📜

(20) 5. බ්රාහ්මණවග්ගො

1. සොණසුත්තවණ්ණනා

191. පඤ්චමස්ස පඨමෙ බ්රාහ්මණධම්මාති බ්රාහ්මණසභාවා. සුනඛෙසූති කුක්කුරෙසු. නෙව කිණන්ති න වික්කිණන්තීති න ගණ්හන්තා කිණන්ති, න දදන්තා වික්කිණන්ති. සම්පියෙනෙව සංවාසං සංබන්ධාය සම්පවත්තෙන්තීති පියො පියං උපසඞ්කමිත්වා පවෙණියා බන්ධනත්ථං සංවාසං පවත්තයන්ති . උදරාවදෙහකන්ති උදරං අවදිහිත්වා උපචිනිත්වා පූරෙත්වා. අවසෙසං ආදාය පක්කමන්තීති යං භුඤ්ජිතුං න සක්කොන්ති, තං භණ්ඩිකං කත්වා ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටමෙව කථිතං.

2. දොණබ්රාහ්මණසුත්තවණ්ණනා

192. දුතියෙ ත්වම්පි නොති ත්වම්පි නු. පවත්තාරොති පවත්තයිතාරො. යෙසන්ති යෙසං සන්තකං. මන්තපදන්ති වෙදසඞ්ඛාතං මන්තමෙව. ගීතන්ති අට්ඨකාදීහි දසහි පොරාණකබ්රාහ්මණෙහි සරසම්පත්තිවසෙන සජ්ඣායිතං. පවුත්තන්ති අඤ්ඤෙසං වුත්තං, වාචිතන්ති අත්ථො. සමීහිතන්ති සමුපබ්යූළ්හං රාසිකතං, පිණ්ඩං කත්වා ඨපිතන්ති අත්ථො. තදනුගායන්තීති එතරහි බ්රාහ්මණා තං තෙහි පුබ්බෙහි ගීතං අනුගායන්ති අනුසජ්ඣායන්ති. තදනුභාසන්තීති තං අනුභාසන්ති. ඉදං පුරිමස්සෙව වෙවචනං. භාසිතමනුභාසන්තීති තෙහි භාසිතං අනුභාසන්ති. සජ්ඣායිතමනුසජ්ඣායන්තීති තෙහි සජ්ඣායිතං අනුසජ්ඣායන්ති. වාචිතමනුවාචෙන්තීති තෙහි අඤ්ඤෙසං වාචිතං අනුවාචෙන්ති. සෙය්යථිදන්ති තෙ කතමෙති අත්ථො. අට්ඨකොතිආදීනි තෙසං නාමානි. තෙ කිර දිබ්බෙන චක්ඛුනා ඔලොකෙත්වා පරූපඝාතං අකත්වා කස්සපසම්මාසම්බුද්ධස්ස භගවතො පාවචනෙන සහ සංසන්දෙත්වා මන්තෙ ගන්ථෙසුං. අපරාපරෙ පන බ්රාහ්මණා පාණාතිපාතාදීනි පක්ඛිපිත්වා තයො වෙදෙ භින්දිත්වා බුද්ධවචනෙන සද්ධිං විරුද්ධෙ අකංසු. ත්යාස්සු’මෙති එත්ථ අස්සූති නිපාතමත්තං, තෙ බ්රාහ්මණා ඉමෙ පඤ්ච බ්රාහ්මණෙ පඤ්ඤාපෙන්තීති අත්ථො.

මන්තෙ අධීයමානොති වෙදෙ සජ්ඣායන්තො ගණ්හන්තො. ආචරියධනන්ති ආචරියදක්ඛිණං ආචරියභාගං. න ඉස්සත්ථෙනාති න යොධාජීවකම්මෙන උප්පාදෙති. න රාජපොරිසෙනාති න රාජුපට්ඨාකභාවෙන. කෙවලං භික්ඛාචරියායාති සුද්ධාය භික්ඛාචරියාය එව. කපාලංඅනතිමඤ්ඤමානොති තං භික්ඛාභාජනං අනතිමඤ්ඤමානො. සො හි පුණ්ණපත්තං ආදාය සීසං න්හාතො කුලද්වාරෙසු ඨත්වා ‘‘අහං අට්ඨචත්තාලීස වස්සානි කොමාරබ්රහ්මචරියං චරිං, මන්තාපි මෙ ගහිතා, ආචරියස්ස ආචරියධනං දස්සාමි, ධනං මෙ දෙථා’’ති යාචති. තං සුත්වා මනුස්සා යථාසත්ති යථාබලං අට්ඨපි සොළසපි සතම්පි සහස්සම්පි දෙන්ති. එවං සකලගාමං චරිත්වා ලද්ධධනං ආචරියස්ස නිය්යාදෙති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. එවං ඛො දොණ බ්රාහ්මණො බ්රහ්මසමො හොතීති එවං බ්රහ්මවිහාරෙහි සමන්නාගතත්තා බ්රාහ්මණො බ්රහ්මසමො නාම හොති.

නෙවකයෙන න වික්කයෙනාති නෙව අත්තනා කයං කත්වා ගණ්හාති, න පරෙන වික්කයං කත්වා දින්නං. උදකූපස්සට්ඨන්ති උදකෙන උපස්සට්ඨං පරිච්චත්තං. සො හි යස්මිං කුලෙ වයප්පත්තා දාරිකා අත්ථි, ගන්ත්වා තස්ස ද්වාරෙ තිට්ඨති. ‘‘කස්මා ඨිතොසී’’ති වුත්තෙ ‘‘අහං අට්ඨචත්තාලීස වස්සානි කොමාරබ්රහ්මචරියං චරිං, තං සබ්බං තුම්හාකං දෙමි, තුම්හෙ මය්හං දාරිකං දෙථා’’ති වදති. තෙ දාරිකං ආනෙත්වා තස්ස හත්ථෙ උදකං පාතෙත්වා දෙන්ති. සො තං උදකූපස්සට්ඨං භරියං ගණ්හිත්වා ගච්ඡති. අතිමීළ්හජොති අතිමීළ්හෙ මහාගූථරාසිම්හි ජාතො. තස්ස සාති තස්ස එසා. න දවත්ථාති න කීළනත්ථා. න රතත්ථාති න කාමරතිඅත්ථා. මෙථුනංඋප්පාදෙත්වාති ධීතරං වා පුත්තං වා උප්පාදෙත්වා ‘‘ඉදානි පවෙණි ඝටීයිස්සතී’’ති නික්ඛමිත්වා පබ්බජති. සුගතිං සග්ගං ලොකන්ති බ්රහ්මලොකමෙව සන්ධායෙතං වුත්තං. දෙවසමො හොතීති දිබ්බවිහාරෙහි සමන්නාගතත්තා දෙවසමො නාම හොති.

තමෙව පුත්තස්සාදං නිකාමයමානොති ය්වාස්ස ධීතරං වා පුත්තං වා ජාතං දිස්වා පුත්තපෙමං පුත්තස්සාදො උප්පජ්ජති, තං පත්ථයමානො ඉච්ඡමානො. කුටුම්බං අජ්ඣාවසතීති කුටුම්බං සණ්ඨපෙත්වා කුටුම්බමජ්ඣෙ වසති. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙවාති.

3. සඞ්ගාරවසුත්තවණ්ණනා

193. තතියෙ පගෙවාති පඨමඤ්ඤෙව. කාමරාගපරියුට්ඨිතෙනාති කාමරාගග්ගහිතෙන. කාමරාගපරෙතෙනාති කාමරාගානුගතෙන. නිස්සරණන්ති තිවිධං කාමරාගස්ස නිස්සරණං වික්ඛම්භනනිස්සරණං, තදඞ්ගනිස්සරණං, සමුච්ඡෙදනිස්සරණන්ති. තත්ථ අසුභෙ පඨමජ්ඣානං වික්ඛම්භනනිස්සරණං නාම, විපස්සනා තදඞ්ගනිස්සරණං නාම, අරහත්තමග්ගො සමුච්ඡෙදනිස්සරණං නාම. තං තිවිධම්පි නප්පජානාතීති අත්ථො. අත්තත්ථම්පීතිආදීසු අරහත්තසඞ්ඛාතො අත්තනො අත්ථො අත්තත්ථො නාම, පච්චයදායකානං අත්ථො පරත්ථො නාම, ස්වෙව දුවිධො උභයත්ථො නාම. ඉමිනා නයෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

අයං පන විසෙසො – බ්යාපාදස්ස නිස්සරණන්තිආදීසු හි ද්වෙව නිස්සරණානි වික්ඛම්භනනිස්සරණඤ්ච සමුච්ඡෙදනිස්සරණඤ්ච. තත්ථ බ්යාපාදස්ස තාව මෙත්තාය පඨමජ්ඣානං වික්ඛම්භනනිස්සරණං නාම, අනාගාමිමග්ගො සමුච්ඡෙදනිස්සරණං, ථිනමිද්ධස්ස ආලොකසඤ්ඤා වික්ඛම්භනනිස්සරණං , අරහත්තමග්ගො සමුච්ඡෙදනිස්සරණං. උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස යො කොචි සමථො වික්ඛම්භනනිස්සරණං, උද්ධච්චස්ස පනෙත්ථ අරහත්තමග්ගො, කුක්කුච්චස්ස අනාගාමිමග්ගො සමුච්ඡෙදනිස්සරණං. විචිකිච්ඡාය ධම්මවවත්ථානං වික්ඛම්භනනිස්සරණං, පඨමමග්ගො සමුච්ඡෙදනිස්සරණං.

යා පනෙත්ථ සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, උදපත්තො සංසට්ඨො ලාඛාය වාතිආදිකා උපමා වුත්තා, තාසු උදපත්තොති උදකභරිතා පාති. සංසට්ඨොති වණ්ණභෙදකරණවසෙන සංසට්ඨො. උක්කුධිතොති කුධිතො. උස්සදකජාතොති උසුමකජාතො. සෙවාලපණකපරියොනද්ධොති තිලබීජකාදිභෙදෙන සෙවාලෙන වා නීලමණ්ඩූකපිට්ඨිවණ්ණෙන වා උදකපිට්ඨිං ඡාදෙත්වා නිබ්බත්තෙන පණකෙන පරියොනද්ධො. වාතෙරිතොති වාතෙන එරිතො කම්පිතො. ආවිලොති අප්පසන්නො. ලුළිතොති අසන්නිසින්නො. කලලීභූතොති කද්දමීභූතො. අන්ධකාරෙ නික්ඛිත්තොති කොට්ඨකන්තරාදිභෙදෙ අනාලොකට්ඨානෙ ඨපිතො. ඉමස්මිං සුත්තෙ භගවා තීහි භවෙහි දෙසනං නිවට්ටෙත්වා අරහත්තනිකූටෙන නිට්ඨපෙසි, බ්රාහ්මණො පන සරණමත්තෙ පතිට්ඨිතොති.

4. කාරණපාලීසුත්තවණ්ණනා

194. චතුත්ථෙ කාරණපාලීති පාලොති තස්ස නාමං, රාජකුලානං පන කම්මන්තෙ කාරෙතීති කාරණපාලී නාම ජාතො. කම්මන්තංකාරෙතීති පාතොව උට්ඨාය ද්වාරට්ටාලකපාකාරෙ අකතෙ කාරෙති, ජිණ්ණෙ පටිජග්ගාපෙති. පිඞ්ගියානිං බ්රාහ්මණන්ති එවංනාමකං අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨිතං අරියසාවකං බ්රාහ්මණං. සො කිර පාතොව උට්ඨාය ගන්ධමාලාදීනි ගාහාපෙත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා ගන්ධමාලාදීහි පූජෙත්වා නගරං ආගච්ඡති, ඉදං බ්රාහ්මණස්ස දෙවසිකං වත්තන්ති. තං සො එවං වත්තං කත්වා ආගච්ඡන්තං අද්දස. එතදවොචාති ‘‘අයං බ්රාහ්මණො පඤ්ඤවා ඤාණුත්තරො, කහං නු ඛො පාතොව ගන්ත්වා ආගච්ඡතී’’ති චින්තෙත්වා අනුක්කමෙන සන්තිකං ආගතං සඤ්ජානිත්වා ‘‘හන්ද කුතො නූ’’තිආදිවචනං අවොච.

තත්ථ දිවා දිවස්සාති දිවසස්සාපි දිවා, මජ්ඣන්හිකකාලෙති අත්ථො. පණ්ඩිතො මඤ්ඤෙති භවං පිඞ්ගියානී සමණං ගොතමං පණ්ඩිතොති මඤ්ඤති, උදාහු නොති අයමෙත්ථ අත්ථො. කො චාහං, භොති, භො, සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියජානනෙ අහං කො නාම? කො ච සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියං ජානිස්සාමීති කුතො චාහං සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියං ජානිස්සාමි, කෙන නාම කාරණෙන ජානිස්සාමීති එවං සබ්බථාපි අත්තනො අජානනභාවං දීපෙති. සොපි නූනස්ස තාදිසොවාති යො සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියං ජානෙය්ය, සොපි නූන දස පාරමියො පූරෙත්වා සබ්බඤ්ඤුතං පත්තො තාදිසො බුද්ධොයෙව භවෙය්ය. සිනෙරුං වා හි පථවිං වා ආකාසං වා පමෙතුකාමෙන තප්පමාණො දණ්ඩො වා රජ්ජු වා ලද්ධුං වට්ටති, සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤං ජානන්තෙනපි තස්ස ඤාණසදිසමෙව සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං ලද්ධුං වට්ටතීති දීපෙති. ආදරවසෙන පනෙත්ථ ආමෙඩිතං කතං. උළාරායාති උත්තමාය සෙට්ඨාය. කො චාහං, භොති, භො, අහං සමණස්ස ගොතමස්ස පසංසනෙ කො නාම. කො ච සමණං ගොතමං පසංසිස්සාමීති කෙන කාරණෙන පසංසිස්සාමි.

පසත්ථප්පසත්ථොති සබ්බගුණානං උපරි චරෙහි සබ්බලොකපසත්ථෙහි අත්තනො ගුණෙහෙව පසත්ථො, න තස්ස අඤ්ඤෙහි පසංසනකිච්චං අත්ථි. යථා හි චම්පකපුප්ඵං වා නීලුප්පලං වා පදුමං වා ලොහිතචන්දනං වා අත්තනො වණ්ණගන්ධසිරියාව පාසාදිකඤ්චෙව සුගන්ධඤ්ච, න තස්ස ආගන්තුකෙහි වණ්ණගන්ධෙහි ථොමනකිච්චං අත්ථි. යථා ච මණිරතනං වා චන්දමණ්ඩලං වා අත්තනො ආලොකෙනෙව ඔභාසති, න තස්ස අඤ්ඤෙන ඔභාසනකිච්චං අත්ථි, එවං සමණො ගොතමො සබ්බලොකපසත්ථෙහි අත්තනො ගුණෙහෙව පසත්ථො ථොමිතො, සබ්බලොකස්ස සෙට්ඨතං පාපිතො. න තස්ස අඤ්ඤෙන පසංසනකිච්චං අත්ථි.

පසත්ථෙහි වා පසත්ථොතිපි පසත්ථප්පසත්ථො. කෙ පන පසත්ථා නාම? රාජා පසෙනදි කොසලො කාසිකොසලවාසිකෙහි පසත්ථො, බිම්බිසාරො අඞ්ගමගධවාසීහි, වෙසාලිකා ලිච්ඡවී වජ්ජිතට්ඨවාසීහි පසත්ථා, පාවෙය්යකා මල්ලා කොසිනාරකා මල්ලා අඤ්ඤෙපි තෙ තෙ ඛත්තියා තෙහි තෙහි ජානපදෙහි පසත්ථා, චඞ්කිආදයො බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණගණෙහි, අනාථපිණ්ඩිකාදයො උපාසකා උපාසකගණෙහි, විසාඛාආදිකා උපාසිකා අනෙකසතාහි උපාසිකාහි, සකුලුදායිආදයො පරිබ්බාජකා අනෙකෙහි පරිබ්බාජකසතෙහි, උප්පලවණ්ණත්ථෙරිආදිකා මහාසාවිකා අනෙකෙහි භික්ඛුනිසතෙහි, සාරිපුත්තත්ථෙරාදයො මහාථෙරා අනෙකසතෙහි භික්ඛූහි, සක්කාදයො දෙවා අනෙකසහස්සෙහි දෙවෙහි, මහාබ්රහ්මාදයො බ්රහ්මානො අනෙකසහස්සෙහි බ්රහ්මෙහි පසත්ථා. තෙ සබ්බෙපි දසබලං ථොමෙන්ති වණ්ණෙන්ති පසංසන්තීති භගවා ‘‘පසත්ථප්පසත්ථො’’ති වුච්චති. අත්ථවසන්ති අත්ථානිසංසං.

අථස්ස සො අත්තනො පසාදකාරණං ආචික්ඛන්තො සෙය්යථාපි, භො, පුරිසොතිආදිමාහ. තත්ථ අග්ගරසපරිතිත්තොති භොජනරසෙසු පායාසො ස්නෙහරසෙසු ගොසප්පි, කසාවරසෙසු ඛුද්දකමධු අනෙළකං, මධුරරසෙසු සක්කරාති එවමාදයො අග්ගරසා නාම. තෙසු යෙන කෙනචි පරිතිත්තො ආකණ්ඨප්පමාණං භුඤ්ජිත්වා ඨිතො. අඤ්ඤෙසං හීනානන්ති අග්ගරසෙහි අඤ්ඤෙසං හීනරසානං. සුත්තසොති සුත්තතො, සුත්තභාවෙනාති අත්ථො. සෙසුපි එසෙව නයො. තතො තතොති සුත්තාදීසු තතො තතො. අඤ්ඤෙසං පුථුසමණබ්රාහ්මණාප්පවාදානන්ති යෙ අඤ්ඤෙසං පුථූනං සමණබ්රාහ්මණානං ලද්ධිසඞ්ඛාතප්පවාදා, තෙසං. න පිහෙතීති න පත්ථෙති, තෙ කථියමානෙ සොතුම්පි න ඉච්ඡති. ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යපරෙතොති ජිඝච්ඡාය චෙව දුබ්බලභාවෙන ච අනුගතො. මධුපිණ්ඩිකන්ති සාලිපිට්ඨං භජ්ජිත්වා චතුමධුරෙන යොජෙත්වා කතං බද්ධසත්තුපිණ්ඩිකං, මධුරපූවමෙව වා. අධිගච්ඡෙය්යාති ලභෙය්ය. අසෙචනකන්ති මධුරභාවකරණත්ථාය අඤ්ඤෙන රසෙන අනාසිත්තකං ඔජවන්තං පණීතරසං.

හරිචන්දනස්සාති සුවණ්ණවණ්ණචන්දනස්ස. ලොහිතචන්දනස්සාති රත්තවණ්ණචන්දනස්ස. සුරභිගන්ධන්ති සුගන්ධං. දරථාදයො වට්ටදරථා, වට්ටකිලමථා, වට්ටපරිළාහා එව. උදානං උදානෙසීති උදාහාරං උදාහරි. යථා හි යං තෙලං මානං ගහෙතුං න සක්කොති, විස්සන්දිත්වා ගච්ඡති, තං අවසෙකොති වුච්චති. යඤ්ච ජලං තළාකං ගහෙතුං න සක්කොති, අජ්ඣොත්ථරිත්වා ගච්ඡති, තං ඔඝොති වුච්චති. එවමෙවං යං පීතිවචනං හදයං ගහෙතුං න සක්කොති, අධිකං හුත්වා අන්තො අසණ්ඨහිත්වා බහි නික්ඛමති, තං උදානන්ති වුච්චති. එවරූපං පීතිමයවචනං නිච්ඡාරෙසීති අත්ථො.

5. පිඞ්ගියානීසුත්තවණ්ණනා

195. පඤ්චමෙ නීලාති ඉදං සබ්බසඞ්ගාහිකං. නීලවණ්ණාතිආදි තස්සෙව විභාගදස්සනං. තත්ථ න තෙසං පකතිවණ්ණො නීලො, නීලවිලෙපනවිලිත්තත්තා පනෙතං වුත්තං. නීලවත්ථාති පටදුකූලකොසෙය්යාදීනිපි තෙසං නීලානෙව හොන්ති. නීලාලඞ්කාරාති නීලමණීහි නීලපුප්ඵෙහි අලඞ්කතා, තෙසං හත්ථාලඞ්කාර-අස්සාලඞ්කාර-රථාලඞ්කාර-සාණිවිතානකඤ්චුකාපි සබ්බෙ නීලායෙව හොන්ති. ඉමිනා නයෙන සබ්බපදෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

පදුමංයථාති යථා සතපත්තං රත්තපදුමං. කොකනදන්ති තස්සෙව වෙවචනං. පාතොති පගෙව සුරියුග්ගමනකාලෙ . සියාති භවෙය්ය. අවීතගන්ධන්ති අවිගතගන්ධං. අඞ්ගීරසන්ති භගවතො අඞ්ගමඞ්ගෙහි රස්මියො නිච්ඡරන්ති, තස්මා අඞ්ගීරසොති වුච්චති. තපන්තමාදිච්චමිවන්තලික්ඛෙති ද්විසහස්සදීපපරිවාරෙසු චතූසු මහාදීපෙසු ආලොකකරණවසෙන අන්තලික්ඛෙ තපන්තං ආදිච්චං විය විරොචමානං. අඞ්ගීරසං පස්සාති අත්තානමෙව වා මහාජනං වා සන්ධාය එවං වදති.

6. මහාසුපිනසුත්තවණ්ණනා

196. ඡට්ඨෙ මහාසුපිනාති මහන්තෙහි පුරිසෙහි පස්සිතබ්බතො මහන්තානඤ්ච අත්ථානං නිමිත්තභාවතො මහාසුපිනා. පාතුරහෙසුන්ති පාකටා අහෙසුං. තත්ථ සුපිනං පස්සන්තො චතූහි කාරණෙහි පස්සති ධාතුක්ඛොභතො වා අනුභූතපුබ්බතො වා දෙවතොපසංහාරතො වා පුබ්බනිමිත්තතො වාති.

තත්ථ පිත්තාදීනං ඛොභකරණපච්චයප්පයොගෙන ඛුභිතධාතුකො ධාතුක්ඛොභතො සුපිනං පස්සති. පස්සන්තො ච නානාවිධං සුපිනං පස්සති පබ්බතා පතන්තො විය, ආකාසෙන ගච්ඡන්තො විය, වාළමිගහත්ථිචොරාදීහි අනුබද්ධො විය ච. අනුභූතපුබ්බතො පස්සන්තො පුබ්බෙ අනුභූතපුබ්බං ආරම්මණං පස්සති. දෙවතොපසංහාරතො පස්සන්තස්ස දෙවතා අත්ථකාමතාය වා අනත්ථකාමතාය වා අත්ථාය වා අනත්ථාය වා නානාවිධානි ආරම්මණානි උපසංහරන්ති. සො තාසං දෙවතානං ආනුභාවෙන තානි ආරම්මණානි පස්සති. පුබ්බනිමිත්තතො පස්සන්තො පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවසෙන උප්පජ්ජිතුකාමස්ස අත්ථස්ස වා අනත්ථස්ස වා පුබ්බනිමිත්තභූතං සුපිනං පස්සති බොධිසත්තමාතා විය පුත්තපටිලාභනිමිත්තං, කොසලරාජා විය සොළස සුපිනෙ, අයමෙව භගවා බොධිසත්තභූතො ඉමෙ පඤ්ච මහාසුපිනෙ විය චාති.

තත්ථ යං ධාතුක්ඛොභතො අනුභූතපුබ්බතො ච සුපිනෙ පස්සති, න තං සච්චං හොති. යං දෙවතොපසංහාරතො පස්සති, තං සච්චං වා හොති අලිකං වා. කුද්ධා හි දෙවතා උපායෙන විනාසෙතුකාමා විපරීතම්පි කත්වා දස්සෙන්ති. යං පන පුබ්බනිමිත්තතො පස්සති, තං එකන්තං සච්චමෙව හොති. එතෙසං චතුන්නං මූලකාරණානං සංසග්ගභෙදතොපි සුපිනභෙදො හොතියෙව.

තං පනෙතං චතුබ්බිධම්පි සුපිනං සෙඛපුථුජ්ජනාව පස්සන්ති අප්පහීනවිපල්ලාසත්තා, අසෙඛා න පස්සන්ති පහීනවිපල්ලාසත්තා. කිං පනෙතං පස්සන්තො සුත්තො පස්සති පටිබුද්ධො, උදාහු නෙව සුත්තො න පටිබුද්ධොති? කිඤ්චෙත්ථ යදි තාව සුත්තො පස්සති, අභිධම්මවිරොධො ආපජ්ජති. භවඞ්ගචිත්තෙන හි සුපති, තං රූපනිමිත්තාදිආරම්මණං රාගාදිසම්පයුත්තං වා න හොති. සුපිනං පස්සන්තස්ස ච ඊදිසානි චිත්තානි උප්පජ්ජන්ති. අථ පටිබුද්ධො පස්සති, විනයවිරොධො ආපජ්ජති. යඤ්හි පටිබුද්ධො පස්සති, තං සබ්බොහාරිකචිත්තෙන පස්සති. සබ්බොහාරිකචිත්තෙන ච කතෙ වීතික්කමෙ අනාපත්ති නාම නත්ථි. සුපිනං පස්සන්තෙන පන කතෙපි වීතික්කමෙ එකන්තං අනාපත්ති එව. අථ නෙව සුත්තො න පටිබුද්ධො පස්සති, න නාම පස්සති. එවඤ්ච සති සුපිනස්ස අභාවො ච ආපජ්ජති? න අභාවො. කස්මා? යස්මා කපිමිද්ධපරෙතො පස්සති. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘කපිමිද්ධපරෙතො ඛො, මහාරාජ, සුපිනං පස්සතී’’ති.

කපිමිද්ධපරෙතොති මක්කටනිද්දාය යුත්තො. යථා හි මක්කටස්ස නිද්දා ලහුපරිවත්තා හොති, එවං යා නිද්දා පුනප්පුනං කුසලාදිචිත්තවොකිණ්ණත්තා ලහුපරිවත්තා, යස්සා පවත්තියං පුනප්පුනං භවඞ්ගතො උත්තරණං හොති, තාය යුත්තො සුපිනං පස්සති. තෙනායං සුපිනො කුසලොපි හොති අකුසලොපි අබ්යාකතොපි. තත්ථ සුපිනන්තෙ චෙතියවන්දනධම්මස්සවනධම්මදෙසනාදීනි කරොන්තස්ස කුසලො, පාණාතිපාතාදීනි කරොන්තස්ස අකුසලො, ද්වීහි අන්තෙහි මුත්තො ආවජ්ජනතදාරම්මණක්ඛණෙ අබ්යාකතොති වෙදිතබ්බො. ස්වායං දුබ්බලවත්ථුකත්තා චෙතනාය පටිසන්ධිං ආකඩ්ඪිතුං අසමත්ථො. පවත්තෙ පන අඤ්ඤෙහි කුසලාකුසලෙහි උපත්ථම්භිතො විපාකං දෙති. කිඤ්චාපි විපාකං දෙති, අථ ඛො අවිසයෙ උප්පන්නත්තා අබ්බොහාරිකාව සුපිනන්තචෙතනා. සො පනෙස සුපිනො කාලවසෙනපි දිවා තාව දිට්ඨො න සමෙති, තථා පඨමයාමෙ මජ්ඣිමයාමෙ පච්ඡිමයාමෙ ච. බලවපච්චූසෙ පන අසිතපීතඛායිතෙ සම්මා පරිණාමං ගතෙ කායස්මිං ඔජාය පතිට්ඨිතාය අරුණෙ උග්ගච්ඡමානෙව දිට්ඨො සුපිනො සමෙති. ඉට්ඨනිමිත්තං සුපිනං පස්සන්තො ඉට්ඨං පටිලභති, අනිට්ඨනිමිත්තං පස්සන්තො අනිට්ඨං.

ඉමෙ පන පඤ්ච මහාසුපිනෙ නෙව ලොකියමහාජනො පස්සති, න මහාරාජානො, න චක්කවත්තිරාජානො, න අග්ගසාවකා, න පච්චෙකබුද්ධා, න සම්මාසම්බුද්ධා, එකො සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තොයෙව පස්සති. අම්හාකං පන බොධිසත්තො කදා ඉමෙ සුපිනෙ පස්සීති? ‘‘ස්වෙ බුද්ධො භවිස්සාමී’’ති චාතුද්දසියං පක්ඛස්ස රත්තිවිභායනකාලෙ පස්සි. තෙරසියන්තිපි වදන්තියෙව. සො ඉමෙ සුපිනෙ දිස්වා උට්ඨාය පල්ලඞ්කං ආභුඤ්ජිත්වා නිසින්නො චින්තෙසි – ‘‘සචෙ මයා කපිලවත්ථුනගරෙ ඉමෙ සුපිනා දිට්ඨා අස්සු, පිතු මහාරාජස්ස කථෙය්යං. සචෙ පන මෙ මාතා ජීවෙය්ය, තස්සා කථෙය්යං. ඉමස්මිං ඛො පන ඨානෙ ඉමෙසං පටිග්ගාහකො නාම නත්ථි, අහමෙව පටිගණ්හිස්සාමී’’ති. තතො ‘‘ඉදං ඉමස්ස පුබ්බනිමිත්තං ඉදං ඉමස්සා’’ති සයමෙව සුපිනෙ පටිග්ගණ්හිත්වා උරුවෙලගාමෙ සුජාතාය දින්නං පායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා බොධිමණ්ඩං ආරුය්හ බොධිං පත්වා අනුක්කමෙන ජෙතවනෙ විහරන්තො අත්තනො මකුලබුද්ධකාලෙ දිට්ඨෙ පඤ්ච මහාසුපිනෙ විත්ථාරෙතුං භික්ඛූ ආමන්තෙත්වා ඉමං දෙසනං ආරභි.

තත්ථ මහාපථවීති චක්කවාළගබ්භං පූරෙත්වා ඨිතා මහාපථවී. මහාසයනං අහොසීති සිරිසයනං අහොසි. ඔහිතොති ඨපිතො. සො පන න උදකස්මිංයෙව ඨපිතො අහොසි, අථ ඛො පාචීනසමුද්දස්ස උපරූපරිභාගෙන ගන්ත්වා පාචීනචක්කවාළමත්ථකෙ ඨපිතො අහොසීති වෙදිතබ්බො. පච්ඡිමෙ සමුද්දෙ දක්ඛිණෙ සමුද්දෙති එතෙසුපි එසෙව නයො. තිරියා නාම තිණජාතීති දබ්බතිණං වුච්චති. නාභියා උග්ගන්ත්වා නභං ආහච්ච ඨිතා අහොසීති නඞ්ගලමත්තෙන රත්තදණ්ඩෙන නාභිතො උග්ගන්ත්වා පස්සන්තස්ස පස්සන්තස්සෙව විදත්ථිමත්තං රතනමත්තං බ්යාමමත්තං යට්ඨිමත්තං ගාවුතමත්තං අඩ්ඪයොජනමත්තං යොජනමත්තන්ති එවං උග්ගන්ත්වා උග්ගන්ත්වා අනෙකයොජනසහස්සං නභං ආහච්ච ඨිතා අහොසි. පාදෙහි උස්සක්කිත්වාති අග්ගනඛතො පට්ඨාය පාදෙහි අභිරුහිත්වා. නානාවණ්ණාති එකො නීලවණ්ණො, එකො පීතවණ්ණො, එකො ලොහිතවණ්ණො, එකො පණ්ඩුපලාසවණ්ණොති එවං නානාවණ්ණා. සෙතාති පණ්ඩරා පරිසුද්ධා. මහතො මීළ්හපබ්බතස්සාති තියොජනුබ්බෙධස්ස ගූථපබ්බතස්ස. උපරූපරිචඞ්කමතීති මත්ථකමත්ථකෙ චඞ්කමති . දීඝායුකබුද්ධා පන තියොජනිකෙ මීළ්හපබ්බතෙ අනුපවිසිත්වා නිසින්නා විය හොන්ති.

එවං එත්තකෙන ඨානෙන පුබ්බනිමිත්තානි දස්සෙත්වා ඉදානි සහ පුබ්බනිමිත්තෙහි පටිලාභං දස්සෙතුං යම්පි, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ සබ්බගුණදායකත්තා බුද්ධානං අරහත්තමග්ගො අනුත්තරා සම්මාසම්බොධි නාම. තස්මා යං සො චක්කවාළමහාපථවිං සිරිසයනභූතං අද්දස, තං බුද්ධභාවස්ස පුබ්බනිමිත්තං. යං හිමවන්තපබ්බතරාජානං බිම්බොහනං අද්දස, තං සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණබිම්බොහනස්ස පුබ්බනිමිත්තං. යං චත්තාරො හත්ථපාදෙ චක්කවාළමත්ථකෙ ඨිතෙ අද්දස, තං ධම්මචක්කස්ස අප්පටිවත්තියභාවෙ පුබ්බනිමිත්තං. යං අත්තානං උත්තානකං නිපන්නං අද්දස, තං තීසු භවෙසු අවකුජ්ජානං සත්තානං උත්තානමුඛභාවස්ස පුබ්බනිමිත්තං. යං අක්ඛීනි උම්මීලෙත්වා පස්සන්තො විය අහොසි, තං දිබ්බචක්ඛුපටිලාභස්ස පුබ්බනිමිත්තං. යං යාව භවග්ගා එකාලොකං අහොසි, තං අනාවරණඤාණස්ස පුබ්බනිමිත්තං. සෙසං පාළිවසෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

7. වස්සසුත්තවණ්ණනා

197. සත්තමෙ නෙමිත්තාති නිමිත්තපාඨකා. තෙජොධාතු පකුප්පතීති මහාඅග්ගික්ඛන්ධො උප්පජ්ජති. පාණිනා උදකං සම්පටිච්ඡිත්වාති උප්පන්නං උතුසමුට්ඨානං උදකං තියොජනසතෙන හත්ථෙන පටිග්ගහෙත්වා. පමත්තා හොන්තීති අත්තනො කීළාය පමත්තා හොන්ති විප්පවුට්ඨසතිනො. තෙසඤ්හි සකාය රතියා ‘‘රමාමා’’ති චිත්තෙ උප්පන්නෙ අකාලෙපි දෙවො වස්සති, තදභාවෙ න වස්සති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං – ‘‘න කාලවස්ස’’න්ති. අට්ඨමනවමානි උත්තානත්ථානෙව.

10. නිස්සාරණීයසුත්තවණ්ණනා

200. දසමෙ නිස්සාරණීයාති නිස්සටා විසඤ්ඤුත්තා. ධාතුයොති අත්තසුඤ්ඤසභාවා. කාමං මනසිකරොතොති කාමං මනසිකරොන්තස්ස, අසුභජ්ඣානතො වුට්ඨාය අගදං ගහෙත්වා විසං වීමංසන්තො විය වීමංසනත්ථං කාමාභිමුඛං චිත්තං පෙසෙන්තස්සාති අත්ථො. න පක්ඛන්දතීති නප්පවිසති. නප්පසීදතීති පසාදං නාපජ්ජති. න සන්තිට්ඨතීති නප්පතිට්ඨහති. න විමුච්චතීති න අධිමුච්චති. යථා පන කුක්කුටපත්තං වා න්හාරුදද්දුලං වා අග්ගිම්හි පක්ඛිත්තං පටිලීයති පතිකුටති පතිවට්ටති න සංපසාරීයති, එවං පටිලීයති න සංපසාරීයති. නෙක්ඛම්මං ඛො පනාති ඉධ නෙක්ඛම්මං නාම අසුභෙසු පඨමජ්ඣානං, තදස්ස මනසිකරොතො චිත්තං පක්ඛන්දති. තස්ස තං චිත්තන්ති තස්ස තං අසුභජ්ඣානචිත්තං. සුගතන්ති ගොචරෙ ගතත්තා සුට්ඨු ගතං. සුභාවිතන්ති අහානභාගියත්තා සුට්ඨු භාවිතං. සුවුට්ඨිතන්ති කාමතො වුට්ඨිතං. සුවිමුත්තන්ති කාමෙහි සුට්ඨු විමුත්තං. කාමපච්චයා ආසවා නාම කාමහෙතුකා චත්තාරො ආසවා. විඝාතාති දුක්ඛා. පරිළාහාති කාමරාගපරිළාහා. න සො තං වෙදනං වෙදියතීති සො තං කාමවෙදනං විඝාතපරිළාහවෙදනඤ්ච න වෙදියති. ඉදමක්ඛාතං කාමානං නිස්සරණන්ති ඉදං අසුභජ්ඣානං කාමෙහි නිස්සටත්තා කාමානං නිස්සරණන්ති අක්ඛාතං. යො පන තං ඣානං පාදකං කත්වා සඞ්ඛාරෙ සම්මසන්තො තතියමග්ගං පත්වා අනාගාමිඵලෙන නිබ්බානං දිස්වා ‘‘පුන කාමා නාම නත්ථී’’ති ජානාති. තස්ස චිත්තං අච්චන්තනිස්සරණමෙව. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො.

අයං පන විසෙසො – දුතියවාරෙ මෙත්තාඣානානි බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං නාම. තතියවාරෙ කරුණාඣානානි විහිංසාය නිස්සරණං නාම. චතුත්ථවාරෙ අරූපජ්ඣානානි රූපානං නිස්සරණං නාම. අච්චන්තනිස්සරණඤ්චෙත්ථ අරහත්තඵලං යොජෙතබ්බං. පඤ්චමවාරෙ සක්කායං මනසිකරොතොති සුද්ධසඞ්ඛාරෙ පරිග්ගණ්හිත්වා අරහත්තං පත්තස්ස සුක්ඛවිපස්සකස්ස ඵලසමාපත්තිතො වුට්ඨාය වීමංසනත්ථං පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාභිමුඛං චිත්තං පෙසෙන්තස්ස. ඉදමක්ඛාතං සක්කායස්ස නිස්සරණන්ති ඉදං අරහත්තමග්ගෙන ච ඵලෙන ච නිබ්බානං දිස්වා ඨිතස්ස භික්ඛුනො ‘‘පුන සක්කායො නත්ථී’’ති උප්පන්නං අරහත්තඵලසමාපත්තිචිත්තං සක්කායස්ස නිස්සරණන්ති අක්ඛාතං. ඉදානි එවං සක්කායනිස්සරණං නිරොධං පත්වා ඨිතස්ස ඛීණාසවස්ස වණ්ණං කථෙන්තො තස්ස කාමනන්දීපි නානුසෙතීතිආදිමාහ. තත්ථ නානුසෙතීති න නිබ්බත්තති. අනනුසයාති අනිබ්බත්තියා. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

බ්රාහ්මණවග්ගො පඤ්චමො.

චතුත්ථපණ්ණාසකං නිට්ඨිතං.

5. පඤ්චමපණ්ණාසකං