📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

අඞ්ගුත්තරනිකායෙ

දුකනිපාත-ටීකා

1. පඨමපණ්ණාසකං

1. කම්මකාරණවග්ගො

1. වජ්ජසුත්තවණ්ණනා

1. දුකනිපාතස්ස පඨමෙ පහාරසාධනත්ථන්ති දණ්ඩප්පහාරස්ස සුඛසිද්ධි-අත්ථං. කඤ්ජිතො නිබ්බත්තං කඤ්ජියං, ආරනාලං, යං බිලඞ්ගන්තිපි වුච්චති, තං යත්ථ සිඤ්චති, සා කඤ්ජියඋක්ඛලිකා බිලඞ්ගථාලිකා, තංසදිසං කාරණං බිලඞ්ගථාලිකං. සීසකටාහං උප්පාටෙත්වාති අයොගුළප්පවෙසප්පමාණං ඡිද්දං කත්වා. සඞ්ඛමුණ්ඩකම්මකාරණන්ති සඞ්ඛං විය මුණ්ඩකරණං කම්මකාරණං. රාහුමුඛකම්මකාරණන්ති රාහුමුඛගතසූරියසදිසකම්මකාරණං.

ජොතිමාලිකන්ති ජොතිමාලවන්තං කම්මකාරණං. හත්ථපජ්ජොතිකන්ති හත්ථස්ස පජ්ජොතනකම්මකාරණං. එරකවත්තකම්මකාරණන්ති එරකවත්තසදිසෙ සරීරතො චම්මවත්තෙ උප්පාටනකම්මකාරණං. චීරකවාසිකකම්මකාරණන්ති සරීරතො උප්පාටිතවත්තචීරකෙහි නිවාසාපනකම්මකාරණං. තං කරොන්තා යථා ගීවතො පට්ඨාය වද්ධෙ කන්තිත්වා කටියං ඨපෙන්ති, එවං ගොප්ඵකතො පට්ඨාය කන්තිත්වාපි කටියමෙව ඨපෙන්ති. අට්ඨකථායං පන ‘‘කටිතො පට්ඨාය කන්තිත්වා ගොප්ඵකෙසු ඨපෙන්තී’’ති වුත්තං. එණෙය්යකකම්මකාරණන්ති එණිමිගසදිසකම්මකාරණං. අයවලයානි දත්වාති අයවලයානි පටිමුඤ්චිත්වා. අයසූලානි කොට්ටෙන්තීති කප්පරජණ්ණුකකොටීසු අයසූලානි පවෙසෙන්ති. තන්ති තං තථාකතකම්මකාරණං සත්තං.

බළිසමංසිකන්ති බලිසෙහි මංසුප්පාටනකම්මකාරණං. කහාපණිකන්ති කහාපණමත්තසො ඡින්දනකම්මකාරණං. කොට්ටෙන්තීති ඡින්දන්ති. ඛාරාපතච්ඡිකන්ති තච්ඡෙත්වා ඛාරාපසිඤ්චනකම්මකාරණං. පලිඝපරිවත්තිකන්ති පලිඝස්ස විය පරිවත්තනකම්මකාරණං. එකාබද්ධං කරොන්ති අයසූලස්ස කොට්ටනෙන. පලාලපීඨකන්ති පලාලපීඨස්ස විය සරීරස්ස සංවෙල්ලනකම්මකාරණං. කාරණිකාති ඝාතනකාරකා. පලාලවට්ටිං විය කත්වාති යථා පලාලපීඨං කරොන්තා පලාලං වට්ටිං කත්වා සංවෙල්ලනවසෙන පුන වෙඨෙන්ති, එවං කරොන්තීති අත්ථො. ඡාතකසුනඛෙහීති ඛුද්දකෙහි කොලෙය්යකසුනඛෙහි. තෙ හි බලවන්තා ජවයොගා සූරා ච හොන්ති. සහස්සභණ්ඩිකන්ති සහස්සත්ථවිකං.

යාහන්ති යං අහං. යන්ති ච කාරණවචනං. තෙනාහ ‘‘යෙන අහ’’න්ති. ඡින්නමූලකෙති තණ්හාමූලස්ස උච්ඡින්නත්තා සඤ්ඡින්නමූලකෙ.

වජ්ජසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. පධානසුත්තවණ්ණනා

2. දුතියෙ උභතොබ්යූළ්හසඞ්ගාමප්පවෙසනසදිසන්ති යුද්ධත්ථාය උභතොරාසිකතචතුරඞ්ගිනිසෙනාමජ්ඣප්පවෙසනසදිසං. දානඤ්ච යුද්ධඤ්ච සමානමාහූති එත්ථ කථං පනීදමුභයං සමානං? ජීවිතවිනාසභීරුකො හි යුජ්ඣිතුං න සක්කොති, භොගක්ඛයභීරුකො දානං දාතුං න සක්කොති. ‘‘ජීවිතඤ්ච රක්ඛිස්සාමි, යුජ්ඣිස්සාමී’’ති හි වදන්තො න යුජ්ඣති, ජීවිතෙ පන ආලයං විස්සජ්ජෙත්වා ‘‘හත්ථපාදාදිච්ඡෙදො වා හොතු මරණං වා, ගණ්හිස්සාමෙතං ඉස්සරිය’’න්ති උස්සහන්තොව යුජ්ඣති . ‘‘භොගෙ ච රක්ඛිස්සාමි, දානඤ්ච දස්සාමී’’ති වදන්තොපි න දදාති, භොගෙසු පන ආලයං පිස්සජ්ජෙත්වා ‘‘මහාදානං දස්සාමී’’ති උස්සහන්තොව දෙති. එවං දානඤ්ච යුද්ධඤ්ච සමං හොති. කිඤ්ච භිය්යො – අප්පාපි සන්තා බහුකෙ ජිනන්ති, යථා ච යුද්ධෙ අප්පකාපි වීරපුරිසා බහුකෙ භීරුපුරිසෙ ජිනන්ති, එවං සද්ධාදිසම්පන්නො අප්පකම්පි දානං දදන්තො බහුවිධං ලොභදොසඉස්සාමච්ඡරියදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාදිභෙදං තප්පටිපක්ඛං අභිභවති, බහුඤ්ච දානවිපාකං අධිගච්ඡති. එවම්පි දානඤ්ච යුද්ධඤ්ච සමානං. තෙනාහ ‘‘අප්පම්පි චෙ සද්දහානො දදාති, තෙනෙව සො හොති සුඛී පරත්ථා’’ති.

අගාරස්ස හිතං කසිගොරක්ඛාදි අගාරියං, තං නත්ථි එත්ථාති අනගාරියං, පබ්බජ්ජාති ආහ ‘‘අගාරස්ස…පෙ… අනගාරියං පබ්බජ්ජ’’න්ති. සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගත්ථායාති එත්ථ චත්තාරො උපධී – කාමුපධි, ඛන්ධුපධි, කිලෙසුපධි, අභිසඞ්ඛාරුපධීති. කාමාපි හි ‘‘යං පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං කාමානං අස්සාදො’’ති (අ. නි. 9.34) එවං වුත්තස්ස සුඛස්ස, තදස්සාදනිමිත්තස්ස වා දුක්ඛස්ස අධිට්ඨානභාවතො උපධීයති එත්ථ සුඛන්ති ඉමිනා වචනත්ථෙන ‘‘උපධී’’ති වුච්චන්ති. ඛන්ධාපි ඛන්ධමූලකස්ස දුක්ඛස්ස අධිට්ඨානභාවතො, කිලෙසාපි අපායදුක්ඛස්ස අධිට්ඨානභාවතො, අභිසඞ්ඛාරාපි භවදුක්ඛස්ස අධිට්ඨානභාවතො ‘‘උපධී’’ති වුච්චන්ති. සබ්බෙසං උපධීනං පටිනිස්සග්ගො පහානං එත්ථාති සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගං, නිබ්බානං. තෙනාහ ‘‘සබ්බෙසං ඛන්ධූපධි…පෙ… නිබ්බානස්ස අත්ථායා’’ති.

පධානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. තපනීයසුත්තවණ්ණනා

3. තතියෙ තපනීයාති එත්ථ කත්තුඅත්ථෙ අනීය-සද්දොති ආහ ‘‘තපන්තීති තපනීයා’’ති. තපන්තීති විබාධෙන්ති, විහෙඨෙන්තීති අත්ථො. තපනං වා දුක්ඛං, දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්ච තස්ස උප්පාදනෙන චෙව අනුබලප්පදානෙන ච හිතාති තපනීයා. අථ වා තපන්ති තෙනාති තපනං, අනුතාපො, විප්පටිසාරොති අත්ථො. තස්ස හෙතුභාවතො හිතාති තපනීයා. අනුසොචතීති විප්පටිසාරී හුත්වා කතාකතං අනුගම්ම සොචති. සොචනඤ්හි කතත්තා ච හොති අකතත්තා ච. තථා චෙව පාළියං විභත්තං. නන්දයක්ඛාදීනං වත්ථූනි පාකටානීති තානි අදස්සෙත්වා ද්වෙභාතිකවත්ථුං දස්සෙන්තො ‘‘තෙ කිරා’’ති ආදිමාහ. තත්ථ තෙති ද්වෙ භාතරො. පුන කිං මග්ගසීති පුන කිං ඉච්ඡසි.

තපනීයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. උපඤ්ඤාතසුත්තවණ්ණනා

5. පඤ්චමෙ ඉමඤ්හි ධම්මද්වයන්ති කුසලෙසු ධම්මෙසු අසන්තුට්ඨිතා, පධානස්මිං අනොසක්කනසඞ්ඛාතං ධම්මද්වයං. ඉමිනාති ‘‘අසන්තුට්ඨිතා කුසලෙසු ධම්මෙසූ’’ති වචනෙන. ඉමං දීපෙතීති ‘‘යාව සො උප්පජ්ජති, න තාවාහං සන්තුට්ඨො අහොසි’’න්ති එතං පරියන්තං කත්වා වක්ඛමානත්ථං දීපෙති. පධානස්මින්ති වීරියාරම්භෙ. ඉමමත්ථන්ති ‘‘පධානස්මිඤ්චා’’තිආදිනා වුත්තමත්ථං. වීරියප්පවාහෙ වත්තමානෙ අන්තරා එව පටිගමනං නිවත්තනං පටිවානං, තදස්ස අත්ථීති පටිවානී, න පටිවානී අප්පටිවානී, තස්ස භාවො අප්පටිවානිතා, අනොසක්කනාති ආහ ‘‘අප්පටිවානිතාති අප්පටික්කමනා අනොසක්කනා’’ති. තත්ථ අනොසක්කනාති අප්පටිනිවත්ති.

ආගමනීයපටිපදාති සමථවිපස්සනාසඞ්ඛාතා පුබ්බභාගපටිපත්ති. සා හි ආගච්ඡන්ති විසෙසමධිගච්ඡන්ති එතාය, ආගච්ඡති වා විසෙසාධිගමො එතායාති ආගමනීයා, සා එව පටිපජ්ජිතබ්බතො පටිපදාති ආගමනීයපටිපදා. අප්පටිවානපධානන්ති ඔසක්කනාරහිතප්පධානං, අන්තරා අනොසක්කිත්වා කතවීරියන්ති අත්ථො.

උපඤ්ඤාතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සංයොජනසුත්තවණ්ණනා

6. ඡට්ඨෙ සංයොජනානං හිතා පච්චයභාවෙනාති සංයොජනියා, තෙභූමකා ධම්මා. තෙනාහ ‘‘දසන්නං සංයොජනාන’’න්තිආදි. සංයොජනියෙ ධම්මෙ අස්සාදතො අනුපස්සති සීලෙනාති අස්සාදානුපස්සී, තස්ස භාවො අස්සාදානුපස්සිතා. නිබ්බිදානුපස්සිතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. උක්කණ්ඨනවසෙනාති සංයොජනියෙසු තෙභූමකධම්මෙසු නිබ්බින්දනවසෙන. ජනනං ජාති, ඛන්ධානං පාතුභාවොති ආහ ‘‘ජාතියාති ඛන්ධනිබ්බත්තිතො’’ති, ඛන්ධානං තත්ථ තත්ථ භවෙ අපරාපරං නිබ්බත්තිතොති අත්ථො. ඛන්ධපරිපාකො එකභවපරියාපන්නානං ඛන්ධානං පුරාණභාවො. එකභවපරියාපන්නජීවිතින්ද්රියප්පබන්ධවිච්ඡෙදවසෙන ඛන්ධානං භෙදො ඉධ මරණන්ති ආහ ‘‘මරණෙනාති ඛන්ධභෙදතො’’ති. අන්තොනිජ්ඣානං චිත්තසන්තාපො. පරිදෙවො නාම ඤාතිබ්යසනාදීහි ඵුට්ඨස්ස වාචාවිප්පලාපො. සො ච සොකසමුට්ඨානොති ආහ ‘‘තන්නිස්සිතලාලප්පිතලක්ඛණෙහි පරිදෙවෙහී’’ති. ලාලප්පිතං වාචාවිප්පලාපො, සො ච අත්ථතො සද්දොයෙව.

දුක්ඛන්ති ඉධ කායිකං දුක්ඛං අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘කායපටිපීළනදුක්ඛෙහී’’ති. මනොවිඝාතදොමනස්සෙහීති මනසො විඝාතකරෙහි දොමනස්සෙහි. බ්යාපාදසම්පයොගෙන මනසො විහනනරසඤ්හි දොමනස්සං. භුසො ආයාසො උපායාසො යථා ‘‘භුසමාදානං උපාදාන’’න්ති, සො ච අත්ථතො ඤාතිබ්යසනාදීහි ඵුට්ඨස්ස අධිමත්තචෙතොදුක්ඛප්පභාවිතො දොසොයෙව. කායචිත්තානඤ්හි ආයාසනවසෙන දොසස්සෙව පවත්තිආකාරො උපායාසොති වුච්චති සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නො. තං චුද්දසහි අකුසලචෙතසිකෙහි අඤ්ඤො එකො චෙතසිකධම්මොති එකෙ. යං විසාදොති ච වදන්ති.

සංයොජනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. කණ්හසුත්තවණ්ණනා

7. සත්තමෙ යථා ‘‘කණ්හා ගාවී’’තිආදීසු කාළවණ්ණෙන සමන්නාගතා ‘‘කණ්හා’’ති වුච්චති, න එවං කාළවණ්ණතාය ධම්මා ‘‘කණ්හා’’ති වුච්චන්ති, අථ ඛො කණ්හාභිජාතිනිබ්බත්තිහෙතුතො අප්පභස්සරභාවකරණතො වා ‘‘කණ්හා’’ති වුච්චන්තීති දස්සෙන්තො ‘‘න කාළවණ්ණතායා’’තිආදිමාහ. කණ්හතායාති කණ්හාභිජාතිතාය. කණ්හාභිජාතීති ච අපායා වුච්චන්ති මනුස්සෙසු ච දොභග්ගියං. සරසෙනාති සභාවෙන. න හිරීයති න ලජ්ජතීති අහිරිකො, පුග්ගලො, චිත්තං, තං සම්පයුත්තධම්මසමුදායො වා. තස්ස භාවො අහිරික්කන්ති වත්තබ්බෙ එකස්ස ක-කාරස්ස ලොපං කත්වා අහිරිකන්ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘අහිරිකන්ති අහිරිකභාවො’’ති. න ඔත්තප්පතීති අනොත්තාපී, පුග්ගලො, යථාවුත්තධම්මසමුදායො වා, තස්ස භාවො අනොත්තප්පන්ති ආහ ‘‘අනොත්තාපිභාවො’’ති.

කණ්හසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. සුක්කසුත්තවණ්ණනා

8. අට්ඨමෙ ‘‘සුක්කං වත්ථ’’න්තිආදීසු විය න වණ්ණසුක්කතාය ධම්මානං සුක්කතා, අථ ඛො සුක්කාභිජාතිහෙතුතො පභස්සරභාවකරණතො චාති දස්සෙන්තො ‘‘න වණ්ණසුක්කතායා’’තිආදිමාහ. සුක්කතායාති සුක්කාභිජාතිතාය. හිරී පාපධම්මෙ ගූථං විය පස්සන්තී ජිගුච්ඡතීති ආහ ‘‘පාපතො ජිගුච්ඡනලක්ඛණා හිරී’’ති. ඔත්තප්පං තෙ උණ්හං විය පස්සන්තං තතො භායතීති වුත්තං ‘‘භායනලක්ඛණං ඔතප්ප’’න්ති. ඉදඤ්ච හිරොත්තප්පං අඤ්ඤමඤ්ඤවිප්පයොගී පාපතො විමුඛභූතඤ්ච, තස්මා නෙසං ඉදං නානාකරණං – අජ්ඣත්තසමුට්ඨානා හිරී, බහිද්ධාසමුට්ඨානං ඔත්තප්පං. අත්තාධිපති හිරී, ලොකාධිපති ඔතප්පං. ලජ්ජාසභාවසණ්ඨිතා හිරී, භයසභාවසණ්ඨිතං ඔත්තප්පං. සප්පතිස්සවලක්ඛණා හිරී, වජ්ජභීරුකභයදස්සාවිලක්ඛණං ඔත්තප්පන්ති.

තත්ථ අජ්ඣත්තසමුට්ඨානං හිරිං චතූහි කාරණෙහි සමුට්ඨාපෙති ජාතිං පච්චවෙක්ඛිත්වා, වයං, සූරභාවං, බාහුසච්චං පච්චවෙක්ඛිත්වා. කථං? ‘‘පාපකරණං නාමෙතං න ජාතිසම්පන්නානං කම්මං, හීනජච්චානං කෙවට්ටාදීනං කම්මං, මාදිසස්ස ජාතිසම්පන්නස්ස ඉදං කාතුං න යුත්ත’’න්ති එවං තාව ජාතිං පච්චවෙක්ඛිත්වා පාපං අකරොන්තො හිරිං සමුට්ඨාපෙති. තථා ‘‘පාපකරණං නාමෙතං දහරෙහි කත්තබ්බං කම්මං, මාදිසස්ස වයෙ ඨිතස්ස ඉදං කාතුං න යුත්ත’’න්ති එවං වයං පච්චවෙක්ඛිත්වා පාපං අකරොන්තො හිරිං සමුට්ඨාපෙති. තථා ‘‘පාපකරණං නාමෙතං දුබ්බලජාතිකානං කම්මං, මාදිසස්ස සූරභාවසම්පන්නස්ස ඉදං කාතුං න යුත්ත’’න්ති එවං සූරභාවං පච්චවෙක්ඛිත්වා පාපං අකරොන්තො හිරිං සමුට්ඨාපෙති. තථා ‘‘පාපකම්මං නාමෙතං අන්ධබාලානං කම්මං, න පණ්ඩිතානං, මාදිසස්ස පණ්ඩිතස්ස බහුස්සුතස්ස ඉදං කාතුං න යුත්ත’’න්ති එවං බාහුසච්චං පච්චවෙක්ඛිත්වා පාපං අකරොන්තො හිරිං සමුට්ඨාපෙති. එවං අජ්ඣත්තසමුට්ඨානං හිරිං චතූහි කාරණෙහි සමුට්ඨාපෙති, සමුට්ඨාපෙන්තො ච හිරිං නිස්සාය පාපකම්මං න කරොති.

කථං බහිද්ධාසමුට්ඨානං ඔත්තප්පං? ‘‘සචෙ ත්වං පාපකම්මං කරිස්සසි, චතූසු පරිසාසු ගරහප්පත්තො භවිස්සසි, තතො තං සීලවන්තො සබ්රහ්මචාරී විවජ්ජිස්සන්තී’’ති පච්චවෙක්ඛිත්වා බහිද්ධාසමුට්ඨානං ඔත්තප්පං නිස්සාය පාපකම්මං න කරොති. එවං බහිද්ධාසමුට්ඨානං ඔත්තප්පං.

කථං අත්තාධිපති හිරී? ඉධෙකච්චො කුලපුත්තො අත්තානං අධිපතිං ජෙට්ඨකං කත්වා ‘‘මාදිසස්ස සද්ධාපබ්බජිතස්ස බහුස්සුතස්ස ධුතධරස්ස න යුත්තං පාපකම්මං කාතු’’න්ති පාපං න කරොති. එවං අත්තාධිපති හිරී. තෙනාහ භගවා ‘‘සො අත්තානංයෙව අධිපතිං කරිත්වා අකුසලං පජහති, කුසලං භාවෙති, සාවජ්ජං පජහති, අනවජ්ජං භාවෙති, සුද්ධං අත්තානං පරිහරතී’’ති (අ. නි. 3.40).

කථං ලොකාධිපති ඔත්තප්පං? ඉධෙකච්චො කුලපුත්තො ලොකං අධිපතිං ජෙට්ඨකං කත්වා ‘‘සචෙ ඛො ත්වං පාපකම්මං කරෙය්යාසි, සබ්රහ්මචාරිනො තාව තං ජානිස්සන්ති, මහිද්ධිකා මහානුභාවා ලොකෙ ච සමණබ්රාහ්මණා දෙවතා ච, තස්මා තෙ න යුත්තං පාපං කාතු’’න්ති පාපකම්මං න කරොති. යථාහ – ‘‘මහා ඛො පනායං ලොකසන්නිවාසො, මහන්තස්මිං ඛො පන ලොකසන්නිවාසෙ සන්ති සමණබ්රාහ්මණා ඉද්ධිමන්තො දිබ්බචක්ඛුකා පරචිත්තවිදුනො. තෙ දූරතොපි පස්සන්ති, ආසන්නාපි න දිස්සන්ති, චෙතසාපි චිත්තං ජානන්ති, තෙපි මං එවං ජානිස්සන්ති ‘පස්සථ, භො, ඉමං කුලපුත්තං, සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො සමානො වොකිණ්ණො විහරති පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති. සන්ති දෙවතා ඉද්ධිමන්තිනියො දිබ්බචක්ඛුකා පරචිත්තවිදුනියො, තා දූරතොපි පස්සන්ති, ආසන්නාපි න දිස්සන්ති, චෙතසාපි චිත්තං ජානන්ති, තාපි මං ජානිස්සන්ති ‘පස්සථ, භො, ඉමං කුලපුත්තං, සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො සමානො වොකිණ්ණො විහරති පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති…පෙ… සො ලොකංයෙව අධිපතිං කරිත්වා අකුසලං…පෙ… පරිහරතී’’ති. එවං ලොකාධිපති ඔත්තප්පං.

ලජ්ජාසභාවසණ්ඨිතාති එත්ථ ලජ්ජාති ලජ්ජනාකාරො, තෙන සභාවෙන සණ්ඨිතා හිරී. භයන්ති අපායභයං, තෙන සභාවෙන සණ්ඨිතං ඔත්තප්පං. තදුභයං පාපපරිවජ්ජනෙ පාකටං හොති. තත්ථ යථා ද්වීසු අයොගුළෙසු එකො සීතලො භවෙය්ය ගූථමක්ඛිතො, එකො උණ්හො ආදිත්තො. තෙසු යථා සීතලං ගූථමක්ඛිතත්තා ජිගුච්ඡන්තො විඤ්ඤුජාතිකො න ගණ්හාති, ඉතරං ඩාහභයෙන. එවං පණ්ඩිතො ලජ්ජාය ජිගුච්ඡන්තො පාපං න කරොති, ඔත්තප්පෙන අපායභයභීතො පාපං න කරොති, එවං ලජ්ජාසභාවසණ්ඨිතා හිරී, භයසභාවසණ්ඨිතං ඔත්තප්පං.

කථං සප්පතිස්සවලක්ඛණා හිරී, වජ්ජභීරුකභයදස්සාවිලක්ඛණං ඔත්තප්පං? එකච්චො හි ජාතිමහත්තපච්චවෙක්ඛණා, සත්ථුමහත්තපච්චවෙක්ඛණා, දායජ්ජමහත්තපච්චවෙක්ඛණා, සබ්රහ්මචාරිමහත්තපච්චවෙක්ඛණාති එවං චතූහි කාරණෙහි තත්ථ ගාරවෙන සප්පතිස්සවලක්ඛණං හිරිං සමුට්ඨාපෙත්වා පාපං න කරොති. එකච්චො අත්තානුවාදභයං, පරානුවාදභයං, දණ්ඩභයං, දුග්ගතිභයන්ති එවං චතූහි කාරණෙහි වජ්ජතො භායන්තො වජ්ජභීරුකභයදස්සාවිලක්ඛණං ඔත්තප්පං පච්චුපට්ඨාපෙත්වා පාපකම්මං න කරොති. එත්ථ ච අජ්ඣත්තසමුට්ඨානාදිතා හිරොත්තප්පානං තත්ථ තත්ථ පාකටභාවෙන වුත්තා, න පන නෙසං කදාචි අඤ්ඤමඤ්ඤවිප්පයොගො. න හි ලජ්ජනං නිබ්භයං, පාපභයං වා අලජ්ජනං අත්ථීති. එවමෙත්ථ විත්ථාරතො අත්ථවණ්ණනා වෙදිතබ්බා.

සුක්කසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. චරියසුත්තවණ්ණනා

9. නවමෙ ලොකන්ති සත්තලොකං. සන්ධාරෙන්තීති ආචාරසන්ධාරණවසෙන ධාරෙන්ති. ඨපෙන්තීති මරියාදායං ඨපෙන්ති. රක්ඛන්තීති ආචාරසන්ධාරණෙන මරියාදායං ඨපෙත්වා රක්ඛන්ති. ගරුචිත්තීකාරවසෙන න පඤ්ඤායෙථාති ගරුං කත්වා චිත්තෙ කරණවසෙන න පඤ්ඤායෙථ, අයමාචාරො න ලබ්භෙය්ය. මාතුච්ඡාති වාති එත්ථ ඉති-සද්දො ආද්යත්ථො. තෙන මාතුලානීති වා ආචරියභරියාති වා ගරූනං දාරාති වාති ඉමෙ සඞ්ගණ්හාති. තත්ථ මාතු භගිනී මාතුච්ඡා. මාතුලභරියා මාතුලානී. ගරූනං දාරා මහාපිතුචූළපිතුජෙට්ඨභාතුආදීනං ගරුට්ඨානියානං භරියා. යථා අජෙළකාතිආදීසු අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – යථා අජෙළකාදයො තිරච්ඡානා හිරොත්තප්පරහිතා මාතාති සඤ්ඤං අකත්වා භින්නමරියාදා සබ්බත්ථ සම්භෙදෙන වත්තන්ති, එවමයං මනුස්සලොකො යදි ලොකපාලධම්මා න භවෙය්යුං, සබ්බත්ථ සම්භෙදෙන වත්තෙය්ය. යස්මා පනිමෙ ලොකපාලකධම්මා ලොකං පාලෙන්ති, තස්මා නත්ථි සම්භෙදොති.

චරියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. වස්සූපනායිකසුත්තවණ්ණනා

10. දසමෙ අපඤ්ඤත්තාති අනනුඤ්ඤාතා, අවිහිතා වා. වස්සෙති වස්සාරත්තං සන්ධාය වදති, උතුවස්සෙති හෙමන්තං සන්ධාය. එකින්ද්රියං ජීවං විහෙඨෙන්තාති රුක්ඛලතාදීසු ජීවසඤ්ඤිතාය එවමාහංසු. එකින්ද්රියන්ති ච කායින්ද්රියං අත්ථීති මඤ්ඤමානා වදන්ති. සඞ්ඝාතං ආපාදෙන්තාති විනාසං ආපාදෙන්තා. සංකසායිස්සන්තීති අප්පොස්සුක්කා නිබද්ධවාසං වසිස්සන්ති. අපරජ්ජුගතාය ආසාළ්හියා උපගන්තබ්බාති එත්ථ අපරජ්ජු ගතාය අස්සාති අපරජ්ජුගතා, තස්සා අපරජ්ජුගතාය අතික්කන්තාය, අපරස්මිං දිවසෙති අත්ථො, තස්මා ආසාළ්හිපුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ උපගන්තබ්බාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. මාසගතාය ආසාළ්හියා උපගන්තබ්බාති මාසො ගතාය අස්සාති මාසගතා, තස්සා මාසගතාය අතික්කන්තාය, මාසෙ පරිපුණ්ණෙති අත්ථො. තස්මා ආසාළ්හිපුණ්ණමතො පරාය පුණ්ණමාය අනන්තරෙ පාටිපදදිවසෙ උපගන්තබ්බාති අත්ථො දට්ඨබ්බො.

වස්සූපනායිකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කම්මකාරණවග්ගවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා නිට්ඨිතා.