📜

(17) 2. පටිපදාවග්ගො

1. සංඛිත්තසුත්තවණ්ණනා

161. දුතියස්ස පඨමෙ සුඛපටික්ඛෙපෙන දුක්ඛා පටිපජ්ජිතබ්බතො පටිපදා එතිස්සාති දුක්ඛාපටිපදා. අසීඝප්පවත්තිතාය ගරුභාවෙන දන්ධා අභිඤ්ඤා එතිස්සාති දන්ධාභිඤ්ඤා. ඉමිනාව නයෙන සබ්බපදෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

2. විත්ථාරසුත්තවණ්ණනා

162. දුතියෙ අභික්ඛණන්ති අභිණ්හං. ආනන්තරියන්ති අනන්තරවිපාකදායකං මග්ගසමාධිං. ආසවානං ඛයායාති අරහත්තඵලත්ථාය. පඤ්චින්ද්රියානීති විපස්සනාපඤ්චමකානි පඤ්චින්ද්රියානි. පඤ්ඤින්ද්රියන්ති හි එත්ථ විපස්සනාපඤ්ඤාව පඤ්ඤින්ද්රියන්ති අධිප්පෙතං. සෙසමෙත්ථ පාළිවසෙන උත්තානමෙව.

ඉමාසං පන පටිපදානං අයං ආවිභාවකථා – ඉධ භික්ඛු පුබ්බෙ අකතාභිනිවෙසො පුබ්බභාගෙ රූපපරිග්ගහෙ කිලමති, අරූපපරිග්ගහෙ කිලමති, පච්චයපරිග්ගහෙ කිලමති, තීසු අද්ධාසු කිලමති, මග්ගාමග්ගෙ කිලමති. එවං පඤ්චසු ඨානෙසු කිලමන්තො විපස්සනං පාපුණාති. විපස්සනං පත්වාපි උදයබ්බයානුපස්සනෙ, භඞ්ගානුපස්සනෙ, භයතුපට්ඨානෙ, ආදීනවානුපස්සනෙ, නිබ්බිදානුපස්සනෙ, මුච්චිතුකම්යතාඤාණෙ, සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණෙ, අනුලොමඤාණෙ, ගොත්රභුඤාණෙති ඉමෙසු නවසු විපස්සනාඤාණෙසුපි කිලමිත්වාව ලොකුත්තරමග්ගං පාපුණාති. තස්ස සො ලොකුත්තරමග්ගො එවං දුක්ඛෙන ගරුභාවෙන සච්ඡිකතත්තා දුක්ඛපටිපදො දන්ධාභිඤ්ඤො නාම ජාතො. යො පන පුබ්බභාගෙ පඤ්චසු ඤාණෙසු කිලමන්තො අපරභාගෙ නවසු විපස්සනාඤාණෙසු අකිලමිත්වාව මග්ගං සච්ඡිකරොති, තස්ස සො මග්ගො එවං දුක්ඛෙන අගරුභාවෙන සච්ඡිකතත්තා දුක්ඛපටිපදො ඛිප්පාභිඤ්ඤො නාම ජාතො. ඉමිනා උපායෙන ඉතරාපි ද්වෙ වෙදිතබ්බා.

ගොණපරියෙසකඋපමාහි චෙතා විභාවෙතබ්බා – එකස්ස හි පුරිසස්ස චත්තාරො ගොණා පලායිත්වා අටවිං පවිට්ඨා. සො සකණ්ටකෙ සගහනෙ වනෙ තෙ පරියෙසන්තො ගහනමග්ගෙනෙව කිච්ඡෙන කසිරෙන ගන්ත්වා ගහනට්ඨානෙයෙව නිලීනෙ ගොණෙපි කිච්ඡෙන කසිරෙන අද්දස. එකො කිච්ඡෙන ගන්ත්වා අබ්භොකාසෙ ඨිතෙ ඛිප්පමෙව අද්දස. අපරො අබ්භොකාසමග්ගෙන සුඛෙන ගන්ත්වා ගහනට්ඨානෙ නිලීනෙ කිච්ඡෙන කසිරෙන අද්දස. අපරො අබ්භොකාසමග්ගෙනෙව සුඛෙන ගන්ත්වා අබ්භොකාසෙ ඨිතෙයෙව ඛිප්පං අද්දස. තත්ථ චත්තාරො ගොණා විය චත්තාරො අරියමග්ගා දට්ඨබ්බා, ගොණපරියෙසකො පුරිසො විය යොගාවචරො, ගහනමග්ගෙන කිච්ඡෙන කසිරෙන ගමනං විය පුබ්බභාගෙ පඤ්චසු ඤාණෙසු කිලමතො දුක්ඛාපටිපදා. ගහනට්ඨානෙ නිලීනානං කිච්ඡෙනෙව දස්සනං විය අපරභාගෙ නවසු ඤාණෙසු කිලමන්තස්ස අරියමග්ගානං දස්සනං. ඉමිනා උපායෙන සෙසඋපමාපි යොජෙතබ්බා.

3. අසුභසුත්තවණ්ණනා

163. තතියෙ අසුභානුපස්සී කායෙ විහරතීති අත්තනො කරජකායෙ ‘‘යථා එතං, තථා ඉද’’න්ති ඉමිනා නයෙන බහිද්ධා දිට්ඨානං දසන්නං අසුභානං උපසංහරණවසෙන අසුභානුපස්සී විහරති, අත්තනො කායං අසුභතො පටිකූලතො ඤාණෙන පස්සතීති අත්ථො. ආහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤීති නවන්නං පාටිකුල්යානං වසෙන කබළීකාරාහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤී. සබ්බලොකෙ අනභිරතිසඤ්ඤීති සබ්බස්මිම්පි තෙධාතුකෙ ලොකසන්නිවාසෙ අනභිරතාය උක්කණ්ඨිතසඤ්ඤාය සමන්නාගතො. සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්චානුපස්සීති සබ්බෙපි තෙභූමකසඞ්ඛාරෙ අනිච්චතො අනුපස්සන්තො. මරණසඤ්ඤාති මරණං ආරබ්භ උප්පන්නසඤ්ඤා. අජ්ඣත්තං සූපට්ඨිතා හොතීති නියකජ්ඣත්තෙ සුට්ඨු උපට්ඨිතා හොති. එත්තාවතා බලවවිපස්සනා කථිතා. සෙඛබලානීති සික්ඛනකානං බලානි. සෙසමෙත්ථ පාළිවසෙන උත්තානමෙව. ‘‘අසුභානුපස්සී’’තිආදීනි පන දුක්ඛාය පටිපදාය දස්සනත්ථං වුත්තානි, පඨමජ්ඣානාදීනි සුඛාය. අසුභාදීනි හි පටිකූලාරම්මණානි, තෙසු පන පකතියාව සම්පියායමානං චිත්තං අල්ලීයති. තස්මා තානි භාවෙන්තො දුක්ඛපටිපදං පටිපන්නො නාම හොති. පඨමජ්ඣානාදීනි පණීතසුඛානි , තස්මා තානි පටිපන්නො සුඛපටිපදං පටිපන්නො නාම හොති.

අයං පනෙත්ථ සබ්බසාධාරණා උපමා – සඞ්ගාමාවචරපුරිසො හි ඵලකකොට්ඨකං කත්වා පඤ්චාවුධානි සන්නය්හිත්වා සඞ්ගාමං පවිසති, සො අන්තරා විස්සමිතුකාමො ඵලකකොට්ඨකං පවිසිත්වා විස්සමති චෙව පානභොජනාදීනි ච පටිසෙවති. තතො පුන සඞ්ගාමං පවිසිත්වා කම්මං කරොති. තත්ථ සඞ්ගාමො විය කිලෙසසඞ්ගාමො දට්ඨබ්බො, ඵලකකොට්ඨකො විය පඤ්චනිස්සයබලානි, සඞ්ගාමපවිසනපුරිසො විය යොගාවචරො, පඤ්චාවුධසන්නාහො විය විපස්සනාපඤ්චමානි ඉන්ද්රියානි, සඞ්ගාමං පවිසනකාලො විය විපස්සනාය කම්මකරණකාලො, විස්සමිතුකාමස්ස ඵලකකොට්ඨකං පවිසිත්වා විස්සමනපානභොජනානි පටිසෙවනකාලො විය විපස්සනාය කම්මං කරොන්තස්ස චිත්තුප්පාදස්ස නිරස්සාදක්ඛණෙ පඤ්ච බලානි නිස්සාය චිත්තං සම්පහංසනකාලො, විස්සමිත්වා ඛාදිත්වා පිවිත්වා ච පුන සඞ්ගාමස්ස පවිසනකාලො විය පඤ්චහි බලෙහි චිත්තං සම්පහංසෙත්වා පුන විපස්සනාය කම්මං කරොන්තස්ස විවට්ටෙත්වා අරහත්තග්ගහණකාලො වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං පන සුත්තෙ බලානි චෙව ඉන්ද්රියානි ච මිස්සකානෙව කථිතානීති.

4. පඨමඛමසුත්තවණ්ණනා

164. චතුත්ථෙ අක්ඛමාති අනධිවාසිකපටිපදා. ඛමාති අධිවාසිකපටිපදා. දමාති ඉන්ද්රියදමනපටිපදා. සමාති අකුසලවිතක්කානං වූපසමනපටිපදා. රොසන්තං පටිරොසතීති ඝට්ටෙන්තං පටිඝට්ටෙති. භණ්ඩන්තංපටිභණ්ඩතීති පහරන්තං පටිපහරති. පඤ්චමඡට්ඨානි උත්තානත්ථානෙව.

7. මහාමොග්ගල්ලානසුත්තවණ්ණනා

167. සත්තමෙ මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස හෙට්ඨිමා තයො මග්ගා සුඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා අහෙසුං, අරහත්තමග්ගො දුක්ඛපටිපදො ඛිප්පාභිඤ්ඤො. තස්මා එවමාහ – ‘‘යායං පටිපදා දුක්ඛා ඛිප්පාභිඤ්ඤා, ඉමං මෙ පටිපදං ආගම්ම අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’’න්ති.

8. සාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා

168. අට්ඨමෙ ධම්මසෙනාපතිත්ථෙරස්ස හෙට්ඨිමා තයො මග්ගා සුඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා, අරහත්තමග්ගො සුඛපටිපදො ඛිප්පාභිඤ්ඤො. තස්මා ‘‘යායං පටිපදා සුඛා ඛිප්පාභිඤ්ඤා’’ති ආහ. ඉමෙසු පන ද්වීසුපි සුත්තෙසු මිස්සිකාව පටිපදා කථිතාති වෙදිතබ්බා.

9. සසඞ්ඛාරසුත්තවණ්ණනා

169. නවමෙ පඨමදුතියපුග්ගලා සුක්ඛවිපස්සකා සසඞ්ඛාරෙන සප්පයොගෙන සඞ්ඛාරනිමිත්තං උපට්ඨපෙන්ති. තෙසු එකො විපස්සනින්ද්රියානං බලවත්තා ඉධෙව කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බායති, එකො ඉන්ද්රියානං දුබ්බලතාය ඉධ අසක්කොන්තො අනන්තරෙ අත්තභාවෙ තදෙව මූලකම්මට්ඨානං පටිලභිත්වා සසඞ්ඛාරෙන සප්පයොගෙන සඞ්ඛාරනිමිත්තං උපට්ඨපෙත්වා කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බායති, තතියචතුත්ථා සමථයානිකා. තෙසං එකො අසඞ්ඛාරෙන අප්පයොගෙන ඉන්ද්රියානං බලවත්තා ඉධෙව කිලෙසෙ ඛෙපෙති, එකො ඉන්ද්රියානං දුබ්බලත්තා ඉධ අසක්කොන්තො අනන්තරෙ අත්තභාවෙ තදෙව මූලකම්මට්ඨානං පටිලභිත්වා අසඞ්ඛාරෙන අප්පයොගෙන කිලෙසෙ ඛෙපෙතීති වෙදිතබ්බො.

10. යුගනද්ධසුත්තවණ්ණනා

170. දසමෙ සමථපුබ්බඞ්ගමන්ති සමථං පුබ්බඞ්ගමං පුරෙචාරිකං කත්වා. මග්ගො සඤ්ජායතීති පඨමො ලොකුත්තරමග්ගො නිබ්බත්තති. සොතං මග්ගන්ති එකචිත්තක්ඛණිකමග්ගස්ස ආසෙවනාදීනි නාම නත්ථි, දුතියමග්ගාදයො පන උප්පාදෙන්තො තමෙව ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොතීති වුච්චති. විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමන්ති විපස්සනං පුබ්බඞ්ගමං පුරෙචාරිකං කත්වා සමථං භාවෙති, පකතියා විපස්සනාලාභී විපස්සනාය ඨත්වා සමාධිං උප්පාදෙතීති අත්ථො.

යුගනද්ධං භාවෙතීති යුගනද්ධං කත්වා භාවෙති. තත්ථ තෙනෙව චිත්තෙන සමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා තෙනෙව සඞ්ඛාරෙ සම්මසිතුං න සක්කා. අයං පන යාවතා සමාපත්තියො සමාපජ්ජති, තාවතා සඞ්ඛාරෙ සම්මසති. යාවතා සඞ්ඛාරෙ සම්මසති, තාවතා සමාපත්තියො සමාපජ්ජති. කථං? පඨමජ්ඣානං සමාපජ්ජති, තතො වුට්ඨාය සඞ්ඛාරෙ සම්මසති, සඞ්ඛාරෙ සම්මසිත්වා දුතියජ්ඣානං සමාපජ්ජති. තතො වුට්ඨාය පුන සඞ්ඛාරෙ සම්මසති. සඞ්ඛාරෙ සම්මසිත්වා තතියජ්ඣානං…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං සමාපජ්ජති, තතො වුට්ඨාය සඞ්ඛාරෙ සම්මසති. එවමයං සමථවිපස්සනං යුගනද්ධං භාවෙති නාම.

ධම්මුද්ධච්චවිග්ගහිතන්ති සමථවිපස්සනාධම්මෙසු දසවිපස්සනුපක්කිලෙසසඞ්ඛාතෙන උද්ධච්චෙන විග්ගහිතං, සුග්ගහිතන්ති අත්ථො. සො, ආවුසො, සමයොති ඉමිනා සත්තන්නං සප්පායානං පටිලාභකාලො කථිතො. යං තං චිත්තන්ති යස්මිං සමයෙ තං විපස්සනාවීථිං ඔක්කමිත්වා පවත්තං චිත්තං. අජ්ඣත්තමෙවසන්තිට්ඨතීති විපස්සනාවීථිං පච්චොත්ථරිත්වා තස්මිංයෙව ගොචරජ්ඣත්තසඞ්ඛාතෙ ආරම්මණෙ සන්තිට්ඨති. සන්නිසීදතීති ආරම්මණවසෙන සම්මා නිසීදති. එකොදි හොතීති එකග්ගං හොති. සමාධියතීති සම්මා ආධියති සුට්ඨපිතං හොති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

පටිපදාවග්ගො දුතියො.