📜

3. අනුත්තරියවග්ගො

1-2. සාමකසුත්තාදිවණ්ණනා

21-22. තතියස්ස පඨමෙ සාමගාමකෙති සාමකානං උස්සන්නත්තා එවංලද්ධනාමෙ ගාමකෙ. පොක්ඛරණියායන්ති පොක්ඛරණියානාමකෙ විහාරෙ. අභික්කන්තාය රත්තියාති රත්තියා පඨමයාමං අතික්කම්ම මජ්ඣිමයාමෙ සම්පත්තෙ. අභික්කන්තවණ්ණාති අභික්කන්තඅතිමනාපවණ්ණා. කෙවලකප්පන්ති සකලකප්පං. පොක්ඛරණියං ඔභාසෙත්වාති පොක්ඛරණියානාමකං මහාවිහාරං අත්තනො ඔභාසෙන ඵරිත්වා. සමනුඤ්ඤොති සමානඅනුඤ්ඤො සමානචිත්තො. දොවචස්සතාති දුබ්බචභාවො. පාපමිත්තතාති ලාමකමිත්තතා . ඉමස්මිං සුත්තෙ පරිහානියධම්මාව කථිතා. දුතියෙ අපරිහානියධම්මා ලොකුත්තරමිස්සකා කථිතා.

3. භයසුත්තවණ්ණනා

23. තතියෙ කාමරාගරත්තායන්ති කාමරාගරත්තො අයං. ඡන්දරාගවිනිබද්ධොති ඡන්දරාගෙන විනිබද්ධො. භයාති චිත්තුත්රාසභයා. පඞ්කාති කිලෙසපඞ්කතො. සඞ්ගො පඞ්කො ච උභයන්ති සඞ්ගො ච පඞ්කො ච ඉදම්පි උභයං. එතෙ කාමා පවුච්චන්ති, යත්ථ සත්තො පුථුජ්ජනොති යස්මිං සඞ්ගෙ ච පඞ්කෙ ච පුථුජ්ජනො සත්තො ලග්ගො ලග්ගිතො පලිබුද්ධො. උපාදානෙති චතුබ්බිධෙ උපාදානෙ. ජාතිමරණසම්භවෙති ජාතියා ච මරණස්ස ච සම්භවෙ පච්චයභූතෙ. අනුපාදාවිමුච්චන්තීති අනුපාදියිත්වා විමුච්චන්ති. ජාතිමරණසඞ්ඛයෙති ජාතිමරණානං සඞ්ඛයසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානෙ, නිබ්බානාරම්මණාය විමුත්තියා විමුච්චන්තීති අත්ථො. ඉමස්මිං ඨානෙ විවට්ටෙත්වා අරහත්තමෙව පත්තො එස භික්ඛු. ඉදානි තං ඛීණාසවං ථොමෙන්තො තෙ ඛෙමප්පත්තාතිආදිමාහ. තත්ථ ඛෙමප්පත්තාති ඛෙමභාවං පත්තා. සුඛිනොති ලොකුත්තරසුඛෙන සුඛිතා. දිට්ඨධම්මාභිනිබ්බුතාති අබ්භන්තරෙ කිලෙසාභාවෙන දිට්ඨධම්මෙයෙව අභිනිබ්බුතා. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටමෙව කථෙත්වා ගාථාසු වට්ටවිවටං කථිතං.

4. හිමවන්තසුත්තවණ්ණනා

24. චතුත්ථෙ පදාලෙය්යාති භින්දෙය්ය. ඡවායාති ලාමිකාය. සමාධිස්ස සමාපත්තිකුසලො හොතීති ආහාරසප්පායඋතුසප්පායානි පරිග්ගහෙත්වා සමාධිං සමාපජ්ජිතුං කුසලො හොති ඡෙකො සමත්ථො පටිබලො. සමාධිස්ස ඨිතිකුසලොති සමාධිස්ස ඨිතියං කුසලො, සමාධිං ඨපෙතුං සක්කොතීති අත්ථො. සමාධිස්ස වුට්ඨානකුසලොති සමාධිස්ස වුට්ඨානෙ කුසලො, යථාපරිච්ඡෙදෙන වුට්ඨාතුං සක්කොතීති අත්ථො. සමාධිස්ස කල්ලිතකුසලොති සමාධිස්ස කල්ලතාය කුසලො, සමාධිචිත්තං හාසෙතුං කල්ලං කාතුං සක්කොතීති අත්ථො. සමාධිස්ස ගොචරකුසලොති සමාධිස්ස අසප්පායෙ අනුපකාරකෙ ධම්මෙ වජ්ජෙත්වා සප්පායෙ උපකාරකෙ සෙවන්තොපි, ‘‘අයං සමාධිනිමිත්තාරම්මණො අයං ලක්ඛණාරම්මණො’’ති ජානන්තොපි සමාධිස්ස ගොචරකුසලො නාම හොති. සමාධිස්ස අභිනීහාරකුසලොති උපරිඋපරිසමාපත්තිසමාපජ්ජනත්ථාය පඨමජ්ඣානාදිසමාධිං අභිනීහරිතුං සක්කොන්තො සමාධිස්ස අභිනීහාරකුසලො නාම හොති. සො පඨමජ්ඣානා වුට්ඨාය දුතියං සමාපජ්ජති, දුතියජ්ඣානා…පෙ… තතියජ්ඣානා වුට්ඨාය චතුත්ථං සමාපජ්ජතීති.

5. අනුස්සතිට්ඨානසුත්තවණ්ණනා

25. පඤ්චමෙ අනුස්සතිට්ඨානානීති අනුස්සතිකාරණානි. ඉතිපි සො භගවාතිආදීනි විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.123 ආදයො) විත්ථාරිතානෙව. ඉදම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ආරම්මණං කරිත්වාති ඉදං බුද්ධානුස්සතිකම්මට්ඨානං ආරම්මණං කරිත්වා. විසුජ්ඣන්තීති පරමවිසුද්ධිං නිබ්බානං පාපුණන්ති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙව. ඉමස්මිං පන සුත්තෙ ඡ අනුස්සතිට්ඨානානි මිස්සකානි කථිතානීති වෙදිතබ්බානි.

6. මහාකච්චානසුත්තවණ්ණනා

26. ඡට්ඨෙ සම්බාධෙති පඤ්චකාමගුණසම්බාධෙ. ඔකාසාධිගමොති එත්ථ ඔකාසා වුච්චන්ති ඡ අනුස්සතිට්ඨානානි, තෙසං අධිගමො. විසුද්ධියාති විසුජ්ඣනත්ථාය. සොකපරිදෙවානං සමතික්කමායාති සොකානඤ්ච පරිදෙවානඤ්ච සමතික්කමත්ථාය. අත්ථඞ්ගමායාති අත්ථං ගමනත්ථාය . ඤායස්ස අධිගමායාති සහවිපස්සනකස්ස මග්ගස්ස අධිගමනත්ථාය. නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියායාති අපච්චයපරිනිබ්බානස්ස පච්චක්ඛකිරියත්ථාය.

සබ්බසොති සබ්බාකාරෙන. ආකාසසමෙනාති අලග්ගනට්ඨෙන චෙව අපලිබුද්ධට්ඨෙන ච ආකාසසදිසෙන. විපුලෙනාති න පරිත්තකෙන. මහග්ගතෙනාති මහන්තභාවං ගතෙන, මහන්තෙහි වා අරියසාවකෙහි ගතෙන, පටිපන්නෙනාති අත්ථො. අප්පමාණෙනාති ඵරණඅප්පමාණතාය අප්පමාණෙන. අවෙරෙනාති අකුසලවෙරපුග්ගලවෙරරහිතෙන. අබ්යාපජ්ඣෙනාති කොධදුක්ඛවජ්ජිතෙන. සබ්බමෙතං බුද්ධානුස්සතිචිත්තමෙව සන්ධාය වුත්තං. පරතොපි එසෙව නයො. විසුද්ධිධම්මාති විසුජ්ඣනසභාවා. ඉමස්මිම්පි සුත්තෙ ඡ අනුස්සතිට්ඨානානි මිස්සකානෙව කථිතානීති.

7. පඨමසමයසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ මනොභාවනීයස්සාති එත්ථ මනං භාවෙති වඩ්ඪෙතීති මනොභාවනීයො. දස්සනායාති දස්සනත්ථං. නිස්සරණන්ති නිග්ගමනං වූපසමනං. ධම්මං දෙසෙතීති කාමරාගප්පජහනත්ථාය අසුභකම්මට්ඨානං කථෙති. දුතියවාරාදීසු බ්යාපාදප්පහානාය මෙත්තාකම්මට්ඨානං, ථිනමිද්ධප්පහානාය ථිනමිද්ධවිනොදනකම්මට්ඨානං, ආලොකසඤ්ඤං වා වීරියාරම්භවත්ථුආදීනං වා අඤ්ඤතරං, උද්ධච්චකුක්කුච්චප්පහානාය සමථකම්මට්ඨානං, විචිකිච්ඡාපහානාය තිණ්ණං රතනානං ගුණකථං කථෙන්තො ධම්මං දෙසෙතීති වෙදිතබ්බො. ආගම්මාති ආරබ්භ. මනසිකරොතොති ආරම්මණවසෙන චිත්තෙ කරොන්තස්ස. අනන්තරා ආසවානං ඛයො හොතීති අනන්තරායෙන ආසවානං ඛයො හොති.

8. දුතියසමයසුත්තවණ්ණනා

28. අට්ඨමෙ මණ්ඩලමාළෙති භොජනසාලාය. චාරිත්තකිලමථොති පිණ්ඩපාතචරියාය උප්පන්නකිලමථො. භත්තකිලමථොති භත්තදරථො. විහාරපච්ඡායායන්ති විහාරපච්චන්තෙ ඡායාය. යදෙවස්සදිවා සමාධිනිමිත්තං මනසිකතං හොතීති යං එව තස්ස තතො පුරිමදිවසභාගෙ සමථනිමිත්තං චිත්තෙ කතං හොති. තදෙවස්ස තස්මිං සමයෙ සමුදාචරතීති තංයෙව එතස්ස තස්මිං සමයෙ දිවාවිහාරෙ නිසින්නස්ස මනොද්වාරෙ සඤ්චරති. ඔජට්ඨායීති ඔජාය ඨිතො පතිට්ඨිතො. ඵාසුකස්සහොතීති ඵාසුකං අස්ස හොති. සම්මුඛාති කථෙන්තස්ස සම්මුඛට්ඨානෙ. සුතන්ති සොතෙන සුතං. පටිග්ගහිතන්ති චිත්තෙන පටිග්ගහිතං.

9. උදායීසුත්තවණ්ණනා

29. නවමෙ උදායින්ති ලාළුදායිත්ථෙරං. සුණොමහං, ආවුසොති, ආවුසො, නාහං බධිරො, සුණාමි භගවතො වචනං, පඤ්හං පන උපපරික්ඛාමීති. අධිචිත්තන්ති සමාධිවිපස්සනාචිත්තං. ඉදං, භන්තෙ, අනුස්සතිට්ඨානන්ති ඉදං ඣානත්තයසඞ්ඛාතං අනුස්සතිකාරණං. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාය සංවත්තතීති ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ සුඛවිහාරත්ථාය පවත්තති. ආලොකසඤ්ඤන්ති ආලොකනිමිත්තෙ උප්පන්නසඤ්ඤං. දිවා සඤ්ඤං අධිට්ඨාතීති දිවාති සඤ්ඤං ඨපෙති . යථා දිවා තථා රත්තින්ති යථානෙන දිවා ආලොකසඤ්ඤා මනසිකතා, රත්තිම්පි තථෙව තං මනසි කරොති. යථා රත්තිං තථා දිවාති යථා වානෙන රත්තිං ආලොකසඤ්ඤා මනසිකතා, දිවාපි තං තථෙව මනසි කරොති. විවටෙනාති පාකටෙන. අපරියොනද්ධෙනාති නීවරණෙහි අනොනද්ධෙන. සප්පභාසං චිත්තං භාවෙතීති දිබ්බචක්ඛුඤාණත්ථාය සහොභාසකං චිත්තං බ්රූහෙති වඩ්ඪෙති. යං පන ‘‘ආලොකසඤ්ඤං මනසි කරොතී’’ති වුත්තං, තං ථිනමිද්ධවිනොදනාලොකසඤ්ඤං සන්ධාය වුත්තං, න දිබ්බචක්ඛුඤාණාලොකන්ති වෙදිතබ්බං. ඤාණදස්සනප්පටිලාභායාති දිබ්බචක්ඛුසඞ්ඛාතස්ස ඤාණදස්සනස්ස පටිලාභාය.

ඉමමෙව කායන්තිආදීසු යං වත්තබ්බං සියා, තං සබ්බං සබ්බාකාරෙන විත්ථාරතො විසුද්ධිමග්ගෙ කායගතාසතිකම්මට්ඨානෙ වුත්තං. කාමරාගප්පහානායාති පඤ්චකාමගුණිකස්ස රාගස්ස පහානත්ථාය. සෙය්යථාපි පස්සෙය්යාති යථා පස්සෙය්ය. සරීරන්ති මතසරීරං. සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතන්ති සුසානෙ අපවිද්ධං. එකාහං මතස්ස අස්සාති එකාහමතං. ද්වීහං මතස්ස අස්සාති ද්වීහමතං. තීහං මතස්ස අස්සාති තීහමතං. භස්තා විය වායුනා උද්ධං ජීවිතපරියාදානා යථානුක්කමං සමුග්ගතෙන සූනභාවෙන ධුමාතත්තා උද්ධුමාතං, උද්ධුමාතමෙව උද්ධුමාතකං. පටිකූලත්තා වා කුච්ඡිතං උද්ධුමාතන්ති උද්ධුමාතකං. විනීලං වුච්චති විපරිභින්නවණ්ණං, විනීලමෙව විනීලකං. පටිකූලත්තා වා කුච්ඡිතං විනීලන්ති විනීලකං. මංසුස්සදට්ඨානෙසු රත්තවණ්ණස්ස පුබ්බසන්නිචයට්ඨානෙසු සෙතවණ්ණස්ස යෙභුය්යෙන ච නීලවණ්ණස්ස නීලට්ඨානෙ නීලසාටකපාරුතස්සෙව ඡවසරීරස්සෙතං අධිවචනං. පරිභින්නට්ඨානෙහි නවහි වා වණමුඛෙහි විස්සන්දමානං පුබ්බං විපුබ්බං, විපුබ්බමෙව විපුබ්බකං. පටිකූලත්තා වා කුච්ඡිතං විපුබ්බන්ති විපුබ්බකං. විපුබ්බකං ජාතං තථාභාවං ගතන්ති විපුබ්බකජාතං.

සොඉමමෙව කායන්ති සො භික්ඛු ඉමං අත්තනො කායං තෙන කායෙන සද්ධිං ඤාණෙන උපසංහරති උපනෙති. කථං? අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතොති. ඉදං වුත්තං හොති – ආයු උස්මා විඤ්ඤාණන්ති ඉමෙසං තිණ්ණං ධම්මානං අත්ථිතාය අයං කායො ඨානගමනාදිඛමො හොති, ඉමෙසං පන විගමා අයම්පි එවංධම්මො එවංපූතිකසභාවොයෙවාති. එවංභාවීති එවමෙවං උද්ධුමාතාදිභෙදො භවිස්සති. එවං අනතීතොති එවං උද්ධුමාතාදිභාවං අනතික්කන්තො.

ඛජ්ජමානන්ති උදරාදීසු නිසීදිත්වා උදරමංසඔට්ඨමංසඅක්ඛිකමංසාදීනි ලුඤ්චිත්වා ලුඤ්චිත්වා ඛාදියමානං. සමංසලොහිතන්ති සෙසාවසෙසමංසලොහිතයුත්තං. නිම්මංසලොහිතමක්ඛිතන්ති මංසෙ ඛීණෙපි ලොහිතං න සුස්සති, තං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘නිම්මංසලොහිතමක්ඛිත’’න්ති. අඤ්ඤෙනාති අඤ්ඤෙන දිසාභාගෙන. හත්ථට්ඨිකන්ති චතුසට්ඨිභෙදම්පි හත්ථට්ඨිකං පාටියෙක්කං පාටියෙක්කං විප්පකිණ්ණං. පාදට්ඨිකාදීසුපි එසෙව නයො. තෙරොවස්සිකානීති අතික්කන්තසංවච්ඡරානි. පූතීනීති අබ්භොකාසෙ ඨිතානි වාතාතපවුට්ඨිසම්ඵස්සෙන තෙරොවස්සිකානෙව පූතීනි හොන්ති, අන්තොභූමිගතානි පන චිරතරං තිට්ඨන්ති. චුණ්ණකජාතානීති චුණ්ණවිචුණ්ණං හුත්වා විප්පකිණ්ණානි. සබ්බත්ථ සො ඉමමෙවාති වුත්තනයෙන ඛජ්ජමානාදීනං වසෙන යොජනා කාතබ්බා. අස්මිමානසමුග්ඝාතායාති අස්මීති පවත්තස්ස නවවිධස්ස මානස්ස සමුග්ඝාතත්ථාය. අනෙකධාතුපටිවෙධායාති අනෙකධාතූනං පටිවිජ්ඣනත්ථාය. සතොව අභික්කමතීති ගච්ඡන්තො සතිපඤ්ඤාහි සමන්නාගතොව ගච්ඡති. සතොව පටික්කමතීති පටිනිවත්තන්තොපි සතිපඤ්ඤාහි සමන්නාගතොව නිවත්තති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. සතිසම්පජඤ්ඤායාති සතියා ච ඤාණස්ස ච අත්ථාය. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ සතිඤාණානි මිස්සකානි කථිතානීති.

10. අනුත්තරියසුත්තවණ්ණනා

30. දසමෙ උච්චාවචන්ති යං කිඤ්චි මහන්තඛුද්දකං, උච්චනීචං වා. හීනන්ති නිහීනං. ගම්මන්ති ගාමවාසිකානං දස්සනං. පොථුජ්ජනිකන්ති පුථුජ්ජනානං සන්තකං. අනරියන්ති න අරියං න උත්තමං න පරිසුද්ධං. අනත්ථසංහිතන්ති න අත්ථසන්නිස්සිතං. න නිබ්බිදායාති න වට්ටෙ නිබ්බින්දනත්ථාය. න විරාගායාති න රාගාදීනං විරජ්ජනත්ථාය. න නිරොධායාති න රාගාදීනං අප්පවත්තිනිරොධාය. න උපසමායාති න රාගාදීනං වූපසමනත්ථාය. න අභිඤ්ඤායාති න අභිජානනත්ථාය. න සම්බොධායාති න සම්බොධිසඞ්ඛාතස්ස චතුමග්ගඤාණස්ස පටිවිජ්ඣනත්ථාය. න නිබ්බානායාති න නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය.

නිවිට්ඨසද්ධොති පතිට්ඨිතසද්ධො. නිවිට්ඨපෙමොති පතිට්ඨිතපෙමො. එකන්තගතොති එකන්තං ගතො, අචලප්පත්තොති අත්ථො. අභිප්පසන්නොති අතිවිය පසන්නො. එතදානුත්තරියන්ති එතං අනුත්තරං. හත්ථිස්මිම්පි සික්ඛතීති හත්ථිනිමිත්තං සික්ඛිතබ්බං හත්ථිසිප්පං සික්ඛති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. උච්චාවචන්ති මහන්තඛුද්දකං සිප්පං සික්ඛති.

උපට්ඨිතා පාරිචරියෙති පාරිචරියාය පච්චුපට්ඨිතා. භාවයන්ති අනුස්සතින්ති අනුත්තරං අනුස්සතිං භාවෙන්ති. විවෙකප්පටිසංයුත්තන්ති නිබ්බානනිස්සිතං කත්වා. ඛෙමන්ති නිරුපද්දවං. අමතගාමිනන්ති නිබ්බානගාමිනං, අරියමග්ගං භාවෙන්තීති අත්ථො. අප්පමාදෙ පමොදිතාති සතියා අවිප්පවාසසඞ්ඛාතෙ අප්පමාදෙ ආමොදිතා පමොදිතා. නිපකාති නෙපක්කෙන සමන්නාගතා. සීලසංවුතාති සීලෙන සංවුතා පිහිතා. තෙ වෙ කාලෙන පච්චෙන්තීති තෙ වෙ යුත්තප්පයුත්තකාලෙ ජානන්ති. යත්ථ දුක්ඛං නිරුජ්ඣතීති යස්මිං ඨානෙ සකලං වට්ටදුක්ඛං නිරුජ්ඣති, තං අමතං මහානිබ්බානං තෙ භික්ඛූ ජානන්තීති. ඉමස්මිං සුත්තෙ ඡ අනුත්තරියානි මිස්සකානි කථිතානීති.

අනුත්තරියවග්ගො තතියො.