📜

(9) 4. සමණවග්ගො

1-5. සමණසුත්තාදිවණ්ණනා

82-86. චතුත්ථස්ස පඨමෙ සම්මා ආදානං ගහණං සමාදානන්ති ආහ ‘‘සමාදානං වුච්චති ගහණ’’න්ති. අධිකං විසිට්ඨං සීලන්ති අධිසීලං. ලොකියසීලස්ස අධිසීලභාවො පරියායෙනාති නිප්පරියායමෙව තං දස්සෙතුං ‘‘අපිච සබ්බම්පි ලොකියසීල’’න්තිආදි වුත්තං. සික්ඛිතබ්බතොති ආසෙවිතබ්බතො. පඤ්චපි දසපි වා සීලානි සීලං නාම, පාතිමොක්ඛසංවරො අධිසීලං නාම අනවසෙසකායිකචෙතසිකසංවරභාවතො මග්ගසීලස්ස පදට්ඨානභාවතො ච. අට්ඨ සමාපත්තියො චිත්තං, විපස්සනාපාදකජ්ඣානං අධිචිත්තං මග්ගසමාධිස්ස අධිට්ඨානභාවතො. කම්මස්සකතඤාණං පඤ්ඤා, විපස්සනා අධිපඤ්ඤා මග්ගපඤ්ඤාය අධිට්ඨානභාවතො. අපිච නිබ්බානං පත්ථයන්තෙන සමාදින්නං පඤ්චසීලං දසසීලම්පි අධිසීලමෙව නිබ්බානාධිගමස්ස පච්චයභාවතො. නිබ්බානං පත්ථයන්තෙන සමාපන්නා අට්ඨ සමාපත්තියොපි අධිචිත්තමෙව.

‘‘කල්යාණකාරී කල්යාණං, පාපකාරී ච පාපකං;

අනුභොති ද්වයමෙතං, අනුබන්ධඤ්හි කාරණ’’න්ති. –

එවං අතීතෙ අනාගතෙ ච වට්ටමූලකදුක්ඛසල්ලක්ඛණවසෙන සංවෙගවත්ථුතාය විමුත්තිආකඞ්ඛාය පච්චයභූතා කම්මස්සකතපඤ්ඤාපි අධිපඤ්ඤාති වදන්ති. දුතියතතියචතුත්ථපඤ්චමානි උත්තානත්ථානෙව.

සමණසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. පඨමසික්ඛාසුත්තවණ්ණනා

87. ඡට්ඨෙ සමත්තකාරීති අනූනෙන පරිපූරෙන ආකාරෙන සමන්නාගතො. සික්ඛාපදානං ඛුද්දානුඛුද්දකත්තං අපෙක්ඛාසිද්ධන්ති ආහ ‘‘තත්රාපි සඞ්ඝාදිසෙසං ඛුද්දක’’න්තිආදි. අඞ්ගුත්තරමහානිකායවළඤ්ජනකආචරියාති අඞ්ගුත්තරනිකායං පරිහරන්තා ආචරියා, අඞ්ගුත්තරභාණකාති වුත්තං හොති. ලොකවජ්ජං නාපජ්ජති ලොකවජ්ජසික්ඛාපදානං වීතික්කමසාධකස්ස කිලෙසගහනස්ස සබ්බසො පහීනත්තා. පණ්ණත්තිවජ්ජමෙව ආපජ්ජති පණ්ණත්තිවීතික්කමං වා අජානතොපි ආපත්තිසම්භවතො. චිත්තෙන ආපජ්ජන්තො රූපියප්පටිග්ගහණං ආපජ්ජතීති උපනික්ඛිත්තසාදියෙන ආපජ්ජති.

බ්රහ්මචරියස්ස ආදිභූතානි ආදිබ්රහ්මචරියානි, තානි එව ආදිබ්රහ්මචරියකානි යථා ‘‘විනයො එව වෙනයිකො’’ති ආහ ‘‘මග්ගබ්රහ්මචරියස්සා’’තිආදි. චත්තාරි මහාසීලසික්ඛාපදානීති චත්තාරි පාරාජිකානි සන්ධාය වදති. පටිපක්ඛධම්මානං අනවසෙසතො සවනතො පග්ඝරණතො සොතො, අරියමග්ගොති ආහ ‘‘සොතසඞ්ඛාතෙන මග්ගෙනා’’ති. විනිපාතෙති විරූපං සදුක්ඛං සඋපායාසං නිපාතෙතීති විනිපාතො, අපායදුක්ඛෙ ඛිපනකො. ධම්මොති සභාවො. නාස්ස විනිපාතො ධම්මොති අවිනිපාතධම්මො, න අත්තානං අපායෙසු විනිපාතනසභාවොති වුත්තං හොති. කස්මා? යෙ ධම්මා අපායගමනීයා, තෙසං පහීනත්තා. තෙනාහ ‘‘අවිනිපාතධම්මොති චතූසු අපායෙසු අපතනසභාවො’’ති. තත්ථ අපතනසභාවොති අනුප්පජ්ජනසභාවො. සොතාපත්තිමග්ගනියාමෙනනියතොති උපරිමග්ගාධිගමස්ස අවස්සංභාවීභාවතො නියතො. තෙනෙවාහ ‘‘සම්බොධිපරායණො’’ති. හෙට්ඨිමන්තතො සත්තමභවතො උපරි අනුප්පජ්ජනධම්මතාය වා නියතො. සම්බුජ්ඣතීති සම්බොධි, අරියමග්ගො. සො පන පඨමමග්ගස්ස අධිගතත්තා අවසිට්ඨො ච අධිගන්තබ්බභාවෙන ඉච්ඡිතබ්බොති උපරිමග්ගත්තයසඞ්ඛාතා සම්බොධි පරං අයනං පරා ගති අස්සාති සම්බොධිපරායණො. තෙනාහ ‘‘උපරිමග්ගත්තයසම්බොධිපරායණො’’ති.

තනුභාවාති පරියුට්ඨානමන්දතාය ච කදාචි කරහචි උප්පත්තියා ච තනුභාවෙන. තනුත්තඤ්හි ද්වීහි කාරණෙහි වෙදිතබ්බං අධිච්චුප්පත්තියා ච පරියුට්ඨානමන්දතාය ච. සකදාගාමිස්ස හි වට්ටානුසාරිමහාජනස්ස විය කිලෙසා අභිණ්හං න උප්පජ්ජන්ති, කදාචි කරහචි උප්පජ්ජන්ති විරළාකාරා හුත්වා විරළවාපිතෙ ඛෙත්තෙ අඞ්කුරා විය. උප්පජ්ජමානාපි ච වට්ටානුසාරිමහාජනස්සෙව මද්දන්තා ඵරන්තා ඡාදෙන්තා අන්ධකාරං කරොන්තා න උප්පජ්ජන්ති, මන්දමන්දා උප්පජ්ජන්ති තනුකාකාරා හුත්වා අබ්භපටලමිව මක්ඛිකාපත්තමිව ච. තත්ථ කෙචි ථෙරා භණන්ති ‘‘සකදාගාමිස්ස කිලෙසා කිඤ්චාපි චිරෙන උප්පජ්ජන්ති, බහලාව උප්පජ්ජන්ති. තථා හිස්ස පුත්තා ච ධීතරො ච දිස්සන්තී’’ති. එතං පන අප්පමාණං. පුත්තධීතරො හි අඞ්ගපච්චඞ්ගපරාමසනමත්තෙනපි හොන්තීති. ද්වීහියෙව කාරණෙහිස්ස කිලෙසානං තනුත්තං වෙදිතබ්බං අධිච්චුප්පත්තියා ච පරියුට්ඨානමන්දතාය චාති.

හෙට්ඨාභාගියානන්ති එත්ථ හෙට්ඨාති මහග්ගතභූමිතො හෙට්ඨා, කාමභූමියන්ති අත්ථො. තෙසං පච්චයභාවෙන හෙට්ඨාභාගස්ස හිතාති හෙට්ඨාභාගියා, තෙසං හෙට්ඨාභාගියානං, හෙට්ඨාභාගස්ස කාමභවස්ස පච්චයභාවෙන ගහිතානන්ති අත්ථො. සංයොජෙන්ති බන්ධන්ති ඛන්ධගතිභවාදීහි ඛන්ධගතිභවාදයො, කම්මං වා ඵලෙනාති සංයොජනානීති ආහ ‘‘සංයොජනානන්ති බන්ධනාන’’න්ති. අසමුච්ඡින්නරාගාදිකස්ස හි එතරහි ඛන්ධාදීනං ආයතිං ඛන්ධාදීහි සම්බන්ධො, සමුච්ඡින්නරාගාදිකස්ස පන තං නත්ථි, කතානම්පි කම්මානං අසමත්ථභාවාපත්තිතො රාගාදීනං අන්වයතො බ්යතිරෙකතො ච සංයොජනට්ඨො සිද්ධො. පරික්ඛයෙනාති සමුච්ඡෙදෙන.

ඔපපාතිකොති උපපාතිකයොනිකො උපපතනෙ සාධුකාරී. සෙසයොනිපටික්ඛෙපවචනමෙතං. තෙන ගබ්භවාසදුක්ඛාභාවමාහ. තත්ථ පරිනිබ්බායීති ඉමිනා සෙසදුක්ඛාභාවං. තත්ථ පරිනිබ්බායිතා චස්ස කාමලොකෙ ඛන්ධබීජස්ස අපුනාගමනවසෙනෙවාති දස්සෙතුං ‘‘අනාවත්තිධම්මො’’ති වුත්තං. උපරියෙවාති බ්රහ්මලොකෙයෙව. අනාවත්තිධම්මොති තතො බ්රහ්මලොකා පුනප්පුනං පටිසන්ධිවසෙන න ආවත්තනධම්මො. තෙනාහ ‘‘යොනිගතිවසෙන අනාගමනධම්මො’’ති.

පදෙසංපදෙසකාරී ආරාධෙතීති සීලක්ඛන්ධාදීනං පාරිපූරියා එකදෙසභූතං හෙට්ඨිමමග්ගත්තයං පදෙසො, තං කරොන්තො පදෙසං එකදෙසභූතං හෙට්ඨිමං ඵලත්තයමෙව ආරාධෙති, නිප්ඵාදෙතීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පදෙසකාරී පුග්ගලො නාම සොතාපන්නො’’තිආදි. පරිපූරං පරිපූරකාරීති සීලක්ඛන්ධාදීහි සද්ධින්ද්රියාදීහි ච පරිතො පූරණෙන පරිපූරසඞ්ඛාතං අරහත්තමග්ගං කරොන්තො නිබ්බත්තෙන්තො පරිපූරං අරහත්තඵලං ආරාධෙති, නිප්ඵාදෙතීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පරිපූරකාරී නාම අරහා’’තිආදි.

පඨමසික්ඛාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7-10. දුතියසික්ඛාසුත්තාදිවණ්ණනා

88-91. සත්තමෙ කුලා කුලං ගමනකොති කුලතො කුලං ගච්ඡන්තො. ද්වෙ වා තයො වා භවෙති දෙවමනුස්සවසෙන ද්වෙ වා තයො වා භවෙ. මිස්සකභවවසෙන හෙතං වුත්තං. දෙසනාමත්තමෙව චෙතං ‘‘ද්වෙ වා තීණි වා’’ති. යාව ඡට්ඨභවා සංසරන්තොපි කොලංකොලොව හොති. තෙනෙවාහ ‘‘අයඤ්හි ද්වෙ වා භවෙ…පෙ… එවමෙත්ථ විකප්පො දට්ඨබ්බො’’ති. උළාරකුලවචනො වා එත්ථ කුලසද්දො, කුලතො කුලං ගච්ඡතීති කොලංකොලො. සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියතො පට්ඨාය හි නීචකුලෙ උප්පත්ති නාම නත්ථි, මහාභොගකුලෙසු එව නිබ්බත්තතීති අත්ථො. කෙවලො හි කුලසද්දො මහාකුලමෙව වදති ‘‘කුලපුත්තො’’තිආදීසු විය. එකබීජීති එත්ථ ඛන්ධබීජං නාම කථිතං, ඛන්ධබීජන්ති ච පටිසන්ධිවිඤ්ඤාණං වුච්චති. යස්ස හි සොතාපන්නස්ස එකං ඛන්ධබීජං අත්ථි, එකං භවග්ගහණං, සො එකබීජී නාම. තෙනාහ ‘‘එකස්සෙව භවස්ස බීජං එතස්ස අත්ථීති එකබීජී’’ති. ‘‘මානුසකං භව’’න්ති ඉදං පනෙත්ථ දෙසනාමත්තමෙව, ‘‘දෙවභවං නිබ්බත්තෙතී’’තිපි පන වත්තුං වට්ටතියෙව.

උද්ධංවාහිභාවෙන උද්ධමස්ස තණ්හාසොතං වට්ටසොතං වාති උද්ධංසොතො, උද්ධං වා ගන්ත්වා පටිලභිතබ්බතො උද්ධමස්ස මග්ගසොතන්ති උද්ධංසොතො. පටිසන්ධිවසෙන අකනිට්ඨභවං ගච්ඡතීති අකනිට්ඨගාමී. යත්ථ කත්ථචීති අවිහාදීසු යත්ථ කත්ථචි. සප්පයොගෙනාති විපස්සනාඤාණාභිසඞ්ඛාරසඞ්ඛාතෙන පයොගෙන සහ, මහතා විපස්සනාපයොගෙනාති අත්ථො. උපහච්චාති එතස්ස උපගන්ත්වාති අත්ථො. තෙන වෙමජ්ඣාතික්කමො කාලකිරියාපගමනඤ්ච සඞ්ගහිතං හොති, තස්මා ආයුවෙමජ්ඣං අතික්කමිත්වා පරිනිබ්බායන්තො උපහච්චපරිනිබ්බායී නාම හොතීති ආහ ‘‘යො පන කප්පසහස්සායුකෙසු අවිහෙසූ’’තිආදි. සො තිවිධො හොතීති ඤාණස්ස තික්ඛමජ්ඣමුදුභාවෙන තිවිධො හොති. තෙනාහ ‘‘කප්පසහස්සායුකෙසූ’’තිආදි.

සද්ධාධුරෙනඅභිනිවිසිත්වාති ‘‘සචෙ සද්ධාය සක්කා නිබ්බත්තෙතුං, නිබ්බත්තෙස්සාමි ලොකුත්තරමග්ග’’න්ති එවං සද්ධාධුරවසෙන අභිනිවිසිත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා. පඤ්ඤාධුරෙන අභිනිවිට්ඨොති ‘‘සචෙ පඤ්ඤාය සක්කා, නිබ්බත්තෙස්සාමි ලොකුත්තරමග්ග’’න්ති එවං පඤ්ඤාධුරං කත්වා අභිනිවිට්ඨො. යථාවුත්තමෙව අට්ඨවිධත්තං කොලංකොලසත්තක්ඛත්තුපරමෙසු අතිදිසන්තො ‘‘තථා කොලංකොලා සත්තක්ඛත්තුපරමා චා’’ති ආහ. වුත්තනයෙනෙව අට්ඨ කොලංකොලා, අට්ඨ සත්තක්ඛත්තුපරමාති වුත්තං හොති.

තත්ථ සත්තක්ඛත්තුං පරමා භවූපපත්ති අත්තභාවග්ගහණං අස්ස, තතො පරං අට්ඨමං භවං නාදියතීති සත්තක්ඛත්තුපරමො. භගවතා ගහිතනාමවසෙනෙව චෙතානි අරියාය ජාතියා ජාතානං තෙසං නාමානි ජාතානි කුමාරානං මාතාපිතූහි ගහිතනාමානි විය. එත්තකඤ්හි ඨානං ගතො එකබීජී නාම හොති, එත්තකං කොලංකොලො, එත්තකං සත්තක්ඛත්තුපරමොති භගවතා එතෙසං නාමං ගහිතං. නියමතො පන අයං එකබීජී, අයං කොලංකොලො, අයං සත්තක්ඛත්තුපරමොති නත්ථි. කො පන නෙසං එතං පභෙදං නියමෙතීති? කෙචි තාව ථෙරා ‘‘පුබ්බහෙතු නියමෙතී’’ති වදන්ති, කෙචි පඨමමග්ගො, කෙචි උපරි තයො මග්ගා, කෙචි තිණ්ණං මග්ගානං විපස්සනාති.

තත්ථ ‘‘පුබ්බහෙතු නියමෙතී’’ති වාදෙ පඨමමග්ගස්ස උපනිස්සයො කතො නාම හොති, ‘‘උපරි තයො මග්ගා නිරුපනිස්සයා උප්පන්නා’’ති වචනං ආපජ්ජති. ‘‘පඨමමග්ගො නියමෙහී’’ති වාදෙ උපරි තිණ්ණං මග්ගානං නිරත්ථකතා ආපජ්ජති. ‘‘උපරි තයො මග්ගා නියමෙන්තී’’ති වාදෙ පඨමමග්ගෙ අනුප්පන්නෙයෙව උපරි තයො මග්ගා උප්පන්නාති ආපජ්ජතීති. ‘‘තිණ්ණං මග්ගානං විපස්සනා නියමෙතී’’ති වාදො පන යුජ්ජති. සචෙ හි උපරි තිණ්ණං මග්ගානං විපස්සනා බලවතී හොති, එකබීජී නාම හොති, තතො මන්දතරාය කොලංකොලො, තතො මන්දතරාය සත්තක්ඛත්තුපරමොති.

එකච්චො හි සොතාපන්නො වට්ටජ්ඣාසයො හොති වට්ටාභිරතො, පුනප්පුනං වට්ටස්මිංයෙව චරති සන්දිස්සති. අනාථපිණ්ඩිකො සෙට්ඨි, විසාඛා උපාසිකා, චූළරථමහාරථා දෙවපුත්තා, අනෙකවණ්ණො දෙවපුත්තො, සක්කො දෙවරාජා, නාගදත්තො දෙවපුත්තොති ඉමෙ හි එත්තකා ජනා වට්ටජ්ඣාසයා වට්ටාභිරතා ආදිතො පට්ඨාය ඡ දෙවලොකෙ සොධෙත්වා අකනිට්ඨෙ ඨත්වා පරිනිබ්බායිස්සන්ති, ඉමෙ ඉධ න ගහිතා. න කෙවලඤ්චිමෙව, යොපි මනුස්සෙසුයෙව සත්තක්ඛත්තුං සංසරිත්වා අරහත්තං පාපුණාති, යොපි දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො දෙවෙසුයෙව සත්තක්ඛත්තුං අපරාපරං සංසරිත්වා අරහත්තං පාපුණාති. ඉමෙපි ඉධ න ගහිතා, කාලෙන දෙවෙ, කාලෙන මනුස්සෙ සංසරිත්වා පන අරහත්තං පාපුණන්තොව ඉධ ගහිතො, තස්මා ‘‘සත්තක්ඛත්තුපරමො’’ති ඉදං ඉධට්ඨකවොකිණ්ණභවූපපත්තිකසුක්ඛවිපස්සකස්ස නාමං කථිතන්ති වෙදිතබ්බං.

‘‘සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා’’ති (පු. ප. 34) වචනතො පඤ්චසු සකදාගාමීසු චත්තාරො වජ්ජෙත්වා එකොව ගහිතො. එකච්චො හි ඉධ සකදාගාමිඵලං පත්වා ඉධෙව පරිනිබ්බායති, එකච්චො ඉධ පත්වා දෙවලොකෙ පරිනිබ්බායති , එකච්චො දෙවලොකෙ පත්වා තත්ථෙව පරිනිබ්බායති, එකච්චො දෙවලොකෙ පත්වා ඉධූපපජ්ජිත්වා පරිනිබ්බායති. ඉමෙ චත්තාරොපි ඉධ න ගහිතා. යො පන ඉධ පත්වා දෙවලොකෙ යාවතායුකං වසිත්වා පුන ඉධූපපජ්ජිත්වා පරිනිබ්බායිස්සති, අයං එකොව ඉධ ගහිතොති වෙදිතබ්බො.

ඉදානි තස්ස පභෙදං දස්සෙන්තො ‘‘තීසු පන විමොක්ඛෙසූ’’තිආදිමාහ. ඉමස්ස පන සකදාගාමිනො එකබීජිනා සද්ධිං කිං නානාකරණන්ති? එකබීජිස්ස එකාව පටිසන්ධි, සකදාගාමිස්ස ද්වෙ පටිසන්ධියො, ඉදං තෙසං නානාකරණං. සුඤ්ඤතවිමොක්ඛෙන විමුත්තඛීණාසවො පටිපදාවසෙන චතුබ්බිධො හොති, තථා අනිමිත්තඅප්පණිහිතවිමොක්ඛෙහීති එවං ද්වාදස අරහන්තා හොන්තීති ආහ ‘‘යථා පන සකදාගාමිනො, තථෙව අරහන්තො ද්වාදස වෙදිතබ්බා’’ති. අට්ඨමනවමදසමානි උත්තානත්ථානෙව.

දුතියසික්ඛාසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. සඞ්කවාසුත්තවණ්ණනා

92. එකාදසමෙ විහාරපටිබද්ධනවකම්මාදිභාරං හරති පවත්තෙතීති භාරහාරො. තෙනෙවාහ ‘‘නවෙ ආවාසෙ සමුට්ඨාපෙති, පුරාණෙ පටිජග්ගතී’’ති. සික්ඛිතබ්බතො සික්ඛා, පජ්ජිතබ්බතො, පජ්ජන්ති එතෙහීති වා පදානි, සික්ඛායෙව පදානි සික්ඛාපදානීති ආහ ‘‘සික්ඛාසඞ්ඛාතෙහි පදෙහී’’ති. දස්සෙතීති පච්චක්ඛතො දස්සෙති, හත්ථාමලකං විය පාකටෙ විභූතෙ කත්වා විභාවෙති. ගණ්හාපෙතීති තෙ ධම්මෙ මනසා අනුපක්ඛිතෙ දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධෙ කාරෙන්තො උග්ගණ්හාපෙති. සමුස්සාහෙතීති සමාධිම්හි උස්සාහං ජනෙති. පටිලද්ධගුණෙහීති තාය දෙසනාය තන්නිස්සයපච්චත්තපුරිසකාරෙන ච තෙසං පටිවිද්ධගුණෙහි. වොදාපෙතීති තෙසං චිත්තසන්තානං අස්සද්ධියාදිකිලෙසමලාපගමනෙන පභස්සරං කරොති. සණ්හං සණ්හං කථෙතීති අතිවිය සුඛුමං කත්වා කථෙති.

අච්චයනං සාධුමරියාදං මද්දිත්වා වීතික්කමනං අච්චයොති ආහ ‘‘අපරාධො’’ති. අච්චෙති අතික්කමති එතෙනාති වා අච්චයො, වීතික්කමස්ස පවත්තනකො අකුසලධම්මො. සො එව අපරජ්ඣති එතෙනාති අපරාධො. සො හි අපරජ්ඣන්තං පුරිසං අධිභවිත්වා පවත්තති. තෙනාහ ‘‘අතික්කම්මඅධිභවිත්වා පවත්තො’’ති. පටිග්ගණ්හාතූති අධිවාසනවසෙන සම්පටිච්ඡතූති අත්ථොති ආහ ‘‘ඛමතූ’’ති. සදෙවකෙන ලොකෙන නිස්සරණන්ති අරණීයතො අරියො, තථාගතොති ආහ ‘‘අරියස්ස විනයෙති බුද්ධස්ස භගවතො සාසනෙ’’ති. පුග්ගලාධිට්ඨානං කරොන්තොති කාමං ‘‘වුද්ධි හෙසා’’ති ධම්මාධිට්ඨානවසෙන වාක්යං ආරද්ධං, තථාපි දෙසනං පන පුග්ගලාධිට්ඨානං කරොන්තො ‘‘සංවරං ආපජ්ජතී’’ති ආහාති යොජනා.

සඞ්කවාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සමණවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.