙසුං. නින්දාබ්යාරොසනඋපාරම්භභයාති අත්තනො නින්දභයෙන ඝට්ටනභයෙන උපවාදභයෙන චාති අත්ථො. අභිජ්ඣාවිනයෙ සික්ඛන්ති අභිජ්ඣාවිනයො වුච්චති අරහත්තං, අරහත්තෙ සික්ඛමානො අප්පමත්තො නාම වුච්චතීති සුත්තන්තෙ වට්ටවිට්ටං කථෙත්වා ගාථාය ඵලසමාපත්ති කථිතාති.

උරුවෙලවග්ගො තතියො.