📜

(12) 2. ආපායිකවග්ගො

1. ආපායිකසුත්තවණ්ණනා

114. දුතියස්ස පඨමෙ අපායෙසු නිබ්බත්තනසීලතාය අපායූපගා ආපායිකාති ආහ ‘‘අපායං ගච්ඡිස්සන්තීති ආපායිකා’’ති. අඤ්ඤෙ බ්රහ්මචාරිනො සුනිවත්ථෙ සුපාරුතෙ සුම්භකපත්තධරෙ ගාමනිගමරාජධානීසු පිණ්ඩාය චරිත්වා ජීවිකං කප්පෙන්තෙ දිස්වා සයම්පි තාදිසෙන ආකාරෙන තථාපටිපජ්ජනතො ‘‘අහං බ්රහ්මචාරී’’ති පටිඤ්ඤං දෙන්තො විය හොතීති ආහ ‘‘බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤොති බ්රහ්මචාරිපටිරූපකො’’ති. ‘‘අහම්පි භික්ඛූ’’ති වත්වා උපොසථඞ්ගාදීනි පවිසන්තො පන බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤො හොතියෙව, තථා සඞ්ඝිකං ලාභං ගණ්හන්තො. තෙනාහ ‘‘තෙසං වා…පෙ… එවංපටිඤ්ඤො’’ති. අක්කොසතීති ‘‘අස්සමණොසි, සමණපටිඤ්ඤොසී’’තිආදිනා අක්කොසති. පරිභාසතීති ‘‘සො ත්වං ‘හොතු, මුණ්ඩකසමණො අහ’න්ති මඤ්ඤසි, ඉදානි තෙ අස්සමණභාවං ආරොපෙස්සාමී’’තිආදිනා වදන්තො පරිභාසති.

කිලෙසකාමොපි අස්සාදියමානො වත්ථුකාමන්තොගධොයෙව, කිලෙසකාමවසෙන ච තෙසං අස්සාදනං සියාති ආහ ‘‘කිලෙසකාමෙන වත්ථුකාමෙ සෙවන්තස්සා’’ති. කිලෙසකාමෙනාති කරණත්ථෙ කරණවචනං. නත්ථි දොසොති අස්සාදෙත්වා විසයපරිභොගෙ නත්ථි ආදීනවො, තප්පච්චයා න කොචි අන්තරායොති අධිප්පායො. පාතබ්බතං ආපජ්ජතීති පරිභුඤ්ජනකතං උපගච්ඡති. පරිභොගත්ථො හි අයං පා-සද්දො, කත්තුසාධනො ච තබ්බ-සද්දො, යථාරුචි පරිභුඤ්ජතීති අත්ථො. පිවිතබ්බතං පරිභුඤ්ජිතබ්බතන්ති එත්ථාපි කත්තුවසෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො.

ආපායිකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුල්ලභසුත්තවණ්ණනා

115. දුතියෙ පරෙන කතස්ස උපකාරස්ස අනුරූපප්පවත්ති අත්තනි කතං උපකාරං උපකාරතො ජානන්තො වෙදියන්තො කතඤ්ඤූ කතවෙදීති ආහ ‘‘ඉමිනා මය්හං කත’’න්තිආදි.

දුල්ලභසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. අප්පමෙය්යසුත්තවණ්ණනා

116. තතියෙ සුඛෙන මෙතබ්බොති යථා පරිත්තස්ස උදකස්ස සුඛෙන පමාණං ගය්හති, එවමෙව ‘‘උද්ධතො’’තිආදිනා යථාවුත්තෙහි අගුණඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස සුඛෙන පමාණං ගය්හතීති, සුඛෙන මෙතබ්බො. දුක්ඛෙන මෙතබ්බොති යථා මහාසමුද්දස්ස දුක්ඛෙන පමාණං ගය්හති, එවමෙව ‘‘අනුද්ධතො’’තිආදිනා දස්සිතෙහි ගුණඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස දුක්ඛෙන පමාණං ගය්හති, ‘‘අනාගාමී නු ඛො ඛීණාසවො නු ඛො’’ති වත්තබ්බතං ගච්ඡති, තෙනෙස දුක්ඛෙන මෙතබ්බො. පමෙතුං න සක්කොතීති යථා ආකාසස්ස න සක්කා පමාණං ගහෙතුං, එවං ඛීණාසවස්ස, තෙනෙස පමෙතුං න සක්කාති අප්පමෙය්යො.

සාරාභාවෙන තුච්ඡත්තා නළො විය නළො, මානොති ආහ ‘‘උන්නළොති උග්ගතනළො’’ති, උට්ඨිතතුච්ඡමානොති වුත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘තුච්ඡමානං උක්ඛිපිත්වා ඨිතොති අත්ථො’’ති. මනො හි සෙය්යස්ස සෙය්යොති සදිසොති ච පවත්තියා විසෙසතො තුච්ඡො. චාපල්ලෙනාති චපලභාවෙන, තණ්හාලොලුප්පෙනාති අත්ථො. මුඛරොති මුඛෙන ඵරුසො, ඵරුසවාචොති අත්ථො. විකිණ්ණවාචොති විසටවචනො සම්ඵප්පලාපිතාය අපරියන්තවචනො. තෙනාහ ‘‘අසඤ්ඤතවචනො’’ති, දිවසම්පි නිරත්ථකවචනං පලාපීති වුත්තං හොති. චිත්තෙකග්ගතාරහිතොති උපචාරප්පනාසමාධිරහිතො චණ්ඩසොතෙ බද්ධනාවා විය අනවට්ඨිතකිරියො. භන්තචිත්තොති අනවට්ඨිතචිත්තො පණ්ණාරුළ්හවාලමිගසදිසො. විවටින්ද්රියොති සංවරාභාවෙන ගිහිකාලෙ විය අසංවුතචක්ඛාදිඉන්ද්රියො.

අප්පමෙය්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. ආනෙඤ්ජසුත්තවණ්ණනා

117. චතුත්ථෙ සහ බ්යයති ගච්ඡතීති සහබ්යො, සහපවත්තනකො. තස්ස භාවො සහබ්යතා, සහපවත්තීති ආහ ‘‘සහභාවං උපපජ්ජතී’’ති. ‘‘යාවතකං තෙසං දෙවානං ආයුප්පමාණං, තං සබ්බං ඛෙපෙත්වා නිරයම්පි ගච්ඡතී’’තිආදිවචනතො අරූපභවතො චුතස්ස අපායූපපත්ති වුත්තා විය දිස්සතීති තන්නිවත්තනත්ථං භගවතො අධිප්පායං විවරන්තො ‘‘සන්ධායභාසිතමිදං වචන’’න්ති දීපෙති ‘‘නිරයාදීහි අවිප්පමුත්තත්තා’’තිආදිනා. න හි තස්ස උපචාරජ්ඣානතො බලවතරං අකුසලං අත්ථීති. ඉමිනා තතො චවන්තානං උපචාරජ්ඣානමෙව පටිසන්ධිජනකං කම්මන්ති දීපෙති. අධිකං පයසති පයුජ්ජති එතෙනාති අධිප්පයාසො, සවිසෙසං ඉතිකත්තබ්බකිරියා. තෙනාහ ‘‘අධිකප්පයොගො’’ති. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

ආනෙඤ්ජසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. විපත්තිසම්පදාසුත්තවණ්ණනා

118. පඤ්චමෙ දින්නන්ති දෙය්යධම්මසීසෙන දානං වුත්තන්ති ආහ ‘‘දින්නස්ස ඵලාභාවං සන්ධාය වදතී’’ති. දින්නං පන අන්නාදිවත්ථුං කථං පටික්ඛිපති. එස නයො ‘‘යිට්ඨං හුත’’න්ති එත්ථාපි. මහායාගොති සබ්බසාධාරණං මහාදානං. පහෙණකසක්කාරොති පාහුනකානං කාතබ්බසක්කාරො. ඵලන්ති ආනිසංසඵලං නිස්සන්දඵලඤ්ච. විපාකොති සදිසඵලං. පරලොකෙ ඨිතස්ස අයං ලොකො නත්ථීති පරලොකෙ ඨිතස්ස කම්මුනා ලද්ධබ්බො අයං ලොකො න හොති. ඉධලොකෙ ඨිතස්සපි පරලොකො නත්ථීති ඉධලොකෙ ඨිතස්ස කම්මුනා ලද්ධබ්බො පරලොකො න හොති. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘සබ්බෙ තත්ථ තත්ථෙව උච්ඡිජ්ජන්තී’’ති. ඉමෙ සත්තා යත්ථ යත්ථ භවයොනිගතිආදීසු ඨිතා, තත්ථ තත්ථෙව උච්ඡිජ්ජන්ති, ද්වයවිනාසෙන විනස්සන්ති.

ඵලාභාවවසෙනාති මාතාපිතූසු සම්මාපටිපත්තිමිච්ඡාපටිපත්තීනං ඵලස්ස අභාවවසෙන ‘‘නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා’’ති වදති, න මාතාපිතූනං, නාපි තෙසු සම්මාපටිපත්තිමිච්ඡාපටිපත්තීනං අභාවවසෙන තෙසං ලොකපච්චක්ඛත්තා. පුබ්බුළකස්ස විය ඉමෙසං සත්තානං උප්පාදො නාම කෙවලො, න ච ඛනපුබ්බකොති දස්සනත්ථං ‘‘නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘චවිත්වා උප්පජ්ජනකා සත්තා නාම නත්ථීති වදතී’’ති. සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තීති යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං අභිවිසිට්ඨාය පඤ්ඤාය සයං පච්චක්ඛං කත්වා පවෙදෙන්ති, තෙ නත්ථීති සබ්බඤ්ඤුබුද්ධානං අභාවං දීපෙති.

විපත්තිසම්පදාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-7. අපණ්ණකසුත්තාදිවණ්ණනා

119-120. ඡට්ඨෙ ඡහි තලෙහි සමන්නාගතො පාසකොති චතූසු පස්සෙසු චත්තාරි තලානි, ද්වීසු කොටීසු ද්වෙ තලානීති එවං ඡහි තලෙහි සමන්නාගතො පාසකකීළාපසුතානං මණිසදිසො පාසකවිසෙසො. සත්තමං උත්තානමෙව.

අපණ්ණකසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. පඨමසොචෙය්යසුත්තවණ්ණනා

121. අට්ඨමෙ සුචිභාවොති කිලෙසාසුචිවිගමෙන සුද්ධභාවො අසංකිලිට්ඨභාවො, අත්ථතො කායසුචරිතාදීනි.

පඨමසොචෙය්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුතියසොචෙය්යසුත්තවණ්ණනා

122. නවමෙ සමුච්ඡෙදවසෙන පහීනසබ්බකායදුච්චරිතතාය කායෙ, කායෙන වා සුචි කායසුචි. තෙනාහ ‘‘කායද්වාරෙ’’තිආදි. සොචෙය්යසම්පන්නන්ති පටිප්පස්සද්ධකිලෙසත්තා පරිසුද්ධාය සොචෙය්යසම්පත්තියා උපෙතං. නින්හාතා අග්ගමග්ගසලිලෙන වික්ඛාලිතා පාපා එතෙනාති නින්හාතපාපකො, ඛීණාසවො. තෙනාහ ‘‘ඛීණාසවොව කථිතො’’ති.

දුතියසොචෙය්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. මොනෙය්යසුත්තවණ්ණනා

123. දසමෙ මුනිනො භාවා මොනෙය්යානි, යෙහි ධම්මෙහි උභයහිතමුනනතො මුනි නාම හොති, තෙ මුනිභාවකරා මොනෙය්යා පටිපදා ධම්මා එව වුත්තා. මුනිනො වා එතානි මොනෙය්යානි, යථාවුත්තධම්මා එව. තත්ථ යස්මා කායෙන අකත්තබ්බස්ස අකරණං, කත්තබ්බස්ස ච කරණං , ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා’’තිආදිනා (දී. නි. 2.377; ම. නි. 1.110; සං. නි. 4.127; ඛු. පා. 3.ද්වත්තිංසාකාර) කායසඞ්ඛාතස්ස ආරම්මණස්ස ජානනං, කායස්ස ච සමුදයතො අත්ථඞ්ගමතො අස්සාදතො ආදීනවතො නිස්සරණතො ච යාථාවතො පරිජානනතා, තථා පරිජානනවසෙන පන පවත්තො විපස්සනාමග්ගො, තෙන ච කායෙ ඡන්දරාගස්ස පජහනං, කායසඞ්ඛාරං නිරොධෙත්වා පත්තබ්බසමාපත්ති වා, සබ්බෙ එතෙ කායමුඛෙන පවත්තා මොනෙය්යප්පටිපදා ධම්මා කායමොනෙය්යං නාම. තස්මා තමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘කතමං කායමොනෙය්යං? තිවිධකායදුච්චරිතස්ස පහානං කායමොනෙය්යං, තිවිධකායසුචරිතම්පි කායමොනෙය්ය’’න්තිආදිනා (මහානි. 14) පාළි ආගතා. ඉධාපි තෙනෙව පාළිනයෙන අත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘තිවිධකායදුච්චරිතප්පහානං කායමොනෙය්යං නාමා’’තිආදිමාහ.

ඉදානි ‘‘කතමං වචීමොනෙය්යං? චතුබ්බිධවචීදුච්චරිතස්ස පහානං වචීමොනෙය්යං, චතුබ්බිධං වචීසුචරිතං, වාචාරම්මණෙ ඤාණං, වාචාපරිඤ්ඤා, පරිඤ්ඤාසහගතො මග්ගො, වාචාය ඡන්දරාගස්ස පහානං, වචීසඞ්ඛාරනිරොධො දුතියජ්ඣානසමාපත්ති වචීමොනෙය්ය’’න්ති ඉමාය පාළියා වුත්තමත්ථං අතිදීපෙන්තො ‘‘වචීමොනෙය්යෙපි එසෙව නයො’’තිආදිමාහ. තත්ථ චොපනවාචඤ්චෙව සද්දවාචඤ්ච ආරබ්භ පවත්තා පඤ්ඤා වාචාරම්මණෙ ඤාණං. තස්සා වාචාය සමුදයාදිතො පරිජානනං වාචාපරිඤ්ඤා.

‘‘කතමං මනොමොනෙය්යං? තිවිධමනොදුච්චරිතස්ස පහානං මනොමොනෙය්යං, තිවිධං මනොසුච්චරිතං, මනාරම්මණෙ ඤාණං, මනපරිඤ්ඤා, පරිඤ්ඤාසහගතො මග්ගො, මනස්මිං ඡන්දරාගස්ස පහානං, චිත්තසඞ්ඛාරනිරොධො සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්ති මනොමොනෙය්ය’’න්ති ඉමාය පාළියා ආගතනයෙන අත්ථං විභාවෙන්තො ‘‘මනොමොනෙය්යෙපි ඉමිනාව නයෙන අත්ථං ඤත්වා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ච එකාසීතිවිධං ලොකියචිත්තං ආරබ්භ පවත්තඤාණං මනාරම්මණෙ ඤාණං. තස්ස සමුදයාදිතො පරිජානනං මනපරිඤ්ඤාති අයං විසෙසො.

මොනෙය්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආපායිකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.