📜

3. පුග්ගලවග්ගො

1. සමිද්ධසුත්තවණ්ණනා

21. තතියස්ස පඨමෙ රුච්චතීති කායසක්ඛිආදීසු පුග්ගලෙසු අතිවිය සුන්දරතරපණීතතරභාවෙන තෙ චිත්තස්ස අභිරුචිඋප්පාදකො කතමොති පුච්ඡති. සද්ධින්ද්රියං ධුරං අහොසි සද්ධාධුරං මග්ගවුට්ඨානන්ති කත්වා, සෙසින්ද්රියානි පන කථන්ති ආහ ‘‘සෙසානී’’තිආදි. පටිවිද්ධමග්ගොවාති තීහිපි ථෙරෙහි අත්තනො අත්තනො පටිවිද්ධඅරහත්තමග්ගො එව කථිතො, තස්මා න සුකරං එකංසෙන බ්යාකාතුං ‘‘අයං…පෙ… පණීතතරො චා’’ති. භුම්මන්තරෙනෙව කථෙසි ‘‘තීසුපි පුග්ගලෙසු අග්ගමග්ගට්ඨොව පණීතතරො’’ති.

සමිද්ධසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ගිලානසුත්තවණ්ණනා

22. දුතියෙ හිතානීති භබ්යානි. වුද්ධිකරානීති ආරොග්යාදිවුද්ධිකරානි. අනුච්ඡවිකන්ති උපට්ඨානකිරියාය අනුරූපං. වාතාපමාරරොගෙනාති වාතරොගෙන ච අපමාරරොගෙන ච, වාතනිදානෙන වා අපමාරරොගෙන. නිට්ඨප්පත්තගිලානොති ‘‘ඉමිනා රොගෙන න චිරස්සෙව මරිස්සතී’’ති නිට්ඨං පත්තො ගිලානො. ඛිපිතකං නාම වමථුරොගො. කච්ඡූති ථුල්ලකච්ඡුආබාධො. තිණපුප්ඵකජරො විසමවාතසම්ඵස්සජරොගො. යෙසන්ති යෙසං රොගානං. පටිජග්ගනෙනාති පටිකාරමත්තෙන. ඵාසුකන්ති බ්යාධිවූපසමනෙන සරීරස්ස ඵාසුභාවො. බ්යාධිනිදානසමුට්ඨානජානනෙන පණ්ඩිතො, පටිකාරකිරියාය යුත්තකාරිතාය දක්ඛො, උට්ඨානවීරියසම්පත්තියා අනලසො.

පදපරමොපුග්ගලො කථිතො සම්මත්තනියාමොක්කමනස්ස අයොග්ගභාවතො. අලභන්තොව තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං සවනාය ඔක්කමති නියාමං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්තං පච්චෙකබොධිං. යන්ති, යතො. ඔවාදං ලභිත්වාති ආභිසමාචාරිකවත්තං ඔවාදමත්තං. එත්තකොපි හි තස්ස හිතාවහොති. තන්නිස්සිතොවාති විපඤ්චිතඤ්ඤුනිස්සිතොව හොති. පුනප්පුනං දෙසෙතබ්බොව සම්මත්තනියාමොක්කමනස්ස යොග්ගභාවතො.

ගිලානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. සඞ්ඛාරසුත්තවණ්ණනා

23. තතියෙ විවිධෙහි ආකාරෙහි ආබාධනතො බ්යාබාධොව බ්යාබජ්ඣං, කායිකං චෙතසිකඤ්ච දුක්ඛං. සහ බ්යාබජ්ඣෙන වත්තතීති සබ්යාබජ්ඣං. තෙනාහ ‘‘සදුක්ඛ’’න්ති. චෙතනාරාසින්ති පුබ්බචෙතනාදිරාසිං. චෙතනං පුනප්පුනං පවත්තෙන්තො ‘‘රාසිං කරොති පිණ්ඩං කරොතී’’ති ච වුත්තො. සදුක්ඛන්ති නිරන්තරදුක්ඛං. තෙනාහ ‘‘සාබාධං නිරස්සාද’’න්ති. අත්ථීති උජුකං දුක්ඛවෙදනා නත්ථීති අවත්තබ්බත්තා වුත්තං. අනිට්ඨසභාවත්තා අනිට්ඨාරම්මණත්තා ච දුක්ඛපක්ඛිකාව සා දට්ඨබ්බා. න හි අකුසලවිපාකා ඉට්ඨා නාම අත්ථී, කුසලවිපාකා පන උපෙක්ඛාවෙදනා තත්ථ අප්පාවසරා. අට්ඨකථායං පන නිරයස්ස දුක්ඛබහුලත්තා දුක්ඛස්ස ච තත්ථ බලවතාය සා අබ්බොහාරිකට්ඨානෙ ඨිතාති වුත්තං. උපමං කත්වා ආහටො විසෙසො විය සාමඤ්ඤස්ස යථා අයොපිණ්ඩිරොහිනො විය රූපානන්ති. පටිභාගඋපමාති පටිබිම්බඋපමා.

තෙ අග්ගහෙත්වාති හෙට්ඨිමබ්රහ්මලොකෙ අග්ගහෙත්වා. වොමිස්සකසුඛදුක්ඛන්ති විමිස්සකසුඛදුක්ඛං පීතිමිස්සකභාවතො. කම්මන්ති පාපකම්මං. කම්මසීසෙන ඵලං වදති. කාමඤ්චෙත්ථ ‘‘අබ්යාබජ්ඣං ලොකං උපපජ්ජතී’’ති ආගතං, ‘‘අබ්යාබජ්ඣා ඵස්සා ඵුසන්තී’’ති පන වචනෙන ලොකුත්තරඵස්සාපි සඞ්ගය්හන්තීති ‘‘තීණි සුචරිතානි ලොකියලොකුත්තරමිස්සකානි කථිතානී’’ති වුත්තං.

සඞ්ඛාරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. බහුකාරසුත්තවණ්ණනා

24. චතුත්ථෙ අවස්සයං ගතොති වට්ටදුක්ඛපරිමුත්තියා අවස්සයො මය්හන්ති සරණගමනක්කමෙන උපගතො හොති. සතන්තිකන්ති සපරියත්තිධම්මං. අග්ගහිතසරණපුබ්බස්සාති අග්ගහිතපුබ්බසරණස්ස. අකතාභිනිවෙසස්ස වසෙන වුත්තන්ති තස්මිං අත්තභාවෙ න කතො සරණගමනාභිනිවෙසො යෙනාති අකතාභිනිවෙසො, තස්ස වසෙන වුත්තං. කාමං පුබ්බෙපි සරණදායකො ආචරියො වුත්තො, පබ්බජ්ජාදායකොපි සරණදායකොව. පුබ්බෙ පන උපාසකභාවාපාදකවසෙන සරණදායකො අධිප්පෙතො. ඉදං පන ගහිතපබ්බජ්ජස්ස සරණගමනං. පබ්බජා හි සවිසෙසං සරණගමනන්ති පබ්බජ්ජාදායකො පුන වුත්තො. එතෙති පබ්බජ්ජාදායකාදයො. දුවිධෙන පරිච්ඡින්නාති ලොකියධම්මසම්පාපකො ලොකුත්තරධම්මසම්පාපකොති ද්විප්පකාරෙන පරිච්ඡින්නා, කතාභිනිවෙසඅකතාභිනිවෙසවසෙන වා. උපරීති පඨමමග්ගතො උපරි. නෙව සක්කොතීති ආචරියෙන කතස්ස උපකාරස්ස මහානුභාවත්තා තස්ස පතිකාරං නාම කාතුං න සක්කොති.

බහුකාරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. වජිරූපමසුත්තවණ්ණනා

25. පඤ්චමෙ අරුඉති පුරාණං දුට්ඨවණං වුච්චති. ක-කාරො පදසන්ධිකරොති අරුකූපමං චිත්තං එතස්සාති අරුකූපමචිත්තො අප්පමත්තකස්සපි දුක්ඛස්ස අසහනතො. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො. ඉත්තරකාලොභාසෙනාති පරිත්තමෙව කාලො ඤාණොභාසවිරහෙන. ලගතීති කොධාසඞ්ගවසෙන කුප්පන්තො පුග්ගලො සම්මුඛා, ‘‘කිං වදසී’’තිආදිනා පරම්මුඛා ච උපනය්හනවසෙන ලගති, න තණ්හාසඞ්ගවසෙන. කුප්පතීති කුජ්ඣති. බ්යාපජ්ජතීති විපන්නචිත්තො හොති. ථද්ධභාවං ආපජ්ජති ඊසකම්පි මුදුත්තාභාවතො. දුට්ඨාරුකොති මංසලොහිතානං දුට්ඨභාවෙන පකතිභාවං ජහිත්වා ඨිතො දුට්ඨවණො. ‘‘දුට්ඨාරුතා’’තිපි පඨන්ති, තත්ථාපි තාකාරො පදසන්ධිකරො.

තස්සාති දුට්ඨාරුකස්ස. සවනන්ති අසුචිවිසන්දනං. උද්ධුමාතස්ස වියාති කොධෙන උද්ධං උද්ධං ධුමාතකස්ස විය කොධූපායාසස්ස අවිස්සජ්ජනතො. චණ්ඩිකතස්සාති කුපිතස්ස. එත්ථ ච කිඤ්චාපි හෙට්ඨිමමග්ගවජ්ඣාපි කිලෙසා තෙහි අනුප්පත්තිධම්මතං ආපාදිතත්තා සමුච්ඡින්නා, තථාපි තස්මිං සන්තානෙ අග්ගමග්ගස්ස අනුප්පන්නත්තා තත්ථ අප්පහීනාපි කිලෙසා අත්ථෙවාති කත්වා තෙසං ඤාණානං විජ්ජූපමතා වුත්තා, න තෙහි මග්ගෙහි පහීනානං කිලෙසානං අත්ථිභාවතොති දට්ඨබ්බං.

වජිරූපමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සෙවිතබ්බසුත්තවණ්ණනා

26. ඡට්ඨෙ උපසඞ්කමිතබ්බොති කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිතබ්බො. අල්ලීයිතබ්බොති ඡායාය විය විනා භාවනාය නිල්ලීයිතබ්බො. පුනප්පුනං උපාසිතබ්බොති අභිණ්හසො උපනිසීදිතබ්බො. අනුද්දයාති මෙත්තාපුබ්බභාගො. උපසඞ්කමිතුං වට්ටතීති ‘‘එතස්ස සීලෙන අභිවුද්ධි භවිස්සතී’’ති උපකාරත්ථං උපසෙවනාදි වට්ටති.

න පටිහඤ්ඤිස්සතීති ‘‘අපෙහි, කිං එතෙනා’’ති පටික්ඛෙපාභාවතො පියසීලත්තා න පටිහඤ්ඤිස්සති. ඵාසු භවිස්සතීති ද්වීසු හි සීලවන්තෙසු එකෙන සීලස්ස වණ්ණෙ කථිතෙ ඉතරො අනුමොදති. තෙන තෙසං කථා ඵාසු චෙව හොති පවත්තිනී ච. එකස්මිං පන දුස්සීලෙ සති දුස්සීලස්ස සීලකථා දුක්කථා, නෙව සීලකථා හොති, න ඵාසු හොති, න පවත්තිනී. දුස්සීලස්ස හි සීලකථා අඵාසු භවිස්සති. සීලකථාය වුත්තමත්ථං සමාධිපඤ්ඤාකථාසුපි අතිදිසති ‘‘සමාධිපඤ්ඤාකථාසුපි එසෙව නයො’’ති. ද්වෙ හි සමාධිලාභිනො සමාධිකථං සප්පඤ්ඤා ච පඤ්ඤාකථං කථෙන්තා රත්තිං වා දිවසං වා අතික්කමන්තම්පි න ජානන්ති.

තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති තස්මිං තස්මිං අනුග්ගහෙතබ්බෙ පඤ්ඤාය සොධෙතබ්බෙ වඩ්ඪෙතබ්බෙ ච අධිකසීලං නිස්සාය උප්පන්නපඤ්ඤාය අනුග්ගහෙස්සාමීති අත්ථො. තඤ්ච අනුග්ගණ්හනං සීලස්ස අසප්පායානුපකාරධම්මෙ වජ්ජෙත්වා තප්පටිපක්ඛසෙවනෙන හොතීති ආහ ‘‘සීලස්ස අසප්පායෙ’’තිආදි. සීලස්ස අසප්පායානුපකාරධම්මා නාම අනාචාරාගොචරාදයො, තප්පටිපක්ඛතො උපකාරධම්මා වෙදිතබ්බා. තස්මිං තස්මිංඨානෙති තංතංසික්ඛාකොට්ඨාසපදට්ඨානෙ. අනුග්ගණ්හාති නාමාති අභින්නං අසංකිලිට්ඨං කත්වා අනුග්ගණ්හාති නාම. ඛාරපරිස්සාවනෙති රජකානං ඌසඛාරාදිඛාරපරිස්සාවනපටෙ. හායතීති සීලාදිනා පරිහායති. සෙට්ඨං පුග්ගලන්ති සීලාදිගුණෙහි සෙට්ඨං උත්තරිතරං උත්තමං පුග්ගලං.

සෙවිතබ්බසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. ජිගුච්ඡිතබ්බසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ අබ්භුග්ගච්ඡතීති එත්ථ අභි-සද්දාපෙක්ඛාය ‘‘න’’න්ති සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනන්ති ආහ ‘‘අස්සා’’ති ‘‘තං ඛො පන භවන්ත’’න්තිආදීසු විය. පාපකො කිත්තිසද්දොති ලාමකභාවෙන කථෙතබ්බසද්දො. ගූථකූපො විය දුස්සීල්යන්ති එතෙන දුස්සීලස්ස ගූථසදිසත්තමෙව දස්සෙති. වචනන්ති අනිට්ඨවචනං. පුරිමනයෙනෙවාති ‘‘ගූථකූපො විය දුස්සීල්ය’’න්තිආදිනා පුබ්බෙ වුත්තනයෙන. සුචිමිත්තොති සීලාචාරසුද්ධියා සුචිමිත්තො. සහ අයන්ති පවත්තන්තීති සහායාති ආහ ‘‘සහගාමිනො’’ති.

ජිගුච්ඡිතබ්බසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. ගූථභාණීසුත්තවණ්ණනා

28. අට්ඨමෙ ගූථභාණීති ගූථසදිසවචනත්තා ගූථභාණී. යථා හි ගූථං නාම මහාජනස්ස අනිට්ඨං හොති, එවමෙව ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වචනං දෙවමනුස්සානං අනිට්ඨං හොති. දුග්ගන්ධකථන්ති කිලෙසාසුචිසංකිලිට්ඨතාය ගූථං විය දුග්ගන්ධවායනකථං. පුප්ඵභාණීති සුපුප්ඵසදිසවචනත්තා පුප්ඵභාණී . යථා හි ඵුල්ලානි වස්සිකානි වා අධිමුත්තිකානි වා මහාජනස්ස ඉට්ඨානි කන්තානි හොන්ති, එවමෙව ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වචනං දෙවමනුස්සානං ඉට්ඨං හොති කන්තං. පුප්ඵානි වියාති චම්පකසුමනාදිසුගන්ධපුප්ඵානි විය. සුගන්ධකථන්ති සුචිගන්ධවායනකථං කිලෙසදුග්ගන්ධාභාවතො. මධුභාණීති එත්ථ ‘‘මුදුභාණී’’තිපි පඨන්ති. උභයත්ථාපි හි මධුරවචනොති අත්ථො. යථා හි චතුමධුරං නාම මධුරං පණීතං, එවමෙව ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වචනං දෙවමනුස්සානං මධුරං හොති. මධුරකථන්ති කණ්ණසුඛතාය පෙමනීයතාය ච සද්දතො අත්ථතො ච මධුරසභාවකථං. අත්තහෙතු වාති අත්තනො වා හත්ථපාදාදිච්ඡෙදනහරණහෙතු. පරහෙතු වාති එත්ථාපි එසෙව නයො. තෙනාහ ‘‘අත්තනො වා’’තිආදි.

‘‘නෙලඞ්ගොති ඛො, භන්තෙ, සීලානමෙතං අධිවචන’’න්ති සුත්තෙ (සං. නි. 4.347) ආගතත්තා වුත්තං ‘‘එත්ථ වුත්තසීලං වියා’’ති. පූරෙති ගුණානං පාරිපූරියං. සුකුමාරාති අඵරුසතාය මුදුකා කොමලා. පුරස්සාති එත්ථ පුර-සද්දො තන්නිවාසිවාචකො දට්ඨබ්බො ‘‘ගාමො ආගතො’’තිආදීසු විය. තෙනාහ ‘‘නගරවාසීන’’න්ති. මනං අප්පායති වඩ්ඪෙතීති මනාපා. තෙනාහ ‘‘චිත්තවුද්ධිකරා’’ති.

ගූථභාණීසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. අන්ධසුත්තවණ්ණනා

29. නවමෙ අන්ධොතිආදීසු පාළිපදෙසු පඨමො දිට්ඨධම්මිකභොගසංහරණපඤ්ඤාචක්ඛුනො ච සම්පරායිකත්ථසාධනපඤ්ඤාචක්ඛුනො ච අභාවා ‘‘අන්ධො’’ති වුච්චති දුතියොපි, තතියො පන ද්වින්නම්පි භාවා ‘‘ද්විචක්ඛූ’’ති වුච්චති. පඤ්ඤාචක්ඛූති ආයකොසල්ලභූතා පඤ්ඤාචක්ඛු. තෙනාහ ‘‘ඵාතිං කරෙය්යා’’ති. අධමුත්තමෙති අධමෙ චෙව උත්තමෙ ච. පටිපක්ඛවසෙනාති පටිපක්ඛස්ස අත්ථිතාවසෙන. සුක්කසප්පටිභාගාති සුක්කධම්මෙහි පහායකෙහි සප්පටිභාගාති ජානෙය්ය. කණ්හසප්පටිභාගාති කණ්හධම්මෙහි පහාතබ්බෙහි සප්පටිභාගාති ජානෙය්ය.

තථාජාතිකාති යාදිසෙහි සපුත්තදාරපරිජනසඤාතිමිත්තබන්ධවග්ගං අත්තානං සුඛෙති පීණෙති, තාදිසා භොගාපි න සන්ති. පුඤ්ඤානි ච න කරොතීති සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකයාචකානං සන්තප්පනවසෙන පුඤ්ඤානි න කරොති. උභයත්ථාති උභයස්මිං ලොකෙ, උභයස්මිං වා අත්ථෙති විග්ගහොති දස්සෙන්තො ‘‘ඉධලොකෙ’’තිආදිමාහ. උභයෙනාති වුත්තමත්ථං යොජෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘කථ’’න්තිආදි වුත්තං. යස්මිං ඨානෙති යස්මිංයෙව ඨානෙ. න සොචතීති සොකහෙතූනං තත්ථ අභාවතො න සොචති.

අන්ධසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. අවකුජ්ජසුත්තවණ්ණනා

30. දසමෙ අවකුජ්ජපඤ්ඤොති නික්කුජ්ජපඤ්ඤො. තෙනාහ ‘‘අධොමුඛපඤ්ඤො’’ති. පුබ්බපට්ඨපනාති පඨමාරම්භො. සන්නිට්ඨානන්ති කථාපරියොසානං. අප්පනාති දෙසනාය නිට්ඨාපනං. අනෙකෙ වා අනුසන්ධියොති යොජෙතබ්බං. සමාධි වාතිආදීසු ලොකුත්තරධම්මා පරමත්ථතො සාසනන්ති තදත්ථොපාදකසමාධි තස්ස ආදීති වුත්තො, තදාසන්නත්තා විපස්සනා, තස්ස මූලභාවෙන එකදෙසත්තා මග්ගො.

සාසනස්ස පාරිපූරිසුද්ධියො නාම සත්ථාරා දෙසිතනියාමෙනෙව සිද්ධා, තා පනෙත්ථ කථෙන්තස්ස වසෙන ගහෙතබ්බාති දස්සෙතුං ‘‘අනූනං කත්වා දෙසෙන්තී’’ති, ‘‘නිග්ගණ්ඨිං කත්වා දෙසෙන්තී’’ති ච වුත්තං. තත්ථ නිජ්ජටන්ති නිග්ගුම්බං අනාකුලං. නිග්ගණ්ඨින්ති ගණ්ඨිට්ඨානරහිතං සුවිඤ්ඤෙය්යං කත්වා.

ආකිණ්ණානීති ආකිරිත්වා සංකිරිත්වා ඨපිතානීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පක්ඛිත්තානී’’ති. උච්ඡඞ්ගො විය උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤො පුග්ගලො දට්ඨබ්බොති උච්ඡඞ්ගසදිසපඤ්ඤතාය උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤො. එවං පඤ්ඤා විය පුග්ගලොපි උච්ඡඞ්ගො විය හොති, තස්මිං ධම්මානං අචිරට්ඨානතොති අධිප්පායෙන වුත්තං. යථා ච උච්ඡඞ්ගසදිසා පඤ්ඤා, එවං නික්කුජ්ජකුම්භසදිසා පඤ්ඤා එවාති දට්ඨබ්බා.

සංවිදහනපඤ්ඤායාති ‘‘එවං කතෙ ඉදං නාම භවිස්සතී’’ති එවං තංතංඅත්ථකිච්චං සංවිධාතුං සමත්ථතාය විචාරණපඤ්ඤාය රහිතො. සෙය්යොති සෙට්ඨො පාසංසො. පුබ්බභාගපටිපදන්ති චිත්තවිසුද්ධිආදිකං අරියමග්ගස්ස අධිගමාය පුබ්බභාගපටිපත්තිං.

අවකුජ්ජසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පුග්ගලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.