📜

(13) 3. භයවග්ගො

1. අත්තානුවාදසුත්තවණ්ණනා

121. තතියස්ස පඨමෙ අත්තානුවාදභයන්ති අත්තානං අනුවදන්තස්ස උප්පජ්ජනකභයං. පරානුවාදභයන්ති පරස්ස අනුවාදතො උප්පජ්ජනකභයං. දණ්ඩභයන්ති ද්වත්තිංස කම්මකාරණා පටිච්ච උප්පජ්ජනකභයං. දුග්ගතිභයන්ති චත්තාරො අපායෙ පටිච්ච උප්පජ්ජනකභයං. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අත්තානුවාදභයන්තිආදීසු අත්තානුවාදභයං තාව පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අජ්ඣත්තං හිරී සමුට්ඨාති, සාස්ස තීසු ද්වාරෙසු සංවරං ජනෙති, තීසු ද්වාරෙසු සංවරො චතුපාරිසුද්ධිසීලං හොති. සො තස්මිං සීලෙ පතිට්ඨාය විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අග්ගඵලෙ පතිට්ඨාති. පරානුවාදභයං පන පච්චවෙක්ඛන්තස්ස බහිද්ධා ඔත්තප්පං සමුට්ඨාති, තදස්ස තීසු ද්වාරෙසු සංවරං ජනෙති, තීසු ද්වාරෙසු සංවරො චතුපාරිසුද්ධිසීලං හොති. සො තස්මිං සීලෙ පතිට්ඨාය විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අග්ගඵලෙ පතිට්ඨාති. දුග්ගතිභයං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අජ්ඣත්තං හිරී සමුට්ඨාති, සාස්ස තීසු ද්වාරෙසු සංවරං ජනෙති, තීසු ද්වාරෙසු සංවරො චතුපාරිසුද්ධිසීලං හොති. සො තස්මිං සීලෙ පතිට්ඨාය විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අග්ගඵලෙ පතිට්ඨාති.

2. ඌමිභයසුත්තවණ්ණනා

122. දුතියෙ උදකොරොහන්තස්සාති උදකං ඔතරන්තස්ස. පාටිකඞ්ඛිතබ්බානීති ඉච්ඡිතබ්බානි. සුසුකාභයන්ති චණ්ඩමච්ඡභයං. මුඛාවරණං මඤ්ඤෙ කරොන්තීති මුඛපිදහනං විය කරොන්ති. ඔදරිකත්තස්සාති මහොදරතාය මහග්ඝසභාවස්ස. අරක්ඛිතෙනෙව කායෙනාතිආදීසු කායද්වාරෙ තිවිධස්ස සංවරස්ස අභාවතො අරක්ඛිතෙන කායෙන. වචීද්වාරෙ චතුබ්බිධස්ස සංවරස්ස අභාවතො අරක්ඛිතාය වාචාය.

3. පඨමනානාකරණසුත්තවණ්ණනා

123. තතියෙ තදස්සාදෙතීති තං ඣානං සුඛස්සාදෙන අස්සාදෙති. නිකාමෙතීති පත්ථෙති. විත්තිංආපජ්ජතීති තුට්ඨිං ආපජ්ජති. තදධිමුත්තොති තස්මිං අධිමුත්තො, තං වා අධිමුත්තො. තබ්බහුලවිහාරීති තෙන ඣානෙන බහුලං විහරන්තො. සහබ්යතං උපපජ්ජතීති සහභාවං ගච්ඡති, තත්ථ නිබ්බත්තතීති අත්ථො. කප්පො ආයුප්පමාණන්ති එත්ථ පඨමජ්ඣානං අත්ථි හීනං, අත්ථි මජ්ඣිමං, අත්ථි පණීතං. තත්ථ හීනෙන උප්පන්නානං කප්පස්ස තතියො කොට්ඨාසො ආයුප්පමාණං, මජ්ඣිමෙන උපඩ්ඪකප්පො, පණීතෙන කප්පො. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. නිරයම්පි ගච්ඡතීති නිරයගමනීයස්ස කම්මස්ස අප්පහීනත්තා අපරාපරං ගච්ඡති, න අනන්තරමෙව. තස්මිංයෙව භවෙ පරිනිබ්බායතීති තස්මිංයෙව රූපභවෙ ඨත්වා පරිනිබ්බායති, න හෙට්ඨා ඔතරති. යදිදං ගතියා උපපත්තියා සතීති යං ඉදං ගතියා ච උපපත්තියා ච සති සෙඛස්ස අරියසාවකස්ස පටිසන්ධිවසෙන හෙට්ඨා අනොතරිත්වා තස්මිංයෙව රූපභවෙ උපරි දුතියතතියාදීසු අඤ්ඤතරස්මිං බ්රහ්මලොකෙ පරිනිබ්බානං, පුථුජ්ජනස්ස පන නිරයාදිගමනං, ඉදං නානාකරණන්ති අත්ථො.

ද්වෙ කප්පාති එත්ථාපි දුතියජ්ඣානං වුත්තනයෙනෙව තිවිධං හොති. තත්ථ පණීතභාවනෙන නිබ්බත්තානං අට්ඨකප්පා ආයුප්පමාණං, මජ්ඣිමෙන චත්තාරො, හීනෙන ද්වෙ. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. චත්තාරොකප්පාති එත්ථ යං හෙට්ඨා වුත්තං ‘‘කප්පො, ද්වෙ කප්පා’’ති, තම්පි ආහරිත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො. කප්පොති ච ගුණස්සපි නාමං, තස්මා කප්පො ද්වෙ කප්පා චත්තාරො කප්පාති අයමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉදං වුත්තං හොති – යො පඨමං වුත්තො කප්පො, සො ද්වෙ වාරෙ ගණෙත්වා එකෙන ගුණෙන ද්වෙ කප්පා හොන්ති, දුතියෙන චත්තාරො, පුන තෙ චත්තාරො කප්පාති ඉමෙහි චතූහි ගුණෙහි ගුණිතා එකෙන ගුණෙන අට්ඨ හොන්ති, දුතියෙන සොළස, තතියෙන ද්වත්තිංස, චතුත්ථෙන චතුසට්ඨීති. එවමිධ පණීතජ්ඣානවසෙන චතුසට්ඨි කප්පා ගහිතාති වෙදිතබ්බා. පඤ්ච කප්පසතානීති ඉදං පණීතස්සෙව උපපත්තිජ්ඣානස්ස වසෙන වුත්තං. වෙහප්ඵලෙසු වා පඨමජ්ඣානභූමිආදීසු විය තිණ්ණං බ්රහ්මලොකානං අභාවතො එත්තකමෙව ආයුප්පමාණං. තස්මා එවං වුත්තං.

4. දුතියනානාකරණසුත්තවණ්ණනා

124. චතුත්ථෙ රූපමෙව රූපගතං. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. අනිච්චතොතිආදීසු හුත්වා අභාවට්ඨෙන අනිච්චතො, ආබාධට්ඨෙන රොගතො, අන්තො පදුස්සනට්ඨෙන ගණ්ඩතො, අනුපවිට්ඨට්ඨෙන සල්ලතො, සදුක්ඛට්ඨෙන අඝතො, සම්පීළනට්ඨෙන ආබාධතො, අවිධෙය්යට්ඨෙන පරතො, පලුජ්ජනට්ඨෙන පලොකතො, නිස්සත්තට්ඨෙන සුඤ්ඤතො, අවසවත්තනට්ඨෙන අනත්තතො. එත්ථ ච ‘‘අනිච්චතො පලොකතො’’ති ද්වීහි පදෙහි අනිච්චලක්ඛණං කථිතං, ‘‘සුඤ්ඤතො අනත්තතො’’ති ද්වීහි අනත්තලක්ඛණං, සෙසෙහි දුක්ඛලක්ඛණං කථිතන්ති වෙදිතබ්බං. සමනුපස්සතීති ඤාණෙන පස්සති. එවං පඤ්චක්ඛන්ධෙ තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා පස්සන්තො තයො මග්ගෙ තීණි ඵලානි සච්ඡිකරොති. සුද්ධාවාසානංදෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජතීති තත්ථ ඨිතො චතුත්ථජ්ඣානං භාවෙත්වා උපපජ්ජති.

5-6. මෙත්තාසුත්තද්වයවණ්ණනා

125-126. පඤ්චමෙ පඨමජ්ඣානවසෙන මෙත්තා, දුතියාදිවසෙන කරුණාදයො දස්සිතා. ඡට්ඨං චතුත්ථෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

7. පඨමතථාගතඅච්ඡරියසුත්තවණ්ණනා

127. සත්තමෙ පාතුභාවාති පාතුභාවෙන. කුච්ඡිං ඔක්කමතීති එත්ථ කුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොතීති අත්ථො. ඔක්කන්තෙ හි තස්මිං එවං හොති, න ඔක්කමමානෙ. අප්පමාණොති වුඩ්ඪිප්පමාණො, විපුලොති අත්ථො. උළාරොති තස්සෙව වෙවචනං. දෙවානං දෙවානුභාවන්ති එත්ථ දෙවානං අයමානුභාවො – නිවත්ථවත්ථස්ස පභා ද්වාදස යොජනානි ඵරති, තථා සරීරස්ස, තථා විමානස්ස, තං අතික්කමිත්වාති අත්ථො. ලොකන්තරිකාති තිණ්ණං තිණ්ණං චක්කවාළානං අන්තරා එකෙකො ලොකන්තරිකො හොති, තිණ්ණං සකටචක්කානං පත්තානං වා අඤ්ඤමඤ්ඤං ආහච්ච ඨපිතානං මජ්ඣෙ ඔකාසො විය. සො පන ලොකන්තරිකනිරයො පරිමාණතො අට්ඨයොජනසහස්සප්පමාණො හොති. අඝාති නිච්චවිවටා. අසංවුතාති හෙට්ඨාපි අප්පතිට්ඨා. අන්ධකාරාති තමභූතා. අන්ධකාරතිමිසාති චක්ඛුවිඤ්ඤාණුප්පත්තිනිවාරණතො අන්ධභාවකරණතිමිසාය සමන්නාගතා. තත්ථ කිර චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න ජායති. එවංමහිද්ධිකානන්ති චන්දිමසූරියා කිර එකප්පහාරෙනෙව තීසු දීපෙසු පඤ්ඤායන්ති, එවංමහිද්ධිකා. එකෙකාය දිසාය නව නව යොජනසතසහස්සානි අන්ධකාරං විධමිත්වා ආලොකං දස්සෙන්ති, එවංමහානුභාවා. ආභා නානුභොන්තීති පභා නප්පහොන්ති. තෙ කිර චක්කවාළපබ්බතස්ස වෙමජ්ඣෙන චරන්ති චක්කවාළපබ්බතඤ්ච අතික්කමිත්වා ලොකන්තරනිරයා. තස්මා තෙසං තත්ථ ආභා නප්පහොන්ති.

යෙපි තත්ථ සත්තාති යෙපි තස්මිං ලොකන්තරමහානිරයෙ සත්තා උපපන්නා. කිං පන කම්මං කත්වා තත්ථ උප්පජ්ජන්තීති? භාරියං දාරුණං මාතාපිතූනං ධම්මිකසමණබ්රාහ්මණානඤ්ච උපරි අපරාධං, අඤ්ඤඤ්ච දිවසෙ දිවසෙ පාණවධාදිසාහසිකකම්මං කත්වා උප්පජ්ජන්ති තම්බපණ්ණිදීපෙ අභයචොරනාගචොරාදයො විය. තෙසං අත්තභාවො තිගාවුතිකො හොති, වග්ගුලීනං විය දීඝනඛා හොන්ති. තෙ රුක්ඛෙ වග්ගුලියො විය නඛෙහි චක්කවාළපබ්බතපාදෙ ලග්ගන්ති. යදා සංසප්පන්තා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හත්ථපාසගතා හොන්ති, අථ ‘‘භක්ඛො නො ලද්ධො’’ති මඤ්ඤමානා තත්ථ බ්යාවටා විපරිවත්තිත්වා ලොකසන්ධාරකඋදකෙ පතන්ති, වාතෙ පහරන්තෙපි මධුකඵලානි විය ඡිජ්ජිත්වා උදකෙ පතන්ති, පතිතමත්තාව අච්චන්තඛාරෙ උදකෙ පිට්ඨපිණ්ඩි විය විලීයන්ති. අඤ්ඤෙපි කිර භො සන්ති සත්තාති භො යථා මයං මහාදුක්ඛං අනුභවාම, එවං අඤ්ඤෙපි කිර සත්තා ඉදං දුක්ඛං අනුභවනත්ථාය ඉධූපපන්නාති තංදිවසං පස්සන්ති. අයං පන ඔභාසො එකයාගුපානමත්තම්පි න තිට්ඨති. යාවතා නිද්දායිත්වා පබුද්ධො ආරම්මණං විභාවෙති , තත්තකං කාලං හොති. දීඝභාණකා පන ‘‘අච්ඡරාසඞ්ඝාතමත්තමෙව විජ්ජුඔභාසො විය නිච්ඡරිත්වා කිං ඉදන්ති භණන්තානංයෙව අන්තරධායතී’’ති වදන්ති.

8. දුතියතථාගතඅච්ඡරියසුත්තවණ්ණනා

128. අට්ඨමෙ තණ්හාදිට්ඨීහි අල්ලීයිතබ්බට්ඨෙන ආලයොති පඤ්ච කාමගුණා, සකලමෙව වා වට්ටං. ආරමන්ති එත්ථාති ආරාමො, ආලයො ආරාමො එතිස්සාති ආලයාරාමා. ආලයෙ රතාති ආලයරතා. ආලයෙ සම්මුදිතාති ආලයසම්මුදිතා. අනාලයෙ ධම්මෙති ආලයපටිපක්ඛෙ විවට්ටූපනිස්සිතෙ අරියධම්මෙ. සුස්සූසතීති සොතුකාමො හොති. සොතං ඔදහතීති සොතං ඨපෙති. අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨපෙතීති ආජානනත්ථාය චිත්තං පච්චුපට්ඨපෙති. මානොති මඤ්ඤනා, මඤ්ඤිතබ්බට්ඨෙන වා සකලං වට්ටමෙව. මානවිනයෙ ධම්මෙති මානවිනයධම්මෙ. උපසමපටිපක්ඛො අනුපසමො, අනුපසන්තට්ඨෙන වා වට්ටමෙව අනුපසමො නාම. ඔපසමිකෙති උපසමකරෙ විවට්ටූපනිස්සිතෙ. අවිජ්ජාය ගතා සමන්නාගතාති අවිජ්ජාගතා. අවිජ්ජණ්ඩකොසෙන පරියොනද්ධත්තා අණ්ඩං විය භූතාති අණ්ඩභූතා. සමන්තතො ඔනද්ධාති පරියොනද්ධා. අවිජ්ජාවිනයෙති අවිජ්ජාවිනයො වුච්චති අරහත්තං, තංනිස්සිතෙ ධම්මෙ දෙසියමානෙති අත්ථො. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ චතූසු ඨානෙසු වට්ටං, චතූසු විවට්ටං කථිතං.

9. ආනන්දඅච්ඡරියසුත්තවණ්ණනා

129. නවමෙ භික්ඛුපරිසා ආනන්දං දස්සනායාති යෙ භගවන්තං පස්සිතුකාමා ථෙරං උපසඞ්කමන්ති, යෙ වා ‘‘ආයස්මා කිරානන්දො සමන්තපාසාදිකො අභිරූපො දස්සනීයො බහුස්සුතො සඞ්ඝසොභනො’’ති ථෙරස්ස ගුණෙ සුත්වා ආගච්ඡන්ති, තෙ සන්ධාය ‘‘භික්ඛුපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමතී’’ති වුත්තං. එස නයො සබ්බත්ථ. අත්තමනාති ‘‘සවනෙන නො දස්සනං සමෙතී’’ති සකමනා තුට්ඨචිත්තා. ධම්මන්ති ‘‘කච්චි, ආවුසො, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං, කච්චි යොනිසොමනසිකාරකම්මං කරොථ, ආචරියුපජ්ඣායවත්තං පූරෙථා’’ති එවරූපං පටිසන්ථාරධම්මං. තත්ථ භික්ඛුනීසු ‘‘කච්චි, භගිනියො, අට්ඨ ගරුධම්මෙ සමාදාය වත්තථා’’ති ඉදම්පි නානාකරණං හොති. උපාසකෙසු ‘‘ස්වාගතං, උපාසක, න තෙ කිඤ්චි සීසං වා අඞ්ගං වා රුජ්ජති, අරොගා තෙ පුත්තභාතරො’’ති න එවං පටිසන්ථාරං කරොති, එවං පන කරොති – ‘‘කථං, උපාසකා, තීණි සරණානි පඤ්ච සීලානි රක්ඛථ, මාසස්ස අට්ඨ උපොසථෙ කරොථ, මාතාපිතූනං උපට්ඨානවත්තං පූරෙථ, ධම්මිකසමණබ්රාහ්මණෙ පටිජග්ගථා’’ති. උපාසිකාසුපි එසෙව නයො.

10. චක්කවත්තිඅච්ඡරියසුත්තවණ්ණනා

130. දසමෙ ඛත්තියපරිසාති අභිසිත්තා අනභිසිත්තා ච ඛත්තියා . තෙ හි කිර ‘‘රාජා චක්කවත්තී නාම අභිරූපො පාසාදිකො හොති, ආකාසෙන විචරන්තො රජ්ජං අනුසාසති, ධම්මිකො ධම්මරාජා’’ති තස්ස ගුණකථං සුත්වා සවනෙන දස්සනම්හි සමෙන්තෙ අත්තමනා හොන්ති. භාසතීති ‘‘කථං, තාතා, රාජධම්මං පූරෙථ, පවෙණිං රක්ඛථා’’ති පටිසන්ථාරං කරොති. බ්රාහ්මණෙසු පන ‘‘කථඤ්ච, ආචරියා, මන්තෙ වාචෙථ, අන්තෙවාසිකා මන්තෙ ගණ්හන්ති, දක්ඛිණං වා වත්ථානි වා සීලං වා ලභථා’’ති එවං පටිසන්ථාරං කරොති. ගහපතීසු ‘‘කථං, තාතා, න වො රාජකුලතො දණ්ඩෙන වා බන්ධනෙන වා පීළා අත්ථි, සම්මා දෙවො ධාරං අනුප්පවෙච්ඡති, සස්සානි සම්පජ්ජන්තී’’ති එවං පටිසන්ථාරං කරොති. සමණෙසු ‘‘කථං, භන්තෙ, කච්චි පබ්බජිතපරික්ඛාරා සුලභා, සමණධම්මෙ නප්පමජ්ජථා’’ති එවං පටිසන්ථාරං කරොතීති.

භයවග්ගො තතියො.