📜

1. බාලවග්ගො

1. භයසුත්තවණ්ණනා

1. තිකනිපාතස්ස පඨමෙ භයන්ති භීති චෙතසො බ්යධොති ආහ ‘‘චිත්තුත්රාසො’’ති. උපද්දවොති අන්තරායො. තස්ස පන වික්ඛෙපකාරණත්තා වුත්තං ‘‘අනෙකග්ගතාකාරො’’ති. උපසග්ගොති උපසජ්ජනං, දෙවතොපපීළාදිනා අප්පටිකාරවිඝාතාපත්ති. සා පන යස්මා පටිකාරාභාවෙන විහඤ්ඤමානස්ස කිඤ්චි කාතුං අසමත්ථස්ස ඔසීදනකාරණං, තස්මා වුත්තං ‘‘තත්ථ තත්ථ ලග්ගනාකාරො’’ති. යථාවුත්තෙ දිවසෙ අනාගච්ඡන්තෙසූති වඤ්චෙත්වා ආගන්තුං නියමිතදිවසෙ අනාගච්ඡන්තෙසු. ද්වාරෙ අග්ගිං දත්වාති බහි අනික්ඛමනත්ථාය ද්වාරෙ අග්ගිං දත්වා.

නළෙහිඡන්නපටිච්ඡන්නාති නළෙහි තිණච්ඡදනසඞ්ඛෙපෙන උපරි ඡාදෙත්වා තෙහියෙව දාරුකුටිකනියාමෙන පරිතොපි ඡාදිතා. එසෙව නයොති ඉමිනා තිණෙහි ඡන්නතං සෙසසම්භාරානං රුක්ඛමයතඤ්ච අතිදිසති.

විධවපුත්තෙති අන්තභාවොපලක්ඛණං. තෙ හි නිප්පිතිකා අවිනීතා අසංයතා යං කිඤ්චි කාරිනො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

භයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ලක්ඛණසුත්තවණ්ණනා

2. දුතියෙ ලක්ඛීයති බාලො අයන්ති ඤායති එතෙනාති ලක්ඛණං, කම්මං ලක්ඛණමෙතස්සාති කම්මලක්ඛණොති ආහ ‘‘කායද්වාරාදිපවත්තං කම්ම’’න්තිආදි. අපදීයන්ති දොසා එතෙන රක්ඛීයන්ති, ලූයන්ති ඡිජ්ජන්ති වාති අපදානං, සත්තානං සම්මා, මිච්ඡා වා පවත්තප්පයොගො. තෙන සොභතීති අපදානසොභනී. තෙනාහ ‘‘පඤ්ඤා නාමා’’තිආදි. අත්තනො චරිතෙනෙවාති අත්තනො චරියාය එව. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

ලක්ඛණසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3-4. චින්තීසුත්තාදිවණ්ණනා

3-4. තතියෙ එතෙහීති දුච්චින්තිතචින්තිතාදීහි. එතෙන ලක්ඛණසද්දස්ස සරණත්ථතමාහ. තානෙවාති ලක්ඛණානි එව. අස්සාති බාලස්ස. බාලො අයන්ති නිමීයති සඤ්ජානීයති එතෙහීති බාලනිමිත්තානි. අපදානං වුච්චති, විඛ්යාතං කම්මං, දුච්චින්තිතචින්තිතාදීනි ච බාලෙ විඛ්යාතානි අසාධාරණභාවෙන. තස්මා ‘‘බාලස්ස අපදානානී’’ති. අභිජ්ඣාදීහි දුට්ඨං දූසිතං චින්තිතං දුච්චින්තිතං, තං චින්තෙතීති දුච්චින්තිතචින්තී. ලොභාදීහි දුට්ඨං භාසිතං මුසාවාදාදිං භාසතීති දුබ්භාසිතභාසී. තෙසංයෙව වසෙන කත්තබ්බතො දුක්කටකම්මං පාණාතිපාතාදිං කරොතීති දුක්කටකම්මකාරී. තෙනාහ ‘‘චින්තයන්තො’’තිආදි. වුත්තානුසාරෙනාති ‘‘බාලො අය’’න්තිආදිනා වුත්තස්ස අත්ථවචනස්ස ‘‘පණ්ඩිතො අයන්ති එතෙහි ලක්ඛීයතී’’තිආදිනා අනුස්සරණෙන. මනොසුචරිතාදීනං වසෙනාති ‘‘චින්තයන්තො අනභිජ්ඣාබ්යාපාදසම්මාදස්සනවසෙන සුචින්තිතමෙව චින්තෙතී’’තිආදිනා මනොසුචරිතාදීනං තිණ්ණං සුචරිතානං වසෙන යොජෙතබ්බානි. චතුත්ථං වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව.

චින්තීසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5-10. අයොනිසොසුත්තාදිවණ්ණනා

5-10. පඤ්චමෙ කති නු ඛො අනුස්සතිට්ඨානානීතිආදි ඡක්කෙ ආවි භවිස්සතීති. එවං චින්තිතන්ති අයොනිසො චින්තිතං. අපඤ්හමෙව පඤ්හන්ති කථෙසීති අපඤ්හමෙව පඤ්හො අයන්ති මඤ්ඤමානො විස්සජ්ජෙසි. දසවිධං බ්යඤ්ජනබුද්ධිං අපරිහාපෙත්වාති –

‘‘සිථිලං ධනිතඤ්ච දීඝරස්සං, ගරුකං ලහුකඤ්ච නිග්ගහීතං;

සම්බන්ධං වවත්ථිතං විමුත්තං, දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදො’’ති. (දී. නි. අට්ඨ. 1.190; ම. නි. අට්ඨ. 2.291; පරි. අට්ඨ. 485; වි. සඞ්ග. අට්ඨ. 252) –

එවං වුත්තං දසවිධං බ්යඤ්ජනබුද්ධිං අපරිහාපෙත්වා.

තත්ථ ඨානකරණානි සිථිලානි කත්වා උච්චාරෙතබ්බං අක්ඛරං සිථිලං, තානියෙව ධනිතානි අසිථිලානි කත්වා උච්චාරෙතබ්බං අක්ඛරං ධනිතං. ද්විමත්තකාලං දීඝං, එකමත්තකාලං රස්සං. ගරුකන්ති දීඝමෙව, යං වා ‘‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතත්ථෙරස්සා’’ති සංයොගපරං කත්වා වුච්චති, ලහුකන්ති රස්සමෙව, යං වා ‘‘ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතථෙරස්සා’’ති එවං විසංයොගපරං කත්වා වුච්චති. නිග්ගහීතන්ති යං කරණානි නිග්ගහෙත්වා අවිස්සජ්ජෙත්වා අවිවටෙන මුඛෙන සානුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බං. සම්බන්ධන්ති යං පරපදෙන සම්බන්ධිත්වා ‘‘තුණ්හස්සා’’ති වුච්චති. වවත්ථිතන්ති යං පරපදෙන අසම්බන්ධං කත්වා විච්ඡින්දිත්වා ‘‘තුණ්හී අස්සා’’ති වුච්චති. විමුත්තන්ති යං කරණානි අනිග්ගහෙත්වා විස්සජ්ජෙත්වා විවටෙන මුඛෙන සානුනාසිකං අකත්වා වුච්චති. දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදොති එවං සිථිලාදිවසෙන බ්යඤ්ජනබුද්ධියා අක්ඛරුප්පාදකචිත්තස්ස දසප්පකාරෙන පභෙදො. සබ්බානි හි අක්ඛරානි චිත්තසමුට්ඨානානි යථාධිප්පෙතත්ථබ්යඤ්ජනතො බ්යඤ්ජනානි ච.

‘‘අට්ඨානංඛො එතං, ආවුසො සාරිපුත්තා’’තිආදි පඤ්චකෙ ආවි භවිස්සති. ‘‘කති නු ඛො, ආනන්ද, අනුස්සතිට්ඨානානී’’තිආදි පන ඡක්කෙ ආවි භවිස්සති. ඡට්ඨාදීසු නත්ථි වත්තබ්බං.

අයොනිසොසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

බාලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.