📜

5. රොහිතස්සවග්ගො

1. සමාධිභාවනාසුත්තවණ්ණනා

41. පඤ්චමස්ස පඨමෙ ඤාණදස්සනප්පටිලාභායාති දිබ්බචක්ඛුඤාණදස්සනස්ස පටිලාභාය. දිවාසඤ්ඤං අධිට්ඨාතීති දිවාති එවං සඤ්ඤං අධිට්ඨාති. යථා දිවා තථා රත්තින්ති යථා දිවා ආලොකසඤ්ඤා මනසි කතා, තථෙව තං රත්තිම්පි මනසි කරොති. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. සප්පභාසන්ති දිබ්බචක්ඛුඤාණොභාසෙන සහොභාසං. කිඤ්චාපි ආලොකසදිසං කතං, අත්ථො පනෙත්ථ න එවං සල්ලක්ඛෙතබ්බො. දිබ්බචක්ඛුඤාණාලොකො හි ඉධාධිප්පෙතො.

විදිතාති පාකටා හුත්වා. කථං පන වෙදනා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්තීති? ඉධ භික්ඛු වත්ථුං පරිග්ගණ්හාති, ආරම්මණං පරිග්ගණ්හාති. තස්ස පරිග්ගහිතවත්ථාරම්මණතාය තා වෙදනා ‘‘එවං උප්පජ්ජිත්වා එවං ඨත්වා එවං නිරුජ්ඣන්තී’’ති විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා තිට්ඨන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති නාම. සඤ්ඤාවිතක්කෙසුපි එසෙව නයො.

උදයබ්බයානුපස්සීති උදයඤ්ච වයඤ්ච පස්සන්තො. ඉති රූපන්ති එවං රූපං එත්තකං රූපං න ඉතො පරං රූපං අත්ථීති. ඉති රූපස්ස සමුදයොති එවං රූපස්ස උප්පාදො. අත්ථඞ්ගමොති පන භෙදො අධිප්පෙතො. වෙදනාදීසුපි එසෙව නයො. ඉදඤ්ච පන මෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතන්ති, භික්ඛවෙ, යං මයා එතං පුණ්ණකපඤ්හෙ ‘‘සඞ්ඛාය ලොකස්මි’’න්තිආදි භාසිතං, තං ඉදං ඵලසමාපත්තිං සන්ධාය භාසිතන්ති අත්ථො.

තත්ථ සඞ්ඛායාති ඤාණෙන ජානිත්වා. ලොකස්මින්ති සත්තලොකෙ. පරොපරානීති උච්චාවචානි උත්තමාධමානි. ඉඤ්ජිතන්ති චලිතං. නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙති ලොකස්මිං කත්ථචි එකක්ඛන්ධෙපි එකායතනෙපි එකධාතුයාපි එකාරම්මණෙපි නත්ථි. සන්තොති පච්චනීකකිලෙසවූපසමෙන සන්තො. විධූමොති කොධධූමෙන විගතධූමො. එවමෙත්ථ සුත්තන්තෙ මග්ගෙකග්ගතම්පි කථෙත්වා ගාථාය ඵලසමාපත්තියෙව කථිතාති.

2. පඤ්හබ්යාකරණසුත්තවණ්ණනා

42. දුතියෙ යො ච තෙසං තත්ථ තත්ථ, ජානාති අනුධම්මතන්ති යො එතෙසං පඤ්හානං තස්මිං තස්මිං ඨානෙ බ්යාකරණං ජානාති. චතුපඤ්හස්ස කුසලො, ආහු භික්ඛුං තථාවිධන්ති තථාවිධං භික්ඛුං තෙසු චතූසු පඤ්හෙසු කුසලොති එවං වදන්ති. දුරාසදො දුප්පසහොති පරෙහි ඝට්ටෙතුං වා අභිභවිතුං වා න සක්කා. ගම්භීරොති සත්තසීදන්තරමහාසමුද්දො විය ගම්භීරො. දුප්පධංසියොති දුම්මොචාපයො, ගහිතග්ගහණං විස්සජ්ජාපෙතුං න සක්කාති අත්ථො. අත්ථෙ අනත්ථෙ චාති වඩ්ඪියඤ්ච අවඩ්ඪියඤ්ච. අත්ථාභිසමයාති අත්ථසමාගමෙන. ධීරො පණ්ඩිතොති පවුච්චතීති ධිතිසම්පන්නො පුග්ගලො ‘‘පණ්ඩිතො අය’’න්ති එවං පවුච්චති.

3-4. කොධගරුසුත්තද්වයවණ්ණනා

43-44. තතියෙ කොධගරු න සද්ධම්මගරූති කොධං ගාරවෙන ගරුං කත්වා ගණ්හාති, න සද්ධම්මං, සද්ධම්මං පන අගාරවෙන ලාමකං කත්වා ගණ්හාති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො.

විරූහන්තීති වඩ්ඪන්ති, සඤ්ජාතමූලාය වා සද්ධාය පතිට්ඨහන්ති අචලා භවන්ති. චතුත්ථෙ කොධගරුතාති කොධම්හි සගාරවතා. එස නයො සබ්බත්ථ.

5. රොහිතස්සසුත්තවණ්ණනා

45. පඤ්චමෙ යත්ථාති චක්කවාළලොකස්ස එකොකාසෙ භුම්මං. න චවති න උපපජ්ජතීති ඉදං අපරාපරං චුතිපටිසන්ධිවසෙන ගහිතං. ගමනෙනාති පදගමනෙන. ලොකස්ස අන්තන්ති සත්ථා සඞ්ඛාරලොකස්ස අන්තං සන්ධාය වදති. ඤාතෙය්යන්තිආදීසු ඤාතබ්බං දට්ඨබ්බං පත්තබ්බන්ති අත්ථො. ඉති දෙවපුත්තෙන චක්කවාළලොකස්ස අන්තො පුච්ඡිතො, සත්ථාරා සඞ්ඛාරලොකස්ස කථිතො . සො පන ‘‘අත්තනො පඤ්හෙන සද්ධිං සත්ථු බ්යාකරණං සමෙතී’’ති සඤ්ඤාය සම්පහංසන්තො අච්ඡරියන්තිආදිමාහ.

දළ්හධම්මාති දළ්හධනු උත්තමප්පමාණෙන ධනුනා සමන්නාගතො. ධනුග්ගහොති ධනුආචරියො. සික්ඛිතොති ද්වාදස වස්සානි ධනුසිප්පං සික්ඛිතො. කතහත්ථොති උසභප්පමාණෙපි වාලග්ගං විජ්ඣිතුං සමත්ථභාවෙන කතහත්ථො. කතූපාසනොති කතසරක්ඛෙපො දස්සිතසිප්පො. අසනෙනාති කණ්ඩෙන. අතිපාතෙය්යාති අතික්කමෙය්ය. යාවතා සො තාලච්ඡාදිං අතික්කමෙය්ය, තාවතා කාලෙන එකං චක්කවාළං අතික්කමාමීති අත්තනො ජවසම්පත්තිං දස්සෙති.

පුරත්ථිමා සමුද්දා පච්ඡිමොති යථා පුරත්ථිමා සමුද්දා පච්ඡිමසමුද්දො දූරෙ, එවං මෙ දූරෙ පදවීතිහාරො අහොසීති වදති. සො කිර පාචීනචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඨිතො පාදං පසාරෙත්වා පච්ඡිමචක්කවාළමුඛවට්ටිං අතික්කමති, පුන දුතියපාදං පසාරෙත්වා පරචක්කවාළමුඛවට්ටිං අතික්කමති. ඉච්ඡාගතන්ති ඉච්ඡා එව. අඤ්ඤත්රෙවාති නිප්පපඤ්චතං දස්සෙති. භික්ඛාචාරකාලෙ කිරෙස නාගලතාදන්තකට්ඨං ඛාදිත්වා අනොතත්තෙ මුඛං ධොවිත්වා කාලෙ සම්පත්තෙ උත්තරකුරුම්හි පිණ්ඩාය චරිත්වා චක්කවාළමුඛවට්ටියං නිසින්නො භත්තකිච්චං කරොති, තත්ථ මුහුත්තං විස්සමිත්වා පුන ජවති. වස්සසතායුකොති තදා දීඝායුකකාලො හොති, අයං පන වස්සසතාවසිට්ඨෙ ආයුම්හි ගමනං ආරභි. වස්සසතජීවීති තං වස්සසතං අනන්තරායෙන ජීවන්තො. අන්තරායෙව කාලඞ්කතොති චක්කවාළලොකස්ස අන්තං අප්පත්වා අන්තරාව මතො. සො පන තත්ථ කාලං කත්වාපි ආගන්ත්වා ඉමස්මිංයෙව චක්කවාළෙ නිබ්බත්ති.

අප්පත්වාති සඞ්ඛාරලොකස්ස අන්තං අප්පත්වා. දුක්ඛස්සාති වට්ටදුක්ඛස්ස. අන්තකිරියන්ති පරියන්තකරණං. කළෙවරෙති අත්තභාවෙ. සසඤ්ඤිම්හි සමනකෙති සසඤ්ඤෙ සචිත්තකෙ. ලොකන්ති දුක්ඛසච්චං. ලොකසමුදයන්ති සමුදයසච්චං. ලොකනිරොධන්ති නිරොධසච්චං. පටිපදන්ති මග්ගසච්චං. ඉති ‘‘නාහං, ආවුසො, ඉමානි චත්තාරි සච්චානි තිණකට්ඨාදීසු පඤ්ඤපෙමි, ඉමස්මිං පන චතුමහාභූතිකෙ කායස්මිංයෙව පඤ්ඤපෙමී’’ති දස්සෙති. සමිතාවීති සමිතපාපො. නාසීසතීති න පත්ථෙති. ඡට්ඨං උත්තානත්ථමෙවාති.

7. සුවිදූරසුත්තවණ්ණනා

47. සත්තමෙ සුවිදූරවිදූරානීති කෙනචි පරියායෙන අනාසන්නානි හුත්වා සුවිදූරානෙව විදූරානි. නභඤ්ච, භික්ඛවෙ, පථවී චාති ආකාසඤ්ච මහාපථවී ච. තත්ථ කිඤ්චාපි පථවිතො ආකාසං නාම න දූරෙ, ද්වඞ්ගුලමත්තෙපි හොති. අඤ්ඤමඤ්ඤං අලග්ගනට්ඨෙන පන ‘‘සුවිදූරවිදූරෙ’’ති වුත්තං. වෙරොචනොති සූරියො. සතඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මොති චතුසතිපට්ඨානාදිභෙදො සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මො. අසතඤ්ච ධම්මොති ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගතභෙදො අස්සද්ධම්මො.

පභඞ්කරොති ආලොකකරො. අබ්යායිකො හොතීති අවිගච්ඡනසභාවො හොති. සතං සමාගමොති පණ්ඩිතානං මිත්තසන්ථවවසෙන සමාගමො. යාවාපිතිට්ඨෙය්යාති යත්තකං අද්ධානං තිට්ඨෙය්ය. තථෙව හොතීති තාදිසොව හොති, පකතිං න ජහති. ඛිප්පං හි වෙතීති සීඝං විගච්ඡති.

8. විසාඛසුත්තවණ්ණනා

48. අට්ඨමෙ පඤ්චාලපුත්තොති පඤ්චාලබ්රාහ්මණියා පුත්තො. පොරියා වාචායාති පරිපුණ්ණවාචාය. විස්සට්ඨායාති අපලිබුද්ධාය. අනෙලගලායාති නිද්දොසාය චෙව අගළිතාය ච අපතිතපදබ්යඤ්ජනාය. පරියාපන්නායාති විවට්ටපරියාපන්නාය. අනිස්සිතායාති වට්ටං අනිස්සිතාය. විවට්ටනිස්සිතමෙව කත්වා කථෙති, වට්ටනිස්සිතං කත්වා න කථෙතීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො.

නාභාසමානන්ති න අකථෙන්තං. අමතං පදන්ති නිබ්බානපදං. භාසයෙති ඔභාසෙය්ය. ජොතයෙති තස්සෙව වෙවචනං. පග්ගණ්හෙ ඉසිනං ධජන්ති අබ්භුග්ගතට්ඨෙන නවලොකුත්තරධම්මො ඉසීනං ධජො නාම වුච්චති, තමෙව පග්ගණ්හෙය්ය උක්ඛිපෙය්ය, උච්චං කත්වා කථෙය්යාති අත්ථො. නවලොකුත්තරධම්මදීපකං සුභාසිතං ධජො එතෙසන්ති සුභාසිතධජා. ඉසයොති බුද්ධාදයො අරියා. ධම්මො හි ඉසිනං ධජොති හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව ලොකුත්තරධම්මො ඉසීනං ධජො නාමාති.

9. විපල්ලාසසුත්තවණ්ණනා

49. නවමෙ සඤ්ඤාවිපල්ලාසාති සඤ්ඤාය විපල්ලත්ථභාවා, චතස්සො විපරීතසඤ්ඤායොති අත්ථො. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො. අනිච්චෙ, භික්ඛවෙ, නිච්චන්ති සඤ්ඤාවිපල්ලාසොති අනිච්චෙ වත්ථුස්මිං ‘‘නිච්චං ඉද’’න්ති එවං ගහෙත්වා උප්පජ්ජනකසඤ්ඤා, සඤ්ඤාවිපල්ලාසොති අත්ථො. ඉමිනා නයෙන සබ්බපදෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

අනත්තනි ච අත්තාති අනත්තනි ‘‘අත්තා’’ති එවංසඤ්ඤිනොති අත්ථො. මිච්ඡාදිට්ඨිහතාති න කෙවලං සඤ්ඤිනොව, සඤ්ඤාය විය උප්පජ්ජමානාය මිච්ඡාදිට්ඨියාපි හතා. ඛිත්තචිත්තාති තෙ සඤ්ඤාදිට්ඨියො විය උප්පජ්ජමානෙන ඛිත්තෙන චිත්තෙන සමන්නාගතා. විසඤ්ඤිනොති දෙසනාමත්තමෙතං, විපරීතසඤ්ඤාචිත්තදිට්ඨිනොති අත්ථො. තෙ යොගයුත්තා මාරස්සාති තෙ මාරස්ස යොගෙ යුත්තා නාම හොන්ති. අයොගක්ඛෙමිනොති චතූහි යොගෙහි ඛෙමං නිබ්බානං අප්පත්තා. සත්තාති පුග්ගලා. බුද්ධාති චතුසච්චබුද්ධා. ඉමං ධම්මන්ති චතුසච්චධම්මං. සචිත්තං පච්චලද්ධාති සකං චිත්තං පටිලභිත්වා. අනිච්චතො දක්ඛුන්ති අනිච්චභාවෙන අද්දසංසු. අසුභතද්දසුන්ති අසුභං අසුභතොයෙව අද්දසංසු. සම්මාදිට්ඨිසමාදානාති ගහිතසම්මාදස්සනා. සබ්බං දුක්ඛං උපච්චගුන්ති සකලං වට්ටදුක්ඛං සමතික්කන්තා.

10. උපක්කිලෙසසුත්තවණ්ණනා

50. දසමෙ උපක්කිලෙසාති විරොචිතුං අදත්වා උපක්කිලිට්ඨභාවකරණෙන උපක්කිලෙසා. මහිකාති හිමං. ධූමො රජොති ධූමො ච රජො ච. රාහූති පුරිමා තයො අසම්පත්තඋපක්කිලෙසා, රාහු පන සම්පත්තඋපක්කිලෙසවසෙන කථිතොති වෙදිතබ්බො. සමණබ්රාහ්මණා න තපන්ති න භාසන්ති න විරොචන්තීති ගුණප්පතාපෙන න තපන්ති, ගුණොභාසෙන න භාසන්ති, ගුණවිරොචනෙන න විරොචන්ති. සුරාමෙරයපානා අප්පටිවිරතාති පඤ්චවිධාය සුරාය චතුබ්බිධස්ස මෙරයස්ස ච පානතො අවිරතා.

අවිජ්ජානිවුතාති අවිජ්ජාය නිවාරිතා පිහිතා. පියරූපාභිනන්දිනොති පියරූපං සාතරූපං අභිනන්දමානා තුස්සමානා. සාදියන්තීති ගණ්හන්ති. අවිද්දසූති අන්ධබාලා. සනෙත්තිකාති තණ්හායොත්තෙනෙව සයොත්තා. කටසින්ති අත්තභාවං. ඝොරන්ති කක්ඛළං. ඉමස්මිං සුත්තෙපි ගාථාසුපි වට්ටමෙව කථිතන්ති.

රොහිතස්සවග්ගො පඤ්චමො.

පඨමපණ්ණාසකං නිට්ඨිතං.

2. දුතියපණ්ණාසකං