📜

(7) 2. මහාවග්ගො

1. තිත්ථායතනාදිසුත්තං

62. ‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, තිත්ථායතනානි යානි පණ්ඩිතෙහි සමනුයුඤ්ජියමානානි [සමනුග්ගාහියමානානි (ස්යා. කං. ක.)] සමනුගාහියමානානි සමනුභාසියමානානි පරම්පි ගන්ත්වා අකිරියාය සණ්ඨහන්ති. කතමානි තීණි? සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතූ’ති. සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං ඉස්සරනිම්මානහෙතූ’ති. සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං අහෙතුඅප්පච්චයා’’’ති.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතූ’ති, ත්යාහං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදාමි – ‘සච්චං කිර තුම්හෙ ආයස්මන්තො එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතූ’ති ? තෙ ච මෙ [තෙ චෙ මෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] එවං පුට්ඨා ‘ආමා’ති [ආමොති (සී.)] පටිජානන්ති. ත්යාහං එවං වදාමි – ‘තෙනහායස්මන්තො පාණාතිපාතිනො භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, අදින්නාදායිනො භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, අබ්රහ්මචාරිනො භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, මුසාවාදිනො භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, පිසුණවාචා භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, ඵරුසවාචා භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, සම්ඵප්පලාපිනො භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, අභිජ්ඣාලුනො භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, බ්යාපන්නචිත්තා භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු, මිච්ඡාදිට්ඨිකා භවිස්සන්ති පුබ්බෙකතහෙතු’’’.

‘‘පුබ්බෙකතං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සාරතො පච්චාගච්ඡතං න හොති ඡන්දො වා වායාමො වා ඉදං වා කරණීයං ඉදං වා අකරණීයන්ති. ඉති කරණීයාකරණීයෙ ඛො පන සච්චතො ථෙතතො අනුපලබ්භියමානෙ මුට්ඨස්සතීනං අනාරක්ඛානං විහරතං න හොති පච්චත්තං සහධම්මිකො සමණවාදො . අයං ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, තෙසු සමණබ්රාහ්මණෙසු එවංවාදීසු එවංදිට්ඨීසු පඨමො සහධම්මිකො නිග්ගහො හොති.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං ඉස්සරනිම්මානහෙතූ’ති, ත්යාහං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදාමි – ‘සච්චං කිර තුම්හෙ ආයස්මන්තො එවංවාදිනො එවදිට්ඨිනො – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං ඉස්සරනිම්මානහෙතූ’ති? තෙ ච මෙ එවං පුට්ඨා ‘ආමා’ති පටිජානන්ති. ත්යාහං එවං වදාමි – ‘තෙනහායස්මන්තො පාණාතිපාතිනො භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, අදින්නාදායිනො භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, අබ්රහ්මචාරිනො භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, මුසාවාදිනො භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, පිසුණවාචා භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, ඵරුසවාචා භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, සම්ඵප්පලාපිනො භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, අභිජ්ඣාලුනො භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, බ්යාපන්නචිත්තා භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු, මිච්ඡාදිට්ඨිකා භවිස්සන්ති ඉස්සරනිම්මානහෙතු’’’.

‘‘ඉස්සරනිම්මානං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සාරතො පච්චාගච්ඡතං න හොති ඡන්දො වා වායාමො වා ඉදං වා කරණීයං ඉදං වා අකරණීයන්ති. ඉති කරණීයාකරණීයෙ ඛො පන සච්චතො ථෙතතො අනුපලබ්භියමානෙ මුට්ඨස්සතීනං අනාරක්ඛානං විහරතං න හොති පච්චත්තං සහධම්මිකො සමණවාදො. අයං ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, තෙසු සමණබ්රාහ්මණෙසු එවංවාදීසු එවංදිට්ඨීසු දුතියො සහධම්මිකො නිග්ගහො හොති.

‘‘තත්ර , භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිං චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං අහෙතුඅප්පච්චයා’ති, ත්යාහං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදාමි – ‘සච්චං කිර තුම්හෙ ආයස්මන්තො එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – යං කිං චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා සබ්බං තං අහෙතුඅප්පච්චයා’ති? තෙ ච මෙ එවං පුට්ඨා ‘ආමා’ති පටිජානන්ති . ත්යාහං එවං වදාමි – ‘තෙනහායස්මන්තො පාණාතිපාතිනො භවිස්සන්ති අහෙතුඅප්පච්චයා…පෙ… මිච්ඡාදිට්ඨිකා භවිස්සන්ති අහෙතුඅප්පච්චයා’’’.

‘‘අහෙතුඅප්පච්චයං [අහෙතුං (සී.), අහෙතු (ස්යා. කං.), අහෙතුඅප්පච්චයා (පී.), අහෙතුං අප්පච්චයං (ක.)] ඛො පන, භික්ඛවෙ, සාරතො පච්චාගච්ඡතං න හොති ඡන්දො වා වායාමො වා ඉදං වා කරණීයං ඉදං වා අකරණීයන්ති. ඉති කරණීයාකරණීයෙ ඛො පන සච්චතො ථෙතතො අනුපලබ්භියමානෙ මුට්ඨස්සතීනං අනාරක්ඛානං විහරතං න හොති පච්චත්තං සහධම්මිකො සමණවාදො. අයං ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, තෙසු සමණබ්රාහ්මණෙසු එවංවාදීසු එවංදිට්ඨීසු තතියො සහධම්මිකො නිග්ගහො හොති.

‘‘ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි තිත්ථායතනානි යානි පණ්ඩිතෙහි සමනුයුඤ්ජියමානානි සමනුගාහියමානානි සමනුභාසියමානානි පරම්පි ගන්ත්වා අකිරියාය සණ්ඨහන්ති.

‘‘අයං ඛො පන, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි? ඉමා ඡ ධාතුයොති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි. ඉමානි ඡ ඵස්සායතනානීති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි. ඉමෙ අට්ඨාරස මනොපවිචාරාති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි. ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානීති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහි.

‘‘ඉමා ඡ ධාතුයොති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඡයිමා, භික්ඛවෙ , ධාතුයො – පථවීධාතු, ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, ආකාසධාතු, විඤ්ඤාණධාතු. ඉමා ඡ ධාතුයොති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ඉමානි ඡ ඵස්සායතනානීති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඡයිමානි, භික්ඛවෙ, ඵස්සායතනානි – චක්ඛු ඵස්සායතනං, සොතං ඵස්සායතනං, ඝානං ඵස්සායතනං, ජිව්හා ඵස්සායතනං, කායො ඵස්සායතනං, මනො ඵස්සායතනං. ඉමානි ඡ ඵස්සායතනානීති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ඉමෙ අට්ඨාරස මනොපවිචාරාති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? චක්ඛුනා රූපං දිස්වා සොමනස්සට්ඨානියං රූපං උපවිචරති දොමනස්සට්ඨානියං රූපං උපවිචරති උපෙක්ඛාට්ඨානියං රූපං උපවිචරති, සොතෙන සද්දං සුත්වා… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා… ජිව්හාය රසං සායිත්වා… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය සොමනස්සට්ඨානියං ධම්මං උපවිචරති දොමනස්සට්ඨානියං ධම්මං උපවිචරති උපෙක්ඛාට්ඨානියං ධම්මං උපවිචරති. ඉමෙ අට්ඨාරස මනොපවිචාරාති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානීති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඡන්නං, භික්ඛවෙ, ධාතූනං උපාදාය ගබ්භස්සාවක්කන්ති හොති; ඔක්කන්තියා සති නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා. වෙදියමානස්ස ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, ඉදං දුක්ඛන්ති පඤ්ඤපෙමි, අයං දුක්ඛසමුදයොති පඤ්ඤපෙමි, අයං දුක්ඛනිරොධොති පඤ්ඤපෙමි, අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති පඤ්ඤපෙමි.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං? ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා , ( ) [(බ්යාධිපි දුක්ඛො) (සී. පී. ක.) අට්ඨකථාය සංසන්දෙතබ්බං විසුද්ධි. 2.537] මරණම්පි දුක්ඛං , සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසාපි දුක්ඛා, (අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො, පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො,) [(නත්ථි කත්ථචි)] යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං. සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං [දුක්ඛසමුදයො (ස්යා. කං.)] අරියසච්චං? අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං [දුක්ඛනිරොධො (ස්යා. කං.)] අරියසච්චං? අවිජ්ජාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො, සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො, විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො, සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධො, ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො, වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධො, තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං. ‘ඉමානි චත්තාරි අරියසච්චානී’ති, භික්ඛවෙ, මයා ධම්මො දෙසිතො අනිග්ගහිතො අසංකිලිට්ඨො අනුපවජ්ජො අප්පටිකුට්ඨො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති. ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති. පඨමං.

63. ‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, අමාතාපුත්තිකානි භයානීති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති. කතමානි තීණි? හොති සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං මහාඅග්ගිඩාහො වුට්ඨාති. මහාඅග්ගිඩාහෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, වුට්ඨිතෙ තෙන ගාමාපි ඩය්හන්ති නිගමාපි ඩය්හන්ති නගරාපි ඩය්හන්ති. ගාමෙසුපි ඩය්හමානෙසු නිගමෙසුපි ඩය්හමානෙසු නගරෙසුපි ඩය්හමානෙසු තත්ථ මාතාපි පුත්තං නප්පටිලභති, පුත්තොපි මාතරං නප්පටිලභති . ඉදං, භික්ඛවෙ, පඨමං අමාතාපුත්තිකං භයන්ති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, හොති සො සමයො යං මහාමෙඝො වුට්ඨාති. මහාමෙඝෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, වුට්ඨිතෙ මහාඋදකවාහකො සඤ්ජායති. මහාඋදකවාහකෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, සඤ්ජායන්තෙ තෙන ගාමාපි වුය්හන්ති නිගමාපි වුය්හන්ති නගරාපි වුය්හන්ති. ගාමෙසුපි වුය්හමානෙසු නිගමෙසුපි වුය්හමානෙසු නගරෙසුපි වුය්හමානෙසු තත්ථ මාතාපි පුත්තං නප්පටිලභති, පුත්තොපි මාතරං නප්පටිලභති. ඉදං, භික්ඛවෙ, දුතියං අමාතාපුත්තිකං භයන්ති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, හොති සො සමයො යං භයං හොති අටවිසඞ්කොපො, චක්කසමාරුළ්හා ජානපදා පරියායන්ති. භයෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, සති අටවිසඞ්කොපෙ චක්කසමාරුළ්හෙසු ජානපදෙසු පරියායන්තෙසු තත්ථ මාතාපි පුත්තං නප්පටිලභති, පුත්තොපි මාතරං නප්පටිලභති. ඉදං, භික්ඛවෙ, තතියං අමාතාපුත්තිකං භයන්ති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි අමාතාපුත්තිකානි භයානීති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති.

‘‘තානි ඛො පනිමානි [ඉමානි ඛො (සී.), ඉමානි ඛො පන (ක.)], භික්ඛවෙ, තීණි සමාතාපුත්තිකානියෙව භයානි අමාතාපුත්තිකානි භයානීති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති. කතමානි තීණි? හොති සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං මහාඅග්ගිඩාහො වුට්ඨාති. මහාඅග්ගිඩාහෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, වුට්ඨිතෙ තෙන ගාමාපි ඩය්හන්ති නිගමාපි ඩය්හන්ති නගරාපි ඩය්හන්ති. ගාමෙසුපි ඩය්හමානෙසු නිගමෙසුපි ඩය්හමානෙසු නගරෙසුපි ඩය්හමානෙසු හොති සො සමයො යං කදාචි කරහචි මාතාපි පුත්තං පටිලභති, පුත්තොපි මාතරං පටිලභති. ඉදං, භික්ඛවෙ, පඨමං සමාතාපුත්තිකංයෙව භයං අමාතාපුත්තිකං භයන්ති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, හොති සො සමයො යං මහාමෙඝො වුට්ඨාති. මහාමෙඝෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, වුට්ඨිතෙ මහාඋදකවාහකො සඤ්ජායති. මහාඋදකවාහකෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, සඤ්ජාතෙ තෙන ගාමාපි වුය්හන්ති නිගමාපි වුය්හන්ති නගරාපි වුය්හන්ති. ගාමෙසුපි වුය්හමානෙසු නිගමෙසුපි වුය්හමානෙසු නගරෙසුපි වුය්හමානෙසු හොති සො සමයො යං කදාචි කරහචි මාතාපි පුත්තං පටිලභති, පුත්තොපි මාතරං පටිලභති. ඉදං, භික්ඛවෙ, දුතියං සමාතාපුත්තිකංයෙව භයං අමාතාපුත්තිකං භයන්ති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, හොති සො සමයො යං භයං හොති අටවිසඞ්කොපො, චක්කසමාරුළ්හා ජානපදා පරියායන්ති. භයෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, සති අටවිසඞ්කොපෙ චක්කසමාරුළ්හෙසු ජානපදෙසු පරියායන්තෙසු හොති සො සමයො යං කදාචි කරහචි මාතාපි පුත්තං පටිලභති, පුත්තොපි මාතරං පටිලභති. ඉදං, භික්ඛවෙ, තතියං සමාතාපුත්තිකංයෙව භයං අමාතාපුත්තිකං භයන්ති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති. ‘‘ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි සමාතාපුත්තිකානියෙව භයානි අමාතාපුත්තිකානි භයානීති අස්සුතවා පුථුජ්ජනො භාසති’’.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, අමාතාපුත්තිකානි භයානි. කතමානි තීණි? ජරාභයං, බ්යාධිභයං, මරණභයන්ති. න, භික්ඛවෙ, මාතා පුත්තං ජීරමානං එවං ලභති – ‘අහං ජීරාමි, මා මෙ පුත්තො ජීරී’ති; පුත්තො වා පන මාතරං ජීරමානං න එවං ලභති – ‘අහං ජීරාමි, මා මෙ මාතා ජීරී’’’ති.

‘‘න, භික්ඛවෙ, මාතා පුත්තං බ්යාධියමානං එවං ලභති – ‘අහං බ්යාධියාමි, මා මෙ පුත්තො බ්යාධියී’ති; පුත්තො වා පන මාතරං බ්යාධියමානං න එවං ලභති – ‘අහං බ්යාධියාමි, මා මෙ මාතා බ්යාධියී’’’ති.

‘‘න, භික්ඛවෙ, මාතා පුත්තං මීයමානං එවං ලභති – ‘අහං මීයාමි, මා මෙ පුත්තො මීයී’ති; පුත්තො වා පන මාතරං මීයමානං න එවං ලභති – ‘අහං මීයාමි, මා මෙ මාතා මීයී’ති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි අමාතාපුත්තිකානි භයානී’’ති.

‘‘අත්ථි , භික්ඛවෙ, මග්ගො අත්ථි පටිපදා ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණං සමාතාපුත්තිකානං භයානං ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණං අමාතාපුත්තිකානං භයානං පහානාය සමතික්කමාය සංවත්තති. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මග්ගො කතමා ච පටිපදා ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණං සමාතාපුත්තිකානං භයානං ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණං අමාතාපුත්තිකානං භයානං පහානාය සමතික්කමාය සංවත්තති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කපො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි. අයං ඛො, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණං සමාතාපුත්තිකානං භයානං ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණං අමාතාපුත්තිකානං භයානං පහානාය සමතික්කමාය සංවත්තතී’’ති. දුතියං.

3. වෙනාගපුරසුත්තං

64. එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන වෙනාගපුරං නාම කොසලානං බ්රාහ්මණගාමො තදවසරි. අස්සොසුං ඛො වෙනාගපුරිකා බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ඛලු , භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො වෙනාගපුරං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති [භගවා (සී. ස්යා කං. පී.) ඉදං සුත්තවණ්ණනාය අට්ඨකථාය සංසන්දෙතබ්බං පාරා. 1; දී. නි. 1.255 පස්සිතබ්බං]. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති.

අථ ඛො වෙනාගපුරිකා බ්රාහ්මණගහපතිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වෙනාගපුරිකො වච්ඡගොත්තො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘අච්ඡරියං , භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! යාවඤ්චිදං භොතො ගොතමස්ස විප්පසන්නානි ඉන්ද්රියානි, පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. සෙය්යථාපි, භො ගොතම, සාරදං බදරපණ්ඩුං [මණ්ඩං (ක.)] පරිසුද්ධං හොති පරියොදාතං; එවමෙවං භොතො ගොතමස්ස විප්පසන්නානි ඉන්ද්රියානි පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. සෙය්යථාපි, භො ගොතම, තාලපක්කං සම්පති බන්ධනා පමුත්තං [මුත්තං (සී. පී. ක.)] පරිසුද්ධං හොති පරියොදාතං; එවමෙවං භොතො ගොතමස්ස විප්පසන්නානි ඉන්ද්රියානි පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නෙක්ඛං [නික්ඛං-ඉතිපි (ම. නි. 3.168)] ජම්බොනදං දක්ඛකම්මාරපුත්තසුපරිකම්මකතං උක්කාමුඛෙ සුකුසලසම්පහට්ඨං පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තං භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙවං භොතො ගොතමස්ස විප්පසන්නානි ඉන්ද්රියානි පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. යානි තානි, භො ගොතම, උච්චාසයනමහාසයනානි, සෙය්යථිදං – ආසන්දි පල්ලඞ්කො ගොනකො චිත්තකො පටිකා පටලිකා තූලිකා විකතිකා උද්දලොමී එකන්තලොමී කට්ටිස්සං කොසෙය්යං කුත්තකං හත්ථත්ථරං අස්සත්ථරං රථත්ථරං අජිනප්පවෙණී කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණං [කාදලිමිගපවරපච්චත්ථරණං (සී.)] සඋත්තරච්ඡදං උභතොලොහිතකූපධානං, එවරූපානං නූන භවං ගොතමො උච්චාසයනමහාසයනානං නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති.

‘‘යානි ඛො පන තානි, බ්රාහ්මණ, උච්චාසයනමහාසයනානි, සෙය්යථිදං – ආසන්දි පල්ලඞ්කො ගොනකො චිත්තකො පටිකා පටලිකා තූලිකා විකතිකා උද්දලොමී එකන්තලොමී කට්ටිස්සං කොසෙය්යං කුත්තකං හත්ථත්ථරං අස්සත්ථරං රථත්ථරං අජිනප්පවෙණී කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණං සඋත්තරච්ඡදං උභතොලොහිතකූපධානං. දුල්ලභානි තානි පබ්බජිතානං ලද්ධා ච පන [ලද්ධානි ච (සී. ස්යා. කං.), ලද්ධා ච (පී.)] න කප්පන්ති.

‘‘තීණි ඛො, ඉමානි, බ්රාහ්මණ, උච්චාසයනමහාසයනානි, යෙසාහං එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී. කතමානි තීණි? දිබ්බං උච්චාසයනමහාසයනං, බ්රහ්මං උච්චාසයනමහාසයනං, අරියං උච්චාසයනමහාසයනං. ඉමානි ඛො, බ්රාහ්මණ, තීණි උච්චාසයනමහාසයනානි, යෙසාහං එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති.

‘‘කතමං පන තං, භො ගොතම, දිබ්බං උච්චාසයනමහාසයනං, යස්ස භවං ගොතමො එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති? ‘‘ඉධාහං, බ්රාහ්මණ, යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරාමි, සො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය තමෙව ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසාමි. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො වනන්තඤ්ඤෙව පවිසාමි [පචාරයාමි (සී. ස්යා. කං.)]. සො යදෙව තත්ථ හොන්ති තිණානි වා පණ්ණානි වා තානි එකජ්ඣං සඞ්ඝරිත්වා නිසීදාමි පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි; විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි; පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරාමි සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙමි, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි; සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො චඞ්කමාමි, දිබ්බො මෙ එසො තස්මිං සමයෙ චඞ්කමො හොති. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො තිට්ඨාමි, දිබ්බං මෙ එතං තස්මිං සමයෙ ඨානං හොති. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො නිසීදාමි, දිබ්බං මෙ එතං තස්මිං සමයෙ ආසනං හොති. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො සෙය්යං කප්පෙමි, දිබ්බං මෙ එතං තස්මිං සමයෙ උච්චාසයනමහාසයනං හොති. ඉදං ඛො, බ්රාහ්මණ, දිබ්බං උච්චාසයනමහාසයනං, යස්සාහං එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! කො චඤ්ඤො එවරූපස්ස දිබ්බස්ස උච්චාසයනමහාසයනස්ස නිකාමලාභී භවිස්සති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී, අඤ්ඤත්ර භොතා ගොතමෙන!

‘‘කතමං පන තං, භො ගොතම, බ්රහ්මං උච්චාසයනමහාසයනං, යස්ස භවං ගොතමො එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති? ‘‘ඉධාහං, බ්රාහ්මණ, යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරාමි, සො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය තමෙව ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසාමි. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො වනන්තඤ්ඤෙව පවිසාමි. සො යදෙව තත්ථ හොන්ති තිණානි වා පණ්ණානි වා තානි එකජ්ඣං සඞ්ඝරිත්වා නිසීදාමි පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරාමි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ඣෙන [අබ්යාපජ්ඣෙන (සබ්බත්ථ)] ඵරිත්වා විහරාමි. කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරාමි, තථා දුතියං, තථා තතියං , තථා චතුත්ථං [චතුත්ථිං (සී.)], ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරාමි. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො චඞ්කමාමි, බ්රහ්මා මෙ එසො තස්මිං සමයෙ චඞ්කමො හොති. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො තිට්ඨාමි…පෙ… නිසීදාමි…පෙ… සෙය්යං කප්පෙමි, බ්රහ්මං මෙ එතං තස්මිං සමයෙ උච්චාසයනමහාසයනං හොති. ඉදං ඛො, බ්රාහ්මණ, බ්රහ්මං උච්චාසයනමහාසයනං, යස්සාහං එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං , භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! කො චඤ්ඤො එවරූපස්ස බ්රහ්මස්ස උච්චාසයනමහාසයනස්ස නිකාමලාභී භවිස්සති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී, අඤ්ඤත්ර භොතා ගොතමෙන!

‘‘කතමං පන තං, භො ගොතම, අරියං උච්චාසයනමහාසයනං, යස්ස භවං ගොතමො එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති? ‘‘ඉධාහං, බ්රාහ්මණ, යං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරාමි, සො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය තමෙව ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසාමි. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො වනන්තඤ්ඤෙව පවිසාමි. සො යදෙව තත්ථ හොන්ති තිණානි වා පණ්ණානි වා තානි එකජ්ඣං සඞ්ඝරිත්වා නිසීදාමි පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො එවං ජානාමි – ‘රාගො මෙ පහීනො උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො; දොසො මෙ පහීනො උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවඞ්කතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො; මොහො මෙ පහීනො උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවඞ්කතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො’. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො චඞ්කමාමි, අරියො මෙ එසො තස්මිං සමයෙ චඞ්කමො හොති. සො චෙ අහං, බ්රාහ්මණ, එවංභූතො තිට්ඨාමි…පෙ… නිසීදාමි…පෙ… සෙය්යං කප්පෙමි, අරියං මෙ එතං තස්මිං සමයෙ උච්චාසයනමහාසයනං හොති. ඉදං ඛො, බ්රාහ්මණ, අරියං උච්චාසයනමහාසයනං, යස්සාහං එතරහි නිකාමලාභී අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! කො චඤ්ඤො එවරූපස්ස අරියස්ස උච්චාසයනමහාසයනස්ස නිකාමලාමී භවිස්සති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී, අඤ්ඤත්ර භොතා ගොතමෙන!

‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං ඛො භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එතෙ මයං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකෙ නො භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතෙ සරණං ගතෙ’’ති. තතියං.

4. සරභසුත්තං

65. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සරභො නාම පරිබ්බාජකො අචිරපක්කන්තො හොති ඉමස්මා ධම්මවිනයා. සො රාජගහෙ පරිසති [පරිසතිං (සී. පී.)] එවං වාචං භාසති – ‘‘අඤ්ඤාතො මයා සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො. අඤ්ඤාය ච පනාහං සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මං එවාහං තස්මා ධම්මවිනයා අපක්කන්තො’’ති. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. අස්සොසුං ඛො තෙ භික්ඛූ සරභස්ස පරිබ්බාජකස්ස රාජගහෙ පරිසති එවං වාචං භාසමානස්ස – ‘‘අඤ්ඤාතො මයා සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො. අඤ්ඤාය ච පනාහං සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මං එවාහං තස්මා ධම්මවිනයා අපක්කන්තො’’ති.

අථ ඛො තෙ භික්ඛූ රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘සරභො නාම, භන්තෙ, පරිබ්බාජකො අචිරපක්කන්තො ඉමස්මා ධම්මවිනයා. සො රාජගහෙ පරිසති එවං වාචං භාසති – ‘අඤ්ඤාතො මයා සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො. අඤ්ඤාය ච පනාහං සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මං එවාහං තස්මා ධම්මවිනයා අපක්කන්තො’ති. සාධු භන්තෙ, භගවා යෙන සිප්පිනිකාතීරං [සප්පිනිකාතීරං (සී. පී.), සප්පිනියා තීරං (ස්යා. කං.)] පරිබ්බාජකාරාමො යෙන සරභො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන.

අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන සිප්පිනිකාතීරං පරිබ්බාජකාරාමො යෙන සරභො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි . නිසජ්ජ ඛො භගවා සරභං පරිබ්බාජකං එතදවොච – ‘‘සච්චං කිර ත්වං, සරභ, එවං වදෙසි – ‘අඤ්ඤාතො මයා සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො. අඤ්ඤාය ච පනාහං සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මං එවාහං තස්මා ධම්මවිනයා අපක්කන්තො’’’ති? එවං වුත්තෙ සරභො පරිබ්බාජකො තුණ්හී අහොසි.

දුතියම්පි ඛො, භගවා සරභං පරිබ්බාජකං එතදවොච – ‘‘වදෙහි, සරභ, කින්ති තෙ අඤ්ඤාතො සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො? සචෙ තෙ අපරිපූරං භවිස්සති, අහං පරිපූරෙස්සාමි. සචෙ පන තෙ පරිපූරං භවිස්සති, අහං අනුමොදිස්සාමී’’ති. දුතියම්පි ඛො සරභො පරිබ්බාජකො තුණ්හී අහොසි.

තතියම්පි ඛො භගවා සරභං පරිබ්බාජකං එතදවොච – (‘‘යො [මයා (ස්යා. කං. පී.)] ඛො සරභ පඤ්ඤායති සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො) [( ) සී. පොත්ථකෙ නත්ථි] ‘‘වදෙහි, සරභ, කින්ති තෙ අඤ්ඤාතො සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො? සචෙ තෙ අපරිපූරං භවිස්සති, අහං පරිපූරෙස්සාමි. සචෙ පන තෙ පරිපූරං භවිස්සති, අහං අනුමොදිස්සාමී’’ති. තතියම්පි ඛො සරභො පරිබ්බාජකො තුණ්හී අහොසි.

අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා සරභං පරිබ්බාජකං එතදවොචුං – ‘‘යදෙව ඛො ත්වං, ආවුසො සරභ, සමණං ගොතමං යාචෙය්යාසි තදෙව තෙ සමණො ගොතමො පවාරෙති. වදෙහාවුසො සරභ, කින්ති තෙ අඤ්ඤාතො සමණානං සක්යපුත්තිකානං ධම්මො? සචෙ තෙ අපරිපූරං භවිස්සති, සමණො ගොතමො පරිපූරෙස්සති. සචෙ පන තෙ පරිපූරං භවිස්සති, සමණො ගොතමො අනුමොදිස්සතී’’ති. එවං වුත්තෙ සරභො පරිබ්බාජකො තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදි.

අථ ඛො භගවා සරභං පරිබ්බාජකං තුණ්හීභූතං මඞ්කුභූතං පත්තක්ඛන්ධං අධොමුඛං පජ්ඣායන්තං අප්පටිභානං විදිත්වා තෙ පරිබ්බාජකෙ එතදවොච –

‘‘යො ඛො මං, පරිබ්බාජකා [පරිබ්බාජකො (පී. ක.)], එවං වදෙය්ය – ‘සම්මාසම්බුද්ධස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ධම්මා අනභිසම්බුද්ධා’ති, තමහං තත්ථ සාධුකං සමනුයුඤ්ජෙය්යං සමනුගාහෙය්යං සමනුභාසෙය්යං. සො වත මයා සාධුකං සමනුයුඤ්ජියමානො සමනුගාහියමානො සමනුභාසියමානො අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං සො තිණ්ණං ඨානානං නාඤ්ඤතරං [අඤ්ඤතරං (ක.)] ඨානං නිගච්ඡෙය්ය, අඤ්ඤෙන වා අඤ්ඤං පටිචරිස්සති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙස්සති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරිස්සති, තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො [තුණ්හීභූතො වා මඞ්කුභූතො (සී. ස්යා. කං.), තුණ්හීභූතො වා මඞ්කුභූතො වා (පී.)] පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදිස්සති, සෙය්යථාපි සරභො පරිබ්බාජකො.

‘‘යො ඛො මං, පරිබ්බාජකා, එවං වදෙය්ය – ‘ඛීණාසවස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ආසවා අපරික්ඛීණා’ති, තමහං තත්ථ සාධුකං සමනුයුඤ්ජෙය්යං සමනුගාහෙය්යං සමනුභාසෙය්යං. සො වත මයා සාධුකං සමනුයුඤ්ජියමානො සමනුගාහියමානො සමනුභාසියමානො අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං සො තිණ්ණං ඨානානං නාඤ්ඤතරං ඨානං නිගච්ඡෙය්ය, අඤ්ඤෙන වා අඤ්ඤං පටිචරිස්සති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙස්සති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරිස්සති, තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදිස්සති, සෙය්යථාපි සරභො පරිබ්බාජකො.

‘‘යො ඛො මං, පරිබ්බාජකා, එවං වදෙය්ය – ‘යස්ස ඛො පන තෙ අත්ථාය ධම්මො දෙසිතො, සො න නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයායා’ති, තමහං තත්ථ සාධුකං සමනුයුඤ්ජෙය්යං සමනුගාහෙය්යං සමනුභාසෙය්යං. සො වත මයා සාධුකං සමනුයුඤ්ජියමානො සමනුගාහියමානො සමනුභාසියමානො අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං සො තිණ්ණං ඨානානං නාඤ්ඤතරං ඨානං නිගච්ඡෙය්ය, අඤ්ඤෙන වා අඤ්ඤං පටිචරිස්සති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙස්සති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරිස්සති, තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදිස්සති, සෙය්යථාපි සරභො පරිබ්බාජකො’’ති. අථ ඛො භගවා සිප්පිනිකාතීරෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ තික්ඛත්තුං සීහනාදං නදිත්වා වෙහාසං පක්කාමි.

අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො සරභං පරිබ්බාජකං සමන්තතො වාචායසන්නිතොදකෙන [වාචාසත්තිතොදකෙන (සී.)] සඤ්ජම්භරිමකංසු [සඤ්චුම්භරිමකංසු (පී., දී. නි. 1.421) සං. නි. 2.243 උපරිපාඨො විය] – ‘‘සෙය්යථාපි, ආවුසො සරභ, බ්රහාරඤ්ඤෙ ජරසිඞ්ගාලො ‘සීහනාදං නදිස්සාමී’ති සිඞ්ගාලකංයෙව [සෙගාලකංයෙව (සී. ස්යා. කං. පී.)] නදති, භෙරණ්ඩකංයෙව නදති [භෙදණ්ඩකං (ක.)]; එවමෙවං ඛො ත්වං, ආවුසො සරභ, අඤ්ඤත්රෙව සමණෙන ගොතමෙන ‘සීහනාදං නදිස්සාමී’ති සිඞ්ගාලකංයෙව නදසි භෙරණ්ඩකංයෙව නදසි. සෙය්යථාපි, ආවුසො සරභ, අම්බුකසඤ්චරී [අම්බකමද්දරී (සී.)] ‘පුරිසකරවිතං [ඵුස්සකරවිතං (සී.), පුස්සකරවිතං (ස්යා. කං. පී.)] රවිස්සාමී’ති අම්බුකසඤ්චරිරවිතංයෙව රවති; එවමෙවං ඛො ත්වං, ආවුසො සරභ, අඤ්ඤත්රෙව සමණෙන ගොතමෙන ‘පුරිසකරවිතං රවිස්සාමී’ති, අම්බුකසඤ්චරිරවිතංයෙව රවසි. සෙය්යථාපි, ආවුසො සරභ, උසභො සුඤ්ඤාය ගොසාලාය ගම්භීරං නදිතබ්බං මඤ්ඤති; එවමෙවං ඛො ත්වං, ආවුසො සරභ, අඤ්ඤත්රෙව සමණෙන ගොතමෙන ගම්භීරං නදිතබ්බං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා සරභං පරිබ්බාජකං සමන්තතො වාචායසන්නිතොදකෙන සඤ්ජම්භරිමකංසූති. චතුත්ථං.

5. කෙසමුත්තිසුත්තං

66. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන කෙසමුත්තං [කෙසපුත්තං (සී. ස්යා. කං. පී.)] නාම කාලාමානං නිගමො තදවසරි. අස්සොසුං ඛො කෙසමුත්තියා කාලාමා – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො කෙසමුත්තං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා…පෙ… සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’’ති.

අථ ඛො කෙසමුත්තියා කාලාමා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ කෙසමුත්තියා කාලාමා භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘සන්ති, භන්තෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා කෙසමුත්තං ආගච්ඡන්ති. තෙ සකංයෙව වාදං දීපෙන්ති ජොතෙන්ති, පරප්පවාදං පන ඛුංසෙන්ති වම්භෙන්ති පරිභවන්ති ඔමක්ඛිං [ඔපපක්ඛිං (සී. ස්යා. කං. පී.), ඔමක්ඛිකං (ක.)] කරොන්ති. අපරෙපි, භන්තෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා කෙසමුත්තං ආගච්ඡන්ති . තෙපි සකංයෙව වාදං දීපෙන්ති ජොතෙන්ති, පරප්පවාදං පන ඛුංසෙන්ති වම්භෙන්ති පරිභවන්ති ඔමක්ඛිං කරොන්ති. තෙසං නො, භන්තෙ , අම්හාකං හොතෙව කඞ්ඛා හොති විචිකිච්ඡා – ‘කො සු නාම ඉමෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සච්චං ආහ, කො මුසා’’’ති? ‘‘අලඤ්හි වො, කාලාමා, කඞ්ඛිතුං අලං විචිකිච්ඡිතුං. කඞ්ඛනීයෙව පන [කඞ්ඛනීයෙව ච පන (සංයුත්තනිකායෙ)] වො ඨානෙ විචිකිච්ඡා උප්පන්නා’’.

‘‘එථ තුම්හෙ, කාලාමා, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන , මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, කාලාමා, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්මා සාවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුගරහිතා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා [සමාදිණ්ණා (ක.)] අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තී’’’ති, අථ තුම්හෙ, කාලාමා, පජහෙය්යාථ.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, ලොභො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති?

‘‘අහිතාය, භන්තෙ’’.

‘‘ලුද්ධො පනායං, කාලාමා, පුරිසපුග්ගලො ලොභෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය [තදත්ථාය (ක.)] සමාදපෙති, යං ස [යං තස්ස (ක.) අනන්තරසුත්තෙ පන ‘‘යං’ ස’’ ඉත්වෙව සබ්බත්ථපි දිස්සති] හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, දොසො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති?

‘‘අහිතාය, භන්තෙ’’.

‘‘දුට්ඨො පනායං, කාලාමා, පුරිසපුග්ගලො දොසෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පාණම්පි හනති [හන්ති (සී. පී.)], අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, මොහො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති?

‘‘අහිතාය, භන්තෙ’’.

‘‘මූළ්හො පනායං, කාලාමා, පුරිසපුග්ගලො මොහෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, ඉමෙ ධම්මා කුසලා වා අකුසලා වා’’ති?

‘‘අකුසලා, භන්තෙ’’.

‘‘සාවජ්ජා වා අනවජ්ජා වා’’ති?

‘‘සාවජ්ජා, භන්තෙ’’.

‘‘විඤ්ඤුගරහිතා වා විඤ්ඤුප්පසත්ථා වා’’ති?

‘‘විඤ්ඤුගරහිතා, භන්තෙ’’.

‘‘සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්ති, නො වා? කථං වා [කථං වා වො (?)] එත්ථ හොතී’’ති ?

‘‘සමත්තා, භන්තෙ, සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තීති. එවං නො එත්ථ හොතී’’ති.

‘‘ඉති ඛො, කාලාමා, යං තං අවොචුම්හා [අවොචුම්හ (සී. ස්යා. කං. පී.) අ. නි. 4.193] – ‘එථ තුම්හෙ, කාලාමා! මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ කාලාමා අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්මා සාවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුගරහිතා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තීති, අථ තුම්හෙ, කාලාමා, පජහෙය්යාථා’ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘එථ තුම්හෙ, කාලාමා, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, කාලාමා, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා කුසලා, ඉමෙ ධම්මා අනවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුප්පසත්ථා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තී’ති, අථ තුම්හෙ, කාලාමා, උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාථ.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, අලොභො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති?

‘‘හිතාය, භන්තෙ’’.

‘‘අලුද්ධො පනායං, කාලාමා, පුරිසපුග්ගලො ලොභෙන අනභිභූතො අපරියාදින්නචිත්තො නෙව පාණං හනති, න අදින්නං ආදියති, න පරදාරං ගච්ඡති, න මුසා භණති, න පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති , යං ස හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, අදොසො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති…පෙ… අමොහො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති…පෙ… හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවං භන්තෙ’’ .

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, කාලාමා, ඉමෙ ධම්මා කුසලා වා අකුසලා වා’’ති?

‘‘කුසලා , භන්තෙ’’.

‘‘සාවජ්ජා වා අනවජ්ජා වා’’ති?

‘‘අනවජ්ජා, භන්තෙ’’.

‘‘විඤ්ඤුගරහිතා වා විඤ්ඤුප්පසත්ථා වා’’ති?

‘‘විඤ්ඤුප්පසත්ථා, භන්තෙ’’.

‘‘සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති නො වා? කථං වා එත්ථ හොතී’’ති?

‘‘සමත්තා, භන්තෙ, සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති. එවං නො එත්ථ හොතී’’ති.

‘‘ඉති ඛො, කාලාමා, යං තං අවොචුම්හා – ‘එථ තුම්හෙ, කාලාමා! මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, කාලාමා, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ඉමෙ ධම්මා කුසලා, ඉමෙ ධම්මා අනවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුප්පසත්ථා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තීති, අථ තුම්හෙ, කාලාමා, උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාථා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ස ඛො සො [යො ඛො (ක.)], කාලාමා, අරියසාවකො එවං විගතාභිජ්ඣො විගතබ්යාපාදො අසම්මූළ්හො සම්පජානො පතිස්සතො [සතො (ක.)] මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං , තථා තතියං, තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති.

‘‘ස [සචෙ (ක.)] ඛො සො, කාලාමා, අරියසාවකො එවං අවෙරචිත්තො එවං අබ්යාපජ්ඣචිත්තො එවං අසංකිලිට්ඨචිත්තො එවං විසුද්ධචිත්තො. තස්ස දිට්ඨෙව ධම්මෙ චත්තාරො අස්සාසා අධිගතා හොන්ති. ‘සචෙ ඛො පන අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි සුකතදුක්කටානං [සුකටදුක්කටානං (සී. ස්යා. කං. පී.)] කම්මානං ඵලං විපාකො, අථාහං [ඨානමහං (සී. පී.), ඨානමෙතං යෙනාහං (ස්යා. කං.)] කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සාමී’ති, අයමස්ස පඨමො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘‘සචෙ ඛො පන නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අථාහං [ඉධාහං (සී. ස්යා. කං. පී.)] දිට්ඨෙව ධම්මෙ අවෙරං අබ්යාපජ්ඣං අනීඝං සුඛිං [සුඛං (සී.), සුඛී (ස්යා. කං.)] අත්තානං පරිහරාමී’ති, අයමස්ස දුතියො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘‘සචෙ ඛො පන කරොතො කරීයති පාපං, න ඛො පනාහං කස්සචි පාපං චෙතෙමි. අකරොන්තං ඛො පන මං පාපකම්මං කුතො දුක්ඛං ඵුසිස්සතී’ති, අයමස්ස තතියො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘‘සචෙ ඛො පන කරොතො න කරීයති පාපං, අථාහං උභයෙනෙව විසුද්ධං අත්තානං සමනුපස්සාමී’ති, අයමස්ස චතුත්ථො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘ස ඛො සො, කාලාමා, අරියසාවකො එවං අවෙරචිත්තො එවං අබ්යාපජ්ඣචිත්තො එවං අසංකිලිට්ඨචිත්තො එවං විසුද්ධචිත්තො. තස්ස දිට්ඨෙව ධම්මෙ ඉමෙ චත්තාරො අස්සාසා අධිගතා හොන්තී’’ති.

‘‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං, සුගත! ස ඛො සො, භන්තෙ, අරියසාවකො එවං අවෙරචිත්තො එවං අබ්යාපජ්ඣචිත්තො එවං අසංකිලිට්ඨචිත්තො එවං විසුද්ධචිත්තො. තස්ස දිට්ඨෙව ධම්මෙ චත්තාරො අස්සාසා අධිගතා හොන්ති. ‘සචෙ ඛො පන අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අථාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සාමී’ති, අයමස්ස පඨමො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘‘සචෙ ඛො පන නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අථාහං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අවෙරං අබ්යාපජ්ඣං අනීඝං සුඛිං අත්තානං පරිහරාමී’ති, අයමස්ස දුතියො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘සචෙ ඛො පන කරොතො කරීයති පාපං, න ඛො පනාහං – කස්සචි පාපං චෙතෙමි, අකරොන්තං ඛො පන මං පාපකම්මං කුතො දුක්ඛං ඵුසිස්සතී’ති, අයමස්ස තතියො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘‘සචෙ ඛො පන කරොතො න කරීයති පාපං, අථාහං උභයෙනෙව විසුද්ධං අත්තානං සමනුපස්සාමී’ති, අයමස්ස චතුත්ථො අස්සාසො අධිගතො හොති.

‘‘ස ඛො සො, භන්තෙ, අරියසාවකො එවං අවෙරචිත්තො එවං අබ්යාපජ්ඣචිත්තො එවං අසංකිලිට්ඨචිත්තො එවං විසුද්ධචිත්තො. තස්ස දිට්ඨෙව ධම්මෙ ඉමෙ චත්තාරො අස්සාසා අධිගතා හොන්ති.

‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… එතෙ මයං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකෙ නො, භන්තෙ, භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතෙ සරණං ගතෙ’’ති. පඤ්චමං.

6. සාළ්හසුත්තං

67. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා නන්දකො සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො සාළ්හො ච මිගාරනත්තා සාණො ච සෙඛුනියනත්තා [රොහණො ච පෙඛුණියනත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)] යෙනායස්මා නන්දකො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං නන්දකං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සාළ්හං මිගාරනත්තාරං ආයස්මා නන්දකො එතදවොච –

‘‘එථ තුම්හෙ, සාළ්හා, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, සාළ්හා , අත්තනාව ජානෙය්යාථ ‘ඉමෙ ධම්මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්මා සාවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුගරහිතා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තී’ති, අථ තුම්හෙ සාළ්හා පජහෙය්යාථ.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, අත්ථි ලොභො’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘අභිජ්ඣාති ඛො අහං, සාළ්හා, එතමත්ථං වදාමි. ලුද්ධො ඛො අයං, සාළ්හා, අභිජ්ඣාලු පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, අත්ථි දොසො’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘බ්යාපාදොති ඛො අහං, සාළ්හා, එතමත්ථං වදාමි. දුට්ඨො ඛො අයං, සාළ්හා, බ්යාපන්නචිත්තො පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, අත්ථි මොහො’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘අවිජ්ජාති ඛො අහං, සාළ්හා, එතමත්ථං වදාමි. මූළ්හො ඛො අයං, සාළ්හා , අවිජ්ජාගතො පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, ඉමෙ ධම්මා කුසලා වා අකුසලා වා’’ති?

‘‘අකුසලා, භන්තෙ’’.

‘‘සාවජ්ජා වා අනවජ්ජා වා’’ති?

‘‘සාවජ්ජා, භන්තෙ’’.

‘‘විඤ්ඤුගරහිතා වා විඤ්ඤුප්පසත්ථා වා’’ති?

‘‘විඤ්ඤුගරහිතා, භන්තෙ’’.

‘‘සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්ති, නො වා? කථං වා එත්ථ හොතී’’ති?

‘‘සමත්තා , භන්තෙ, සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තීති. එවං නො එත්ථ හොතී’’ති.

‘‘ඉති ඛො, සාළ්හා, යං තං අවොචුම්හා – ‘එථ තුම්හෙ, සාළ්හා, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, සාළ්හා, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ඉමෙ ධම්මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්මා සාවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුගරහිතා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තීති, අථ තුම්හෙ, සාළ්හා, පජහෙය්යාථා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘එථ තුම්හෙ, සාළ්හා, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, සාළ්හා, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා කුසලා, ඉමෙ ධම්මා අනවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුප්පසත්ථා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තී’ති, අථ තුම්හෙ, සාළ්හා, උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාථ.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, අත්ථි අලොභො’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘අනභිජ්ඣාති ඛො අහං, සාළ්හා, එතමත්ථං වදාමි. අලුද්ධො ඛො අයං, සාළ්හා, අනභිජ්ඣාලු නෙව පාණං හනති, න අදින්නං ආදියති, න පරදාරං ගච්ඡති, න මුසා භණති, පරම්පි න තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, අත්ථි අදොසො’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘අබ්යාපාදොති ඛො අහං, සාළ්හා, එතමත්ථං වදාමි. අදුට්ඨො ඛො අයං, සාළ්හා, අබ්යාපන්නචිත්තො නෙව පාණං හනති, න අදින්නං ආදියති, න පරදාරං ගච්ඡති, න මුසා භණති, පරම්පි න තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, අත්ථි අමොහො’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘විජ්ජාති ඛො අහං, සාළ්හා, එතමත්ථං වදාමි. අමූළ්හො ඛො අයං, සාළ්හා, විජ්ජාගතො නෙව පාණං හනති, න අදින්නං ආදියති, න පරදාරං ගච්ඡති, න මුසා භණති, පරම්පි න තථත්තාය සමාදපෙති, යං ස හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, සාළ්හා, ඉමෙ ධම්මා කුසලා වා අකුසලා වා’’ති?

‘‘කුසලා, භන්තෙ’’.

‘‘සාවජ්ජා වා අනවජ්ජා වා’’ති?

‘‘අනවජ්ජා, භන්තෙ’’.

‘‘විඤ්ඤුගරහිතා වා විඤ්ඤුප්පසත්ථා වා’’ති?

‘‘විඤ්ඤුප්පසත්ථා , භන්තෙ’’.

‘‘සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති, නො වා? කථං වා එත්ථ හොතී’’ති?

‘‘සමත්තා, භන්තෙ, සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තීති. එවං නො එත්ථ හොතී’’ති.

‘‘ඉති ඛො, සාළ්හා, යං තං අවොචුම්හා – ‘එථ තුම්හෙ, සාළ්හා, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා සමණො නො ගරූති. යදා තුම්හෙ, සාළ්හා, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ඉමෙ ධම්මා කුසලා, ඉමෙ ධම්මා අනවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුප්පසත්ථා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තීති, අථ තුම්හෙ, සාළ්හා, උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාථා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ස ඛො සො, සාළ්හා, අරියසාවකො එවං විගතාභිජ්ඣො විගතබ්යාපාදො අසම්මූළ්හො සම්පජානො පතිස්සතො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… කරුණා…පෙ… මුදිතා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. සො එවං පජානාති – ‘අත්ථි ඉදං, අත්ථි හීනං, අත්ථි පණීතං, අත්ථි ඉමස්ස සඤ්ඤාගතස්ස උත්තරි [උත්තරිං (සී. ස්යා. කං. පී.)] නිස්සරණ’න්ති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති; විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති.

‘‘සො එවං පජානාති – ‘අහු පුබ්බෙ ලොභො, තදහු අකුසලං, සො එතරහි නත්ථි, ඉච්චෙතං කුසලං; අහු පුබ්බෙ දොසො…පෙ… අහු පුබ්බෙ මොහො, තදහු අකුසලං, සො එතරහි නත්ථි, ඉච්චෙතං කුසල’න්ති. සො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතිභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතී’’ති. ඡට්ඨං.

7. කථාවත්ථුසුත්තං

68. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, කථාවත්ථූනි. කතමානි තීණි? අතීතං වා, භික්ඛවෙ, අද්ධානං ආරබ්භ කථං කථෙය්ය – ‘එවං අහොසි අතීතමද්ධාන’න්ති. අනාගතං වා, භික්ඛවෙ, අද්ධානං ආරබ්භ කථං කථෙය්ය – ‘එවං භවිස්සති අනාගතමද්ධාන’න්ති. එතරහි වා, භික්ඛවෙ, පච්චුප්පන්නං අද්ධානං ආරබ්භ කථං කථෙය්ය – ‘එවං හොති එතරහි පච්චුප්පන්නමද්ධාන’’’න්ති [එවං එතරහි පච්චුප්පන්නන්ති (සී. පී. ක.), එවං හොති එතරහි පච්චුප්පන්නන්ති (ස්යා. කං.)].

‘‘කථාසම්පයොගෙන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වෙදිතබ්බො යදි වා කච්ඡො යදි වා අකච්ඡොති. සචායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො එකංසබ්යාකරණීයං පඤ්හං න එකංසෙන බ්යාකරොති, විභජ්ජබ්යාකරණීයං පඤ්හං න විභජ්ජ බ්යාකරොති, පටිපුච්ඡාබ්යාකරණීයං පඤ්හං න පටිපුච්ඡා බ්යාකරොති, ඨපනීයං පඤ්හං න ඨපෙති [ථපනීයං පඤ්හං න ථපෙති (ක.)], එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අකච්ඡො හොති. සචෙ පනායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො එකංසබ්යාකරණීයං පඤ්හං එකංසෙන බ්යාකරොති, විභජ්ජබ්යාකරණීයං පඤ්හං විභජ්ජ බ්යාකරොති, පටිපුච්ඡාබ්යාකරණීයං පඤ්හං පටිපුච්ඡා බ්යාකරොති , ඨපනීයං පඤ්හං ඨපෙති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො කච්ඡො හොති.

‘‘කථාසම්පයොගෙන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වෙදිතබ්බො යදි වා කච්ඡො යදි වා අකච්ඡොති. සචායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො ඨානාඨානෙ න සණ්ඨාති පරිකප්පෙ න සණ්ඨාති අඤ්ඤාතවාදෙ [අඤ්ඤවාදෙ (සී. ස්යා. කං. පී.), අඤ්ඤාතවාරෙ (ක.)] න සණ්ඨාති පටිපදාය න සණ්ඨාති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අකච්ඡො හොති. සචෙ පනායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො ඨානාඨානෙ සණ්ඨාති පරිකප්පෙ සණ්ඨාති අඤ්ඤාතවාදෙ සණ්ඨාති පටිපදාය සණ්ඨාති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො කච්ඡො හොති.

‘‘කථාසම්පයොගෙන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වෙදිතබ්බො යදි වා කච්ඡො යදි වා අකච්ඡොති. සචායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අකච්ඡො හොති. සචෙ පනායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො න අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරති න බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො කච්ඡො හොති.

‘‘කථාසම්පයොගෙන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වෙදිතබ්බො යදි වා කච්ඡො යදි වා අකච්ඡොති. සචායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො අභිහරති අභිමද්දති අනුපජග්ඝති [අනුසංජග්ඝති (ක.)] ඛලිතං ගණ්හාති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අකච්ඡො හොති. සචෙ පනායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පඤ්හං පුට්ඨො සමානො නාභිහරති නාභිමද්දති න අනුපජග්ඝති න ඛලිතං ගණ්හාති, එවං සන්තායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො කච්ඡො හොති.

‘‘කථාසම්පයොගෙන , භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වෙදිතබ්බො යදි වා සඋපනිසො යදි වා අනුපනිසොති. අනොහිතසොතො, භික්ඛවෙ, අනුපනිසො හොති, ඔහිතසොතො සඋපනිසො හොති. සො සඋපනිසො සමානො අභිජානාති එකං ධම්මං, පරිජානාති එකං ධම්මං, පජහති එකං ධම්මං, සච්ඡිකරොති එකං ධම්මං. සො අභිජානන්තො එකං ධම්මං, පරිජානන්තො එකං ධම්මං, පජහන්තො එකං ධම්මං, සච්ඡිකරොන්තො එකං ධම්මං සම්මාවිමුත්තිං ඵුසති. එතදත්ථා, භික්ඛවෙ, කථා; එතදත්ථා මන්තනා; එතදත්ථා උපනිසා; එතදත්ථං සොතාවධානං, යදිදං අනුපාදා චිත්තස්ස විමොක්ඛොති.

‘‘යෙ විරුද්ධා සල්ලපන්ති, විනිවිට්ඨා සමුස්සිතා;

අනරියගුණමාසජ්ජ, අඤ්ඤොඤ්ඤවිවරෙසිනො.

‘‘දුබ්භාසිතං වික්ඛලිතං, සම්පමොහං [සසම්මොහං (ක.)] පරාජයං;

අඤ්ඤොඤ්ඤස්සාභිනන්දන්ති, තදරියො කථනාචරෙ [තදරියො න කථං වදෙ (ක.)].

‘‘සචෙ චස්ස කථාකාමො, කාලමඤ්ඤාය පණ්ඩිතො;

ධම්මට්ඨපටිසංයුත්තා, යා අරියචරිතා [අරියඤ්චරිතා (සී.), අරියාදිකා (ක.)] කථා.

‘‘තං කථං කථයෙ ධීරො, අවිරුද්ධො අනුස්සිතො;

අනුන්නතෙන මනසා, අපළාසො අසාහසො.

‘‘අනුසූයායමානො සො, සම්මදඤ්ඤාය භාසති;

සුභාසිතං අනුමොදෙය්ය, දුබ්භට්ඨෙ නාපසාදයෙ [නාවසාදයෙ (සී. පී.)].

‘‘උපාරම්භං න සික්ඛෙය්ය, ඛලිතඤ්ච න ගාහයෙ [න භාසයෙ (ක.)];

නාභිහරෙ නාභිමද්දෙ, න වාචං පයුතං භණෙ.

‘‘අඤ්ඤාතත්ථං පසාදත්ථං, සතං වෙ හොති මන්තනා;

එවං ඛො අරියා මන්තෙන්ති, එසා අරියාන මන්තනා;

එතදඤ්ඤාය මෙධාවී, න සමුස්සෙය්ය මන්තයෙ’’ති. සත්තමං;

8. අඤ්ඤතිත්ථියසුත්තං

69. ‘‘සචෙ, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘තයොමෙ, ආවුසො, ධම්මා. කතමෙ තයො? රාගො, දොසො, මොහො – ඉමෙ ඛො, ආවුසො, තයො ධම්මා. ඉමෙසං, ආවුසො, තිණ්ණං ධම්මානං කො විසෙසො කො අධිප්පයාසො [අධිප්පායො (සී.) අධිප්පායාසො (ස්යා. කං. පී.) අධි + ප + යසු + ණ = අධිප්පයාසො] කිං නානාකරණ’න්ති? එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං කින්ති බ්යාකරෙය්යාථා’’ති? ‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සචෙ , භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘තයොමෙ, ආවුසො, ධම්මා. කතමෙ තයො? රාගො, දොසො, මොහො – ඉමෙ ඛො, ආවුසො, තයො ධම්මා; ඉමෙසං, ආවුසො, තිණ්ණං ධම්මානං කො විසෙසො කො අධිප්පයාසො කිං නානාකරණ’න්ති? එවං පුට්ඨා තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තෙසං අඤ්ඤතිත්ථියානං පරිබ්බාජකානං එවං බ්යාකරෙය්යාථ – ‘රාගො ඛො, ආවුසො, අප්පසාවජ්ජො දන්ධවිරාගී, දොසො මහාසාවජ්ජො ඛිප්පවිරාගී, මොහො මහාසාවජ්ජො දන්ධවිරාගී’’’ ති.

‘‘‘කො පනාවුසො, හෙතු කො පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා රාගො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා රාගො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’ති? ‘සුභනිමිත්තන්තිස්ස වචනීයං. තස්ස සුභනිමිත්තං අයොනිසො මනසි කරොතො අනුප්පන්නො වා රාගො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා රාගො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා රාගො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා රාගො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’’’ති.

‘‘‘කො පනාවුසො, හෙතු කො පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා දොසො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා දොසො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’ති? ‘පටිඝනිමිත්තං තිස්ස වචනීයං. තස්ස පටිඝනිමිත්තං අයොනිසො මනසි කරොතො අනුප්පන්නො වා දොසො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා දොසො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා දොසො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා දොසො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’’’ති.

‘‘‘කො පනාවුසො, හෙතු කො පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා මොහො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා මොහො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’ති? ‘අයොනිසො මනසිකාරො තිස්ස වචනීයං. තස්ස අයොනිසො මනසි කරොතො අනුප්පන්නො වා මොහො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා මොහො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා මොහො උප්පජ්ජති උප්පන්නො වා මොහො භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තතී’’’ති.

‘‘‘කො පනාවුසො, හෙතු කො පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො චෙව රාගො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච රාගො පහීයතී’ති? ‘අසුභනිමිත්තන්තිස්ස වචනීයං. තස්ස අසුභනිමිත්තං යොනිසො මනසි කරොතො අනුප්පන්නො චෙව රාගො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච රාගො පහීයති. අයං ඛො, ආවුසො , හෙතු අයං පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො චෙව රාගො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච රාගො පහීයතී’’’ති.

‘‘‘කො පනාවුසො, හෙතු කො පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො චෙව දොසො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච දොසො පහීයතී’ති? ‘මෙත්තා චෙතොවිමුත්තී තිස්ස වචනීයං. තස්ස මෙත්තං චෙතොවිමුත්තිං යොනිසො මනසි කරොතො අනුප්පන්නො චෙව දොසො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච දොසො පහීයති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො චෙව දොසො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච දොසො පහීයතී’’’ති.

‘‘‘කො පනාවුසො, හෙතු කො පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො චෙව මොහො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච මොහො පහීයතී’ති? ‘යොනිසොමනසිකාරො තිස්ස වචනීයං. තස්ස යොනිසො මනසි කරොතො අනුප්පන්නො චෙව මොහො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච මොහො පහීයති. අයං ඛො, ආවුසො, හෙතු අයං පච්චයො යෙන අනුප්පන්නො වා මොහො නුප්පජ්ජති උප්පන්නො ච මොහො පහීයතී’’’ති. අට්ඨමං.

9. අකුසලමූලසුත්තං

70. ‘‘තීණිමානි , භික්ඛවෙ, අකුසලමූලානි. කතමානි තීණි? ලොභො අකුසලමූලං, දොසො අකුසලමූලං, මොහො අකුසලමූලං.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, ලොභො තදපි අකුසලමූලං [අකුසලං (සී. ස්යා. කං. පී.)]; යදපි ලුද්ධො අභිසඞ්ඛරොති කායෙන වාචාය මනසා තදපි අකුසලං [අකුසලමූලං (ක.)]; යදපි ලුද්ධො ලොභෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති [උපදහති (සී. ස්යා. කං. පී.)] වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි තදපි අකුසලං [ඉදං පන සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති]. ඉතිස්සමෙ ලොභජා ලොභනිදානා ලොභසමුදයා ලොභපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, දොසො තදපි අකුසලමූලං; යදපි දුට්ඨො අභිසඞ්ඛරොති කායෙන වාචාය මනසා තදපි අකුසලං; යදපි දුට්ඨො දොසෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි තදපි අකුසලං. ඉතිස්සමෙ දොසජා දොසනිදානා දොසසමුදයා දොසපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, මොහො තදපි අකුසලමූලං; යදපි මූළ්හො අභිසඞ්ඛරොති කායෙන වාචාය මනසා තදපි අකුසලං; යදපි මූළ්හො මොහෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි තදපි අකුසලං. ඉතිස්සමෙ මොහජා මොහනිදානා මොහසමුදයා මොහපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති. එවරූපො චායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වුච්චති අකාලවාදීතිපි, අභූතවාදීතිපි, අනත්ථවාදීතිපි, අධම්මවාදීතිපි, අවිනයවාදීතිපි.

‘‘කස්මා චායං, භික්ඛවෙ, එවරූපො පුග්ගලො වුච්චති අකාලවාදීතිපි, අභූතවාදීතිපි, අනත්ථවාදීතිපි, අධම්මවාදීතිපි, අවිනයවාදීතිපි? තථාහායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි. භූතෙන ඛො පන වුච්චමානො අවජානාති, නො පටිජානාති; අභූතෙන වුච්චමානො න ආතප්පං කරොති, තස්ස නිබ්බෙඨනාය ඉතිපෙතං අතච්ඡං ඉතිපෙතං අභූතන්ති. තස්මා එවරූපො පුග්ගලො වුච්චති අකාලවාදීතිපි, අභූතවාදීතිපි, අනත්ථවාදීතිපි, අධම්මවාදීතිපි, අවිනයවාදීතිපි.

‘‘එවරූපො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො ලොභජෙහි පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරති, සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං. කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා.

‘‘දොසජෙහි…පෙ… මොහජෙහි පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරති, සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං. කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සාලො වා ධවො වා ඵන්දනො වා තීහි මාලුවාලතාහි උද්ධස්තො පරියොනද්ධො අනයං ආපජ්ජති, බ්යසනං ආපජ්ජති, අනයබ්යසනං ආපජ්ජති; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, එවරූපො පුග්ගලො ලොභජෙහි පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරති, සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං. කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා.

‘‘දොසජෙහි…පෙ… මොහජෙහි පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරති සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං. කායස්ස ච භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි අකුසලමූලානීති.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, කුසලමූලානි. කතමානි තීණි? අලොභො කුසලමූලං, අදොසො කුසලමූලං, අමොහො කුසලමූලං.

‘‘යදපි , භික්ඛවෙ, අලොභො තදපි කුසලමූලං [කුසලං (සී. ස්යා. කං. පී.)]; යදපි අලුද්ධො අභිසඞ්ඛරොති කායෙන වාචාය මනසා තදපි කුසලං [කුසලමූලං (ක.)]; යදපි අලුද්ධො ලොභෙන අනභිභූතො අපරියාදින්නචිත්තො න පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි තදපි කුසලං. ඉතිස්සමෙ අලොභජා අලොභනිදානා අලොභසමුදයා අලොභපච්චයා අනෙකෙ කුසලා ධම්මා සම්භවන්ති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, අදොසො තදපි කුසලමූලං; යදපි අදුට්ඨො අභිසඞ්ඛරොති කායෙන වාචාය මනසා තදපි කුසලං; යදපි අදුට්ඨො දොසෙන අනභිභූතො අපරියාදින්නචිත්තො න පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි තදපි කුසලං. ඉතිස්සමෙ අදොසජා අදොසනිදානා අදොසසමුදයා අදොසපච්චයා අනෙකෙ කුසලා ධම්මා සම්භවන්ති.

‘‘යදපි, භික්ඛවෙ, අමොහො තදපි කුසලමූලං; යදපි අමූළ්හො අභිසඞ්ඛරොති කායෙන වාචාය මනසා තදපි කුසලං; යදපි අමූළ්හො මොහෙන අනභිභූතො අපරියාදින්නචිත්තො න පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි තදපි කුසලං. ඉතිස්සමෙ අමොහජා අමොහනිදානා අමොහසමුදයා අමොහපච්චයා අනෙකෙ කුසලා ධම්මා සම්භවන්ති. එවරූපො චායං , භික්ඛවෙ, පුග්ගලො වුච්චති කාලවාදීතිපි, භූතවාදීතිපි, අත්ථවාදීතිපි, ධම්මවාදීතිපි, විනයවාදීතිපි.

‘‘කස්මා චායං, භික්ඛවෙ, එවරූපො පුග්ගලො වුච්චති කාලවාදීතිපි, භූතවාදීතිපි, අත්ථවාදීතිපි, ධම්මවාදීතිපි, විනයවාදීතිපි? තථාහායං, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො න පරස්ස අසතා දුක්ඛං උප්පාදයති වධෙන වා බන්ධනෙන වා ජානියා වා ගරහාය වා පබ්බාජනාය වා බලවම්හි බලත්ථො ඉතිපි. භූතෙන ඛො පන වුච්චමානො පටිජානාති නො අවජානාති; අභූතෙන වුච්චමානො ආතප්පං කරොති තස්ස නිබ්බෙඨනාය – ‘ඉතිපෙතං අතච්ඡං, ඉතිපෙතං අභූත’න්ති . තස්මා එවරූපො පුග්ගලො වුච්චති කාලවාදීතිපි, අත්ථවාදීතිපි, ධම්මවාදීතිපි, විනයවාදීතිපි.

‘‘එවරූපස්ස, භික්ඛවෙ, පුග්ගලස්ස ලොභජා පාපකා අකුසලා ධම්මා පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං විහරති අවිඝාතං අනුපායාසං අපරිළාහං. දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායති.

‘‘දොසජා…පෙ… පරිනිබ්බායති. මොහජා…පෙ… පරිනිබ්බායති. සෙය්යථාපි භික්ඛවෙ, සාලො වා ධවො වා ඵන්දනො වා තීහි මාලුවාලතාහි උද්ධස්තො පරියොනද්ධො. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය කුද්දාල-පිටකං [කුද්දාලපිටකං (සී. ස්යා. කං. පී.)] ආදාය. සො තං මාලුවාලතං මූලෙ ඡින්දෙය්ය, මූලෙ ඡෙත්වා පලිඛණෙය්ය, පලිඛණිත්වා මූලානි උද්ධරෙය්ය, අන්තමසො උසීරනාළිමත්තානිපි [උසීරනාළමත්තානිපි (සී. ස්යා. කං. පී.)]. සො තං මාලුවාලතං ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡින්දෙය්ය, ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡෙත්වා ඵාලෙය්ය, ඵාලෙත්වා සකලිකං සකලිකං කරෙය්ය, සකලිකං සකලිකං කරිත්වා වාතාතපෙ විසොසෙය්ය, වාතාතපෙ විසොසෙත්වා අග්ගිනා ඩහෙය්ය, අග්ගිනා ඩහිත්වා මසිං කරෙය්ය, මසිං කරිත්වා මහාවාතෙ වා ඔඵුණෙය්ය නදියා වා සීඝසොතාය පවාහෙය්ය. එවමස්ස [එවමස්සු (සී.), එවස්සු (ක.)] තා, භික්ඛවෙ, මාලුවාලතා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, එවරූපස්ස පුග්ගලස්ස ලොභජා පාපකා අකුසලා ධම්මා පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං විහරති අවිඝාතං අනුපායාසං අපරිළාහං. දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායති.

‘‘දොසජා …පෙ… මොහජා පාපකා අකුසලා ධම්මා පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං විහරති අවිඝාතං අනුපායාසං අපරිළාහං. දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි කුසලමූලානී’’ති. නවමං.

10. උපොසථසුත්තං

71. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො විසාඛා මිගාරමාතා තදහුපොසථෙ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො විසාඛං මිගාරමාතරං භගවා එතදවොච – ‘‘හන්ද කුතො නු ත්වං, විසාඛෙ, ආගච්ඡසි දිවා දිවස්සා’’ති? ‘‘උපොසථාහං, භන්තෙ, අජ්ජ උපවසාමී’’ති.

‘‘තයො ඛොමෙ, විසාඛෙ, උපොසථා. කතමෙ තයො? ගොපාලකුපොසථො, නිගණ්ඨුපොසථො, අරියුපොසථො. කථඤ්ච, විසාඛෙ, ගොපාලකුපොසථො හොති? සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, ගොපාලකො සායන්හසමයෙ සාමිකානං ගාවො නිය්යාතෙත්වා ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අජ්ජ ඛො ගාවො අමුකස්මිඤ්ච අමුකස්මිඤ්ච පදෙසෙ චරිංසු, අමුකස්මිඤ්ච අමුකස්මිඤ්ච පදෙසෙ පානීයානි පිවිංසු; ස්වෙ දානි ගාවො අමුකස්මිඤ්ච අමුකස්මිඤ්ච පදෙසෙ චරිස්සන්ති, අමුකස්මිඤ්ච අමුකස්මිඤ්ච පදෙසෙ පානීයානි පිවිස්සන්තී’ති; එවමෙවං ඛො, විසාඛෙ, ඉධෙකච්චො උපොසථිකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛ්වජ්ජ ඉදඤ්චිදඤ්ච ඛාදනීයං ඛාදිං, ඉදඤ්චිදඤ්ච භොජනීයං භුඤ්ජිං ; ස්වෙ දානාහං ඉදඤ්චිදඤ්ච ඛාදනීයං ඛාදිස්සාමි, ඉදං චිදඤ්ච භොජනීයං භුඤ්ජිස්සාමී’ති. සො තෙන අභිජ්ඣාසහගතෙන චෙතසා දිවසං අතිනාමෙති. එවං ඛො විසාඛෙ, ගොපාලකුපොසථො හොති. එවං උපවුත්ථො ඛො, විසාඛෙ, ගොපාලකුපොසථො න මහප්ඵලො හොති න මහානිසංසො න මහාජුතිකො න මහාවිප්ඵාරො.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, නිගණ්ඨුපොසථො හොති? අත්ථි, විසාඛෙ, නිගණ්ඨා නාම සමණජාතිකා. තෙ සාවකං එවං සමාදපෙන්ති – ‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, යෙ පුරත්ථිමාය දිසාය පාණා පරං යොජනසතං තෙසු දණ්ඩං නික්ඛිපාහි; යෙ පච්ඡිමාය දිසාය පාණා පරං යොජනසතං තෙසු දණ්ඩං නික්ඛිපාහි; යෙ උත්තරාය දිසාය පාණා පරං යොජනසතං තෙසු දණ්ඩං නික්ඛිපාහි; යෙ දක්ඛිණාය දිසාය පාණා පරං යොජනසතං තෙසු දණ්ඩං නික්ඛිපාහී’ති. ඉති එකච්චානං පාණානං අනුද්දයාය අනුකම්පාය සමාදපෙන්ති, එකච්චානං පාණානං නානුද්දයාය නානුකම්පාය සමාදපෙන්ති. තෙ තදහුපොසථෙ සාවකං එවං සමාදපෙන්ති – ‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, සබ්බචෙලානි [සබ්බවෙරානි (ක.)] නික්ඛිපිත්වා එවං වදෙහි – නාහං ක්වචනි කස්සචි කිඤ්චනතස්මිං [කිඤ්චනතස්මි (?) කිරියාපදමෙතං යථා කිඤ්චනතත්ථීති], න ච මම ක්වචනි කත්ථචි කිඤ්චනතත්ථී’ති. ජානන්ති ඛො පනස්ස මාතාපිතරො – ‘අයං අම්හාකං පුත්තො’ති; සොපි ජානාති – ‘ඉමෙ මය්හං මාතාපිතරො’ති. ජානාති ඛො පනස්ස පුත්තදාරො – ‘අයං මය්හං භත්තා’ති; සොපි ජානාති – ‘අයං මය්හං පුත්තදාරො’ති. ජානන්ති ඛො පනස්ස දාසකම්මකරපොරිසා – ‘අයං අම්හාකං අය්යො’ති; සොපි ජානාති – ‘ඉමෙ මය්හං දාසකම්මකරපොරිසා’ති. ඉති යස්මිං සමයෙ සච්චෙ සමාදපෙතබ්බා මුසාවාදෙ තස්මිං සමයෙ සමාදපෙන්ති. ඉදං තස්ස මුසාවාදස්මිං වදාමි. සො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන භොගෙ අදින්නංයෙව පරිභුඤ්ජති. ඉදං තස්ස අදින්නාදානස්මිං වදාමි. එවං ඛො, විසාඛෙ, නිගණ්ඨුපොසථො හොති. එවං උපවුත්ථො ඛො, විසාඛෙ, නිගණ්ඨුපොසථො න මහප්ඵලො හොති න මහානිසංසො න මහාජුතිකො න මහාවිප්ඵාරො.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, අරියුපොසථො හොති? උපක්කිලිට්ඨස්ස , විසාඛෙ, චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා [පරියොදාපනා (?)] හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො තථාගතං අනුස්සරති – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. තස්ස තථාගතං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති. යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති, සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස සීසස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස සීසස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? කක්කඤ්ච පටිච්ච මත්තිකඤ්ච පටිච්ච උදකඤ්ච පටිච්ච පුරිසස්ස ච තජ්ජං වායාමං පටිච්ච, එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස සීසස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. එවමෙවං ඛො , විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච , විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො තථාගතං අනුස්සරති – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. තස්ස තථාගතං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති. අයං වුච්චති, විසාඛෙ – ‘අරියසාවකො බ්රහ්මුපොසථං උපවසති, බ්රහ්මුනා සද්ධිං සංවසති, බ්රහ්මඤ්චස්ස [බ්රහ්මඤ්ච (ක.)] ආරබ්භ චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති’. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘උපක්කිලිට්ඨස්ස, විසාඛෙ, චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො ධම්මං අනුස්සරති – ‘ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො සන්දිට්ඨිකො අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’ති. තස්ස ධම්මං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති, සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස කායස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස කායස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? සොත්තිඤ්ච පටිච්ච, චුණ්ණඤ්ච පටිච්ච, උදකඤ්ච පටිච්ච, පුරිසස්ස ච තජ්ජං වායාමං පටිච්ච. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස කායස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. එවමෙවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො ධම්මං අනුස්සරති – ‘ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො සන්දිට්ඨිකො අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’ති. තස්ස ධම්මං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති. අයං වුච්චති, විසාඛෙ, ‘අරියසාවකො ධම්මුපොසථං උපවසති, ධම්මෙන සද්ධිං සංවසති, ධම්මඤ්චස්ස ආරබ්භ චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති’. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘උපක්කිලිට්ඨස්ස , විසාඛෙ, චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො සඞ්ඝං අනුස්සරති – ‘සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, උජුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, ඤායප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, සාමීචිප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, යදිදං චත්තාරි පුරිසයුගානි අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා එස භගවතො සාවකසඞ්ඝො ආහුනෙය්යො පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’ති. තස්ස සඞ්ඝං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති, සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස වත්ථස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස වත්ථස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? උස්මඤ්ච [ඌසඤ්ච (ස්යා. කං. අට්ඨකථායම්පි පාඨන්තරං, සං. නි. 3.89 ඛෙමකසුත්තපාළියාපි සමෙති.) උසුමඤ්ච (සී.)] පටිච්ච, ඛාරඤ්ච පටිච්ච, ගොමයඤ්ච පටිච්ච, උදකඤ්ච පටිච්ච, පුරිසස්ස ච තජ්ජං වායාමං පටිච්ච. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස වත්ථස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. එවමෙවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො සඞ්ඝං අනුස්සරති – ‘සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො…පෙ… අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’ති. තස්ස සඞ්ඝං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති. අයං වුච්චති, විසාඛෙ, ‘අරියසාවකො සඞ්ඝුපොසථං උපවසති, සඞ්ඝෙන සද්ධිං සංවසති, සඞ්ඝඤ්චස්ස ආරබ්භ චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති’. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘උපක්කිලිට්ඨස්ස, විසාඛෙ, චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො අත්තනො සීලානි අනුස්සරති අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි භුජිස්සානි විඤ්ඤුප්පසත්ථානි අපරාමට්ඨානි සමාධිසංවත්තනිකානි. තස්ස සීලං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති, සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස ආදාසස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච , විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස ආදාසස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? තෙලඤ්ච පටිච්ච , ඡාරිකඤ්ච පටිච්ච, වාලණ්ඩුපකඤ්ච පටිච්ච, පුරිසස්ස ච තජ්ජං වායාමං පටිච්ච. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස ආදාසස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. එවමෙවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ , විසාඛෙ, අරියසාවකො අත්තනො සීලානි අනුස්සරති අඛණ්ඩානි…පෙ… සමාධිසංවත්තනිකානි. තස්ස සීලං අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති. අයං වුච්චති, විසාඛෙ, ‘අරියසාවකො සීලුපොසථං උපවසති, සීලෙන සද්ධිං සංවසති, සීලඤ්චස්ස ආරබ්භ චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති’. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘උපක්කිලිට්ඨස්ස, විසාඛෙ, චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. කථඤ්ච, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ විසාඛෙ, අරියසාවකො දෙවතා අනුස්සරති – ‘සන්ති දෙවා චාතුමහාරාජිකා [චාතුම්මහාරාජිකා (සී. ස්යා. කං. පී.)], සන්ති දෙවා තාවතිංසා, සන්ති දෙවා යාමා, සන්ති දෙවා තුසිතා, සන්ති දෙවා නිම්මානරතිනො, සන්ති දෙවා පරනිම්මිතවසවත්තිනො, සන්ති දෙවා බ්රහ්මකායිකා, සන්ති දෙවා තතුත්තරි [තතුත්තරිං (සී. පී.)]. යථාරූපාය සද්ධාය සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා [තත්ථුප්පන්නා (සී. පී.)], මය්හම්පි තථාරූපා සද්ධා සංවිජ්ජති. යථාරූපෙන සීලෙන සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා, මය්හම්පි තථාරූපං සීලං සංවිජ්ජති. යථාරූපෙන සුතෙන සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා, මය්හම්පි තථාරූපං සුතං සංවිජ්ජති. යථාරූපෙන චාගෙන සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා, මය්හම්පි තථාරූපො චාගො සංවිජ්ජති. යථාරූපාය පඤ්ඤාය සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා, මය්හම්පි තථාරූපා පඤ්ඤා සංවිජ්ජතී’ති. තස්ස අත්තනො ච තාසඤ්ච දෙවතානං සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති, සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස ජාතරූපස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච , විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස ජාතරූපස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? උක්කඤ්ච පටිච්ච, ලොණඤ්ච පටිච්ච, ගෙරුකඤ්ච පටිච්ච, නාළිකසණ්ඩාසඤ්ච [නාළිකඤ්ච පටිච්ච සණ්ඩාසඤ්ච (පී. ක.)] පටිච්ච, පුරිසස්ස ච තජ්ජං වායාමං පටිච්ච. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස ජාතරූපස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති. එවමෙවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘කථඤ්ච , විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො දෙවතා අනුස්සරති – ‘සන්ති දෙවා චාතුමහාරාජිකා, සන්ති දෙවා තාවතිංසා…පෙ… සන්ති දෙවා තතුත්තරි. යථාරූපාය සද්ධාය සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා, මය්හම්පි තථාරූපා සද්ධා සංවිජ්ජති. යථාරූපෙන සීලෙන…පෙ… සුතෙන…පෙ… චාගෙන…පෙ… පඤ්ඤාය සමන්නාගතා තා දෙවතා ඉතො චුතා තත්ථුපපන්නා, මය්හම්පි තථාරූපා පඤ්ඤා සංවිජ්ජතී’ති. තස්ස අත්තනො ච තාසඤ්ච දෙවතානං සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච සුතඤ්ච චාගඤ්ච පඤ්ඤඤ්ච අනුස්සරතො චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති. අයං වුච්චති, විසාඛෙ, ‘අරියසාවකො දෙවතුපොසථං උපවසති, දෙවතාහි සද්ධිං සංවසති, දෙවතා ආරබ්භ චිත්තං පසීදති, පාමොජ්ජං උප්පජ්ජති, යෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ පහීයන්ති’. එවං ඛො, විසාඛෙ, උපක්කිලිට්ඨස්ස චිත්තස්ස උපක්කමෙන පරියොදපනා හොති.

‘‘ස ඛො සො, විසාඛෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යාවජීවං අරහන්තො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතා නිහිතදණ්ඩා නිහිතසත්ථා ලජ්ජී දයාපන්නා සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරන්ති; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරාමි. ඉමිනාපි [ඉමිනාපහං (සී.) අ. නි. 8.41] අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතා දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරන්ති; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරාමි. ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී ආරාචාරී [අනාචාරී (පී.)] විරතා මෙථුනා ගාමධම්මා; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා. ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතා සච්චවාදී සච්චසන්ධා ථෙතා පච්චයිකා අවිසංවාදකා ලොකස්ස; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං පහාය සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතා; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං පහාය සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො. ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො එකභත්තිකා රත්තූපරතා විරතා විකාලභොජනා; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං එකභත්තිකො රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා. ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනමාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතා; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනමාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො . ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සති.

‘‘යාවජීවං අරහන්තො උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතා නීචසෙය්යං කප්පෙන්ති මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා; අහම්පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො නීචසෙය්යං කප්පෙමි මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. ඉමිනාපි අඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’’ති.

‘‘එවං ඛො, විසාඛෙ, අරියුපොසථො හොති. එවං උපවුත්ථො ඛො, විසාඛෙ, අරියුපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො’’.

‘‘කීවමහප්ඵලො හොති කීවමහානිසංසො කීවමහාජුතිකො කීවමහාවිප්ඵාරො’’? ‘‘සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, යො ඉමෙසං සොළසන්නං මහාජනපදානං පහූතරත්තරතනානං [පහූතසත්තරතනානං (ක. සී. ස්යා. කං. පී.) ටීකායං දස්සිතපාළියෙව. අ. නි. 8.42] ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙය්ය , සෙය්යථිදං – අඞ්ගානං, මගධානං, කාසීනං, කොසලානං, වජ්ජීනං, මල්ලානං, චෙතීනං, වඞ්ගානං, කුරූනං, පඤ්චාලානං, මච්ඡානං [මච්චානං (ක.)], සූරසෙනානං, අස්සකානං, අවන්තීනං, ගන්ධාරානං, කම්බොජානං, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතස්ස උපොසථස්ස එතං [එකං (ක.)] කලං නාග්ඝති සොළසිං. තං කිස්ස හෙතු? කපණං, විසාඛෙ, මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි පඤ්ඤාස වස්සානි, චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො [රත්තිදිවො (ක.)]. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි පඤ්ච වස්සසතානි චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යං , විසාඛෙ, මානුසකං වස්සසතං, තාවතිංසානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බං වස්සසහස්සං තාවතිංසානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තාවතිංසානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි ද්වෙ වස්සසතානි, යාමානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි ද්වෙ වස්සසහස්සානි යාමානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා යාමානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි චත්තාරි වස්සසතානි, තුසිතානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි චත්තාරි වස්සසහස්සානි තුසිතානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තුසිතානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි අට්ඨ වස්සසතානි, නිම්මානරතීනං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි අට්ඨ වස්සසහස්සානි නිම්මානරතීනං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා නිම්මානරතීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි සොළස වස්සසතානි, පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි සොළස වස්සසහස්සානි පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධායා’’’ති.

‘‘පාණං න හඤ්ඤෙ [න හානෙ (සී. පී.), න හනෙ (ක.)] න චදින්නමාදියෙ,

මුසා න භාසෙ න ච මජ්ජපො සියා;

අබ්රහ්මචරියා විරමෙය්ය මෙථුනා,

රත්තිං න භුඤ්ජෙය්ය විකාලභොජනං.

‘‘මාලං න ධාරෙ න ච ගන්ධමාචරෙ,

මඤ්චෙ ඡමායං ව සයෙථ සන්ථතෙ;

එතඤ්හි අට්ඨඞ්ගිකමාහුපොසථං,

බුද්ධෙන දුක්ඛන්තගුනා පකාසිතං.

‘‘චන්දො ච සූරියො ච උභො සුදස්සනා,

ඔභාසයං අනුපරියන්ති යාවතා;

තමොනුදා තෙ පන අන්තලික්ඛගා,

නභෙ පභාසන්ති දිසාවිරොචනා.

‘‘එතස්මිං යං විජ්ජති අන්තරෙ ධනං,

මුත්තා මණි වෙළුරියඤ්ච භද්දකං;

සිඞ්ගී සුවණ්ණං අථ වාපි කඤ්චනං,

යං ජාතරූපං හටකන්ති වුච්චති.

‘‘අට්ඨඞ්ගුපෙතස්ස උපොසථස්ස,

කලම්පි තෙ නානුභවන්ති සොළසිං;

චන්දප්පභා තාරගණා ච සබ්බෙ.

‘‘තස්මා හි නාරී ච නරො ච සීලවා,

අට්ඨඞ්ගුපෙතං උපවස්සුපොසථං;

පුඤ්ඤානි කත්වාන සුඛුද්රයානි,

අනින්දිතා සග්ගමුපෙන්ති ඨාන’’න්ති. දසමං;

මහාවග්ගො සත්තමො.

තස්සුද්දානං –

තිත්ථභයඤ්ච වෙනාගො, සරභො කෙසමුත්තියා;

සාළ්හො චාපි කථාවත්ථු, තිත්ථියමූලුපොසථොති.