📜
(8) 3. ආනන්දවග්ගො
1. ඡන්නසුත්තවණ්ණනා
72. තතියස්ස පඨමෙ ඡන්නපරිබ්බාජකොති න නග්ගපරිබ්බාජකො. බාහිරකසමයං ලුඤ්චිත්වා හරන්තොති බාහිරකානං සමයං නිසෙධෙත්වා ආපන්නො.
පඤ්ඤාචක්ඛුස්ස විබන්ධනතො අන්ධං කරොතීති අන්ධකරණොති ආහ ‘‘යස්ස රාගො උප්පජ්ජතී’’තිආදි. අචක්ඛුකරණොති අසමත්ථසමාසොයං ‘‘අසූරියපස්සානි මුඛානී’’තිආදීසු වියාති ආහ ‘‘පඤ්ඤාචක්ඛුං න කරොතීති අචක්ඛුකරණො’’ති. පඤ්ඤානිරොධිකොති අනුප්පන්නාය ලොකියලොකුත්තරාය පඤ්ඤාය උප්පජ්ජිතුං න දෙති, ලොකියපඤ්ඤං පන අට්ඨසමාපත්තිපඤ්චාභිඤ්ඤාවසෙන උප්පන්නම්පි සමුච්ඡින්දිත්වා ඛිපතීති පඤ්ඤානිරොධිකොති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අනුප්පන්නානුප්පාදඋප්පන්නපරිහානිනිමිත්තතාය හි පඤ්ඤං නිරොධෙතීති පඤ්ඤානිරොධිකො. විහනති විබාධතීති විඝාතො, දුක්ඛන්ති ආහ ‘‘දුක්ඛසඞ්ඛාතස්ස විඝාතස්සා’’ති. කිලෙසනිබ්බානන්ති ඉමිනා අසඞ්ඛතනිබ්බානමෙව වදති. අසඞ්ඛතඤ්හි නිබ්බානං නාම, තං පච්චක්ඛං ¶ කාතුං න දෙතීති අනිබ්බානසංවත්තනිකො. ලොකුත්තරමිස්සකො කථිතො පුබ්බභාගියස්සපි අරියමග්ගස්ස කථිතත්තා.
ඡන්නසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
2. ආජීවකසුත්තවණ්ණනා
73. දුතියෙ ¶ න අඤ්ඤාතුකාමොති න ආජානිතුකාමොයෙවාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පරිග්ගණ්හනත්ථං පන ආගතො’’ති, පඤ්ඤාය පරිච්ඡින්දිත්වා උපපරික්ඛිත්වා ගණ්හනත්ථන්ති අත්ථො. කාරණාපදෙසොති කාරණනිද්දෙසො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.
ආජීවකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
3. මහානාමසක්කසුත්තවණ්ණනා
74. තතියෙ ගිලානස්ස භාවො ගෙලඤ්ඤන්ති ආහ ‘‘ගිලානභාවතො’’ති. දීපෙතීති දෙසනාක්කමෙනෙව පඤ්ඤාපෙති. පඨමඤ්හි සෙඛසීලසමාධිපඤ්ඤායො වත්වා පච්ඡා අසෙඛසීලාදීනි වදන්තො ඉමමත්ථං දීපෙති.
මහානාමසක්කසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
4. නිගණ්ඨසුත්තවණ්ණනා
75. චතුත්ථෙ හංසවට්ටකච්ඡන්නෙනාති හංසවට්ටකපරිච්ඡන්නෙන, හංසමණ්ඩලාකාරෙනාති අත්ථො. නත්ථි එතස්ස පරිසෙසන්ති අපරිසෙසං. තෙනාහ ‘‘අප්පමත්තකම්පි අසෙසෙත්වා’’ති. අපරිසෙසධම්මජානනතො වා අපරිසෙසසඞ්ඛාතං ඤාණදස්සනං පටිජානාතීති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. සතතන්ති නිච්චං. සමිතන්ති තස්සෙව වෙවචනන්ති ආහ ‘‘සතතං සමිතන්ති සබ්බකාලං නිරන්තර’’න්ති. අථ වා නිච්චට්ඨෙන සතත-සද්දෙන අභිණ්හප්පවත්ති ජොතිතා සියාති ‘‘සමිත’’න්ති වුත්තං. තෙන නිරන්තරප්පවත්තිං දස්සෙතීති ආහ ‘‘සබ්බකාලං නිරන්තර’’න්ති.
විසුද්ධිසම්පාපනත්ථායාති ¶ රාගාදීහි මලෙහි අභිජ්ඣාවිසමලොභාදීහි ච උපක්කිලිට්ඨචිත්තානං සත්තානං විසුද්ධිපාපනත්ථාය. සමතික්කමනත්ථායාති සොකස්ස ච පරිදෙවස්ස ච පහානත්ථාය. අත්ථං ගමනත්ථායාති කායිකදුක්ඛස්ස ච චෙතසිකදොමනස්සස්ස චාති ඉමෙසං ද්වින්නං අත්ථඞ්ගමනාය, නිරොධායාති අත්ථො. ඤායති නිච්ඡයෙන කමති නිබ්බානං. තං වා ¶ ඤායති පටිවිජ්ඣති එතෙනාති ඤායො, අරියමග්ගොති ආහ ‘‘මග්ගස්ස අධිගමනත්ථායා’’ති. අපච්චයනිබ්බානස්ස සච්ඡිකරණත්ථායාති පච්චයරහිතත්තා අපච්චයස්ස අසඞ්ඛතස්ස තණ්හාවානවිරහිතත්තා නිබ්බානන්ති ලද්ධනාමස්ස අමතස්ස සච්ඡිකිරියාය, අත්තපච්චක්ඛතායාති වුත්තං හොති. ඵුසිත්වා ඵුසිත්වාති පත්වා පත්වා. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
නිගණ්ඨසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
5. නිවෙසකසුත්තවණ්ණනා
76. පඤ්චමෙ කිච්චකරණීයෙසු සහභාවට්ඨෙන අමා හොන්තීති අමච්චා. ‘‘අයං අජ්ඣත්තිකො’’ති එවං ජානන්ති, ඤායන්ති වාති ඤාතී. සස්සුසසුරපක්ඛිකාති සස්සුසසුරා ච තප්පක්ඛිකො ච සස්සුසසුරපක්ඛිකා. ලොහිතෙන සම්බද්ධාති සාලොහිතා. පිතුපක්ඛිකා වා ඤාතී, මාතුපක්ඛිකා සාලොහිතා. මාතුපිතුපක්ඛිකා වා ඤාතී, සස්සුසසුරපක්ඛිකා සාලොහිතා. අවෙච්ච රතනස්ස ගුණෙ යාථාවතො ඤත්වා පසාදො අවෙච්චප්පසාදො. සො පන යස්මා මග්ගෙනාගතත්තා කෙනචි අකම්පනීයො ච අප්පධංසියො ච හොති, තස්මා එවං වුත්තං ‘‘අචලප්පසාදො’’ති. භාවඤ්ඤථත්තන්ති සභාවස්ස අඤ්ඤථත්තං.
වීසතියා කොට්ඨාසෙසූති කෙසාදිමත්ථලුඞ්ගපරියන්තෙසු. ද්වාදසසු කොට්ඨාසෙසූති පිත්තාදිමුත්තපරියන්තෙසු. චතූසු කොට්ඨාසෙසූති ‘‘යෙන ච සන්තප්පති, යෙන ච ජීරීයති, යෙන ච පරිදය්හති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡතී’’ති (ම. නි. 1.304) එවං වුත්තෙසු චතූසු කොට්ඨාසෙසු. ඡසු කොට්ඨාසෙසූති ‘‘උද්ධඞ්ගමා වාතා, අධොගමා වාතා, කුච්ඡිසයා වාතා, කොට්ඨාසයා වාතා, අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො වාතා, අස්සාසො පස්සාසො’’ති (ම. නි. 2.305) එවං වුත්තෙසු ඡසු කොට්ඨාසෙසු. විත්ථම්භනං සෙසභූතත්තයසන්ථම්භිතතාපාදනං, ‘‘උපකීළන’’න්ති එකෙ. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
නිවෙසකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
6-7. පඨමභවසුත්තාදිවණ්ණනා
77-78. ඡට්ඨෙ ¶ ¶ අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණන්ති කම්මසහජාතං විඤ්ඤාණං. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. සත්තමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.
පඨමභවසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
8. සීලබ්බතසුත්තවණ්ණනා
79. අට්ඨමෙ දුක්කරකාරිකානුයොගොති දුක්කරකිරියාය අනුයොගො. උපට්ඨානෙන සාරන්ති උපට්ඨානාකාරෙන සාරං. ‘‘ඉදං වර’’න්තිආදිනා උපට්ඨානාකාරං විභාවෙති. එත්ථාති එතස්මිං සත්ථාරා පුච්ඡිතෙ පඤ්හෙ.
සීලබ්බතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
9. ගන්ධජාතසුත්තවණ්ණනා
80. නවමෙ මූලෙ, මූලස්ස වා ගන්ධො මූලගන්ධොති ආහ ‘‘මූලවත්ථුකො ගන්ධො’’ති. මූලං වත්ථු එතස්සාති මූලවත්ථුකො. ඉදානි මූලං ගන්ධයොගතො ගන්ධොති ඉමමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘ගන්ධසම්පන්නං වා මූලමෙව මූලගන්ධො’’ති ආහ. පච්ඡිමොයෙවෙත්ථ අත්ථවිකප්පො යුත්තතරොති දස්සෙතුං ‘‘තස්ස හි ගන්ධො’’තිආදිමාහ. වස්සිකපුප්ඵාදීනන්ති සුමනපුප්ඵාදීනං.
ගන්ධජාතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
10. චූළනිකාසුත්තවණ්ණනා
81. දසමෙ අරුණවතිසුත්තන්තඅට්ඨුප්පත්තියන්ති ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, රාජා අහොසි අරුණවා නාම. රඤ්ඤො ඛො පන, භික්ඛවෙ, අරුණවතො අරුණවතී නාම රාජධානී අහොසි. අරුණවතිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, රාජධානිං සිඛී භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො උපනිස්සාය විහාසි. සිඛිස්ස ¶ ඛො පන, භික්ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අභිභූසම්භවං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්ගං භද්දයුගං. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, සිඛී භගවා අරහං ¶ සම්මාසම්බුද්ධො අභිභුං භික්ඛුං ආමන්තෙසී’’තිආදිනා බ්රහ්මසංයුත්තෙ (සං. නි. 1.185) ආගතස්ස අරුණවතිසුත්තන්තස්ස අට්ඨුප්පත්තියං. අතිප්පගොති අතිවිය පගො, අතිවිය පාතොති අත්ථො, න තාව කුලෙසු භත්තං නිට්ඨාතීති වුත්තං හොති.
උජ්ඣායන්තීති අවඣායන්ති, හෙට්ඨා කත්වා චින්තෙන්ති, ලාමකතො චින්තෙන්ති. අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිකුබ්බනං කත්වාති ‘‘පකතිවණ්ණං විජහිත්වා නාගවණ්ණං වා දස්සෙති, සුපණ්ණවණ්ණං වා දස්සෙතී’’තිආදිනා (පටි. ම. 3.13) නයෙන ආගතං අනෙකප්පකාරං ඉද්ධිවිකුබ්බනං කත්වා. සහස්සිලොකධාතුන්ති චක්කවාළසහස්සං. ගාථාද්වයං අභාසීති ථෙරො කිර ‘‘කථං දෙසිතා ඛො ධම්මදෙසනා සබ්බෙසං පියා මනාපා’’ති චින්තෙත්වා ‘‘සබ්බෙපි පාසණ්ඩා සබ්බෙ දෙවමනුස්සා අත්තනො අත්තනො සමයෙ පුරිසකාරං වණ්ණයන්ති, වීරියස්ස අවණ්ණවාදී නාම නත්ථි, වීරියප්පටිසංයුත්තං කත්වා දෙසෙස්සාමි. එවමස්ස ධම්මදෙසනා සබ්බෙසං පියා භවිස්සති මනාපා’’ති ඤත්වා තීසු පිටකෙසු විචිනිත්වා ‘‘ආරම්භථ නික්කමථා’’ති (සං. නි. 1.186) ඉදං ගාථාද්වයං අභාසි.
කිං ආලොකො අයන්ති කස්ස නු ඛො අයං ආලොකොති. විචිනන්තානන්ති චින්තෙන්තානං. සබ්බෙති ලොකධාතුයං සබ්බෙ දෙවා ච මනුස්සා ච. ඔසටාය පරිසායාති ධම්මස්සවනත්ථං සමොසටාය පරිමිතපරිච්ඡින්නාය පරිසාය. අත්ථොපි නෙසං පාකටො අහොසීති න කෙවලං තෙ සද්දමෙව අස්සොසුං, අථ ඛො අත්ථොපි තෙසං පකතිසවනූපචාරෙ විය පාකටො අහොසි. තෙන සහස්සං ලොකධාතුං විඤ්ඤාපෙතීති අධිප්පායො.
පරිහරන්තීති සිනෙරුං දක්ඛිණතො කත්වා පරිවත්තෙන්ති. විරොචමානාති අත්තනො ජුතියා දිබ්බමානා, සොභමානා වා. තාව සහස්සධා ලොකොති යත්තකො චන්දිමසූරියෙහි ඔභාසියමානො ලොකධාතුසඞ්ඛාතො එකෙකො ලොකො, තත්තකෙන පමාණෙන සහස්සධා ලොකො, ඉමිනා චක්කවාළෙන සද්ධිං චක්කවාළසහස්සන්ති අත්ථො. කස්මා පනෙසා ආනීතාති එසා චූළනිකා ලොකධාතු ¶ කස්මා භගවතා ආනීතා, දෙසිතාති අත්ථො. මජ්ඣිමිකාය ලොකධාතුයා පරිච්ඡෙදදස්සනත්ථන්ති ද්විසහස්සිලොකධාතුයා පරිමාණදස්සනත්ථං.
සහස්සිලොකධාතුයා සහස්සී ද්විසහස්සිලොකධාතු, සා චක්කවාළගණනාය දසසතසහස්සචක්කවාළපරිමාණා. තෙනාහ ‘‘සහස්සචක්කවාළානි සහස්සභාගෙන ගණෙත්වා’’තිආදි. කම්පනදෙවතූපසඞ්කමනාදිනා ජාතචක්කවාළෙන සහ යොගක්ඛෙමං ඨානං ජාතික්ඛෙත්තං. තත්තකාය එව ජාතික්ඛෙත්තභාවො ¶ ධම්මතාවසෙනෙව වෙදිතබ්බො, ‘‘පරිග්ගහවසෙනා’’ති කෙචි. සබ්බෙසම්පි බුද්ධානං එවං ජාතික්ඛෙත්තං තන්නිවාසීනංයෙව ච දෙවතානං ධම්මාභිසමයොති වදන්ති. පටිසන්ධිග්ගහණාදීනං සත්තන්නංයෙව ගහණං නිදස්සනමත්තං මහාභිනීහාරාදිකාලෙපි තස්ස පකම්පනස්ස ලබ්භනතො.
සහස්සං සහස්සධා කත්වා ගණිතං මජ්ඣිමිකන්තිආදිනා මජ්ඣිමිකාය ලොකධාතුයා සහස්සං තිසහස්සිලොකධාතු, සායෙව ච මහාසහස්සිලොකධාතූති දස්සෙති. සරසෙනෙව ආණාපවත්තනං ආණාක්ඛෙත්තං, යං එකජ්ඣං සංවට්ටති විවට්ටති ච. ආණා ඵරතීති තන්නිවාසිදෙවතානං සිරසා සම්පටිච්ඡනෙන වත්තති, තඤ්ච ඛො කෙවලං බුද්ධානුභාවෙනෙව, අධිප්පායවසෙන ච පන ‘‘යාවතා පන ආකඞ්ඛෙය්යා’’ති (අ. නි. 3.81) වචනතො බුද්ධානං අවිසයො නාම නත්ථි, විසයක්ඛෙත්තස්ස පමාණපරිච්ඡෙදො නාම නත්ථි. විසමොති සූරියුග්ගමනාදීනං විසමභාවතො විසමො. තෙනෙවාහ ‘‘එකස්මිං ඨානෙ සූරියො උග්ගතො හොතී’’තිආදි. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
චූළනිකාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
ආනන්දවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.