📜

(24) 4. කම්මවග්ගො

1. සංඛිත්තසුත්තවණ්ණනා

232. චතුත්ථස්ස පඨමෙ කාළකන්ති මලීනං, චිත්තස්ස අප්පභස්සරභාවකරන්ති අත්ථො. තං පනෙත්ථ කම්මපථප්පත්තමෙව අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘දසඅකුසලකම්මපථ’’න්ති. කණ්හාභිජාතිහෙතුතො වා කණ්හං. තෙනාහ ‘‘කණ්හවිපාක’’න්ති. අපායූපපත්ති මනුස්සෙසු ච දොභග්ගියං කණ්හවිපාකො, යං තස්ස තමභාවො වුත්තො. නිබ්බත්තනතොති නිබ්බත්තාපනතො. පණ්ඩරකන්ති ඔදාතං, චිත්තස්ස පභස්සරභාවකරන්ති අත්ථො. සුක්කාභිජාතිහෙතුතො වා සුක්කං. තෙනාහ ‘‘සුක්කවිපාක’’න්ති. සග්ගූපපත්ති මනුස්සසොභග්ගියඤ්ච සුක්කවිපාකො, යං තස්ස ජොතිභාවො වුත්තො. උක්කට්ඨනිද්දෙසෙන පන ‘‘සග්ගෙ නිබ්බත්තනතො’’ති වුත්තං, නිබ්බත්තාපනතොති අත්ථො. මිස්සකකම්මන්ති කාලෙන කණ්හං කාලෙන සුක්කන්ති එවං මිස්සකවසෙන කතකම්මං. සුඛදුක්ඛවිපාකන්ති වත්වා තත්ථ සුඛදුක්ඛානං පවත්තිආකාරං දස්සෙතුං ‘‘මිස්සකකම්මං හී’’තිආදි වුත්තං. කම්මස්ස කණ්හසුක්කසමඤ්ඤා කණ්හසුක්කාභිජාතිහෙතුතායාති අපචයගාමිතාය තදුභයවිද්ධංසකස්ස කම්මක්ඛයකරකම්මස්ස ඉධ සුක්කපරියායොපි ඉච්ඡිතොති ආහ ‘‘උභය…පෙ… අයමෙත්ථ අත්ථො’’ති. තත්ථ උභයවිපාකස්සාති යථාධිගතස්ස උභයවිපාකස්ස. සම්පත්තිභවපරියාපන්නො හි විපාකො ඉධ සුක්කං සුක්කවිපාකොති අධිප්පෙතො, න අච්චන්තපරිසුද්ධො අරියඵලවිපාකො.

සංඛිත්තසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. විත්ථාරසුත්තවණ්ණනා

233. දුතියෙ සබ්යාබජ්ඣන්ති වා සදුක්ඛං, අත්තනා උප්පාදෙතබ්බෙන දුක්ඛෙන සදුක්ඛන්ති අත්ථො, දුක්ඛසංවත්තනිකන්ති වුත්තං හොති. කායසඞ්ඛාරාදීසු කායද්වාරෙ ගහණාදිවසෙන චොපනප්පත්තා ද්වාදස අකුසලචෙතනා අබ්යාබජ්ඣකායසඞ්ඛාරො නාම. වචීද්වාරෙ හනුසංචොපනවසෙන වචීභෙදප්පවත්තිකා තායෙව ද්වාදස වචීසඞ්ඛාරො නාම. උභයචොපනං අප්පත්වා රහො චින්තෙන්තස්ස මනොද්වාරෙ පවත්තා මනොසඞ්ඛාරො නාම. ඉති තීසුපි ද්වාරෙසු කායදුච්චරිතාදිභෙදා අකුසලා චෙතනාව සඞ්ඛාරාති වෙදිතබ්බා. අභිසඞ්ඛරොතීති ආයූහති, තං පන ආයූහනං පච්චයසමවායසිද්ධිතො සඞ්කඩ්ඪිත්වා පිණ්ඩනං විය හොති. සදුක්ඛං ලොකන්ති අපායලොකමාහ. විපාකඵස්සාති ඵස්සසීසෙන තත්ථ විපාකප්පවත්තමාහ. වෙමානිකපෙතාති ඉදං බාහුල්ලතො වුත්තං, ඉතරෙසම්පි විනිපාතිකානං කාලෙන සුඛං, කාලෙන දුක්ඛං හොති. තස්ස පහානායාති තස්ස යථාවුත්තස්ස කම්මස්ස අනුප්පත්තිධම්මතාපාදනාය. යා චෙතනාති යා අපචයගාමිනිචෙතනා. තෙනෙවාහ ‘‘විවට්ටගාමිනී මග්ගචෙතනා වෙදිතබ්බා’’ති.

විත්ථාරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3-9. සොණකායනසුත්තාදිවණ්ණනා

234-240. තතියෙ පුරිමානි, භන්තෙ, දිවසානි පුරිමතරානීති එත්ථ හිය්යො දිවසං පුරිමං නාම, තතො පරං පුරිමතරන්ති ආහ ‘‘අතීතානන්තරදිවසතො පට්ඨායා’’තිආදි. ඉති ඉමෙසු ද්වීසු පවත්තිතො යථාක්කමං පුරිමපුරිමතරභාවො දස්සිතො. එවං සන්තෙපි යදෙත්ථ ‘‘පුරිමතර’’න්ති වුත්තං, තතො පභුති යං යං ඔරං, තං තං පුරිමං. යං යං පරං, තං තං පුරිමතරං ඔරපාරභාවස්ස විය පුරිමතරභාවස්ස ච අපෙක්ඛාසිද්ධත්තා. සෙසං වුත්තනයමෙව. චතුත්ථාදීනි උත්තානත්ථානෙව.

සොණකායනසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10-11. සමණසුත්තාදිවණ්ණනා

241-2. දසමෙ සෙසපදෙසුපීති ‘‘ඉධ දුතියො සමණො’’තිආදීසු සෙසපදෙසුපි. යථා හි ‘‘විවිච්චෙව කාමෙහී’’ති (දී. නි. 1.226; ම. නි. 1.271, 287, 297; සං. නි. 2.152; අ. නි. 4.123) එත්ථ කතො නියමො ‘‘විවිච්ච අකුසලෙහී’’ති එත්ථාපි කතොයෙව හොති සාවධාරණඅත්ථස්ස ඉච්ඡිතබ්බත්තා, එවමිධාපීති. තෙනාහ ‘‘දුතියාදයොපි හී’’තිආදි. සාමඤ්ඤඵලාධිගමවසෙන නිප්පරියායතො සමණභාවොති තෙසං වසෙනෙත්ථ චත්තාරො සමණා දෙසිතා. ඉමස්මිඤ්හි ඨානෙ චත්තාරො ඵලට්ඨකසමණාව අධිප්පෙතා සමිතපාපසමණග්ගහණතො. කස්මා පනෙත්ථ මහාපරිනිබ්බානෙ විය මග්ගට්ඨා තදත්ථාය පටිපන්නාපි න ගහිතාති? වෙනෙය්යජ්ඣාසයතො. තත්ථ හි මග්ගාධිගමත්ථාය විපස්සනාපි ඉතො බහිද්ධා නත්ථි, කුතො මග්ගඵලානීති දස්සෙන්තෙන භගවතා ‘‘ඤායස්ස ධම්මස්ස පදෙසවත්තී, ඉතො බහිද්ධා සමණොපි නත්ථී’’ති (දී. නි. 2.214) වුත්තං. ඉධ පන නිට්ඨානප්පත්තමෙව තංතංසමණභාවං ගණ්හන්තෙන ඵලට්ඨකසමණාව ගහිතා, මග්ගට්ඨතො ඵලට්ඨො සවිසෙසං දක්ඛිණෙය්යොති. ස්වායමත්ථො ද්වීසු සුත්තෙසු දෙසනාභෙදෙනෙව විඤ්ඤායතීති. රිත්තාති විවිත්තා. තුච්ඡාති නිස්සාරා පටිපන්නකසාරාභාවතො.

පවදන්ති එතෙහීති පවාදා. දිට්ඨිගතිකානං නානාදිට්ඨිදීපකසමයාති ආහ ‘‘චත්තාරො සස්සතවාදා’’තිආදි. තත්ථ චත්තාරො සස්සතවාදාති ලාභිවසෙන තයො, තක්කිවසෙන එකොති එවං චත්තාරො සස්සතවාදා. පුබ්බෙනිවාසඤාණලාභී තිත්ථියො මන්දපඤ්ඤො අනෙකජාතිසතසහස්සමත්තං අනුස්සරති, මජ්ඣපඤ්ඤො දස සංවට්ටවිවට්ටකප්පානි, තික්ඛපඤ්ඤො චත්තාලීස සංවට්ටවිවට්ටකප්පානි, න තතො පරං. සො එවං අනුස්සරන්තො ‘‘සස්සතො අත්තා ච ලොකො චා’’ති අභිවදති, තක්කී පන තක්කපරියාහතං වීමංසානුචරිතං සයංපටිභානං ‘‘සස්සතො අත්තා ච ලොකො චා’’ති අභිවදති. තෙන වුත්තං ‘‘ලාභිවසෙන තයො, තක්කිවසෙන එකොති එවං චත්තාරො සස්සතවාදා’’ති.

සත්තෙසු සඞ්ඛාරෙසු ච එකච්චං සස්සතන්ති පවත්තො වාදො එකච්චසස්සතවාදො. සො පන බ්රහ්මකායිකඛිඩ්ඩාපදොසිකමනොපදොසිකත්තභාවතො චවිත්වා ඉධාගතානං තක්කිනො ච උප්පජ්ජනවසෙන චතුබ්බිධොති ආහ ‘‘චත්තාරො එකච්චසස්සතවාදා’’ති.

චත්තාරො අන්තානන්තිකාති එත්ථ අමති ගච්ඡති එත්ථ වොසානන්ති අන්තො, මරියාදා. තප්පටිසෙධෙන අනන්තො. අන්තො ච අනන්තො ච අන්තානන්තො සාමඤ්ඤනිද්දෙසෙන, එකසෙසෙන වා ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතන’’න්තිආදීසු (ම. නි. 3.126; උදා. 1) විය. අන්තානන්තසහචරිතො වාදො අන්තානන්තො යථා ‘‘කුන්තා චරන්තී’’ති. අන්තානන්තසන්නිස්සයො වා යථා ‘‘මඤ්චා ඝොසන්තී’’ති. සො එතෙසං අත්ථීති අන්තානන්තිකා. ‘‘අන්තවා අත්තා ච ලොකො ච, අනන්තවා අත්තා ච ලොකො ච, අන්තවා ච අනන්තවා ච අත්තා ච ලොකො ච, නෙවන්තවා නානන්තවා’’ති එවං පවත්තවාදා චත්තාරො. අවඩ්ඪිතකසිණස්ස තං කසිණං අත්තාති ච ලොකොති ච ගණ්හන්තස්ස වසෙන පඨමො වුත්තො, දුතියො වඩ්ඪිතකසිණස්ස වසෙන වුත්තො, තතියො තිරියං වඩ්ඪෙත්වා උද්ධමධො අවඩ්ඪිතකසිණස්ස, චතුත්ථො තක්කිවසෙන වුත්තො. එත්ථ ච යුත්තං තාව පුරිමානං තිණ්ණං වාදානං අන්තඤ්ච අනන්තඤ්ච අන්තානන්තඤ්ච ආරබ්භ පවත්තවාදත්තා අන්තානන්තිකත්තං, පච්ඡිමස්ස පන තදුභයනිසෙධනවසෙන පවත්තවාදත්තා කථමන්තානන්තිකත්තන්ති? තදුභයප්පටිසෙධනවසෙන පවත්තවාදත්තා එව. අන්තානන්තිකප්පටිසෙධවාදොපි හි අන්තානන්තවිසයො එව තං ආරබ්භ පවත්තත්තා.

න මරතීති අමරා. කා සා? ‘‘එවන්තිපි මෙ නො’’තිආදිනා (දී. නි. 1.62) නයෙන පරියන්තරහිතා දිට්ඨිගතිකස්ස දිට්ඨි චෙව වාචා ච. විවිධො ඛෙපොති වික්ඛෙපො, අමරාය දිට්ඨියා, වාචාය වා වික්ඛෙපොති අමරාවික්ඛෙපො, සො එතස්ස අත්ථීති අමරාවික්ඛෙපිකො. අථ වා අමරා නාම මච්ඡජාති, සා උම්මුජ්ජනාදිවසෙන උදකෙ සන්ධාවමානා ගාහං න ගච්ඡති, එවමෙවං අයම්පි වාදො ඉතො චිතො ච සන්ධාවති, ගාහං න උපගච්ඡතීති අමරාවික්ඛෙපොති වුච්චති, සො එතෙසං අත්ථීති අමරාවික්ඛෙපිකා. ස්වායං වාදො මුසාවාදානුයොගඡන්දරාගභයමොහභාවහෙතුකතාය චතුධා පවත්තොති ආහ ‘‘චත්තාරො අමරාවික්ඛෙපිකා’’ති.

අධිච්ච යථිච්ඡකං යං කිඤ්චි කාරණං කස්සචි බුද්ධිපුබ්බං වා විනා සමුප්පන්නොති අත්තලොකසඤ්ඤිතානං ඛන්ධානං අධිච්ච පවත්තිආකාරාරම්මණං දස්සනං තදාකාරසන්නිස්සයෙන පවත්තිතො තදාකාරසහචරිතතාය ච ‘‘අධිච්චසමුප්පන්න’’න්ති වුච්චති යථා ‘‘මඤ්චා ඝොසන්ති’’, ‘‘කුන්තා චරන්තී’’ති ච. තං එතෙසං අත්ථීති අධිච්චසමුප්පන්නිකා. ලාභිවසෙන තක්කිවසෙන ච ‘‘ද්වෙ අධිච්චසමුප්පන්නිකා’’ති වුත්තං.

සඤ්ඤීති පවත්තො වාදො සඤ්ඤිවාදො, සො එතෙසං අත්ථීති සඤ්ඤිවාදා. රූපිචතුක්කං එකන්තසුඛචතුක්කන්ති ඉමෙසං චතුන්නං චතුක්කානං වසෙන සොළස සඤ්ඤිවාදා. ඉමෙසුයෙව පුරිමානං ද්වින්නං චතුක්කානං වසෙන අට්ඨ සඤ්ඤිවාදා, අට්ඨ නෙවසඤ්ඤිනාසඤ්ඤිවාදා වෙදිතබ්බා. කෙවලඤ්හි තත්ථ ‘‘සඤ්ඤී අත්තා’’ති ගණ්හන්තානං තා දිට්ඨියො, ඉධ අසඤ්ඤීති ච නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති ච.

සත්ත උච්ඡෙදවාදාති මනුස්සත්තභාවෙ කාමාවචරදෙවත්තභාවෙ රූපාවචරත්තභාවෙ චතුබ්බිධාරූපත්තභාවෙ ච ඨත්වා සත්තස්ස උච්ඡෙදපඤ්ඤාපනවසෙන සත්ත උච්ඡෙදවාදා.

පඤ්ච දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදාති පඤ්චකාමගුණඋපභොගවසෙන චතුබ්බිධරූපජ්ඣානසුඛපරිභොගවසෙන ච දිට්ඨධම්මෙ නිබ්බූතිපඤ්ඤාපනවාදා. දිට්ඨධම්මොති පච්චක්ඛධම්මො වුච්චති, තත්ථ තත්ථ පටිලද්ධත්තභාවස්සෙතං අධිවචනං. දිට්ඨධම්මෙ නිබ්බානං දිට්ඨධම්මනිබ්බානං, ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ දුක්ඛවූපසමන්ති අත්ථො. තං වදන්තීති දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදා.

ඤායති කමති පටිවිජ්ඣතීති ඤායො, සො එව නිබ්බානසම්පාපකහෙතුතාය ධම්මොති ආහ ‘‘ඤායස්ස ධම්මස්සා’’ති. ඉතො බහිද්ධා සමණොපි නත්ථීතිආදීසු කස්මා පනෙතෙ අඤ්ඤත්ථ නත්ථීති? අක්ඛෙත්තතාය. යථා හි න ආරග්ගෙ සාසපො තිට්ඨති, න උදකපිට්ඨෙ අග්ගි ජලති, න පිට්ඨිපාසාණෙ බීජානි විරුහන්ති, එවමෙවං බාහිරෙසු තිත්ථායතනෙසු න ඉමෙ සමණා උප්පජ්ජන්ති, ඉමස්මිංයෙව සාසනෙ උප්පජ්ජන්ති. කස්මා? සුක්ඛෙත්තතාය. සා පන නෙසං අක්ඛෙත්තතා සුක්ඛෙත්තතා ච අරියමග්ගස්ස අභාවතො භාවතො ච වෙදිතබ්බා. තෙනාහ භගවා –

‘‘යස්මිං ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො න උපලබ්භති, සමණොපි තත්ථ න උපලබ්භති, දුතියොපි තත්ථ සමණො න උපලබ්භති, තතියොපි තත්ථ සමණො න උපලබ්භති, චතුත්ථොපි තත්ථ සමණො න උපලබ්භති. යස්මිඤ්ච ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උපලබ්භති, සමණොපි තත්ථ උපලබ්භති, දුතියොපි තත්ථ… තතියොපි තත්ථ… චතුත්ථොපි තත්ථ සමණො උපලබ්භති. ඉමස්මිං ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උපලබ්භති. ඉධෙව, සුභද්ද, සමණො, ඉධ දුතියො සමණො, ඉධ තතියො සමණො, ඉධ චතුත්ථො සමණො, සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙභි අඤ්ඤෙහී’’ති (දී. නි. 2.214).

අරියමග්ගස්ස ච අභාවො භාවො ච සුපරිසුද්ධස්ස සීලස්ස සුපරිසුද්ධාය සමථවිපස්සනාභාවනාය අභාවතො භාවතො ච වෙදිතබ්බො. තදුභයඤ්ච දුරක්ඛාතස්වාක්ඛාතභාවහෙතුකං . සො ච අසම්මාසම්බුද්ධප්පවෙදිතත්තා. යස්මා තිත්ථායතනං අක්ඛෙත්තං, සාසනං ඛෙත්තං, තස්මා යථා සුරත්තහත්ථපාදො භාසුරකෙසරභාරො සීහො මිගරාජා න සුසානෙ වා සඞ්කාරකූටෙ වා පටිවසති, තියොජනසහස්සවිත්ථතං පන හිමවන්තං අජ්ඣොගාහෙත්වා මණිගුහායමෙව වසති, යථා ච ඡද්දන්තො නාගරාජා න ගොචරියහත්ථිකුලාදීසු නවසු කුලෙසු උප්පජ්ජති, යථා ච වලාහකො අස්සරාජා න ගද්රභකුලෙ වා ඝොටකකුලෙ වා උප්පජ්ජති, සින්ධුතීරෙ පන සින්ධවකුලෙයෙව උප්පජ්ජති, යථා ච සබ්බකාමදදං මනොහරං මණිරතනං න සඞ්කාරකූටෙ වා පංසුපබ්බතාදීසු වා උප්පජ්ජති, විපුලපබ්බතබ්භන්තරෙයෙව උප්පජ්ජති, යථා ච තිමිරපිඞ්ගලො මච්ඡරාජා න ඛුද්දකපොක්ඛරණීසු උප්පජ්ජති, චතුරාසීතියොජනසහස්සගම්භීරෙ මහාසමුද්දෙයෙව උප්පජ්ජති, යථා ච දියඩ්ඪයොජනසතිකො සුපණ්ණරාජා න ගාමද්වාරෙ එරණ්ඩවනාදීසු පටිවසති, මහාසමුද්දං පන අජ්ඣොගාහෙත්වා සිම්බලිදහවනෙයෙව පටිවසති, යථා ච ධතරට්ඨො සුවණ්ණහංසො න ගාමද්වාරෙ ආවාටකාදීසු පටිවසති, නවුතිහංසසහස්සපරිවාරො පන හුත්වා චිත්තකූටෙයෙව පටිවසති, යථා ච චතුද්දීපිස්සරො චක්කවත්තිරාජා න නීචකුලෙ උප්පජ්ජති, අසම්භින්නජාතියඛත්තියකුලෙයෙව පන උප්පජ්ජති, එවමෙවං ඉමෙසු සමණෙසු එකසමණොපි න අඤ්ඤත්ථ තිත්ථායතනෙ උප්පජ්ජති, අරියමග්ගපරික්ඛතෙ පන බුද්ධසාසනෙයෙව උප්පජ්ජති. තෙනාහ භගවා – ‘‘ඉධෙව, භික්ඛවෙ, සමණො…පෙ… සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙභි අඤ්ඤෙහී’’ති (ම. නි. 1.139-140; අ. නි. 4.241). එකාදසමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

සමණසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කම්මවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.