📜

(20) 5. මහාවග්ගො

1. සොතානුගතසුත්තං

191. ‘‘සොතානුගතානං , භික්ඛවෙ, ධම්මානං, වචසා පරිචිතානං, මනසානුපෙක්ඛිතානං, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධානං චත්තාරො ආනිසංසා පාටිකඞ්ඛා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති [මුට්ඨස්සතී (සී.)] කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති [පිලපන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ සො සත්තො ඛිප්පංයෙව විසෙසගාමී හොති. සොතානුගතානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං, වචසා පරිචිතානං, මනසානුපෙක්ඛිතානං, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධානං අයං පඨමො ආනිසංසො පාටිකඞ්ඛො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ න හෙව ඛො සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති; අපි ච ඛො භික්ඛු ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති. තස්ස එවං හොති – ‘අයං වා සො ධම්මවිනයො, යත්ථාහං පුබ්බෙ බ්රහ්මචරියං අචරි’න්ති. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ සො සත්තො ඛිප්පමෙව විසෙසගාමී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො කුසලො භෙරිසද්දස්ස. සො අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො භෙරිසද්දං සුණෙය්ය. තස්ස න හෙව ඛො අස්ස කඞ්ඛා වා විමති වා – ‘භෙරිසද්දො නු ඛො, න නු ඛො භෙරිසද්දො’ති! අථ ඛො භෙරිසද්දොත්වෙව නිට්ඨං ගච්ඡෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ න හෙව ඛො සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති; අපි ච ඛො භික්ඛු ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති. තස්ස එවං හොති – ‘අයං වා සො ධම්මවිනයො, යත්ථාහං පුබ්බෙ බ්රහ්මචරියං අචරි’න්ති. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ සො සත්තො ඛිප්පංයෙව විසෙසගාමී හොති. සොතානුගතානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං , වචසා පරිචිතානං, මනසානුපෙක්ඛිතානං, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධානං අයං දුතියො ආනිසංසො පාටිකඞ්ඛො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ න හෙව ඛො සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති, නපි භික්ඛු ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති; අපි ච ඛො දෙවපුත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති. තස්ස එවං හොති – ‘අයං වා සො ධම්මවිනයො, යත්ථාහං පුබ්බෙ බ්රහ්මචරියං අචරි’න්ති. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ සො සත්තො ඛිප්පංයෙව විසෙසගාමී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො කුසලො සඞ්ඛසද්දස්ස. සො අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො සඞ්ඛසද්දං සුණෙය්ය. තස්ස න හෙව ඛො අස්ස කඞ්ඛා වා විමති වා – ‘සඞ්ඛසද්දො නු ඛො, න නු ඛො සඞ්ඛසද්දො’ති! අථ ඛො සඞ්ඛසද්දොත්වෙව නිට්ඨං ගච්ඡෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ න හෙව ඛො සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති, නපි භික්ඛු ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති; අපි ච ඛො දෙවපුත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති. තස්ස එවං හොති – ‘අයං වා සො ධම්මවිනයො, යත්ථාහං පුබ්බෙ බ්රහ්මචරියං අචරි’න්ති. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ සො සත්තො ඛිප්පංයෙව විසෙසගාමී හොති. සොතානුගතානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං, වචසා පරිචිතානං, මනසානුපෙක්ඛිතානං, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධානං අයං තතියො ආනිසංසො පාටිකඞ්ඛො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ න හෙව ඛො සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති, නපි භික්ඛු ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති, නපි දෙවපුත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති; අපි ච ඛො ඔපපාතිකො ඔපපාතිකං සාරෙති – ‘සරසි ත්වං, මාරිස, සරසි ත්වං , මාරිස, යත්ථ මයං පුබ්බෙ බ්රහ්මචරියං අචරිම්හා’ති. සො එවමාහ – ‘සරාමි, මාරිස, සරාමි, මාරිසා’ති. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ සො සත්තො ඛිප්පංයෙව විසෙසගාමී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ සහායකා සහපංසුකීළිකා [සහපංසුකීළකා (ස්යා. කං.)]. තෙ කදාචි කරහචි අඤ්ඤමඤ්ඤං සමාගච්ඡෙය්යුං. අඤ්ඤො පන [සමාගච්ඡෙය්යුං, තමෙනං (සී. ස්යා. කං. පී.)] සහායකො සහායකං එවං වදෙය්ය – ‘ඉදම්පි, සම්ම, සරසි, ඉදම්පි, සම්ම, සරසී’ති. සො එවං වදෙය්ය – ‘සරාමි , සම්ම, සරාමි, සම්මා’ති. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලං. තස්ස තෙ ධම්මා සොතානුගතා හොන්ති, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො මුට්ඨස්සති කාලං කුරුමානො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං උපපජ්ජති. තස්ස තත්ථ න හෙව ඛො සුඛිනො ධම්මපදා ප්ලවන්ති, නපි භික්ඛු ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති, නපි දෙවපුත්තො දෙවපරිසායං ධම්මං දෙසෙති; අපි ච ඛො ඔපපාතිකො ඔපපාතිකං සාරෙති – ‘සරසි ත්වං, මාරිස, සරසි ත්වං, මාරිස, යත්ථ මයං පුබ්බෙ බ්රහ්මචරියං අචරිම්හා’ති. සො එවමාහ – ‘සරාමි, මාරිස, සරාමි, මාරිසා’ති. දන්ධො, භික්ඛවෙ, සතුප්පාදො; අථ ඛො සො සත්තො ඛිප්පංයෙව විසෙසගාමී හොති. සොතානුගතානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං, වචසා පරිචිතානං, මනසානුපෙක්ඛිතානං, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධානං අයං චතුත්ථො ආනිසංසො පාටිකඞ්ඛො. සොතානුගතානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං, වචසා පරිචිතානං, මනසානුපෙක්ඛිතානං දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධානං ඉමෙ චත්තාරො ආනිසංසා පාටිකඞ්ඛා’’ති. පඨමං.

2. ඨානසුත්තං

192. ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, ඨානානි චතූහි ඨානෙහි වෙදිතබ්බානි. කතමානි චත්තාරි? සංවාසෙන, භික්ඛවෙ, සීලං වෙදිතබ්බං, තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. සංවොහාරෙන, භික්ඛවෙ, සොචෙය්යං වෙදිතබ්බං, තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. ආපදාසු, භික්ඛවෙ, ථාමො වෙදිතබ්බො, සො ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා , න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. සාකච්ඡාය, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤා වෙදිතබ්බා, සා ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනාති.

[සං. නි. 1.122] ‘‘‘සංවාසෙන , භික්ඛවෙ, සීලං වෙදිතබ්බං, තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සංවසමානො එවං ජානාති – ‘දීඝරත්තං ඛො අයමායස්මා ඛණ්ඩකාරී ඡිද්දකාරී සබලකාරී කම්මාසකාරී, න සන්තතකාරී න සන්තතවුත්ති [සතතවුත්ති (ස්යා. කං.)]; සීලෙසු දුස්සීලො අයමායස්මා, නායමායස්මා සීලවා’’’ති.

‘‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සංවසමානො එවං ජානාති – ‘දීඝරත්තං ඛො අයමායස්මා අඛණ්ඩකාරී අච්ඡිද්දකාරී අසබලකාරී අකම්මාසකාරී සන්තතකාරී සන්තතවුත්ති; සීලෙසු සීලවා අයමායස්මා, නායමායස්මා දුස්සීලො’ති. ‘සංවාසෙන, භික්ඛවෙ, සීලං වෙදිතබ්බං, තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘සංවොහාරෙන, භික්ඛවෙ, සොචෙය්යං වෙදිතබ්බං, තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සංවොහරමානො එවං ජානාති – ‘අඤ්ඤථා ඛො අයමායස්මා එකෙන එකො වොහරති, අඤ්ඤථා ද්වීහි, අඤ්ඤථා තීහි, අඤ්ඤථා සම්බහුලෙහි; වොක්කමති අයමායස්මා පුරිමවොහාරා පච්ඡිමවොහාරං; අපරිසුද්ධවොහාරො අයමායස්මා, නායමායස්මා පරිසුද්ධවොහාරො’’’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සංවොහරමානො එවං ජානාති – ‘යථෙව ඛො අයමායස්මා එකෙන එකො වොහරති, තථා ද්වීහි, තථා තීහි, තථා සම්බහුලෙහි. නායමායස්මා වොක්කමති පුරිමවොහාරා පච්ඡිමවොහාරං; පරිසුද්ධවොහාරො අයමායස්මා, නායමායස්මා අපරිසුද්ධවොහාරො’ති . ‘සංවොහාරෙන, භික්ඛවෙ, සොචෙය්යං වෙදිතබ්බං, තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘ආපදාසු, භික්ඛවෙ, ථාමො වෙදිතබ්බො, සො ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො, රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො න ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘තථාභූතො ඛො අයං ලොකසන්නිවාසො තථාභූතො අයං අත්තභාවපටිලාභො යථාභූතෙ ලොකසන්නිවාසෙ යථාභූතෙ අත්තභාවපටිලාභෙ අට්ඨ ලොකධම්මා ලොකං අනුපරිවත්තන්ති ලොකො ච අට්ඨ ලොකධම්මෙ අනුපරිවත්තති – ලාභො ච, අලාභො ච, යසො ච, අයසො ච, නින්දා ච, පසංසා ච, සුඛඤ්ච, දුක්ඛඤ්චා’ති. සො ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘තථාභූතො ඛො අයං ලොකසන්නිවාසො තථාභූතො අයං අත්තභාවපටිලාභො යථාභූතෙ ලොකසන්නිවාසෙ යථාභූතෙ අත්තභාවපටිලාභෙ අට්ඨ ලොකධම්මා ලොකං අනුපරිවත්තන්ති ලොකො ච අට්ඨ ලොකධම්මෙ අනුපරිවත්තති – ලාභො ච, අලාභො ච, යසො ච, අයසො ච, නින්දා ච, පසංසා ච, සුඛඤ්ච, දුක්ඛඤ්චා’ති. සො ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨො සමානො න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. ‘ආපදාසු, භික්ඛවෙ, ථාමො වෙදිතබ්බො, සො ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘සාකච්ඡාය, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤා වෙදිතබ්බා, සා ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති , ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සාකච්ඡායමානො එවං ජානාති – ‘යථා ඛො ඉමස්ස ආයස්මතො උම්මග්ගො යථා ච අභිනීහාරො යථා ච පඤ්හාසමුදාහාරො, දුප්පඤ්ඤො අයමායස්මා, නායමායස්මා පඤ්ඤවා. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි අයමායස්මා න චෙව ගම්භීරං අත්ථපදං උදාහරති සන්තං පණීතං අතක්කාවචරං නිපුණං පණ්ඩිතවෙදනීයං. යඤ්ච අයමායස්මා ධම්මං භාසති තස්ස ච නප්පටිබලො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා අත්ථං ආචික්ඛිතුං දෙසෙතුං පඤ්ඤාපෙතුං පට්ඨපෙතුං විවරිතුං විභජිතුං උත්තානීකාතුං. දුප්පඤ්ඤො අයමායස්මා, නායමායස්මා පඤ්ඤවා’’’ති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, චක්ඛුමා පුරිසො උදකරහදස්ස තීරෙ ඨිතො පස්සෙය්ය පරිත්තං මච්ඡං උම්මුජ්ජමානං. තස්ස එවමස්ස – ‘යථා ඛො ඉමස්ස මච්ඡස්ස උම්මග්ගො යථා ච ඌමිඝාතො යථා ච වෙගායිතත්තං, පරිත්තො අයං මච්ඡො, නායං මච්ඡො මහන්තො’ති. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සාකච්ඡායමානො එවං ජානාති – ‘යථා ඛො ඉමස්ස ආයස්මතො උම්මග්ගො යථා ච අභිනීහාරො යථා ච පඤ්හාසමුදාහාරො, දුප්පඤ්ඤො අයමායස්මා, නායමායස්මා පඤ්ඤවා. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි අයමායස්මා න චෙව ගම්භීරං අත්ථපදං උදාහරති සන්තං පණීතං අතක්කාවචරං නිපුණං පණ්ඩිතවෙදනීයං. යඤ්ච අයමායස්මා ධම්මං භාසති, තස්ස ච න පටිබලො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා අත්ථං ආචික්ඛිතුං දෙසෙතුං පඤ්ඤාපෙතුං පට්ඨපෙතුං විවරිතුං විභජිතුං උත්තානීකාතුං. දුප්පඤ්ඤො අයමායස්මා, නායමායස්මා පඤ්ඤවා’’’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සාකච්ඡායමානො එවං ජානාති – ‘යථා ඛො ඉමස්ස ආයස්මතො උම්මග්ගො යථා ච අභිනීහාරො යථා ච පඤ්හාසමුදාහාරො, පඤ්ඤවා අයමායස්මා, නායමායස්මා දුප්පඤ්ඤො. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි අයමායස්මා ගම්භීරඤ්චෙව අත්ථපදං උදාහරති සන්තං පණීතං අතක්කාවචරං නිපුණං පණ්ඩිතවෙදනීයං. යඤ්ච අයමායස්මා ධම්මං භාසති, තස්ස ච පටිබලො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා අත්ථං ආචික්ඛිතුං දෙසෙතුං පඤ්ඤාපෙතුං පට්ඨපෙතුං විවරිතුං විභජිතුං උත්තානීකාතුං. පඤ්ඤවා අයමායස්මා, නායමායස්මා දුප්පඤ්ඤො’’’ති.

‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, චක්ඛුමා පුරිසො උදකරහදස්ස තීරෙ ඨිතො පස්සෙය්ය මහන්තං මච්ඡං උම්මුජ්ජමානං. තස්ස එවමස්ස – ‘යථා ඛො ඉමස්ස මච්ඡස්ස උම්මග්ගො යථා ච ඌමිඝාතො යථා ච වෙගායිතත්තං, මහන්තො අයං මච්ඡො, නායං මච්ඡො පරිත්තො’ති. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලෙන සද්ධිං සාකච්ඡායමානො එවං ජානාති – ‘යථා ඛො ඉමස්ස ආයස්මතො උම්මග්ගො යථා ච අභිනීහාරො යථා ච පඤ්හාසමුදාහාරො, පඤ්ඤවා අයමායස්මා, නායමායස්මා දුප්පඤ්ඤො. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි අයමායස්මා ගම්භීරඤ්චෙව අත්ථපදං උදාහරති සන්තං පණීතං අතක්කාවචරං නිපුණං පණ්ඩිතවෙදනීයං. යඤ්ච අයමායස්මා ධම්මං භාසති, තස්ස ච පටිබලො සංඛිත්තෙන වා විත්ථාරෙන වා අත්ථං ආචික්ඛිතුං දෙසෙතුං පඤ්ඤාපෙතුං පට්ඨපෙතුං විවරිතුං විභජිතුං උත්තානීකාතුං. පඤ්ඤවා අයමායස්මා, නායමායස්මා දුප්පඤ්ඤො’ති.

‘‘‘සාකච්ඡාය, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤා වෙදිතබ්බා, සා ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’ති , ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි ඨානානි ඉමෙහි චතූහි ඨානෙහි වෙදිතබ්බානී’’ති. දුතියං.

3. භද්දියසුත්තං

193. එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො භද්දියො ලිච්ඡවි යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො භද්දියො ලිච්ඡවි භගවන්තං එතදවොච –

‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘මායාවී සමණො ගොතමො ආවට්ටනිං මායං [ආවට්ටනීමායං (සී.), ආවට්ටනිමායං (ස්යා. කං. ක.) ම. නි. 2.60 පස්සිතබ්බං] ජානාති යාය අඤ්ඤතිත්ථියානං සාවකෙ ආවට්ටෙතී’ති. යෙ තෙ, භන්තෙ, එවමාහංසු – ‘මායාවී සමණො ගොතමො ආවට්ටනිං මායං ජානාති යාය අඤ්ඤතිත්ථියානං සාවකෙ ආවට්ටෙතී’ති, කච්චි තෙ, භන්තෙ, භගවතො වුත්තවාදිනො, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්ති, ධම්මස්ස ච අනුධම්මං බ්යාකරොන්ති, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුපාතො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡති, අනබ්භක්ඛාතුකාමා හි මයං, භන්තෙ, භගවන්ත’’න්ති?

‘‘එථ තුම්හෙ, භද්දිය, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා ‘සමණො නො ගරූ’ති. යදා තුම්හෙ, භද්දිය, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්මා සාවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුගරහිතා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තී’ති, අථ තුම්හෙ, භද්දිය, පජහෙය්යාථ.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භද්දිය, ලොභො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති? ‘‘අහිතාය, භන්තෙ’’. ‘‘ලුද්ධො පනායං, භද්දිය, පුරිසපුග්ගලො ලොභෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය [තදත්ථාය (ක.) අ. නි. 3.66] සමාදපෙති යංස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භද්දිය, දොසො පුරිසස්ස…පෙ… මොහො පුරිසස්ස…පෙ… සාරම්භො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති? ‘‘අහිතාය, භන්තෙ’’. ‘‘සාරද්ධො පනායං, භද්දිය, පුරිසපුග්ගලො සාරම්භෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො පාණම්පි හනති, අදින්නම්පි ආදියති, පරදාරම්පි ගච්ඡති, මුසාපි භණති, පරම්පි තථත්තාය සමාදපෙති යංස හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භද්දිය, ඉමෙ ධම්මා කුසලා වා අකුසලා වා’’ති? ‘‘අකුසලා, භන්තෙ’’. ‘‘සාවජ්ජා වා අනවජ්ජා වා’’ති? ‘‘සාවජ්ජා, භන්තෙ’’. ‘‘විඤ්ඤුගරහිතා වා විඤ්ඤුප්පසත්ථා වා’’ති? ‘‘විඤ්ඤුගරහිතා, භන්තෙ’’. ‘‘සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්ති, නො වා? කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සමත්තා, භන්තෙ, සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්ති. එවං නො එත්ථ හොතී’’ති.

‘‘ඉති ඛො, භද්දිය, යං තං තෙ අවොචුම්හා – එථ තුම්හෙ, භද්දිය, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා ‘සමණො නො ගරූ’ති. යදා තුම්හෙ, භද්දිය, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්මා සාවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුගරහිතා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්තීති, අථ තුම්හෙ, භද්දිය, පජහෙය්යාථා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘එථ තුම්හෙ, භද්දිය, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා ‘සමණො නො ගරූ’ති. යදා තුම්හෙ, භද්දිය, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා කුසලා, ඉමෙ ධම්මා අනවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුප්පසත්ථා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තී’ති, අථ තුම්හෙ, භද්දිය, උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාථා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භද්දිය, අලොභො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති? ‘‘හිතාය, භන්තෙ’’. ‘‘අලුද්ධො පනායං, භද්දිය, පුරිසපුග්ගලො ලොභෙන අනභිභූතො අපරියාදින්නචිත්තො නෙව පාණං හනති, න අදින්නං ආදියති, න පරදාරං ගච්ඡති, න මුසා භණති, පරම්පි තථත්තාය න සමාදපෙති යං’ස හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භද්දිය, අදොසො පුරිසස්ස…පෙ… අමොහො පුරිසස්ස…පෙ… අසාරම්භො පුරිසස්ස අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති හිතාය වා අහිතාය වා’’ති? ‘‘හිතාය, භන්තෙ’’. ‘‘අසාරද්ධො පනායං, භද්දිය, පුරිසපුග්ගලො සාරම්භෙන අනභිභූතො අපරියාදින්නචිත්තො නෙව පාණං හනති, න අදින්නං ආදියති, න පරදාරං ගච්ඡති, න මුසා භණති , පරම්පි තථත්තාය න සමාදපෙති යං’ස හොති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භද්දිය, ඉමෙ ධම්මා කුසලා වා අකුසලා වා’’ති? ‘‘කුසලා, භන්තෙ’’. ‘‘සාවජ්ජා වා අනවජ්ජා වා’’ති? ‘‘අනවජ්ජා, භන්තෙ’’. ‘‘විඤ්ඤුගරහිතා වා විඤ්ඤුප්පසත්ථා වා’’ති? ‘‘විඤ්ඤුප්පසත්ථා, භන්තෙ’’. ‘‘සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති නො වා? කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සමත්තා, භන්තෙ, සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති. එවං නො එත්ථ හොතී’’ති.

‘‘ඉති ඛො, භද්දිය, යං තං තෙ අවොචුම්හා – එථ තුම්හෙ, භද්දිය, මා අනුස්සවෙන, මා පරම්පරාය, මා ඉතිකිරාය, මා පිටකසම්පදානෙන, මා තක්කහෙතු, මා නයහෙතු, මා ආකාරපරිවිතක්කෙන, මා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා, මා භබ්බරූපතාය, මා ‘සමණො නො ගරූ’ති. යදා තුම්හෙ, භද්දිය, අත්තනාව ජානෙය්යාථ – ‘ඉමෙ ධම්මා කුසලා, ඉමෙ ධම්මා අනවජ්ජා, ඉමෙ ධම්මා විඤ්ඤුප්පසත්ථා, ඉමෙ ධම්මා සමත්තා සමාදින්නා හිතාය සුඛාය සංවත්තන්තීති , අථ තුම්හෙ, භද්දිය, උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යාථා’ති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘යෙ ඛො තෙ, භද්දිය, ලොකෙ සන්තො සප්පුරිසා තෙ සාවකං එවං සමාදපෙන්ති – ‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, ලොභං විනෙය්ය [විනෙය්ය විනෙය්ය (සී. ස්යා. කං.)] විහරාහි. ලොභං විනෙය්ය විහරන්තො න ලොභජං කම්මං කරිස්සසි කායෙන වාචාය මනසා. දොසං විනෙය්ය විහරාහි. දොසං විනෙය්ය විහරන්තො න දොසජං කම්මං කරිස්සසි කායෙන වාචාය මනසා. මොහං විනෙය්ය විහරාහි. මොහං විනෙය්ය විහරන්තො න මොහජං කම්මං කරිස්සසි කායෙන වාචාය මනසා. සාරම්භං විනෙය්ය විහරාහි. සාරම්භං විනෙය්ය විහරන්තො න සාරම්භජං කම්මං කරිස්සසි කායෙන වාචාය මනසා’’’ති.

එවං වුත්තෙ භද්දියො ලිච්ඡවි භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… උපාසකං මං, භන්තෙ, භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

‘‘අපි නු තාහං, භද්දිය, එවං අවචං – ‘එහි මෙ ත්වං, භද්දිය, සාවකො හොහි; අහං සත්ථා භවිස්සාමී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවංවාදිං ඛො මං, භද්දිය, එවමක්ඛායිං එකෙ සමණබ්රාහ්මණා අසතා තුච්ඡා මුසා අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්ති – ‘මායාවී සමණො ගොතමො ආවට්ටනිං මායං ජානාති යාය අඤ්ඤතිත්ථියානං සාවකෙ ආවට්ටෙතී’’’ති. ‘‘භද්දිකා , භන්තෙ, ආවට්ටනී මායා. කල්යාණී, භන්තෙ, ආවට්ටනී මායා. පියා මෙ, භන්තෙ, ඤාතිසාලොහිතා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං, පියානම්පි මෙ අස්ස ඤාතිසාලොහිතානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, භන්තෙ, ඛත්තියා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං, සබ්බෙසම්පිස්ස ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණා… වෙස්සා … සුද්දා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං, සබ්බෙසම්පිස්ස සුද්දානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවමෙතං, භද්දිය, එවමෙතං, භද්දිය! සබ්බෙ චෙපි, භද්දිය, ඛත්තියා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං අකුසලධම්මප්පහානාය කුසලධම්මූපසම්පදාය, සබ්බෙසම්පිස්ස ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, භද්දිය, බ්රාහ්මණා… වෙස්සා… සුද්දා ආවට්ටෙය්යුං අකුසලධම්මප්පහානාය කුසලධම්මූපසම්පදාය, සබ්බෙසම්පිස්ස සුද්දානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සදෙවකො චෙපි, භද්දිය, ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං [ආවට්ටෙය්ය (?)] අකුසලධම්මප්පහානාය කුසලධම්මූපසම්පදාය, සදෙවකස්සපිස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. ඉමෙ චෙපි, භද්දිය, මහාසාලා ඉමාය ආවට්ටනියා ආවට්ටෙය්යුං අකුසලධම්මප්පහානාය කුසලධම්මූපසම්පදාය, ඉමෙසම්පිස්ස මහාසාලානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය ( ) [(සචෙ චෙතෙය්යුං) (සී. ස්යා. කං. පී.), (ආවට්ටෙය්යුං) (ක.) අ. නි. 8.44]. කො පන වාදො මනුස්සභූතස්සා’’ති! තතියං.

4. සාමුගියසුත්තං

194. එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො කොලියෙසු විහරති සාමුගං නාම [සාපූගං නාම (සී. ස්යා. කං. පී.)] කොලියානං නිගමො. අථ ඛො සම්බහුලා සාමුගියා කොලියපුත්තා යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ සාමුගියෙ කොලියපුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච –

‘‘චත්තාරිමානි, බ්යග්ඝපජ්ජා, පාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගානි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතානි සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං [සොකපරිද්දවානං (සී.)] සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය. කතමානි චත්තාරි? සීලපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං, චිත්තපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං , දිට්ඨිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං, විමුත්තිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං.

‘‘කතමඤ්ච , බ්යග්ඝපජ්ජා, සීලපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං? ඉධ, බ්යග්ඝපජ්ජා, භික්ඛු සීලවා හොති…පෙ… සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. අයං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, සීලපාරිසුද්ධි. ඉති එවරූපිං සීලපාරිසුද්ධිං අපරිපූරං වා පරිපූරෙස්සාමි පරිපූරං වා තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති, යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච, ඉදං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, සීලපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං.

‘‘කතමඤ්ච, බ්යග්ඝපජ්ජා, චිත්තපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං? ඉධ, බ්යග්ඝපජ්ජා, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, චිත්තපාරිසුද්ධි. ඉති එවරූපිං චිත්තපාරිසුද්ධිං අපරිපූරං වා පරිපූරෙස්සාමි පරිපූරං වා තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති, යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච, ඉදං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, චිත්තපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං.

‘‘කතමඤ්ච, බ්යග්ඝපජ්ජා, දිට්ඨිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං? ඉධ, බ්යග්ඝපජ්ජා, භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති…පෙ… ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. අයං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, දිට්ඨිපාරිසුද්ධි. ඉති එවරූපිං දිට්ඨිපාරිසුද්ධිං අපරිපූරං වා…පෙ… තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති, යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච, ඉදං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, දිට්ඨිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං .

‘‘කතමඤ්ච, බ්යග්ඝපජ්ජා, විමුත්තිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං? ස ඛො සො, බ්යග්ඝපජ්ජා, අරියසාවකො ඉමිනා ච සීලපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගෙන සමන්නාගතො ඉමිනා ච චිත්තපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගෙන සමන්නාගතො ඉමිනා ච දිට්ඨිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගෙන සමන්නාගතො රජනීයෙසු ධම්මෙසු චිත්තං විරාජෙති, විමොචනීයෙසු ධම්මෙසු චිත්තං විමොචෙති. සො රජනීයෙසු ධම්මෙසු චිත්තං විරාජෙත්වා, විමොචනීයෙසු ධම්මෙසු චිත්තං විමොචෙත්වා සම්මාවිමුත්තිං ඵුසති. අයං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, විමුත්තිපාරිසුද්ධි. ඉති එවරූපිං විමුත්තිපාරිසුද්ධිං අපරිපූරං වා පරිපූරෙස්සාමි පරිපූරං වා තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති, යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච, ඉදං වුච්චති, බ්යග්ඝපජ්ජා, විමුත්තිපාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගං.

‘‘ඉමානි ඛො, බ්යග්ඝපජ්ජා, චත්තාරි පාරිසුද්ධිපධානියඞ්ගානි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතානි සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති. චතුත්ථං.

5. වප්පසුත්තං

195. එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති කපිලවත්ථුස්මිං නිග්රොධාරාමෙ. අථ ඛො වප්පො සක්කො නිගණ්ඨසාවකො යෙනායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො වප්පං සක්කං නිගණ්ඨසාවකං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො එතදවොච –

‘‘ඉධස්ස , වප්ප, කායෙන සංවුතො වාචාය සංවුතො මනසා සංවුතො අවිජ්ජාවිරාගා විජ්ජුප්පාදා. පස්සසි නො ත්වං, වප්ප, තං ඨානං යතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං [අන්වාස්සවෙය්යුං (ක.)] අභිසම්පරාය’’න්ති? ‘‘පස්සාමහං, භන්තෙ, තං ඨානං. ඉධස්ස, භන්තෙ, පුබ්බෙ පාපකම්මං කතං අවිපක්කවිපාකං. තතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’’න්ති. අයඤ්චෙව ඛො පන ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස වප්පෙන සක්කෙන නිගණ්ඨසාවකෙන සද්ධිං අන්තරාකථා විප්පකතා හොති.

අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන උපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච –

‘‘කාය නුත්ථ, මොග්ගල්ලාන, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා; කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, වප්පං සක්කං නිගණ්ඨසාවකං එතදවොචං – ‘ඉධස්ස, වප්ප, කායෙන සංවුතො වාචාය සංවුතො මනසා සංවුතො අවිජ්ජාවිරාගා විජ්ජුප්පාදා. පස්සසි නො ත්වං, වප්ප, තං ඨානං යතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’න්ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, වප්පො සක්කො නිගණ්ඨසාවකො මං එතදවොච – ‘පස්සාමහං, භන්තෙ, තං ඨානං. ඉධස්ස, භන්තෙ, පුබ්බෙ පාපකම්මං කතං අවිපක්කවිපාකං. තතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’න්ති . අයං ඛො නො, භන්තෙ , වප්පෙන සක්කෙන නිගණ්ඨසාවකෙන සද්ධිං අන්තරාකථා විප්පකතා; අථ භගවා අනුප්පත්තො’’ති.

අථ ඛො භගවා වප්පං සක්කං නිගණ්ඨසාවකං එතදවොච – ‘‘සචෙ මෙ ත්වං, වප්ප, අනුඤ්ඤෙය්යඤ්චෙව අනුජානෙය්යාසි, පටික්කොසිතබ්බඤ්ච පටික්කොසෙය්යාසි, යස්ස ච මෙ භාසිතස්ස අත්ථං න ජානෙය්යාසි මමෙවෙත්ථ උත්තරි පටිපුච්ඡෙය්යාසි – ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං, ඉමස්ස කො අත්ථො’ති, සියා නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’ති. ‘‘අනුඤ්ඤෙය්යඤ්චෙවාහං, භන්තෙ, භගවතො අනුජානිස්සාමි, පටික්කොසිතබ්බඤ්ච පටික්කොසිස්සාමි, යස්ස චාහං භගවතො භාසිතස්ස අත්ථං න ජානිස්සාමි භගවන්තංයෙවෙත්ථ උත්තරි පටිපුච්ඡිස්සාමි – ‘ඉදං භන්තෙ, කථං, ඉමස්ස කො අත්ථො’ති? හොතු නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, වප්ප, යෙ කායසමාරම්භපච්චයා උප්පජ්ජන්ති ආසවා විඝාතපරිළාහා, කායසමාරම්භා පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. සො නවඤ්ච කම්මං න කරොති, පුරාණඤ්ච කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තීකරොති, සන්දිට්ඨිකා නිජ්ජරා අකාලිකා එහිපස්සිකා ඔපනෙය්යිකා පච්චත්තං වෙදිතබ්බා විඤ්ඤූහි [විඤ්ඤූහීති (සී. පී. ක.) සං. නි. 4.364 පස්සිතබ්බං]. පස්සසි නො ත්වං, වප්ප, තං ඨානං යතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, වප්ප, යෙ වචීසමාරම්භපච්චයා උප්පජ්ජන්ති ආසවා විඝාතපරිළාහා, වචීසමාරම්භා පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. සො නවඤ්ච කම්මං න කරොති, පුරාණඤ්ච කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තීකරොති. සන්දිට්ඨිකා නිජ්ජරා අකාලිකා එහිපස්සිකා ඔපනෙය්යිකා පච්චත්තං වෙදිතබ්බා විඤ්ඤූහි. පස්සසි නො ත්වං, වප්ප, තං ඨානං යතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, වප්ප, යෙ මනොසමාරම්භපච්චයා උප්පජ්ජන්ති ආසවා විඝාතපරිළාහා, මනොසමාරම්භා පටිවිරතස්ස එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. සො නවඤ්ච කම්මං න කරොති, පුරාණඤ්ච කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තීකරොති. සන්දිට්ඨිකා නිජ්ජරා අකාලිකා එහිපස්සිකා ඔපනෙය්යිකා පච්චත්තං වෙදිතබ්බා විඤ්ඤූහි. පස්සසි නො ත්වං, වප්ප, තං ඨානං යතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, වප්ප, යෙ අවිජ්ජාපච්චයා උප්පජ්ජන්ති ආසවා විඝාතපරිළාහා, අවිජ්ජාවිරාගා විජ්ජුප්පාදා එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. සො නවඤ්ච කම්මං න කරොති, පුරාණඤ්ච කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තීකරොති. සන්දිට්ඨිකා නිජ්ජරා අකාලිකා එහිපස්සිකා ඔපනෙය්යිකා පච්චත්තං වෙදිතබ්බා විඤ්ඤූහි. පස්සසි නො ත්වං, වප්ප, තං ඨානං යතොනිදානං පුරිසං දුක්ඛවෙදනියා ආසවා අස්සවෙය්යුං අභිසම්පරාය’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘එවං සම්මා විමුත්තචිත්තස්ස ඛො, වප්ප, භික්ඛුනො ඡ සතතවිහාරා අධිගතා හොන්ති. සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නෙව සුමනො හොති න දුම්මනො; උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ... ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤා නෙව සුමනො හොති න දුම්මනො; උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො. සො කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියමානො ‘කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියාමී’ති පජානාති; ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියමානො ‘ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියාමී’ති පජානාති; ‘කායස්ස භෙදා උද්ධං ජීවිතපරියාදානා ඉධෙව සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි සීතී භවිස්සන්තී’ති පජානාති’’.

‘‘සෙය්යථාපි, වප්ප, ථූණං පටිච්ච ඡායා පඤ්ඤායති. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය කුද්දාලපිටකං ආදාය. සො තං ථූණං මූලෙ ඡින්දෙය්ය; මූලෙ ඡින්දිත්වා පලිඛණෙය්ය; පලිඛණිත්වා මූලානි උද්ධරෙය්ය, අන්තමසො උසීරනාළිමත්තානිපි [උසීරනාළමත්තානිපි (සී.)]. සො තං ථූණං ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡින්දෙය්ය. ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡෙත්වා ඵාලෙය්ය. ඵාලෙත්වා සකලිකං සකලිකං කරෙය්ය. සකලිකං සකලිකං කත්වා වාතාතපෙ විසොසෙය්ය. වාතාතපෙ විසොසෙත්වා අග්ගිනා ඩහෙය්ය. අග්ගිනා ඩහෙත්වා මසිං කරෙය්ය . මසිං කරිත්වා මහාවාතෙ වා ඔඵුණෙය්ය නදියා වා සීඝසොතාය පවාහෙය්ය. එවං හිස්ස, වප්ප, යා ථූණං පටිච්ච ඡායා සා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා.

‘‘එවමෙවං ඛො, වප්ප, එවං සම්මා විමුත්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො ඡ සතතවිහාරා අධිගතා හොන්ති. සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නෙව සුමනො හොති න දුම්මනො; උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය නෙව සුමනො හොති න දුම්මනො; උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො. සො කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියමානො ‘කායපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියාමී’ති පජානාති; ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියමානො ‘ජීවිතපරියන්තිකං වෙදනං වෙදියාමී’ති පජානාති; ‘කායස්ස භෙදා උද්ධං ජීවිතපරියාදානා ඉධෙව සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි සීතී භවිස්සන්තී’ති පජානාති’’.

එවං වුත්තෙ වප්පො සක්කො නිගණ්ඨසාවකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, පුරිසො උදයත්ථිකො අස්සපණියං පොසෙය්ය. සො උදයඤ්චෙව නාධිගච්ඡෙය්ය, උත්තරිඤ්ච කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්ස. එවමෙවං ඛො අහං, භන්තෙ, උදයත්ථිකො බාලෙ නිගණ්ඨෙ පයිරුපාසිං. ස්වාහං උදයඤ්චෙව නාධිගච්ඡිං, උත්තරිඤ්ච කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අහොසිං. එසාහං, භන්තෙ, අජ්ජතග්ගෙ යො මෙ බාලෙසු නිගණ්ඨෙසු පසාදො තං මහාවාතෙ වා ඔඵුණාමි නදියා වා සීඝසොතාය පවාහෙමි. අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… උපාසකං මං, භන්තෙ , භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. පඤ්චමං.

6. සාළ්හසුත්තං

196. එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො සාළ්හො ච ලිච්ඡවි අභයො ච ලිච්ඡවි යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සාළ්හො ලිච්ඡවි භගවන්තං එතදවොච –

‘‘සන්ති, භන්තෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා ද්වයෙන ඔඝස්ස නිත්ථරණං පඤ්ඤපෙන්ති – සීලවිසුද්ධිහෙතු ච තපොජිගුච්ඡාහෙතු ච. ඉධ, භන්තෙ, භගවා කිමාහා’’ති?

‘‘සීලවිසුද්ධිං ඛො අහං, සාළ්හ, අඤ්ඤතරං සාමඤ්ඤඞ්ගන්ති වදාමි. යෙ තෙ, සාළ්හ, සමණබ්රාහ්මණා තපොජිගුච්ඡාවාදා තපොජිගුච්ඡාසාරා තපොජිගුච්ඡාඅල්ලීනා විහරන්ති, අභබ්බා තෙ ඔඝස්ස නිත්ථරණාය. යෙපි තෙ, සාළ්හ, සමණබ්රාහ්මණා අපරිසුද්ධකායසමාචාරා අපරිසුද්ධවචීසමාචාරා අපරිසුද්ධමනොසමාචාරා අපරිසුද්ධාජීවා, අභබ්බා තෙ ඤාණදස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය.

‘‘සෙය්යථාපි, සාළ්හ, පුරිසො නදිං තරිතුකාමො තිණ්හං කුඨාරිං [කුධාරිං (ක.)] ආදාය වනං පවිසෙය්ය. සො තත්ථ පස්සෙය්ය මහතිං සාලලට්ඨිං උජුං නවං අකුක්කුච්චකජාතං. තමෙනං මූලෙ ඡින්දෙය්ය; මූලෙ ඡෙත්වා අග්ගෙ ඡින්දෙය්ය; අග්ගෙ ඡෙත්වා සාඛාපලාසං සුවිසොධිතං විසොධෙය්ය; සාඛාපලාසං සුවිසොධිතං විසොධෙත්වා කුඨාරීහි තච්ඡෙය්ය; කුඨාරීහි තච්ඡෙත්වා වාසීහි තච්ඡෙය්ය; වාසීහි තච්ඡෙත්වා ලෙඛණියා ලිඛෙය්ය; ලෙඛණියා ලිඛිත්වා පාසාණගුළෙන ධොවෙය්ය [ධොපෙය්ය (සී. ස්යා. කං. පී.)]; පාසාණගුළෙන ධොවෙත්වා නදිං පතාරෙය්ය.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සාළ්හ, භබ්බො නු ඛො සො පුරිසො නදිං තරිතු’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අසු හි, භන්තෙ, සාලලට්ඨි බහිද්ධා සුපරිකම්මකතා අන්තො අවිසුද්ධා. තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – සාලලට්ඨි සංසීදිස්සති, පුරිසො අනයබ්යසනං ආපජ්ජිස්සතී’’ති.

‘‘එවමෙවං ඛො, සාළ්හ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා තපොජිගුච්ඡාවාදා තපොජිගුච්ඡාසාරා තපොජිගුච්ඡාඅල්ලීනා විහරන්ති, අභබ්බා තෙ ඔඝස්ස නිත්ථරණාය. යෙපි තෙ, සාළ්හ, සමණබ්රාහ්මණා අපරිසුද්ධකායසමාචාරා අපරිසුද්ධවචීසමාචාරා අපරිසුද්ධමනොසමාචාරා අපරිසුද්ධාජීවා, අභබ්බා තෙ ඤාණදස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය.

‘‘යෙ ච ඛො තෙ, සාළ්හ, සමණබ්රාහ්මණා න තපොජිගුච්ඡාවාදා න තපොජිගුච්ඡාසාරා න තපොජිගුච්ඡාඅල්ලීනා විහරන්ති, භබ්බා තෙ ඔඝස්ස නිත්ථරණාය. යෙපි තෙ, සාළ්හ, සමණබ්රාහ්මණා පරිසුද්ධකායසමාචාරා පරිසුද්ධවචීසමාචාරා පරිසුද්ධමනොසමාචාරා පරිසුද්ධාජීවා, භබ්බා තෙ ඤාණදස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය.

‘‘සෙය්යථාපි , සාළ්හ, පුරිසො නදිං තරිතුකාමො තිණ්හං කුඨාරිං ආදාය වනං පවිසෙය්ය. සො තත්ථ පස්සෙය්ය මහතිං සාලලට්ඨිං උජුං නවං අකුක්කුච්චකජාතං. තමෙනං මූලෙ ඡින්දෙය්ය; මූලෙ ඡින්දිත්වා අග්ගෙ ඡින්දෙය්ය; අග්ගෙ ඡින්දිත්වා සාඛාපලාසං සුවිසොධිතං විසොධෙය්ය; සාඛාපලාසං සුවිසොධිතං විසොධෙත්වා කුඨාරීහි තච්ඡෙය්ය; කුඨාරීහි තච්ඡෙත්වා වාසීහි තච්ඡෙය්ය; වාසීහි තච්ඡෙත්වා නිඛාදනං ආදාය අන්තො සුවිසොධිතං විසොධෙය්ය; අන්තො සුවිසොධිතං විසොධෙත්වා ලෙඛණියා ලිඛෙය්ය; ලෙඛණියා ලිඛිත්වා පාසාණගුළෙන ධොවෙය්ය; පාසාණගුළෙන ධොවෙත්වා නාවං කරෙය්ය; නාවං කත්වා ඵියාරිත්තං [පියාරිත්තං (සී. පී.)] බන්ධෙය්ය; ඵියාරිත්තං බන්ධිත්වා නදිං පතාරෙය්ය.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සාළ්හ, භබ්බො නු ඛො සො පුරිසො නදිං තරිතු’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අසු හි, භන්තෙ, සාලලට්ඨි බහිද්ධා සුපරිකම්මකතා, අන්තො සුවිසුද්ධා නාවාකතා [සුවිසුද්ධකතා (ක.)] ඵියාරිත්තබද්ධා. තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – ‘නාවා න සංසීදිස්සති, පුරිසො සොත්ථිනා පාරං ගමිස්සතී’’’ති.

‘‘එවමෙවං ඛො , සාළ්හ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා න තපොජිගුච්ඡාවාදා න තපොජිගුච්ඡාසාරා න තපොජිගුච්ඡාඅල්ලීනා විහරන්ති, භබ්බා තෙ ඔඝස්ස නිත්ථරණාය. යෙපි තෙ, සාළ්හ, සමණබ්රාහ්මණා පරිසුද්ධකායසමාචාරා පරිසුද්ධවචීසමාචාරා පරිසුද්ධමනොසමාචාරා පරිසුද්ධාජීවා, භබ්බා තෙ ඤාණදස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. සෙය්යථාපි, සාළ්හ, යොධාජීවො බහූනි චෙපි කණ්ඩචිත්රකානි ජානාති; අථ ඛො සො තීහි ඨානෙහි රාජාරහො හොති රාජභොග්ගො, රඤ්ඤො අඞ්ගන්තෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති. කතමෙහි තීහි? දූරෙපාතී ච, අක්ඛණවෙධී ච, මහතො ච කායස්ස පදාලෙතා.

‘‘සෙය්යථාපි, සාළ්හ, යොධාජීවො දූරෙපාතී; එවමෙවං ඛො, සාළ්හ, අරියසාවකො සම්මාසමාධි හොති. සම්මාසමාධි, සාළ්හ, අරියසාවකො යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. යා කාචි වෙදනා…පෙ… යා කාචි සඤ්ඤා… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා… යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති.

‘‘සෙය්යථාපි, සාළ්හ, යොධාජීවො අක්ඛණවෙධී; එවමෙවං ඛො, සාළ්හ, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති. සම්මාදිට්ඨි , සාළ්හ, අරියසාවකො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති…පෙ… ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.

‘‘සෙය්යථාපි, සාළ්හ, යොධාජීවො මහතො කායස්ස පදාලෙතා; එවමෙවං ඛො, සාළ්හ, අරියසාවකො සම්මාවිමුත්ති හොති. සම්මාවිමුත්ති, සාළ්හ, අරියසාවකො මහන්තං අවිජ්ජාක්ඛන්ධං පදාලෙතී’’ති. ඡට්ඨං.

7. මල්ලිකාදෙවීසුත්තං

197. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො මල්ලිකා දෙවී යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නා ඛො මල්ලිකා දෙවී භගවන්තං එතදවොච –

‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො දුබ්බණ්ණා ච හොති දුරූපා සුපාපිකා [ස්යා. පී. පොත්ථකෙසු ‘‘දුබ්බණො ච හොති දුරූපො සුපාපකො’’ති එවමාදිනා පුල්ලිඞ්ගිකවසෙන දිස්සති] දස්සනාය; දලිද්දා ච හොති අප්පස්සකා අප්පභොගා අප්පෙසක්ඛා ච?

‘‘කො පන, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො දුබ්බණ්ණා ච හොති දුරූපා සුපාපිකා දස්සනාය; අඩ්ඪා ච හොති මහද්ධනා මහාභොගා මහෙසක්ඛා ච?

‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො අභිරූපා ච හොති දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා; දලිද්දා ච හොති අප්පස්සකා අප්පභොගා අප්පෙසක්ඛා ච?

‘‘කො පන, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො අභිරූපා ච හොති දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා, අඩ්ඪා ච හොති මහද්ධනා මහාභොගා මහෙසක්ඛා චා’’ති?

‘‘ඉධ , මල්ලිකෙ, එකච්චො මාතුගාමො කොධනා හොති උපායාසබහුලා. අප්පම්පි වුත්තා සමානා අභිසජ්ජති කුප්පති බ්යාපජ්ජති පතිත්ථීයති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. සා [සො (ස්යා.)] න දාතා හොති සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. ඉස්සාමනිකා [ඉස්සාමනකො (ස්යා.)] ඛො පන හොති; පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු ඉස්සති උපදුස්සති ඉස්සං බන්ධති. සා චෙ තතො චුතා ඉත්ථත්තං ආගච්ඡති, සා [සො (ස්යා.)] යත්ථ යත්ථ පච්චාජායති දුබ්බණ්ණා ච හොති දුරූපා සුපාපිකා දස්සනාය; දලිද්දා ච හොති අප්පස්සකා අප්පභොගා අප්පෙසක්ඛා ච.

‘‘ඉධ පන, මල්ලිකෙ, එකච්චො මාතුගාමො කොධනා හොති උපායාසබහුලා. අප්පම්පි වුත්තා සමානා අභිසජ්ජති කුප්පති බ්යාපජ්ජති පතිත්ථීයති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. සා දාතා හොති සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. අනිස්සාමනිකා ඛො පන හොති; පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු න ඉස්සති න උපදුස්සති න ඉස්සං බන්ධති. සා චෙ තතො චුතා ඉත්ථත්තං ආගච්ඡති, සා යත්ථ යත්ථ පච්චාජායති දුබ්බණ්ණා ච හොති දුරූපා සුපාපිකා දස්සනාය; අඩ්ඪා ච හොති මහද්ධනා මහාභොගා මහෙසක්ඛා ච.

‘‘ඉධ පන, මල්ලිකෙ, එකච්චො මාතුගාමො අක්කොධනා හොති අනුපායාසබහුලා. බහුම්පි වුත්තා සමානා නාභිසජ්ජති න කුප්පති න බ්යාපජ්ජති න පතිත්ථීයති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. සා න දාතා හොති සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. ඉස්සාමනිකා ඛො පන හොති; පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු ඉස්සති උපදුස්සති ඉස්සං බන්ධති. සා චෙ තතො චුතා ඉත්ථත්තං ආගච්ඡති, සා යත්ථ යත්ථ පච්චාජායති අභිරූපා ච හොති දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා; දලිද්දා ච හොති අප්පස්සකා අප්පභොගා අප්පෙසක්ඛා ච.

‘‘ඉධ පන, මල්ලිකෙ, එකච්චො මාතුගාමො අක්කොධනා හොති අනුපායාසබහුලා. බහුම්පි වුත්තා සමානා නාභිසජ්ජති න කුප්පති න බ්යාපජ්ජති න පතිත්ථීයති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. සා දාතා හොති සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. අනිස්සාමනිකා ඛො පන හොති; පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු න ඉස්සති න උපදුස්සති න ඉස්සං බන්ධති. සා චෙ තතො චුතා ඉත්ථත්තං ආගච්ඡති, සා යත්ථ යත්ථ පච්චාජායති අභිරූපා ච හොති දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා; අඩ්ඪා ච හොති මහද්ධනා මහාභොගා මහෙසක්ඛා ච.

‘‘අයං ඛො, මල්ලිකෙ, හෙතු අයං පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො දුබ්බණ්ණා ච හොති දුරූපා සුපාපිකා දස්සනාය; දලිද්දා ච හොති අප්පස්සකා අප්පභොගා අප්පෙසක්ඛා ච. අයං පන, මල්ලිකෙ, හෙතු අයං පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො දුබ්බණ්ණා ච හොති දුරූපා සුපාපිකා දස්සනාය; අඩ්ඪා ච හොති මහද්ධනා මහාභොගා මහෙසක්ඛා ච. අයං ඛො, මල්ලිකෙ, හෙතු අයං පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො අභිරූපා ච හොති දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා; දලිද්දා ච හොති අප්පස්සකා අප්පභොගා අප්පෙසක්ඛා ච. අයං පන, මල්ලිකෙ, හෙතු අයං පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චො මාතුගාමො අභිරූපා ච හොති දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා; අඩ්ඪා ච හොති මහද්ධනා මහාභොගා මහෙසක්ඛා චා’’ති.

එවං වුත්තෙ මල්ලිකා දෙවී භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යා නූනාහං [සා නූනාහං (ස්යා.), යං නූනාහං (ක.)] භන්තෙ, අඤ්ඤං ජාතිං [අඤ්ඤාය ජාතියා (ස්යා.)] කොධනා අහොසිං උපායාසබහුලා, අප්පම්පි වුත්තා සමානා අභිසජ්ජිං කුප්පිං බ්යාපජ්ජිං පතිත්ථීයිං කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාත්වාකාසිං, සාහං, භන්තෙ, එතරහි දුබ්බණ්ණා දුරූපා සුපාපිකා දස්සනාය.

‘‘යා නූනාහං, භන්තෙ, අඤ්ඤං ජාතිං දාතා අහොසිං සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං, සාහං, භන්තෙ, එතරහි අඩ්ඪා [අඩ්ඪා ච (සී. පී. ක.)] මහද්ධනා මහාභොගා.

‘‘යා නූනාහං, භන්තෙ, අඤ්ඤං ජාතිං අනිස්සාමනිකා අහොසිං, පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු න ඉස්සිං න උපදුස්සිං න ඉස්සං බන්ධිං, සාහං, භන්තෙ, එතරහි මහෙසක්ඛා. සන්ති ඛො පන, භන්තෙ, ඉමස්මිං රාජකුලෙ ඛත්තියකඤ්ඤාපි බ්රාහ්මණකඤ්ඤාපි ගහපතිකඤ්ඤාපි, තාසාහං ඉස්සරාධිපච්චං කාරෙමි. එසාහං, භන්තෙ, අජ්ජතග්ගෙ අක්කොධනා භවිස්සාමි අනුපායාසබහුලා, බහුම්පි වුත්තා සමානා නාභිසජ්ජිස්සාමි න කුප්පිස්සාමි න බ්යාපජ්ජිස්සාමි න පතිත්ථීයිස්සාමි, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච න පාතුකරිස්සාමි; දස්සාමි සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. අනිස්සාමනිකා භවිස්සාමි, පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු න ඉස්සිස්සාමි න උපදුස්සිස්සාමි න ඉස්සං බන්ධිස්සාමි. අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… උපාසිකං මං, භන්තෙ, භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. සත්තමං.

8. අත්තන්තපසුත්තං

198. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො [පු. ප. 174; ම. නි. 2.7; දී. නි. 3.314; අ. නි. 3.157-163] පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො හොති නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො නෙව අත්තන්තපො න පරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො අචෙලකො හොති මුත්තාචාරො හත්ථාපලෙඛනො නඑහිභද්දන්තිකො නතිට්ඨභද්දන්තිකො නාභිහටං න උද්දිස්සකතං න නිමන්තනං සාදියති. සො න කුම්භිමුඛා පටිග්ගණ්හාති, න කළොපිමුඛා පටිග්ගණ්හාති, න එළකමන්තරං න දණ්ඩමන්තරං න මුසලමන්තරං න ද්වින්නං භුඤ්ජමානානං න ගබ්භිනියා න පායමානාය න පුරිසන්තරගතාය න සඞ්කිත්තීසු න යත්ථ සා උපට්ඨිතො හොති න යත්ථ මක්ඛිකා සණ්ඩසණ්ඩචාරිනී න මච්ඡං න මංසං න සුරං න මෙරයං න ථුසොදකං පිවති. සො එකාගාරිකො වා හොති එකාලොපිකො ද්වාගාරිකො වා හොති ද්වාලොපිකො…පෙ… සත්තාගාරිකො වා හොති සත්තාලොපිකො; එකිස්සාපි දත්තියා යාපෙති ද්වීහිපි දත්තීහි යාපෙති…පෙ… සත්තහිපි දත්තීහි යාපෙති; එකාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති ද්වාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති…පෙ… සත්තාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති. ඉති එවරූපං අඩ්ඪමාසිකම්පි පරියායභත්තභොජනානුයොගමනුයුත්තො විහරති.

‘‘සො සාකභක්ඛොපි හොති සාමාකභක්ඛොපි හොති නීවාරභක්ඛොපි හොති දද්දුලභක්ඛොපි හොති හටභක්ඛොපි හොති කණභක්ඛොපි හොති ආචාමභක්ඛොපි හොති පිඤ්ඤාකභක්ඛොපි හොති තිණභක්ඛොපි හොති ගොමයභක්ඛොපි හොති; වනමූලඵලාහාරොපි යාපෙති පවත්තඵලභොජී.

‘‘සො සාණානිපි ධාරෙති මසාණානිපි ධාරෙති ඡවදුස්සානිපි ධාරෙති පංසුකූලානිපි ධාරෙති තිරීටානිපි ධාරෙති අජිනම්පි ධාරෙති අජිනක්ඛිපම්පි ධාරෙති කුසචීරම්පි ධාරෙති වාකචීරම්පි ධාරෙති ඵලකචීරම්පි ධාරෙති කෙසකම්බලම්පි ධාරෙති වාළකම්බලම්පි ධාරෙති උලූකපක්ඛම්පි ධාරෙති; කෙසමස්සුලොචකොපි හොති කෙසමස්සුලොචනානුයොගමනුයුත්තො; උබ්භට්ඨකොපි හොති ආසනප්පටික්ඛිත්තො; උක්කුටිකොපි හොති උක්කුටිකප්පධානමනුයුත්තො; කණ්ටකාපස්සයිකොපි හොති කණ්ටකාපස්සයෙ සෙය්යං කප්පෙති; සායතතියකම්පි උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. ඉති එවරූපං අනෙකවිහිතං කායස්ස ආතාපනපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො ඔරබ්භිකො හොති සූකරිකො සාකුණිකො මාගවිකො ලුද්දො මච්ඡඝාතකො චොරො චොරඝාතකො ගොඝාතකො බන්ධනාගාරිකො, යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කුරූරකම්මන්තා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො රාජා වා හොති ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො, බ්රාහ්මණො වා හොති මහාසාලො. සො පුරත්ථිමෙන නගරස්ස නවං සන්ථාගාරං කාරාපෙත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා ඛරාජිනං නිවාසෙත්වා සප්පිතෙලෙන කායං අබ්භඤ්ජිත්වා මගවිසාණෙන පිට්ඨිං කණ්ඩුවමානො නවං සන්ථාගාරං පවිසති, සද්ධිං මහෙසියා බ්රාහ්මණෙන ච පුරොහිතෙන. සො තත්ථ අනන්තරහිතාය භූමියා හරිතුපලිත්තාය සෙය්යං කප්පෙති. එකිස්සාය ගාවියා සරූපවච්ඡාය යං එකස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන රාජා යාපෙති; යං දුතියස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන මහෙසී යාපෙති; යං තතියස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන බ්රාහ්මණො පුරොහිතො යාපෙති; යං චතුත්ථස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන අග්ගිං ජුහති [ජුහන්ති (සී. පී.)]; අවසෙසෙන වච්ඡකො යාපෙති. සො එවමාහ – ‘එත්තකා උසභා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා වච්ඡතරා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා වච්ඡතරියො හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා අජා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා උරබ්භා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, (එත්තකා අස්සා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය,) [( ) නත්ථි සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු] එත්තකා රුක්ඛා ඡිජ්ජන්තු යූපත්ථාය, එත්තකා දබ්භා ලූයන්තු බරිහිසත්ථායා’ති [පරිකම්මත්ථායාති (ක.)]. යෙපිස්ස තෙ හොන්ති දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා තෙපි දණ්ඩතජ්ජිතා භයතජ්ජිතා අස්සුමුඛා රුදමානා පරිකම්මානි කරොන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො හොති නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති. ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලෙ පච්චාජාතො. සො තං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභති. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා; නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං; යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, අප්පං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය, මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති.

‘‘සො එවං පබ්බජිතො සමානො භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති. අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරති. අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී හොති ආරාචාරී විරතො අසද්ධම්මා ගාමධම්මා. මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, න ඉතො සුත්වා අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, න අමුත්ර වා සුත්වා ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය; ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා, සහිතානං වා අනුප්පදාතා, සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති. ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති; යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති කාලවාදී භූතවාදී අත්තවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී; නිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං.

‘‘සො බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො හොති. එකභත්තිකො හොති රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා. නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති. මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො හොති. උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති. ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. හත්ථිගවාස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගා පටිවිරතො හොති. කයවික්කයා පටිවිරතො හොති. තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතො හොති. උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා පටිවිරතො හොති. ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා පටිවිරතො හොති.

‘‘සො සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති. සෙය්යථාපි නාම පක්ඛී සකුණො යෙන යෙනෙව ඩෙති, සපත්තභාරොව ඩෙති; එවමෙවං භික්ඛු සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති , සමාදායෙව පක්කමති. සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අනවජ්ජසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති; රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං; චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා… ජිව්හාය රසං සායිත්වා… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති; රක්ඛති මනින්ද්රියං; මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සො ඉමිනා අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අබ්යාසෙකසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති .

‘‘සො ඉමිනා ච අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො, (ඉමාය ච අරියාය සන්තුට්ඨියා සමන්නාගතො,) [( ) නත්ථි සී. ස්යා. පොත්ථකෙසු. ම. නි. 1.296; ම. නි. 2.13 පස්සිතබ්බං] ඉමිනා ච අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො, ඉමිනා ච අරියෙන සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො [සමන්නාගතො. සො (ක.)] විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනප්පත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති. බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති. ථිනමිද්ධං පහාය විගතථිනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථිනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති. උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති. විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති. සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය…පෙ… සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය…පෙ… (සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ) ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති , ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.

‘‘තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති; විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො හොති නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො න අත්තන්තපො න පරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මි’’න්ති. අට්ඨමං.

9. තණ්හාසුත්තං

199. භගවා එතදවොච – ‘‘තණ්හං වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි ජාලිනිං සරිතං විසටං විසත්තිකං, යාය අයං ලොකො උද්ධස්තො පරියොනද්ධො තන්තාකුලකජාතො ගුලාගුණ්ඨිකජාතො [කුලාගුණ්ඨිකජාතො (සී. ස්යා. කං. පී.) අ. නි. අට්ඨ. 2.4.199] මුඤ්ජපබ්බජභූතො අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං සංසාරං නාතිවත්තති. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කතමා ච සා, භික්ඛවෙ, තණ්හා ජාලිනී සරිතා විසටා විසත්තිකා, යාය අයං ලොකො උද්ධස්තො පරියොනද්ධො තන්තාකුලකජාතො ගුලාගුණ්ඨිකජාතො මුඤ්ජපබ්බජභූතො අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං සංසාරං නාතිවත්තති ? අට්ඨාරස ඛො පනිමානි, භික්ඛවෙ, තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය, අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය.

‘‘කතමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය? අස්මීති, භික්ඛවෙ, සති ඉත්ථස්මීති හොති, එවංස්මීති [එවමස්මි (සී.), එවස්මි (ස්යා. කං. පී.) විභ. 973 පස්සිතබ්බං] හොති, අඤ්ඤථාස්මීති හොති, අසස්මීති හොති, සතස්මීති හොති, සන්ති හොති, ඉත්ථං සන්ති හොති, එවං සන්ති හොති, අඤ්ඤථා සන්ති හොති, අපිහං [අපිහ (සී. පී.), අපි (ස්යා. කං.)] සන්ති හොති, අපිහං [අපි (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඉත්ථං සන්ති හොති, අපිහං [අපි (සී. ස්යා. කං. පී.)] එවං සන්ති හොති, අපිහං [අපි (සී. ස්යා. කං. පී.)] අඤ්ඤථා සන්ති හොති , භවිස්සන්ති හොති, ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති, එවං භවිස්සන්ති හොති, අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති. ඉමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය.

‘‘කතමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය? ඉමිනාස්මීති, භික්ඛවෙ, සති ඉමිනා ඉත්ථස්මීති හොති, ඉමිනා එවංස්මීති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති හොති, ඉමිනා අසස්මීති හොති, ඉමිනා සතස්මීති හොති, ඉමිනා සන්ති හොති, ඉමිනා ඉත්ථං සන්ති හොති, ඉමිනා එවං සන්ති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං ඉත්ථං සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං එවං සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං අඤ්ඤථා සන්ති හොති, ඉමිනා භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති. ඉමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය.

‘‘ඉති අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය, අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය. ඉමානි වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි. ඉති එවරූපානි අතීතානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, අනාගතානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි , පච්චුප්පන්නානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි. එවං අට්ඨසතං තණ්හාවිචරිතං හොන්ති.

‘‘අයං ඛො සා, භික්ඛවෙ, තණ්හා ජාලිනී සරිතා විසටා විසත්තිකා, යාය අයං ලොකො උද්ධස්තො පරියොනද්ධො තන්තාකුලකජාතො ගුලාගුණ්ඨිකජාතො මුඤ්ජපබ්බජභූතො අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං සංසාරං නාතිවත්තතී’’ති. නවමං.

10. පෙමසුත්තං

200. ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, (පෙමානි) [( ) නත්ථි සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු] ජායන්ති. කතමානි චත්තාරි? පෙමා පෙමං ජායති, පෙමා දොසො ජායති, දොසා පෙමං ජායති, දොසා දොසො ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පෙමා පෙමං ජායති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලස්ස ඉට්ඨො හොති කන්තො මනාපො. තං පරෙ ඉට්ඨෙන කන්තෙන මනාපෙන සමුදාචරන්ති. තස්ස එවං හොති – ‘යො ඛො ම්යායං පුග්ගලො ඉට්ඨො කන්තො මනාපො, තං පරෙ ඉට්ඨෙන කන්තෙන මනාපෙන සමුදාචරන්තී’ති . සො තෙසු පෙමං ජනෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පෙමා පෙමං ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පෙමා දොසො ජායති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලස්ස ඉට්ඨො හොති කන්තො මනාපො. තං පරෙ අනිට්ඨෙන අකන්තෙන අමනාපෙන සමුදාචරන්ති. තස්ස එවං හොති – ‘යො ඛො ම්යායං පුග්ගලො ඉට්ඨො කන්තො මනාපො, තං පරෙ අනිට්ඨෙන අකන්තෙන අමනාපෙන සමුදාචරන්තී’ති. සො තෙසු දොසං ජනෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පෙමා දොසො ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, දොසා පෙමං ජායති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලස්ස අනිට්ඨො හොති අකන්තො අමනාපො. තං පරෙ අනිට්ඨෙන අකන්තෙන අමනාපෙන සමුදාචරන්ති. තස්ස එවං හොති – ‘යො ඛො ම්යායං පුග්ගලො අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො, තං පරෙ අනිට්ඨෙන අකන්තෙන අමනාපෙන සමුදාචරන්තී’ති. සො තෙසු පෙමං ජනෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, දොසා පෙමං ජායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, දොසා දොසො ජායති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පුග්ගලස්ස අනිට්ඨො හොති අකන්තො අමනාපො . තං පරෙ ඉට්ඨෙන කන්තෙන මනාපෙන සමුදාචරන්ති. තස්ස එවං හොති – ‘යො ඛො ම්යායං පුග්ගලො අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො, තං පරෙ ඉට්ඨෙන කන්තෙන මනාපෙන සමුදාචරන්තී’ති. සො තෙසු දොසං ජනෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, දොසා දොසො ජායති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි පෙමානි ජායන්ති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, යම්පිස්ස පෙමා පෙමං ජායති තම්පිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති, යොපිස්ස පෙමා දොසො ජායති සොපිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති, යම්පිස්ස දොසා පෙමං ජායති තම්පිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති, යොපිස්ස දොසා දොසො ජායති සොපිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, යම්පිස්ස පෙමා පෙමං ජායති තම්පිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති, යොපිස්ස පෙමා දොසො ජායති සොපිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති, යම්පිස්ස දොසා පෙමං ජායති තම්පිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති, යොපිස්ස දොසා දොසො ජායති සොපිස්ස තස්මිං සමයෙ න හොති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති, යම්පිස්ස පෙමා පෙමං ජායති තම්පිස්ස පහීනං හොති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං, යොපිස්ස පෙමා දොසො ජායති සොපිස්ස පහීනො හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො, යම්පිස්ස දොසා පෙමං ජායති තම්පිස්ස පහීනං හොති උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං, යොපිස්ස දොසා දොසො ජායති සොපිස්ස පහීනො හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු නෙව උස්සෙනෙති න පටිසෙනෙති [න පටිස්සෙනෙති (සී. පී.)] න ධූපායති න පජ්ජලති න සම්පජ්ඣායති [න අපජ්ඣායති (සී.), න පජ්ඣායති (ස්යා. කං. පී.)].

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උස්සෙනෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං; වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, වෙදනාවන්තං වා අත්තානං , අත්තනි වා වෙදනං, වෙදනාය වා අත්තානං; සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති, සඤ්ඤාවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා සඤ්ඤං, සඤ්ඤාය වා අත්තානං; සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ, සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං; විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උස්සෙනෙති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න උස්සෙනෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං; න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති, න වෙදනාවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා වෙදනං, න වෙදනාය වා අත්තානං; න සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති, න සඤ්ඤාවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා සඤ්ඤං , න සඤ්ඤාය වා අත්තානං; න සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති, න සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ, න සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං; න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න උස්සෙනෙති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසෙනෙති? ඉධ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු අක්කොසන්තං පච්චක්කොසති, රොසන්තං පටිරොසති, භණ්ඩන්තං පටිභණ්ඩති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසෙනෙති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පටිසෙනෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අක්කොසන්තං න පච්චක්කොසති, රොසන්තං න පටිරොසති, භණ්ඩන්තං න පටිභණ්ඩති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පටිසෙනෙති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධූපායති? අස්මීති, භික්ඛවෙ, සති ඉත්ථස්මීති හොති, එවංස්මීති හොති, අඤ්ඤථාස්මීති හොති, අසස්මීති හොති, සතස්මීති හොති, සන්ති හොති, ඉත්ථං සන්ති හොති, එවං සන්ති හොති, අඤ්ඤථා සන්ති හොති, අපිහං සන්ති හොති, අපිහං ඉත්ථං සන්ති හොති, අපිහං එවං සන්ති හොති, අපිහං අඤ්ඤථා සන්ති හොති, භවිස්සන්ති හොති, ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති, එවං භවිස්සන්ති හොති, අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධූපායති.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ධූපායති? අස්මීති, භික්ඛවෙ, අසති ඉත්ථස්මීති න හොති, එවංස්මීති න හොති, අඤ්ඤථාස්මීති න හොති, අසස්මීති න හොති, සතස්මීති න හොති, සන්ති න හොති, ඉත්ථං සන්ති න හොති, එවං සන්ති න හොති, අඤ්ඤථා සන්ති න හොති, අපිහං සන්ති න හොති, අපිහං ඉත්ථං සන්ති න හොති, අපිහං එවං සන්ති න හොති, අපිහං අඤ්ඤථා සන්ති න හොති, භවිස්සන්ති න හොති, ඉත්ථං භවිස්සන්ති න හොති, එවං භවිස්සන්ති න හොති, අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති න හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ධූපායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පජ්ජලති? ඉමිනා අස්මීති, භික්ඛවෙ, සති ඉමිනා ඉත්ථස්මීති හොති, ඉමිනා එවංස්මීති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති හොති, ඉමිනා අසස්මීති හොති, ඉමිනා සතස්මීති හොති, ඉමිනා සන්ති හොති, ඉමිනා ඉත්ථං සන්ති හොති, ඉමිනා එවං සන්ති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං ඉත්ථං සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං එවං සන්ති හොති, ඉමිනා අපිහං අඤ්ඤථා සන්ති හොති, ඉමිනා භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පජ්ජලති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පජ්ජලති? ඉමිනා අස්මීති, භික්ඛවෙ, අසති ඉමිනා ඉත්ථස්මීති න හොති, ඉමිනා එවංස්මීති න හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති න හොති, ඉමිනා අසස්මීති න හොති, ඉමිනා සතස්මීති න හොති, ඉමිනා සන්ති න හොති, ඉමිනා ඉත්ථං සන්ති න හොති, ඉමිනා එවං සන්ති න හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා සන්ති න හොති, ඉමිනා අපිහං සන්ති න හොති, ඉමිනා අපිහං ඉත්ථං සන්ති න හොති, ඉමිනා අපිහං එවං සන්ති න හොති, ඉමිනා අපිහං අඤ්ඤථා සන්ති න හොති, ඉමිනා භවිස්සන්ති න හොති, ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති න හොති, ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති න හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති න හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පජ්ජලති.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජ්ඣායති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අස්මිමානො පහීනො න හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජ්ඣායති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න සම්පජ්ඣායති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අස්මිමානො පහීනො හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න සම්පජ්ඣායතී’’ති. දසමං.

මහාවග්ගො පඤ්චමො.

තස්සුද්දානං –

සොතානුගතං ඨානං, භද්දිය සාමුගිය වප්ප සාළ්හා ච;

මල්ලික අත්තන්තාපො, තණ්හා පෙමෙන ච දසා තෙති.

චතුත්ථමහාපණ්ණාසකං සමත්තං.

5. පඤ්චමපණ්ණාසකං