📜

4. සුමනවග්ගො

1. සුමනසුත්තවණ්ණනා

31. චතුත්ථස්ස පඨමෙ සුමනා රාජකුමාරීති මහාසක්කාරං කත්වා පත්ථනං පත්ථෙත්වා එවං ලද්ධනාමා රාජකඤ්ඤා. විපස්සිසම්මාසම්බුද්ධකාලස්මිං හි නාගරෙසු ‘‘යුද්ධම්පි කත්වා සත්ථාරං අම්හාකං ගණ්හිස්සාමා’’ති සෙනාපතිං නිස්සාය බුද්ධප්පමුඛං සඞ්ඝං ලභිත්වා පටිපාටියා පුඤ්ඤානි කාතුං ආරද්ධෙසු සබ්බපඨමදිවසො සෙනාපතිස්ස වාරො අහොසි. තස්මිං දිවසෙ සෙනාපති මහාදානං සජ්ජෙත්වා ‘‘අජ්ජ යථා අඤ්ඤො කොචි එකභික්ඛම්පි න දෙති, එවං රක්ඛථා’’ති සමන්තා පුරිසෙ ඨපෙසි. තංදිවසං සෙට්ඨිභරියා රොදමානා පඤ්චහි කුමාරිකාසතෙහි සද්ධිං කීළිත්වා ආගතං ධීතරං ආහ – ‘‘සචෙ, අම්ම, තව පිතා ජීවෙය්ය, අජ්ජාහං පඨමං දසබලං භොජෙය්ය’’න්ති. සා තං ආහ – ‘‘අම්ම, මා චින්තයි, අහං තථා කරිස්සාමි, යථා බුද්ධප්පමුඛො සඞ්ඝො අම්හාකං පඨමං භික්ඛං භුඤ්ජිස්සතී’’ති. තතො සතසහස්සග්ඝනිකාය සුවණ්ණපාතියා නිරුදකපායාසං පූරෙත්වා සප්පිමධුසක්ඛරාදීහි අභිසඞ්ඛරිත්වා අඤ්ඤිස්සා පාතියා පටිකුජ්ජිත්වා තං සුමනමාලාගුළෙහි පරික්ඛිපිත්වා මාලාගුළසදිසං කත්වා භගවතො ගාමං පවිසනවෙලාය සයමෙව උක්ඛිපිත්වා ධාතිගණපරිවුතා ඝරා නික්ඛමි.

අන්තරාමග්ගෙ සෙනාපතිනො උපට්ඨාකා, ‘‘අම්ම, මා ඉතො ආගමා’’ති වදන්ති. මහාපුඤ්ඤා නාම මනාපකථා හොන්ති, න ච තෙසං පුනප්පුනං භණන්තානං කථා පටික්ඛිපිතුං සක්කා හොති. සා ‘‘චූළපිත, මහාපිත, මාතුල, කිස්ස තුම්හෙ ගන්තුං න දෙථා’’ති ආහ. සෙනාපතිනා ‘‘අඤ්ඤස්ස කස්සචි ඛාදනීයං භොජනීයං මා දෙථා’’ති ඨපිතම්හ, අම්මාති. කිං පන මම හත්ථෙ ඛාදනීයං භොජනීයං පස්සථාති? මාලාගුළං පස්සාමාති. කිං තුම්හාකං සෙනාපති මාලාපූජම්පි කාතුං න දෙතීති? දෙති, අම්මාති. තෙන හි අපෙථාති භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘මාලාගුළං ගණ්හථ භගවා’’ති ආහ. භගවා එකං සෙනාපතිස්ස උපට්ඨාකං ඔලොකෙත්වා මාලාගුළං ගණ්හාපෙසි. සා භගවන්තං වන්දිත්වා ‘‘භවාභවාභිනිබ්බත්තියං මෙ සති පරිතස්සනජීවිතං නාම මා හොතු, අයං සුමනමාලා විය නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ පියාව හොමි, නාමෙන ච සුමනායෙවා’’ති පත්ථනං කත්වා සත්ථාරා ‘‘සුඛිනී හොහී’’ති වුත්තා වන්දිත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

භගවාපි සෙනාපතිස්ස ගෙහං ගන්ත්වා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදි. සෙනාපති යාගුං ගහෙත්වා උපගඤ්ඡි, සත්ථා හත්ථෙන පත්තං පිදහි. නිසින්නො, භන්තෙ, භික්ඛුසඞ්ඝොති . අත්ථි නො එකො අන්තරාමග්ගෙ පිණ්ඩපාතො ලද්ධොති? මාලං අපනෙත්වා පිණ්ඩපාතං අද්දස. චූළුපට්ඨාකො ආහ – ‘‘සාමි මාලාති මං වත්වා මාතුගාමො වඤ්චෙසී’’ති. පායාසො භගවන්තං ආදිං කත්වා සබ්බභික්ඛූනං පහොසි. සෙනාපති අත්තනො දෙය්යධම්මං අදාසි. සත්ථා භත්තකිච්චං කත්වා මඞ්ගලං වත්වා පක්කාමි. සෙනාපති ‘‘කා නාම සා පිණ්ඩපාතමදාසී’’ති පුච්ඡි. සෙට්ඨිධීතා සාමීති. සප්පඤ්ඤා ඉත්ථී, එවරූපාය ඝරෙ වසන්තියා පුරිසස්ස සග්ගසම්පත්ති නාම න දුල්ලභාති කං ආනෙත්වා ජෙට්ඨකට්ඨානෙ ඨපෙසි?

සා පිතුගෙහෙ ච සෙනාපතිගෙහෙ ච ධනං ගහෙත්වා යාවතායුකං තථාගතස්ස දානං දත්වා පුඤ්ඤානි කරිත්වා තතො චුතා කාමාවචරදෙවලොකෙ නිබ්බත්ති. නිබ්බත්තක්ඛණෙයෙව ජාණුප්පමාණෙන ඔධිනා සකලං දෙවලොකං පරිපූරයමානං සුමනවස්සං වස්සි. දෙවතා ‘‘අයං අත්තනාව අත්තනො නාමං ගහෙත්වා ආගතා’’ති ‘‘සුමනා දෙවධීතා’’ත්වෙවස්සා නාමං අකංසු. සා එකනවුතිකප්පෙ දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච සංසරන්තී නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ අවිජහිතසුමනවස්සා ‘‘සුමනා සුමනා’’ත්වෙව නාමා අහොසි. ඉමස්මිං පන කාලෙ කොසලරඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගණ්හි. තාපි පඤ්චසතා කුමාරිකා තංදිවසඤ්ඤෙව තස්මිං තස්මිං කුලෙ පටිසන්ධිං ගහෙත්වා එකදිවසෙයෙව සබ්බා මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමිංසු. තංඛණංයෙව ජාණුප්පමාණෙන ඔධිනා සුමනවස්සං වස්සි. තං දිස්වා රාජා ‘‘පුබ්බෙ කතාභිනීහාරා එසා භවිස්සතී’’ති තුට්ඨමානසො ‘‘ධීතා මෙ අත්තනාව අත්තනො නාමං ගහෙත්වා ආගතා’’ති සුමනාත්වෙවස්සා නාමං කත්වා ‘‘මය්හං ධීතා න එකිකාව නිබ්බත්තිස්සතී’’ති නගරං විචිනාපෙන්තො ‘පඤ්ච දාරිකාසතානි ජාතානී’’ති සුත්වා සබ්බා අත්තනාව පොසාපෙසි. මාසෙ මාසෙ සම්පතෙ ‘‘ආනෙත්වා මම ධීතු දස්සෙථා’’ති ආහ. එවමෙසා මහාසක්කාරං කත්වා පත්ථනං පත්ථෙත්වා එවංලද්ධනාමාති වෙදිතබ්බා.

තස්සා සත්තවස්සිකකාලෙ අනාථපිණ්ඩිකෙන විහාරං නිට්ඨාපෙත්වා තථාගතස්ස දූතෙ පෙසිතෙ සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො සාවත්ථිං අගමාසි. අනාථපිණ්ඩිකො ගන්ත්වා රාජානං එවමාහ – ‘‘මහාරාජ, සත්ථු ඉධාගමනං අම්හාකම්පි මඞ්ගලං තුම්හාකම්පි මඞ්ගලමෙව, සුමනං රාජකුමාරිං පඤ්චහි දාරිකාසතෙහි සද්ධිං පුණ්ණඝටෙ ච ගන්ධමාලාදීනි ච ගාහාපෙත්වා දසබලස්ස පච්චුග්ගමනං පෙසෙථා’’ති. රාජා ‘‘සාධු මහාසෙට්ඨී’’ති තථා අකාසි. සාපි රඤ්ඤා වුත්තනයෙනෙව ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා ගන්ධමාලාදීහි පූජෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. සත්ථා තස්සා ධම්මං දෙසෙසි. සා පඤ්චහි කුමාරිකාසතෙහි සද්ධිං සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාසි. අඤ්ඤානිපි පඤ්ච දාරිකාසතානි පඤ්ච මාතුගාමසතානි පඤ්ච උපාසකසතානි තස්මිංයෙව ඛණෙ සොතාපත්තිඵලං පාපුණිංසු. එවං තස්මිං දිවසෙ අන්තරාමග්ගෙයෙව ද්වෙ සොතාපන්නසහස්සානි ජාතානි.

යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමීති කස්මා උපසඞ්කමීති? පඤ්හං පුච්ඡිතුකාමතාය. කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ කිර සහායකා ද්වෙ භික්ඛූ අහෙසුං. තෙසු එකො සාරණීයධම්මං පූරෙති, එකො භත්තග්ගවත්තං. සාරණීයධම්මපූරකො ඉතරං ආහ – ‘‘ආවුසො, අදින්නස්ස ඵලං නාම නත්ථි, අත්තනා ලද්ධං පරෙසං දත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති. ඉතරො පන ආහ – ‘‘ආවුසො, ත්වං න ජානාසි, දෙය්යධම්මං නාම විනිපාතෙතුං න වට්ටති, අත්තනො යාපනමත්තමෙව ගණ්හන්තෙන භත්තග්ගවත්තං පූරෙතුං වට්ටතී’’ති. තෙසු එකොපි එකං අත්තනො ඔවාදෙ ඔතාරෙතුං නාසක්ඛි. ද්වෙපි අත්තනො පටිපත්තිං පූරෙත්වා තතො චුතා කාමාවචරදෙවලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. තත්ථ සාරණීයධම්මපූරකො ඉතරං පඤ්චහි ධම්මෙහි අධිගණ්හි.

එවං තෙ දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච සංසරන්තා එකං බුද්ධන්තරං ඛෙපෙත්වා ඉමස්මිං කාලෙ සාවත්ථියං නිබ්බත්තිංසු. සාරණීයධම්මපූරකො කොසලරඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගණ්හි , ඉතරො තස්සායෙව උපට්ඨාකඉත්ථියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගණ්හි. තෙ ද්වෙපි ජනා එකදිවසෙනෙව ජායිංසු. තෙ නාමග්ගහණදිවසෙ න්හාපෙත්වා සිරිගබ්භෙ නිපජ්ජාපෙත්වා ද්වින්නම්පි මාතරො බහි සක්කාරං සංවිදහිංසු. තෙසු සාරණීයධම්මපූරකො අක්ඛීනි උම්මීලෙත්වා මහන්තං සෙතච්ඡත්තං සුපඤ්ඤත්තං සිරිසයනං අලඞ්කතපටියත්තඤ්ච නිවෙසනං දිස්වා ‘‘එකස්මිං රාජකුලෙ නිබ්බත්තොස්මී’’ති අඤ්ඤාසි. සො ‘‘කිං නු ඛො කම්මං කත්වා ඉධ නිබ්බත්තොස්මී’’ති ආවජ්ජෙන්තො ‘‘සාරණීයධම්මනිස්සන්දෙනා’’ති ඤත්වා ‘‘සහායො මෙ කුහිං නු ඛො නිබ්බත්තො’’ති ආවජ්ජෙන්තො නීචසයනෙ නිපන්නං දිස්වා ‘‘අයං භත්තග්ගවත්තං පූරෙමීති මම වචනං න ගණ්හි, ඉමස්මිං ඉදානි තං ඨානෙ නිග්ගණ්හිතුං වට්ටතී’’ති ‘‘සම්ම මම වචනං නාකාසී’’ති ආහ. අථ කිං ජාතන්ති. පස්ස මය්හං සම්පත්තිං, සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා සිරිසයනෙ නිපන්නොස්මි, ත්වං නීචමඤ්චෙ ථද්ධඅත්ථරණමත්තෙ නිපන්නොසීති. කිං පන ත්වං එතං නිස්සාය මානං කරොසි, නනු වෙළුසලාකාහි කත්වා පිලොතිකාය පලිවෙඨිතං සබ්බමෙතං පථවීධාතුමත්තමෙවාති?

සුමනා තෙසං කථං සුත්වා ‘‘මම භාතිකානං සන්තිකෙ කොචි නත්ථී’’ති තෙසං සමීපං ගච්ඡන්තී ද්වාරං නිස්සාය ඨිතා ‘‘ධාතූ’’ති වචනං සුත්වා ‘‘ඉදං ධාතූති වචනං බහිද්ධා නත්ථි. මම භාතිකා සමණදෙවපුත්තා භවිස්සන්තී’’ති චින්තෙත්වා – ‘‘සචාහං ‘ඉමෙ එවං කථෙන්තී’ති මාතාපිතූනං කථෙස්සාමි, ‘අමනුස්සා එතෙ’ති නීහරාපෙස්සන්ති. ඉදං කාරණං අඤ්ඤස්ස අකථෙත්වා කඞ්ඛච්ඡෙදකං පුරිසහෙරඤ්ඤිකං මම පිතරං මහාගොතමදසබලංයෙව පුච්ඡිස්සාමී’’ති භුත්තපාතරාසා රාජානං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘දසබලස්ස උපට්ඨානං ගමිස්සාමී’’ති ආහ. රාජා පඤ්ච රථසතානි යොජාපෙසි. ජම්බුදීපතලස්මිඤ්හි තිස්සොව කුමාරියො පිතූනං සන්තිකා පඤ්ච රථසතානි ලභිංසු – බිම්බිසාරරඤ්ඤො ධීතා චුන්දී රාජකඤ්ඤා, ධනඤ්චයස්ස සෙට්ඨිස්ස ධීතා විසාඛා, අයං සුමනා රාජකඤ්ඤාති. සා ගන්ධමාලං ආදාය රථෙ ඨිතා පඤ්චරථසතපරිවාරා ‘‘ඉමං පඤ්හං පුච්ඡිස්සාමී’’ති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි.

ඉධස්සූති ඉධ භවෙය්යුං. එකො දායකොති එකො අත්තනා ලද්ධලාභතො පරස්ස දත්වා පරිභුඤ්ජනකො සාරණීයධම්මපූරකො. එකො අදායකොති එකො අත්තනා ලද්ධං පරස්ස අදත්වා පරිභුඤ්ජනකො භත්තග්ගවත්තපූරකො. දෙවභූතානං පන නෙසන්ති දෙවභූතානං එතෙසං. අධිගණ්හාතීති අධිභවිත්වා ගණ්හාති අජ්ඣොත්ථරති අතිසෙති. ආධිපතෙය්යෙනාති ජෙට්ඨකකාරණෙන. ඉමෙහි පඤ්චහි ඨානෙහීති සෙසදෙවෙ සක්කො දෙවරාජා විය ඉමෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි අධිගණ්හාති. මානුසකෙනාතිආදීසු ආයුනා මහාකස්සපත්ථෙරො විය බාකුලත්ථෙරො විය ආනන්දත්ථෙරො විය ච, වණ්ණෙන මහාගතිම්බඅභයත්ථෙරො විය භණ්ඩාගාරඅමච්චො විය ච, සුඛෙන රට්ඨපාලකුලපුත්තො විය සොණසෙට්ඨිපුත්තො විය යසදාරකො විය ච, යසෙන ධම්මාසොකො විය, තථා ආධිපච්චෙනාති ඉමෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි අතිරෙකො ජෙට්ඨකො හොති.

යාචිතොව බහුලන්ති බාකුලත්ථෙර-සීවලිත්ථෙර-ආනන්දත්ථෙරාදයො විය යාචිතොව බහුලං චීවරාදීනි පරිභුඤ්ජතීති ඉමෙහි කාරණෙහි අතිරෙකො හොති ජෙට්ඨකො. යදිදං විමුත්තියා විමුත්තින්ති යං එකස්ස විමුත්තියා සද්ධිං ඉතරස්ස විමුත්තිං ආරබ්භ නානාකරණං වත්තබ්බං භවෙය්ය, තං න වදාමීති අත්ථො. සත්තවස්සිකදාරකො වා හි විමුත්තිං පටිවිජ්ඣතු වස්සසතිකත්ථෙරො වා භික්ඛු වා භික්ඛුනී වා උපාසකො වා උපාසිකා වා දෙවො වා මාරො වා බ්රහ්මා වා, පටිවිද්ධලොකුත්තරමග්ගෙ නානත්තං නාම නත්ථි. අලමෙවාති යුත්තමෙව. යත්ර හි නාමාති යානි නාම.

ගච්ඡං ආකාසධාතුයාති ආකාසෙන ගච්ඡන්තො. සද්ධොති රතනත්තයගුණානං සද්ධාතා. ථනයන්ති ගජ්ජන්තො. විජ්ජුමාලීති මාලාසදිසාය මෙඝමුඛෙ චරන්තියා විජ්ජුලතාය සමන්නාගතො. සතක්කකූති සතකූටො, ඉතො චිතො ච උට්ඨිතෙන වලාහකකූටසතෙන සමන්නාගතොති අත්ථො. දස්සනසම්පන්නොති සොතාපන්නො. භොගපරිබ්යූළ්හොති උදකොඝෙන විය දානවසෙන දීයමානෙහි භොගෙහි පරිබ්යූළ්හො, දෙවලොකං සම්පාපිතොති අත්ථො. පෙච්චාති පරලොකෙ. සග්ගෙ පමොදතීති යස්මිං සග්ගෙ උප්පජ්ජති, තත්ථෙව මොදතීති.

2. චුන්දීසුත්තවණ්ණනා

32. දුතියෙ පඤ්චහි රථසතෙහීති භුත්තපාතරාසා පිතු සන්තිකං පෙසෙත්වා පඤ්ච රථසතානි යොජාපෙත්වා තෙහි පරිවුතාති අත්ථො. උපසඞ්කමීති භාතරා සද්ධිං පවත්තිතං පඤ්හසාකච්ඡං පුච්ඡිස්සාමීති ගන්ධමාලචුණ්ණාදීනි ආදාය උපසඞ්කමි. යදෙව සො හොතීති යදා එව සො හොති. අථ වා යො එව සො හොති. අරියකන්තානි සීලානීති මග්ගඵලසම්පයුත්තානි සීලානි. තානි හි අරියානං කන්තානි හොන්ති, භවන්තරෙපි න පරිච්චජන්ති. සෙසං චතුක්කනිපාතෙ අග්ගප්පසාදසුත්තෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

3. උග්ගහසුත්තවණ්ණනා

33. තතියෙ භද්දියෙති භද්දියනගරෙ. ජාතියාවනෙති සයංජාතෙ අරොපිතෙ හිමවන්තෙන සද්ධිං එකාබද්ධෙ වනසණ්ඩෙ, තං නගරං උපනිස්සාය තස්මිං වනෙ විහරතීති අත්ථො. අත්තචතුත්ථොති අත්තනා චතුත්ථො. කස්මා පනෙස භගවන්තං අත්තචතුත්ථංයෙව නිමන්තෙසි? ගෙහෙ කිරස්ස මඞ්ගලං මහන්තං, තත්ථ මහන්තෙන සංවිධානෙන බහූ මනුස්සා සන්නිපතිස්සන්ති. තෙ භික්ඛුසඞ්ඝං පරිවිසන්තෙන දුස්සඞ්ගහා භවිස්සන්තීති අත්තචතුත්ථංයෙව නිමන්තෙසි. අපි චස්ස එවම්පි අහොසි – ‘‘දහරකුමාරිකායො මහාභික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ සත්ථරි ඔවදන්තෙ ඔලීනමනා ඔවාදං ගහෙතුං න සක්කුණෙය්යු’’න්ති. ඉමිනාපි කාරණෙන අත්තචතුත්ථමෙව නිමන්තෙසි. ඔවදතු තාසං, භන්තෙති, භන්තෙ භගවා, එතාසං ඔවදතු, එතා ඔවදතූති අත්ථො. උපයොගත්ථස්මිඤ්හි එතං සාමිවචනං. යං තාසන්ති යං ඔවාදානුසාසනං එතාසං. එවඤ්ච පන වත්වා සො සෙට්ඨි ‘‘ඉමා මම සන්තිකෙ ඔවාදං ගණ්හමානා හරායෙය්යු’’න්ති භගවන්තං වන්දිත්වා පක්කාමි.

භත්තූති සාමිකස්ස. අනුකම්පං උපාදායාති අනුද්දයං පටිච්ච. පුබ්බුට්ඨායිනියොති සබ්බපඨමං උට්ඨානසීලා. පච්ඡානිපාතිනියොති සබ්බපච්ඡා නිපජ්ජනසීලා. ඉත්ථියා හි පඨමතරං භුඤ්ජිත්වා සයනං ආරුය්හ නිපජ්ජිතුං න වට්ටති, සබ්බෙ පන ගෙහපරිජනෙ භොජෙත්වා උපකරණභණ්ඩං සංවිධාය ගොරූපාදීනි ආගතානාගතානි ඤත්වා ස්වෙ කත්තබ්බකම්මං විචාරෙත්වා කුඤ්චිකාමුද්දිකං හත්ථෙ කත්වා සචෙ භොජනං අත්ථි, භුඤ්ජිත්වා, නො චෙ අත්ථි, අඤ්ඤං පචාපෙත්වා සබ්බෙ සන්තප්පෙත්වා පච්ඡා නිපජ්ජිතුං වට්ටති. නිපන්නායපි යාව සූරියුග්ගමනා නිද්දායිතුං න වට්ටති, සබ්බපඨමං පන උට්ඨාය දාසකම්මකරෙ පක්කොසාපෙත්වා ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච කම්මං කරොථා’’ති කම්මන්තං විචාරෙත්වා ධෙනුයො දුහාපෙත්වා සබ්බං ගෙහෙ කත්තබ්බකිච්චං අත්තනො පච්චක්ඛංයෙව කාතුං වට්ටති . එතමත්ථං සන්ධාය ‘‘පුබ්බුට්ඨායිනියො පච්ඡානිපාතිනියො’’ති ආහ. ‘‘කිංකාරපටිස්සාවිනියොති කිං කරොම කිං කරොමා’’ති මුඛං ඔලොකෙත්වා විචරණසීලා. මනාපචාරිනියොති මනාපංයෙව කිරියං කරණසීලා. පියවාදිනියොති පියමෙව වචනං වාදනසීලා. පූජෙස්සාමාති චතුපච්චයපූජාය පූජයිස්සාම.

අබ්භාගතෙති අත්තනො සන්තිකං ආගතෙ. ආසනොදකෙන පටිපූජෙස්සාමාති ආසනෙන ච පාදධොවනඋදකෙන ච පූජයිස්සාම. එත්ථ ච මාතාපිතූනං දෙවසිකං සක්කාරො කාතබ්බො. සමණබ්රාහ්මණානං පන අබ්භාගතානං ආසනං දත්වා පාදධොවනඤ්ච දාතබ්බං, සක්කාරො ච කාතබ්බො.

උණ්ණාති එළකලොමං. තත්ථ දක්ඛා භවිස්සාමාති එළකලොමානං විජටනධොවනරජනවෙණිකරණාදීසු කප්පාසස්ස ච වට්ටනපිසනඵොටනකන්තනාදීසු ඡෙකා භවිස්සාම. තත්රුපායායාති තස්මිං උණ්ණාකප්පාසසංවිධානෙ උපායභූතාය ‘‘ඉමස්මිං කාලෙ ඉදං නාම කාතුං වට්ටතී’’ති එවං පවත්තාය වීමංසාය සමන්නාගතා. අලං කාතුං අලං සංවිධාතුන්ති අත්තනා කාතුම්පි පරෙහි කාරාපෙතුම්පි යුත්තා චෙව සමත්ථා ච භවිස්සාමාති අත්ථො.

කතඤ්ච කතතො ජානිස්සාම, අකතඤ්ච අකතතොති සකලදිවසං ඉදං නාම කම්මං කත්වා ආගතානං, උපඩ්ඪදිවසං ඉදං නාම කම්මං කත්වා ආගතානං, නික්කම්මානං ගෙහෙ නිසින්නානං ඉදං නාම දාතුඤ්ච එවඤ්ච කාතුං වට්ටතීති එවං ජානිස්සාම. ගිලානකානඤ්ච බලාබලන්ති සචෙ හි ගිලානකාලෙ තෙසං භෙසජ්ජභොජනාදීනි දත්වා රොගං ඵාසුං න කරොන්ති, ‘‘ඉමෙ අරොගකාලෙ අම්හෙ යං ඉච්ඡන්ති, තං කාරෙන්ති. ගිලානකාලෙ අත්ථි භාවම්පි නො න ජානන්තී’’ති විරත්තරූපා පච්ඡා කිච්චානි න කරොන්ති, දුක්කටානි වා කරොන්ති. තස්මා නෙසං බලාබලං ඤත්වා දාතබ්බඤ්ච කාතබ්බඤ්ච ජානිස්සාමාති එවං තුම්හෙහි සික්ඛිතබ්බන්ති දස්සෙති. ඛාදනීයං භොජනීයඤ්චස්සාති ඛාදනීයඤ්ච භොජනීයඤ්ච අස්ස අන්තොජනස්ස. පච්චංසෙනාති පටිලභිතබ්බෙන අංසෙන, අත්තනො අත්තනො ලද්ධබ්බකොට්ඨාසානුරූපෙනාති අත්ථො. සංවිභජිස්සාමාති දස්සාම. සම්පාදෙස්සාමාති සම්පාදයිස්සාම.

අධුත්තීති පුරිසධුත්තසුරාධුත්තතාවසෙන අධුත්තියො. අථෙනීති අථෙනියො අචොරියො. අසොණ්ඩීති සුරාසොණ්ඩතාදිවසෙන අසොණ්ඩියො.

එවං සුත්තන්තං නිට්ඨපෙත්වා ඉදානි ගාථාහි කූටං ගණ්හන්තො යො නං භරති සබ්බදාතිආදිමාහ. තත්ථ භරතීති පොසති පටිජග්ගති. සබ්බකාමහරන්ති සබ්බකාමදදං. සොත්ථීති සුඉත්ථී. එවං වත්තතීති එත්තකං වත්තං පූරෙත්වා වත්තති. මනාපා නාම තෙ දෙවාති නිම්මානරතී දෙවා. තෙ හි ඉච්ඡිතිච්ඡිතං රූපං මාපෙත්වා අභිරමණතො නිම්මානරතීති ච මනාපාති ච වුච්චන්තීති.

4. සීහසෙනාපතිසුත්තවණ්ණනා

34. චතුත්ථෙ සන්දිට්ඨිකන්ති සාමං පස්සිතබ්බකං. දායකොති දානසූරො. න සො සද්ධාමත්තකෙනෙව තිට්ඨති, පරිච්චජිතුම්පි සක්කොතීති අත්ථො. දානපතීති යං දානං දෙති, තස්ස පති හුත්වා දෙති, න දාසො, න සහායො. යො හි අත්තනා මධුරං භුඤ්ජති, පරෙසං අමධුරං දෙති, සො දානසඞ්ඛාතස්ස දෙය්යධම්මස්ස දාසො හුත්වා දෙති. යො යං අත්තනා භුඤ්ජති, තදෙව දෙති, සො සහායො හුත්වා දෙති. යො පන අත්තනා යෙන කෙනචි යාපෙති, පරෙසං මධුරං දෙති, සො පති ජෙට්ඨකො සාමී හුත්වා දෙති. තාදිසං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘දානපතී’’ති.

අමඞ්කුභූතොති න නිත්තෙජභූතො. විසාරදොති ඤාණසොමනස්සප්පත්තො. සහබ්යතං ගතාති සහභාවං එකීභාවං ගතා. කතාවකාසාති යෙන කම්මෙන තත්ථ අවකාසො හොති, තස්ස කතත්තා කතාවකාසා. තං පන යස්මා කුසලමෙව හොති, තස්මා කතකුසලාති වුත්තං. මොදරෙති මොදන්ති පමොදන්ති. අසිතස්සාති අනිස්සිතස්ස තථාගතස්ස. තාදිනොති තාදිලක්ඛණං පත්තස්ස.

5. දානානිසංසසුත්තවණ්ණනා

35. පඤ්චමෙ ගිහිධම්මා අනපගතො හොතීති අඛණ්ඩපඤ්චසීලො හොති. සතං ධම්මං අනුක්කමන්ති සප්පුරිසානං මහාපුරිසානං ධම්මං අනුක්කමන්තො . සන්තොනං භජන්තීති සප්පුරිසා බුද්ධපච්චෙකබුද්ධතථාගතසාවකා එතං භජන්ති.

6. කාලදානසුත්තවණ්ණනා

36. ඡට්ඨෙ කාලදානානීති යුත්තදානානි, පත්තදානානි අනුච්ඡවිකදානානීති අත්ථො. නවසස්සානීති අග්ගසස්සානි. නවඵලානීති ආරාමතො පඨමුප්පන්නානි අග්ගඵලානි. පඨමං සීලවන්තෙසු පතිට්ඨාපෙතීති පඨමං සීලවන්තානං දත්වා පච්ඡා අත්තනා පරිභුඤ්ජති. වදඤ්ඤූති භාසිතඤ්ඤූ. කාලෙන දින්නන්ති යුත්තප්පත්තකාලෙන දින්නං. අනුමොදන්තීති එකමන්තෙ ඨිතා අනුමොදන්ති. වෙය්යාවච්චන්ති කායෙන වෙය්යාවටිකකම්මං කරොන්ති. අප්පටිවානචිත්තොති අනුක්කණ්ඨිතචිත්තො. යත්ථ දින්නං මහප්ඵලන්ති යස්මිං ඨානෙ දින්නං මහප්ඵලං හොති, තත්ථ දදෙය්ය.

7. භොජනසුත්තවණ්ණනා

37. සත්තමෙ ආයුං දෙතීති ආයුදානං දෙති. වණ්ණන්ති සරීරවණ්ණං. සුඛන්ති කායිකචෙතසිකසුඛං. බලන්ති සරීරථාමං. පටිභානන්ති යුත්තමුත්තප්පටිභානං.

8. සද්ධසුත්තවණ්ණනා

38. අට්ඨමෙ අනුකම්පන්තීති අනුග්ගණ්හන්ති. ඛන්ධිමාව මහාදුමොති ඛන්ධසම්පන්නො මහාරුක්ඛො විය. මනොරමෙ ආයතනෙති රමණීයෙ සමොසරණට්ඨානෙ. ඡායං ඡායත්ථිකා යන්තීති ඡායාය අත්ථිකාව ඡායං උපගච්ඡන්ති. නිවාතවුත්තින්ති නීචවුත්තිං. අත්ථද්ධන්ති කොධමානථද්ධතාය රහිතං. සොරතන්ති සොරච්චෙන සුචිසීලෙන සමන්නාගතං. සඛිලන්ති සම්මොදකං.

9. පුත්තසුත්තවණ්ණනා

39. නවමෙ භතො වා නො භරිස්සතීති අම්හෙහි ථඤ්ඤපායනහත්ථපාදවඩ්ඪනාදීහි භතො පටිජග්ගිතො අම්හෙ මහල්ලකකාලෙ හත්ථපාදධොවන-න්හාපනයාගුභත්තදානාදීහි භරිස්සති. කිච්චං වා නො කරිස්සතීති අත්තනො කම්මං ඨපෙත්වා අම්හාකං රාජකුලාදීසු උප්පන්නං කිච්චං ගන්ත්වා කරිස්සති . කුලවංසො චිරං ඨස්සතීති අම්හාකං සන්තකං ඛෙත්තවත්ථුහිරඤ්ඤසුවණ්ණාදිං අවිනාසෙත්වා රක්ඛන්තෙ පුත්තෙ කුලවංසො චිරං ඨස්සති, අම්හෙහි වා පවත්තිතානි සලාකභත්තාදීනි අනුපච්ඡින්දිත්වා පවත්තෙස්සති, එවම්පි නො කුලවංසො චිරං ඨස්සති. දායජ්ජං පටිපජ්ජිස්සතීති කුලවංසානුරූපාය පටිපත්තියා අත්තානං දායජ්ජාරහං කරොන්තො අම්හාකං සන්තකං දායජ්ජං පටිපජ්ජිස්සති. දක්ඛිණං අනුප්පදස්සතීති පත්තිදානං කත්වා තතියදිවසතො පට්ඨාය දානං අනුප්පදස්සති.

සන්තො සප්පුරිසාති ඉමස්මිං ඨානෙ මාතාපිතූසු සම්මා පටිපත්තියා සන්තො සප්පුරිසාති වෙදිතබ්බා. පුබ්බෙ කතමනුස්සරන්ති මාතාපිතූහි පඨමතරං කතගුණං අනුස්සරන්තා. ඔවාදකාරීති මාතාපිතූහි දින්නස්ස ඔවාදස්ස කත්තා. භතපොසීති යෙහි භතො, තෙසං පොසකො. පසංසියොති දිට්ඨෙව ධම්මෙ මහාජනෙන පසංසිතබ්බො හොති.

10. මහාසාලපුත්තසුත්තවණ්ණනා

40. දසමෙ මහාසාලාති මහාරුක්ඛා. සාඛාපත්තපලාසෙන වඩ්ඪන්තීති ඛුද්දකසාඛාහි ච පත්තසඞ්ඛාතෙන ච පලාසෙන වඩ්ඪන්ති. අරඤ්ඤස්මින්ති අගාමකෙ පදෙසෙ. බ්රහාවනෙති මහාවනෙ අටවියං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සුමනවග්ගො චතුත්ථො.