📜

(11) 1. සම්බොධවග්ගො

1. පුබ්බෙවසම්බොධසුත්තං

104. ‘‘පුබ්බෙව මෙ, භික්ඛවෙ, සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘කො නු ඛො ලොකෙ අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණ’න්ති? තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘යං ඛො ලොකං [ලොකෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං ලොකෙ අස්සාදො. යං ලොකො [ලොකෙ (පී. ක.)] අනිච්චො දුක්ඛො විපරිණාමධම්මො, අයං ලොකෙ ආදීනවො. යො ලොකෙ ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං ලොකෙ නිස්සරණ’න්ති [ලොකනිස්සරණං (අට්ඨ.) ‘‘ලොකෙ නිස්සරණ’’න්ති පදෙන සංසන්දිතබ්බං]. යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, එවං ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති [අභිසම්බුද්ධො (සී. ස්යා. කං. ක.)] පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛ්වාහං [ඛො අහං (සී. පී.), ඛොහං (ස්යා. කං. ක.)], භික්ඛවෙ, එවං ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති [චෙතොවිමුත්ති (සී. පී. ක.)], අයමන්තිමා ජාති, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’’ති. පඨමං.

2. පඨමඅස්සාදසුත්තං

105. ‘‘ලොකස්සාහං , භික්ඛවෙ, අස්සාදපරියෙසනං අචරිං. යො ලොකෙ අස්සාදො තදජ්ඣගමං. යාවතකො ලොකෙ අස්සාදො, පඤ්ඤාය මෙ සො සුදිට්ඨො. ලොකස්සාහං, භික්ඛවෙ, ආදීනවපරියෙසනං අචරිං . යො ලොකෙ ආදීනවො තදජ්ඣගමං. යාවතකො ලොකෙ ආදීනවො, පඤ්ඤාය මෙ සො සුදිට්ඨො. ලොකස්සාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සරණපරියෙසනං අචරිං. යං ලොකෙ නිස්සරණං තදජ්ඣගමං. යාවතකං ලොකෙ නිස්සරණං, පඤ්ඤාය මෙ තං සුදිට්ඨං. යාවකීවඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසිං, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අථාහං, භික්ඛවෙ, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ විමුත්ති, අයමන්තිමා ජාති, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’’ති. දුතියං.

3. දුතියඅස්සාදසුත්තං

106. ‘‘නො චෙදං [නො චෙතං (ස්යා. කං. පී. ක.) සං. නි. 3.28 පස්සිතබ්බං], භික්ඛවෙ, ලොකෙ අස්සාදො අභවිස්ස, නයිදං සත්තා ලොකෙ සාරජ්ජෙය්යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි ලොකෙ අස්සාදො, තස්මා සත්තා ලොකෙ සාරජ්ජන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, ලොකෙ ආදීනවො අභවිස්ස, නයිදං සත්තා ලොකෙ නිබ්බින්දෙය්යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි ලොකෙ ආදීනවො, තස්මා සත්තා ලොකෙ නිබ්බින්දන්ති. නො චෙදං, භික්ඛවෙ, ලොකෙ නිස්සරණං අභවිස්ස, නයිදං සත්තා ලොකම්හා [ලොකෙ (ක.)] නිස්සරෙය්යුං. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි ලොකෙ නිස්සරණං, තස්මා සත්තා ලොකම්හා නිස්සරන්ති. යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, සත්තා ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නාබ්භඤ්ඤාසුං [නාබ්භඤ්ඤංසු (සං. නි. 3.28], නෙව තාව, භික්ඛවෙ, සත්තා සදෙවකා ලොකා සමාරකා සබ්රහ්මකා සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය නිස්සටා විසංයුත්තා විප්පමුත්තා [විප්පයුත්තා (ක.)] විමරියාදීකතෙන [විමරියාදිකතෙන (සී. පී. ක.)] චෙතසා විහරිංසු. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තා ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසුං, අථ, භික්ඛවෙ, සත්තා සදෙවකා ලොකා සමාරකා සබ්රහ්මකා සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය නිස්සටා විසංයුත්තා විප්පමුත්තා විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරන්තී’’ති. තතියං.

4. සමණබ්රාහ්මණසුත්තං

107. ‘‘යෙ කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං නප්පජානන්ති, න මෙ තෙ [න තෙ (ක.)], භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, න ච පන තෙ ආයස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථං වා බ්රහ්මඤ්ඤත්ථං වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. යෙ ච ඛො කෙචි , භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ලොකස්ස අස්සාදඤ්ච අස්සාදතො ආදීනවඤ්ච ආදීනවතො නිස්සරණඤ්ච නිස්සරණතො යථාභූතං පජානන්ති, තෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සමණෙසු වා සමණසම්මතා බ්රාහ්මණෙසු වා බ්රාහ්මණසම්මතා, තෙ ච පනායස්මන්තො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤත්ථඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති [විහරිස්සන්ති (සී. පී.)]. චතුත්ථං.

5. රුණ්ණසුත්තං

108. ‘‘රුණ්ණමිදං , භික්ඛවෙ, අරියස්ස විනයෙ යදිදං ගීතං. උම්මත්තකමිදං, භික්ඛවෙ, අරියස්ස විනයෙ යදිදං නච්චං. කොමාරකමිදං, භික්ඛවෙ, අරියස්ස විනයෙ යදිදං අතිවෙලං දන්තවිදංසකහසිතං [දන්තවිදංසකං හසිතං (සී. පී.)]. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, සෙතුඝාතො ගීතෙ, සෙතුඝාතො නච්චෙ, අලං වො ධම්මප්පමොදිතානං සතං සිතං සිතමත්තායා’’ති. පඤ්චමං.

6. අතිත්තිසුත්තං

109. ‘‘තිණ්ණං, භික්ඛවෙ, පටිසෙවනාය නත්ථි තිත්ති. කතමෙසං තිණ්ණං? සොප්පස්ස, භික්ඛවෙ, පටිසෙවනාය නත්ථි තිත්ති. සුරාමෙරයපානස්ස, භික්ඛවෙ, පටිසෙවනාය නත්ථි තිත්ති. මෙථුනධම්මසමාපත්තියා, භික්ඛවෙ, පටිසෙවනාය නත්ථි තිත්ති. ඉමෙසං, භික්ඛවෙ, තිණ්ණං පටිසෙවනාය නත්ථි තිත්තී’’ති. ඡට්ඨං.

7. අරක්ඛිතසුත්තං

110. අථ ඛො අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො අනාථපිණ්ඩිකං ගහපතිං භගවා එතදවොච – ‘‘චිත්තෙ, ගහපති, අරක්ඛිතෙ කායකම්මම්පි අරක්ඛිතං හොති, වචීකම්මම්පි අරක්ඛිතං හොති , මනොකම්මම්පි අරක්ඛිතං හොති. තස්ස අරක්ඛිතකායකම්මන්තස්ස අරක්ඛිතවචීකම්මන්තස්ස අරක්ඛිතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි අවස්සුතං හොති, වචීකම්මම්පි අවස්සුතං හොති, මනොකම්මම්පි අවස්සුතං හොති. තස්ස අවස්සුතකායකම්මන්තස්ස අවස්සුතවචීකම්මන්තස්ස අවස්සුතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි පූතිකං හොති, වචීකම්මම්පි පූතිකං හොති, මනොකම්මම්පි පූතිකං හොති. තස්ස පූතිකායකම්මන්තස්ස පූතිවචීකම්මන්තස්ස පූතිමනොකම්මන්තස්ස න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලඞ්කිරියා.

‘‘සෙය්යථාපි, ගහපති, කූටාගාරෙ දුච්ඡන්නෙ කූටම්පි අරක්ඛිතං හොති, ගොපානසියොපි අරක්ඛිතා හොන්ති, භිත්තිපි අරක්ඛිතා හොති; කූටම්පි අවස්සුතං හොති, ගොපානසියොපි අවස්සුතා හොන්ති, භිත්තිපි අවස්සුතා හොති; කූටම්පි පූතිකං හොති, ගොපානසියොපි පූතිකා හොන්ති, භිත්තිපි පූතිකා හොති.

‘‘එවමෙවං ඛො, ගහපති, චිත්තෙ අරක්ඛිතෙ කායකම්මම්පි අරක්ඛිතං හොති, වචීකම්මම්පි අරක්ඛිතං හොති, මනොකම්මම්පි අරක්ඛිතං හොති. තස්ස අරක්ඛිතකායකම්මන්තස්ස අරක්ඛිතවචීකම්මන්තස්ස අරක්ඛිතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි අවස්සුතං හොති, වචීකම්මම්පි අවස්සුතං හොති, මනොකම්මම්පි අවස්සුතං හොති. තස්ස අවස්සුතකායකම්මන්තස්ස අවස්සුතවචීකම්මන්තස්ස අවස්සුතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි පූතිකං හොති, වචීකම්මම්පි පූතිකං හොති, මනොකම්මම්පි පූතිකං හොති. තස්ස පූතිකායකම්මන්තස්ස පූතිවචීකම්මන්තස්ස පූතිමනොකම්මන්තස්ස න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලඞ්කිරියා.

‘‘චිත්තෙ , ගහපති, රක්ඛිතෙ කායකම්මම්පි රක්ඛිතං හොති, වචීකම්මම්පි රක්ඛිතං හොති, මනොකම්මම්පි රක්ඛිතං හොති. තස්ස රක්ඛිතකායකම්මන්තස්ස රක්ඛිතවචීකම්මන්තස්ස රක්ඛිතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි අනවස්සුතං හොති, වචීකම්මම්පි අනවස්සුතං හොති, මනොකම්මම්පි අනවස්සුතං හොති. තස්ස අනවස්සුතකායකම්මන්තස්ස අනවස්සුතවචීකම්මන්තස්ස අනවස්සුතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි අපූතිකං හොති, වචීකම්මම්පි අපූතිකං හොති, මනොකම්මම්පි අපූතිකං හොති. තස්ස අපූතිකායකම්මන්තස්ස අපූතිවචීකම්මන්තස්ස අපූතිමනොකම්මන්තස්ස භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලඞ්කිරියා.

‘‘සෙය්යථාපි, ගහපති , කූටාගාරෙ සුච්ඡන්නෙ කූටම්පි රක්ඛිතං හොති, ගොපානසියොපි රක්ඛිතා හොන්ති, භිත්තිපි රක්ඛිතා හොති; කූටම්පි අනවස්සුතං හොති, ගොපානසියොපි අනවස්සුතා හොන්ති, භිත්තිපි අනවස්සුතා හොති; කූටම්පි අපූතිකං හොති, ගොපානසියොපි අපූතිකා හොන්ති, භිත්තිපි අපූතිකා හොති.

එවමෙවං ඛො, ගහපති, චිත්තෙ රක්ඛිතෙ කායකම්මම්පි රක්ඛිතං හොති, වචීකම්මම්පි රක්ඛිතං හොති, මනොකම්මම්පි රක්ඛිතං හොති. තස්ස රක්ඛිතකායකම්මන්තස්ස රක්ඛිතවචීකම්මන්තස්ස රක්ඛිතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි අනවස්සුතං හොති, වචීකම්මම්පි අනවස්සුතං හොති, මනොකම්මම්පි අනවස්සුතං හොති. තස්ස අනවස්සුතකායකම්මන්තස්ස අනවස්සුතවචීකම්මන්තස්ස අනවස්සුතමනොකම්මන්තස්ස කායකම්මම්පි අපූතිකං හොති, වචීකම්මම්පි අපූතිකං හොති, මනොකම්මම්පි අපූතිකං හොති. තස්ස අපූතිකායකම්මන්තස්ස අපූතිවචීකම්මන්තස්ස අපූතිමනොකම්මන්තස්ස භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලඞ්කිරියා’’ති. සත්තමං.

8. බ්යාපන්නසුත්තං

111. එකමන්තං නිසින්නං ඛො අනාථපිණ්ඩිකං ගහපතිං භගවා එතදවොච – ‘‘චිත්තෙ, ගහපති, බ්යාපන්නෙ කායකම්මම්පි බ්යාපන්නං හොති, වචීකම්මම්පි බ්යාපන්නං හොති, මනොකම්මම්පි බ්යාපන්නං හොති. තස්ස බ්යාපන්නකායකම්මන්තස්ස බ්යාපන්නවචීකම්මන්තස්ස බ්යාපන්නමනොකම්මන්තස්ස න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලඞ්කිරියා. සෙය්යථාපි, ගහපති, කූටාගාරෙ දුච්ඡන්නෙ කූටම්පි බ්යාපන්නං හොති, ගොපානසියොපි බ්යාපන්නා හොන්ති, භිත්තිපි බ්යාපන්නා හොති; එවමෙවං ඛො, ගහපති, චිත්තෙ බ්යාපන්නෙ කායකම්මම්පි බ්යාපන්නං හොති, වචීකම්මම්පි බ්යාපන්නං හොති, මනොකම්මම්පි බ්යාපන්නං හොති. තස්ස බ්යාපන්නකායකම්මන්තස්ස බ්යාපන්නවචීකම්මන්තස්ස බ්යාපන්නමනොකම්මන්තස්ස න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලඞ්කිරියා.

‘‘චිත්තෙ , ගහපති, අබ්යාපන්නෙ කායකම්මම්පි අබ්යාපන්නං හොති, වචීකම්මම්පි අබ්යාපන්නං හොති, මනොකම්මම්පි අබ්යාපන්නං හොති. තස්ස අබ්යාපන්නකායකම්මන්තස්ස අබ්යාපන්නවචීකම්මන්තස්ස අබ්යාපන්නමනොකම්මන්තස්ස භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලඞ්කිරියා. සෙය්යථාපි, ගහපති, කූටාගාරෙ සුච්ඡන්නෙ කූටම්පි අබ්යාපන්නං හොති, ගොපානසියොපි අබ්යාපන්නා හොන්ති, භිත්තිපි අබ්යාපන්නා හොති; එවමෙවං ඛො, ගහපති, චිත්තෙ අබ්යාපන්නෙ කායකම්මම්පි අබ්යාපන්නං හොති, වචීකම්මම්පි අබ්යාපන්නං හොති, මනොකම්මම්පි අබ්යාපන්නං හොති. තස්ස අබ්යාපන්නකායකම්මන්තස්ස…පෙ… අබ්යාපන්නමනොකම්මන්තස්ස භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලඞ්කිරියා’’ති. අට්ඨමං.

9. පඨමනිදානසුත්තං

112. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, නිදානානි කම්මානං සමුදයාය. කතමානි තීණි? ලොභො නිදානං කම්මානං සමුදයාය, දොසො නිදානං කම්මානං සමුදයාය, මොහො නිදානං කම්මානං සමුදයාය. යං, භික්ඛවෙ, ලොභපකතං කම්මං ලොභජං ලොභනිදානං ලොභසමුදයං, තං කම්මං අකුසලං තං කම්මං සාවජ්ජං තං කම්මං දුක්ඛවිපාකං, තං කම්මං කම්මසමුදයාය සංවත්තති, න තං කම්මං කම්මනිරොධාය සංවත්තති. යං, භික්ඛවෙ, දොසපකතං කම්මං දොසජං දොසනිදානං දොසසමුදයං, තං කම්මං අකුසලං තං කම්මං සාවජ්ජං තං කම්මං දුක්ඛවිපාකං, තං කම්මං කම්මසමුදයාය සංවත්තති, න තං කම්මං කම්මනිරොධාය සංවත්තති. යං, භික්ඛවෙ, මොහපකතං කම්මං මොහජං මොහනිදානං මොහසමුදයං, තං කම්මං අකුසලං තං කම්මං සාවජ්ජං තං කම්මං දුක්ඛවිපාකං, තං කම්මං කම්මසමුදයාය සංවත්තති, න තං කම්මං කම්මනිරොධාය සංවත්තති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි නිදානානි කම්මානං සමුදයාය.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, නිදානානි කම්මානං සමුදයාය. කතමානි තීණි? අලොභො නිදානං කම්මානං සමුදයාය, අදොසො නිදානං කම්මානං සමුදයාය, අමොහො නිදානං කම්මානං සමුදයාය. යං, භික්ඛවෙ, අලොභපකතං කම්මං අලොභජං අලොභනිදානං අලොභසමුදයං, තං කම්මං කුසලං තං කම්මං අනවජ්ජං තං කම්මං සුඛවිපාකං, තං කම්මං කම්මනිරොධාය සංවත්තති, න තං කම්මං කම්මසමුදයාය සංවත්තති. යං, භික්ඛවෙ, අදොසපකතං කම්මං අදොසජං අදොසනිදානං අදොසසමුදයං, තං කම්මං කුසලං තං කම්මං අනවජ්ජං තං කම්මං සුඛවිපාකං, තං කම්මං කම්මනිරොධාය සංවත්තති, න තං කම්මං කම්මසමුදයාය සංවත්තති. යං, භික්ඛවෙ, අමොහපකතං කම්මං අමොහජං අමොහනිදානං අමොහසමුදයං, තං කම්මං කුසලං තං කම්මං අනවජ්ජං තං කම්මං සුඛවිපාකං, තං කම්මං කම්මනිරොධාය සංවත්තති, න තං කම්මං කම්මසමුදයාය සංවත්තති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි නිදානානි කම්මානං සමුදයායා’’ති. නවමං.

10. දුතියනිදානසුත්තං

113. ‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, නිදානානි කම්මානං සමුදයාය. කතමානි තීණි? අතීතෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති; අනාගතෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති; පච්චුප්පන්නෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අතීතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති? අතීතෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති. තස්ස අතීතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ චෙතසා අනුවිතක්කයතො අනුවිචාරයතො ඡන්දො ජායති. ඡන්දජාතො තෙහි ධම්මෙහි සංයුත්තො හොති. එතමහං, භික්ඛවෙ, සංයොජනං වදාමි යො චෙතසො සාරාගො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අතීතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනාගතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති? අනාගතෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති. තස්ස අනාගතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ චෙතසා අනුවිතක්කයතො අනුවිචාරයතො ඡන්දො ජායති. ඡන්දජාතො තෙහි ධම්මෙහි සංයුත්තො හොති. එතමහං, භික්ඛවෙ, සංයොජනං වදාමි යො චෙතසො සාරාගො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අනාගතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පච්චුප්පන්නෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති? පච්චුප්පන්නෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති. තස්ස පච්චුප්පන්නෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ චෙතසා අනුවිතක්කයතො අනුවිචාරයතො ඡන්දො ජායති. ඡන්දජාතො තෙහි ධම්මෙහි සංයුත්තො හොති. එතමහං, භික්ඛවෙ, සංයොජනං වදාමි යො චෙතසො සාරාගො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පච්චුප්පන්නෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො ජායති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි නිදානානි කම්මානං සමුදයාය.

‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, නිදානානි කම්මානං සමුදයාය. කතමානි තීණි? අතීතෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති; අනාගතෙ භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති; පච්චුප්පන්නෙ, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අතීතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති? අතීතානං, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියානං ධම්මානං ආයතිං විපාකං පජානාති. ආයතිං විපාකං විදිත්වා තදභිනිවත්තෙති. තදභිනිවත්තෙත්වා [තදභිනිවජ්ජෙති, තදභිනිවජ්ජෙත්වා (සී. ස්යා. කං.)] චෙතසා අභිනිවිජ්ඣිත්වා [අභිවිරාජෙත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] පඤ්ඤාය අතිවිජ්ඣ [අභිනිවිජ්ඣ (ක.)] පස්සති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අතීතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනාගතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති? අනාගතානං, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියානං ධම්මානං ආයතිං විපාකං පජානාති. ආයතිං විපාකං විදිත්වා තදභිනිවත්තෙති. තදභිනිවත්තෙත්වා චෙතසා අභිනිවිජ්ඣිත්වා පඤ්ඤාය අතිවිජ්ඣ පස්සති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අනාගතෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පච්චුප්පන්නෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති? පච්චුප්පන්නානං, භික්ඛවෙ, ඡන්දරාගට්ඨානියානං ධම්මානං ආයතිං විපාකං පජානාති, ආයතිං විපාකං විදිත්වා තදභිනිවත්තෙති, තදභිනිවත්තෙත්වා චෙතසා අභිනිවිජ්ඣිත්වා පඤ්ඤාය අතිවිජ්ඣ පස්සති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පච්චුප්පන්නෙ ඡන්දරාගට්ඨානියෙ ධම්මෙ ආරබ්භ ඡන්දො න ජායති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි නිදානානි කම්මානං සමුදයායා’’ති. දසමං.

සම්බොධවග්ගො පඨමො.

තස්සුද්දානං –

පුබ්බෙව දුවෙ අස්සාදා, සමණො රුණ්ණපඤ්චමං;

අතිත්ති ද්වෙ ච වුත්තානි, නිදානානි අපරෙ දුවෙති.