📜

6. මහාවග්ගො

1. සොණසුත්තවණ්ණනා

55. ඡට්ඨස්ස පඨමෙ සොණොති සුඛුමාලසොණත්ථෙරො. සීතවනෙති එවංනාමකෙ සුසානෙ. තස්මිං කිර පටිපාටියා පඤ්ච චඞ්කමනපණ්ණසාලාසතානි මාපිතානි, තෙසු ථෙරො අත්තනො සප්පායචඞ්කමනං ගහෙත්වා සමණධම්මං කරොති. තස්ස ආරද්ධවීරියස්ස හුත්වා චඞ්කමතො පාදතලානි භිජ්ජිංසු, ජාණූහි චඞ්කමතො ජාණුකානිපි හත්ථතලානිපි භිජ්ජිංසු, ඡිද්දානි අහෙසුං. එවං ආරද්ධවීරියො විහරන්තො ඔභාසනිමිත්තමත්තකම්පි දස්සෙතුං නාසක්ඛි. තස්ස වීරියෙන කිලමිතකායස්ස කොටියං පාසාණඵලකෙ නිසින්නස්ස යො විතක්කො උදපාදි, තං දස්සෙතුං අථ ඛො ආයස්මතොතිආදි වුත්තං. තත්ථ ආරද්ධවීරියාති පරිපුණ්ණපග්ගහිතවීරියා. න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චතීති සචෙ හි අහං උග්ඝටිතඤ්ඤූ වා අස්සං විපඤ්චිතඤ්ඤූ වා නෙය්යො වා, නූන මෙ චිත්තං විමුච්චෙය්ය. අද්ධා පනස්මි පදපරමො, යෙන මෙ චිත්තං න විමුච්චතීති සන්නිට්ඨානං කත්වා සංවිජ්ජන්ති ඛො පනාතිආදීනි චින්තෙසි. තත්ථ භොගාති උපයොගත්ථෙ පච්චත්තං.

පාතුරහොසීති ථෙරස්ස චිත්තාචාරං ඤත්වා ‘‘අයං සොණො අජ්ජ සීතවනෙ පධානභූමියං නිසින්නො ඉමං විතක්කං විතක්කෙති, ගන්ත්වාස්ස විතක්කං සහොත්ථං ගණ්හිත්වා වීණොපමං කම්මට්ඨානං කථෙස්සාමී’’ති පමුඛෙ පාකටො අහොසි. පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙති පධානිකභික්ඛූ අත්තනො වසනට්ඨානෙ ඔවදිතුං ආගතස්ස බුද්ධස්ස භගවතො නිසීදනත්ථං යථාලාභෙන ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වාව පධානං කරොන්ති, අඤ්ඤං අලභමානා පුරාණපණ්ණානිපි සන්ථරිත්වා උපරි සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙන්ති. ථෙරොපි ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා පධානං අකාසි. තං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ’’ති.

තං කිං මඤ්ඤසීති සත්ථා ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුනො අවසෙසකම්මට්ඨානෙහි අත්ථො නත්ථි, අයං ගන්ධබ්බසිප්පෙ ඡෙකො චිණ්ණවසී, අත්තනො විසයෙ කථියමානං ඛිප්පමෙව සල්ලක්ඛෙස්සතී’’ති වීණොපමං කථෙතුං ‘‘තං කිං මඤ්ඤසී’’තිආදිමාහ. වීණාය තන්තිස්සරෙ කුසලතා නාම වීණාය වාදනකුසලතා, සො ච තත්ථ කුසලො. මාතාපිතරො හිස්ස ‘‘අම්හාකං පුත්තො අඤ්ඤං සිප්පං සික්ඛන්තො කායෙන කිලමිස්සති, ඉදං පන සයනෙ නිසින්නෙනෙව සක්කා උග්ගණ්හිතු’’න්ති ගන්ධබ්බසිප්පමෙව උග්ගණ්හාපෙසුං. තස්ස –

‘‘සත්ත සරා තයො ගාමා, මුච්ඡනා එකවීසති;

ඨානා එකූනපඤ්ඤාස, ඉච්චෙතෙ සරමණ්ඩලා’’ති. –

ආදිකං ගන්ධබ්බසිප්පං සබ්බමෙව පගුණං අහොසි. අච්චායතාති අතිආයතා ඛරමුච්ඡනා. සරවතීති සරසම්පන්නා. කම්මඤ්ඤාති කම්මක්ඛමා කම්මයොග්ගා. අතිසිථිලාති මන්දමුච්ඡනා. සමෙ ගුණෙ පතිට්ඨිතාති මජ්ඣිමෙ සරෙ ඨපෙත්වා මුච්ඡිතා.

අච්චාරද්ධන්ති අතිගාළ්හං. උද්ධච්චාය සංවත්තතීති උද්ධතභාවාය සංවත්තති. අතිලීනන්ති අතිසිථිලං. කොසජ්ජායාති කුසීතභාවත්ථාය. වීරියසමථං අධිට්ඨහාති වීරියසම්පයුත්තං සමථං අධිට්ඨහ, වීරියං සමථෙන යොජෙහීති අත්ථො. ඉන්ද්රියානඤ්ච සමතං පටිවිජ්ඣාති සද්ධාදීනං ඉන්ද්රියානං සමතං සමභාවං අධිට්ඨාහි. තත්ථ සද්ධං පඤ්ඤාය, පඤ්ඤඤ්ච සද්ධාය, වීරියං සමාධිනා, සමාධිඤ්ච වීරියෙන යොජයතා ඉන්ද්රියානං සමතා අධිට්ඨිතා නාම හොති. සති පන සබ්බත්ථිකා, සා සදා බලවතීයෙව වට්ටති. තඤ්ච පන තෙසං යොජනාවිධානං විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.60-62) පකාසිතමෙව. තත්ථ ච නිමිත්තං ගණ්හාහීති තස්මිඤ්ච සමභාවෙ සති යෙන ආදාසෙ මුඛබිම්බෙනෙව නිමිත්තෙන උප්පජ්ජිතබ්බං, තං සමථනිමිත්තං විපස්සනානිමිත්තං මග්ගනිමිත්තං ඵලනිමිත්තඤ්ච ගණ්හාහි නිබ්බත්තෙහීති එවමස්ස සත්ථා අරහත්තෙ පක්ඛිපිත්වා කම්මට්ඨානං කථෙසි.

තත්ථ ච නිමිත්තං අග්ගහෙසීති සමථනිමිත්තඤ්ච විපස්සනානිමිත්තඤ්ච අග්ගහෙසි. ඡ ඨානානීති ඡ කාරණානි. අධිමුත්තො හොතීති පටිවිජ්ඣිත්වා පච්චක්ඛං කත්වා ඨිතො හොති. නෙක්ඛම්මාධිමුත්තොතිආදි සබ්බං අරහත්තවසෙනෙව වුත්තං. අරහත්තඤ්හි සබ්බකිලෙසෙහි නික්ඛන්තත්තා නෙක්ඛම්මං, තෙහෙව පවිවිත්තත්තා පවිවෙකො, බ්යාපජ්ඣාභාවතො අබ්යාපජ්ඣං, තණ්හාක්ඛයන්තෙ උප්පන්නත්තා තණ්හාක්ඛයො, උපාදානක්ඛයන්තෙ උප්පන්නත්තා උපාදානක්ඛයො, සම්මොහාභාවතො අසම්මොහොති වුච්චති.

කෙවලං සද්ධාමත්තකන්ති පටිවෙධරහිතං කෙවලං පටිවෙධපඤ්ඤාය අසම්මිස්සකං සද්ධාමත්තකං. පටිචයන්ති පුනප්පුනං කරණෙන වඩ්ඪිං. වීතරාගත්තාති මග්ගපටිවෙධෙන රාගස්ස විගතත්තායෙව නෙක්ඛම්මසඞ්ඛාතං අරහත්තං පටිවිජ්ඣිත්වා සච්ඡිකත්වා ඨිතො හොති, ඵලසමාපත්තිවිහාරෙන විහරති, තන්නින්නමානසොයෙව ච හොතීති අත්ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො.

ලාභසක්කාරසිලොකන්ති චතුපච්චයලාභඤ්ච තෙසඤ්ඤෙව සුකතභාවඤ්ච වණ්ණභණනඤ්ච. නිකාමයමානොති ඉච්ඡමානො පත්ථයමානො. පවිවෙකාධිමුත්තොති පවිවෙකෙ අධිමුත්තො අරහන්ති එවං අරහත්තං බ්යාකරොතීති අත්ථො.

සීලබ්බතපරාමාසන්ති සීලඤ්ච වතඤ්ච පරාමසිත්වා ගහිතං ගහණමත්තං. සාරතොපච්චාගච්ඡන්තොති සාරභාවෙන ජානන්තො. අබ්යාපජ්ඣාධිමුත්තොති අබ්යාපජ්ඣං අරහත්තං බ්යාකරොති. ඉමිනාව නයෙන සබ්බට්ඨානෙසු අත්ථො දට්ඨබ්බො. අපිචෙත්ථ ‘‘නෙක්ඛම්මාධිමුත්තොති ඉමස්මිංයෙව අරහත්තං කථිතං, සෙසෙසු පඤ්චසු නිබ්බාන’’න්ති එකෙ වදන්ති. අපරෙ ‘‘අසම්මොහාධිමුත්තොති එත්ථෙව නිබ්බානං කථිතං, සෙසෙසු අරහත්ත’’න්ති වදන්ති. අයං පනෙත්ථ සාරො – සබ්බෙස්වෙව තෙසු අරහත්තම්පි නිබ්බානම්පි කථිතමෙවාති.

භුසාති බලවන්තො දිබ්බරූපසදිසා. නෙවස්ස චිත්තං පරියාදියන්තීති එතස්ස ඛීණාසවස්ස චිත්තං ගහෙත්වා ඨාතුං න සක්කොන්ති. කිලෙසා හි උප්පජ්ජමානා චිත්තං ගණ්හන්ති නාම. අමිස්සීකතන්ති කිලෙසා හි ආරම්මණෙන සද්ධිං චිත්තං මිස්සං කරොන්ති, තෙසං අභාවා අමිස්සීකතං. ඨිතන්ති පතිට්ඨිතං. ආනෙඤ්ජප්පත්තන්ති අචලප්පත්තං. වයඤ්චස්සානුපස්සතීති තස්ස චෙස චිත්තස්ස උප්පාදම්පි වයම්පි පස්සති. භුසා වාතවුට්ඨීති බලවා වාතක්ඛන්ධො. නෙව සම්පකම්පෙය්යාති එකභාගෙන චාලෙතුං න සක්කුණෙය්ය. න සම්පකම්පෙය්යාති ථූණං විය සබ්බභාගතො කම්පෙතුං න සක්කුණෙය්ය. න සම්පවෙධෙය්යාති වෙධෙත්වා පවෙධෙත්වා පාතෙතුං න සක්කුණෙය්ය.

නෙක්ඛම්මංඅධිමුත්තස්සාති අරහත්තං පටිවිජ්ඣිත්වා ඨිතස්ස ඛීණාසවස්ස. සෙසපදෙසුපි අරහත්තමෙව කථිතං. උපාදානක්ඛයස්ස චාති උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං. අසම්මොහඤ්ච චෙතසොති චිත්තස්ස ච අසම්මොහං අධිමුත්තස්ස. දිස්වා ආයතනුප්පාදන්ති ආයතනානං උප්පාදඤ්ච වයඤ්ච දිස්වා. සම්මා චිත්තං විමුච්චතීති සම්මා හෙතුනා නයෙන ඉමාය විපස්සනාපටිපත්තියා ඵලසමාපත්තිවසෙන චිත්තං විමුච්චති, නිබ්බානාරම්මණෙ අධිමුච්චති. අථ වා ඉමිනා ඛීණාසවස්ස පටිපදා කථිතා. තස්ස හි ආයතනුප්පාදං දිස්වා ඉමාය විපස්සනාය අධිගතස්ස අරියමග්ගස්සානුභාවෙන සබ්බකිලෙසෙහි සම්මා චිත්තං විමුච්චති. එවං තස්ස සම්මා විමුත්තස්ස…පෙ… න විජ්ජති. තත්ථ සන්තචිත්තස්සාති නිබ්බුතචිත්තස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

2. ඵග්ගුනසුත්තවණ්ණනා

56. දුතියෙ සමධොසීති උට්ඨානාකාරං දස්සෙසි. පටික්කමන්තීති පරිහායන්ති. නො අභික්කමන්තීති න වඩ්ඪන්ති. සීසවෙඨනං දදෙය්යාති සීසං වෙඨෙත්වා දණ්ඩකෙන සම්පරිවත්තකං බන්ධෙය්ය. ඉන්ද්රියානි විප්පසීදිංසූති තස්මිං මරණසමයෙ ඡ ඉන්ද්රියානි විප්පසන්නානි අහෙසුං. අත්ථුපපරික්ඛායාති අත්ථානත්ථං කාරණාකාරණං උපපරික්ඛනෙ. අනුත්තරෙ උපධිසඞ්ඛයෙති නිබ්බානෙ. අවිමුත්තං හොතීති අරහත්තඵලෙන අධිමුත්තං හොති.

3. ඡළභිජාතිසුත්තවණ්ණනා

57. තතියෙ ඡළභිජාතියොති ඡ ජාතියො. තත්රිදන්ති තත්රායං. ලුද්දාති දාරුණා. භික්ඛූකණ්ටකවුත්තිකාති සමණා නාමෙතෙ. එකසාටකාති එකෙනෙව පිලොතිකඛණ්ඩෙන පුරතො පටිච්ඡාදනකා. අකාමකස්ස බිලං ඔලග්ගෙය්යුන්ති සත්ථෙ ගච්ඡමානෙ ගොණම්හි මතෙ ගොමංසමූලං උප්පාදනත්ථාය විභජිත්වා ඛාදමානා එකස්ස ගොමංසං අනිච්ඡන්තස්සෙව කොට්ඨාසං කත්වා ‘‘අයඤ්ච තෙ ඛාදිතබ්බො, මූලඤ්ච දාතබ්බ’’න්ති තං කොට්ඨාසසඞ්ඛාතං බිලං ඔලග්ගෙය්යුං, බලක්කාරෙන හත්ථෙ ඨපෙය්යුන්ති අත්ථො. අඛෙත්තඤ්ඤුනාති අභිජාතිපඤ්ඤත්තියා ඛෙත්තං අජානන්තෙන. තං සුණාහීති තං මම පඤ්ඤත්තිං සුණාහි. කණ්හාභිජාතිකොති කාළකජාතිකො. කණ්හං ධම්මං අභිජායතීති කණ්හසභාවො හුත්වා ජායති නිබ්බත්තති, කණ්හාභිජාතියං වා ජායති. නිබ්බානංඅභිජායතීති නිබ්බානං පාපුණාති, අරියභූමිසඞ්ඛාතාය වා නිබ්බානජාතියා ජායති.

4. ආසවසුත්තවණ්ණනා

58. චතුත්ථෙ සංවරා පහාතබ්බාති සංවරෙන පහාතබ්බා. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. පටිසඞ්ඛාති පටිසඤ්ජානිත්වා, පච්චවෙක්ඛිත්වාති අත්ථො. යොනිසොති උපායෙන පථෙන. එත්ථ ච අසංවරෙ ආදීනවපටිසඞ්ඛා යොනිසො පටිසඞ්ඛාති වෙදිතබ්බා. සා චායං ‘‘වරං, භික්ඛවෙ, තත්තාය අයොසලාකාය ආදිත්තාය සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය චක්ඛුන්ද්රියං සම්පලිමට්ඨං, න ත්වෙව චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙසු රූපෙසු අනුබ්යඤ්ජනසො නිමිත්තග්ගාහො’’තිආදිනා ආදිත්තපරියායෙන (සං. නි. 4.235) වෙදිතබ්බා. චක්ඛුන්ද්රියසංවරසංවුතොවිහරතීති එත්ථ චක්ඛුමෙව ඉන්ද්රියං චක්ඛුන්ද්රියං, සංවරණතො සංවරො, පිදහනතො ථකනතොති වුත්තං හොති. සතියා එතං අධිවචනං. චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරො චක්ඛුන්ද්රියසංවරො. ජවනෙ උප්පජ්ජමානොපි හෙස තස්මිං ද්වාරෙ කිලෙසානං උප්පත්තිවාරණතො චක්ඛුන්ද්රියසංවරොති වුච්චති. සංවුතොති තෙන සංවරෙන උපෙතො. තථා හි ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො’’ති ඉමස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරෙන උපෙතො හොති…පෙ… සමන්නාගතො’’ති වුත්තං. අථ වා සංවරීති සංවුතො, ථකෙසි පිදහීති වුත්තං හොති. චක්ඛුන්ද්රියසංවරසංවුතොති චක්ඛුන්ද්රියසංවරසඞ්ඛාතං සතිකවාටං චක්ඛුද්වාරෙ ඝරද්වාරෙ කවාටං විය සංවරි ථකෙසි පිදහීති වුත්තං හොති. අයමෙවෙත්ථ අත්ථො සුන්දරතරො. තථා හි ‘‘චක්ඛුන්ද්රියසංවරං අසංවුතස්ස විහරතො, සංවුතස්ස විහරතො’’ති එතෙසු පදෙසු අයමෙවත්ථො දිස්සතීති.

යං හිස්සාතිආදිම්හි යං චක්ඛුන්ද්රියසංවරං අස්ස භික්ඛුනො අසංවුතස්ස අථකෙත්වා අපිදහිත්වා විහරන්තස්සාති අත්ථො. යෙකාරස්ස වා එස යන්ති ආදෙසො, යෙ අස්සාති අත්ථො. ආසවා විඝාතපරිළාහාති චත්තාරො ආසවා ච අඤ්ඤෙ ච විඝාතකරා කිලෙසපරිළාහා විපාකපරිළාහා වා. චක්ඛුද්වාරස්මිඤ්හි ඉට්ඨාරම්මණං ආපාථගතං කාමස්සාදවසෙන අස්සාදයතො අභිනන්දතො කාමාසවො උප්පජ්ජති, ‘‘ඊදිසං අඤ්ඤස්මිම්පි සුගතිභවෙ ලභිස්සාමී’’ති භවපත්ථනාය අස්සාදයතො භවාසවො උප්පජ්ජති, සත්තොති වා සත්තස්සාති වා ගණ්හතො දිට්ඨාසවො උප්පජ්ජති, සබ්බෙහෙව සහජාතං අඤ්ඤාණං අවිජ්ජාසවොති චත්තාරො ආසවා උප්පජ්ජන්ති . එතෙහි සම්පයුත්තා අපරෙ කිලෙසා විඝාතපරිළාහා ආයතිං වා තෙසං විපාකා තෙහිපි අසංවුතස්සෙව විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුන්ති වුච්චන්ති. එවංසතෙති එවං අස්ස තෙ, එතෙනුපායෙන න හොන්ති, නො අඤ්ඤථාති වුත්තං හොති. පටිසඞ්ඛා යොනිසො සොතින්ද්රියසංවරසංවුතොතිආදීසුපි එසෙව නයො. ඉමෙ වුච්චන්ති ආසවා සංවරා පහාතබ්බාති ඉමෙසු ඡසු ද්වාරෙසු චත්තාරො චත්තාරො කත්වා චතුවීසති ආසවා සංවරෙන පහාතබ්බාති වුච්චන්ති.

පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරන්තිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං සබ්බං විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.18) සීලකථාය වුත්තමෙව. යං හිස්සාති යඤ්හි චීවරං පිණ්ඩපාතාදීසු වා අඤ්ඤතරං අස්ස. අප්පටිසෙවතොති එවං යොනිසො අප්පටිසෙවන්තස්ස. ඉමස්මිං වාරෙ අලද්ධං චීවරාදිං පත්ථයතො ලද්ධං වා අස්සාදයතො කාමාසවස්ස උප්පත්ති වෙදිතබ්බා, ඊදිසං අඤ්ඤස්මිම්පි සුගතිභවෙ ලභිස්සාමීති භවපත්ථනාය අස්සාදයතො භවාසවස්ස, අහං ලභාමි න ලභාමීති වා මය්හං වා ඉදන්ති අත්තසඤ්ඤං අධිට්ඨහතො දිට්ඨාසවස්ස, සබ්බෙහෙව පන සහජාතො අවිජ්ජාසවොති එවං චතුන්නං ආසවානං උප්පත්ති විඝාතපරිළාහාව නවවෙදනුප්පාදනතොපි වෙදිතබ්බා. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බාති ඉමෙ එකමෙකස්මිං පච්චයෙ චත්තාරො චත්තාරො කත්වා සොළස ආසවා ඉමිනා ඤාණසංවරසඞ්ඛාතෙන පච්චවෙක්ඛණපටිසෙවනෙන පහාතබ්බාති වුච්චන්ති.

පටිසඞ්ඛා යොනිසො ඛමො හොති සීතස්සාති උපායෙන පථෙන පච්චවෙක්ඛිත්වා ඛන්තා හොති සීතස්ස, සීතං ඛමති සහති, න අවීරපුරිසො විය අප්පමත්තකෙනපි සීතෙන චලති කම්පති කම්මට්ඨානං විජහති. උණ්හාදීසුපි එසෙව නයො. එත්ථ ච වචනමෙව වචනපථොති වෙදිතබ්බො. දුක්ඛානන්තිආදීසු දුක්ඛමනට්ඨෙන දුක්ඛා, බහලට්ඨෙන තිබ්බා, ඵරුසට්ඨෙන ඛරා, තිඛිණට්ඨෙන කටුකා, අස්සාදවිරහතො අසාතා, මනං අවඩ්ඪනතො අමනාපා, පාණහරණසමත්ථතාය පාණහරාති වෙදිතබ්බා. යං හිස්සාති සීතාදීසු යංකිඤ්චි එකධම්මම්පි අස්ස. අනධිවාසතොති අනධිවාසෙන්තස්ස අක්ඛමන්තස්ස . ආසවුප්පත්ති පනෙත්ථ එවං වෙදිතබ්බා – සීතෙන ඵුට්ඨස්ස උණ්හං පත්ථයතො කාමාසවො උප්පජ්ජති, එවං සබ්බත්ථ. ‘‘නත්ථි සුගතිභවෙ සීතං වා උණ්හං වා’’ති භවං පත්ථෙන්තස්ස භවාසවො, මය්හං සීතං උණ්හන්ති ගාහො දිට්ඨාසවො, සබ්බෙහෙව සම්පයුත්තො අවිජ්ජාසවොති. ඉමෙ වුච්චන්තීති ඉමෙ සීතාදීසු එකමෙකස්ස වසෙන චත්තාරො චත්තාරො කත්වා අනෙකෙ ආසවා ඉමාය ඛන්තිසංවරසඞ්ඛාතාය අධිවාසනාය පහාතබ්බාති වුච්චන්තීති අත්ථො.

පටිසඞ්ඛා යොනිසො චණ්ඩං හත්ථිං පරිවජ්ජෙතීති අහං සමණොති න චණ්ඩස්ස හත්ථිස්ස ආසන්නෙ ඨාතබ්බං. තතොනිදානඤ්හි මරණම්පි මරණමත්තම්පි දුක්ඛං භවෙය්යාති එවං උපායෙන පථෙන පච්චවෙක්ඛිත්වා චණ්ඩං හත්ථිං පරිවජ්ජෙති පටික්කමති. එස නයො සබ්බත්ථ. චණ්ඩන්ති දුට්ඨං වාළං. ඛාණුන්ති ඛදිරඛාණුකාදිං. කණ්ටකට්ඨානන්ති යත්ථ කණ්ටකා විජ්ඣන්ති, තං ඔකාසං. සොබ්භන්ති සබ්බතො ඡින්නතටං. පපාතන්ති එකතො ඡින්නතටං. චන්දනිකන්ති උච්ඡිට්ඨොදකගබ්භමලාදීනං ඡඩ්ඩනට්ඨානං. ඔළිගල්ලන්ති තෙසංයෙව කද්දමාදීනං සන්දනොකාසං. තං ජණ්ණුමත්තම්පි අසුචිභරිතං හොති. ද්වෙපි චෙතානි ඨානානි අමනුස්සුස්සදට්ඨානානි හොන්ති, තස්මා වජ්ජෙතබ්බානි. අනාසනෙති එත්ථ අයුත්තං ආසනං අනාසනං, තං අත්ථතො අනියතවත්ථුභූතං රහොපටිච්ඡන්නාසනන්ති වෙදිතබ්බං. අගොචරෙති එත්ථපි අයුත්තො ගොචරො අගොචරො. සො වෙසියාදිභෙදතො පඤ්චවිධො. පාපකෙ මිත්තෙති ලාමකෙ දුස්සීලෙ මිත්තපතිරූපකෙ අමිත්තෙ. පාපකෙසූති ලාමකෙසු. ඔකප්පෙය්යුන්ති සද්දහෙය්යුං අධිමුච්චෙය්යුං ‘‘අද්ධා අයමායස්මා අකාසි වා කරිස්සති වා’’ති. යං හිස්සාති හත්ථිආදීසු යංකිඤ්චි එකම්පි අස්ස. ආසවුප්පත්ති පනෙත්ථ එවං වෙදිතබ්බා – හත්ථිආදිනිදානෙන දුක්ඛෙන ඵුට්ඨස්ස සුඛං පත්ථයතො කාමාසවො උප්පජ්ජති, ‘‘නත්ථි සුගතිභවෙ ඊදිසං දුක්ඛ’’න්ති භවං පත්ථෙන්තස්ස භවාසවො, මං හත්ථී මද්දති මං අස්සොති ගාහො දිට්ඨාසවො, සබ්බෙහෙව සම්පයුත්තො අවිජ්ජාසවොති. ඉමෙ වුච්චන්තීති ඉමෙ හත්ථිආදීසු එකෙකස්ස වසෙන චත්තාරො චත්තාරො කත්වා අනෙකෙ ආසවා ඉමිනා සීලසංවරසඞ්ඛාතෙන පරිවජ්ජනෙන පහාතබ්බාති වුච්චන්ති.

පටිසඞ්ඛායොනිසො උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙතීති ‘‘ඉතිපායං විතක්කො අකුසලො, ඉතිපි සාවජ්ජො, ඉතිපි දුක්ඛවිපාකො, සො ච ඛො අත්තබ්යාබාධාය සංවත්තතී’’තිආදිනා (ම. නි. 1.207-208) නයෙන යොනිසො කාමවිතක්කෙ ආදීනවං පච්චවෙක්ඛිත්වා තස්මිං තස්මිං ආරම්මණෙ උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙති, චිත්තං ආරොපෙත්වා න වාසෙති, අබ්භන්තරෙ වා න වාසෙතීති අත්ථො. අනධිවාසෙන්තො කිං කරොතීති? පජහති. කිං කචවරං විය පිටකෙනාති? න හි, අපි ච ඛො නං විනොදෙති තුදති විජ්ඣති නීහරති. කිං බලිබද්දං විය පතොදෙනාති? න හි, අථ ඛො නං බ්යන්තීකරොති විගතන්තං කරොති, යථාස්ස අන්තොපි නාවසිස්සති අන්තමසො භඞ්ගමත්තම්පි, තථා නං කරොති. කථං පන නං තථා කරොතීති? අනභාවං ගමෙති අනු අනු අභාවං ගමෙති, වික්ඛම්භනප්පහානෙන යථා සුවික්ඛම්භිතො හොති, තථා කරොති. සෙසවිතක්කද්වයෙපි එසෙව නයො. උප්පන්නුප්පන්නෙති උප්පන්නෙ උප්පන්නෙ, උප්පන්නමත්තෙයෙවාති වුත්තං හොති. සකිං වා උප්පන්නෙ විනොදෙත්වා දුතියෙ වාරෙ අජ්ඣුපෙක්ඛිතා න හොති, සතක්ඛත්තුම්පි උප්පන්නෙ උප්පන්නෙ විනොදෙතියෙව. පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙති තෙයෙව කාමවිතක්කාදයො, සබ්බෙපි වා නව මහාවිතක්කෙ. තත්ථ තයො වුත්තා, අවසෙසා ‘‘ඤාතිවිතක්කො, ජනපදවිතක්කො, අමරාවිතක්කො, පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො, ලාභසක්කාරසිලොකප්පටිසංයුත්තො විතක්කො, අනවඤ්ඤත්තිප්පටිසංයුත්තො විතක්කො’’ති (මහානි. 207) ඉමෙ ඡ. යං හිස්සාති එතෙසු විතක්කෙසු යංකිඤ්චි අස්ස. කාමවිතක්කො පනෙත්ථ කාමාසවො එව, තබ්බිසෙසො භවාසවො, තංසම්පයුත්තො දිට්ඨාසවො, සබ්බවිතක්කෙසු අවිජ්ජා අවිජ්ජාසවොති එවං ආසවුප්පත්ති වෙදිතබ්බා. ඉමෙවුච්චන්තීති ඉමෙ කාමවිතක්කාදිවසෙන වුත්තප්පකාරා ආසවා ඉමිනා තස්මිං තස්මිං විතක්කෙ ආදීනවපච්චවෙක්ඛණසහිතෙන වීරියසංවරසඞ්ඛාතෙන විනොදනෙන පහාතබ්බාති වුච්චන්ති.

පටිසඞ්ඛා යොනිසො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙතීති අභාවනාය ආදීනවං භාවනාය ච ආනිසංසං උපායෙන පථෙන පච්චවෙක්ඛිත්වා සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති. එසෙව නයො සබ්බත්ථ. බොජ්ඣඞ්ගානං භාවනා හෙට්ඨා විත්ථාරිතාව. යං හිස්සාති එතෙසු බොජ්ඣඞ්ගෙසු යංකිඤ්චි අස්ස. ආසවුප්පත්තියං පනෙත්ථ ඉමෙසං අරියමග්ගසම්පයුත්තානං බොජ්ඣඞ්ගානං අභාවිතත්තා යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං කාමාසවාදයො ආසවා, භාවයතො එවංස තෙ න හොන්තීති අයං නයො වෙදිතබ්බො. ඉමෙ වුච්චන්තීති ඉමෙ කාමාසවාදයො ආසවා ඉමාය ලොකුත්තරාය බොජ්ඣඞ්ගභාවනාය පහාතබ්බාති වුච්චන්ති. ඉමෙහි ඡහාකාරෙහි පහීනාසවං භික්ඛුං ථොමෙන්තො යතො ඛො, භික්ඛවෙතිආදිමාහ. තත්ථ යතොති සාමිවචනෙ තො-කාරො, යස්සාති වුත්තං හොති. පොරාණා පන යම්හි කාලෙති වණ්ණයන්ති. යෙ ආසවා සංවරා පහාතබ්බා, තෙ සංවරා පහීනා හොන්තීති යෙ ආසවා සංවරෙන පහාතබ්බා, තෙ සංවරෙනෙව පහීනා හොන්ති, න අප්පහීනෙසුයෙව පහීනසඤ්ඤී හොතීති.

5. දාරුකම්මිකසුත්තවණ්ණනා

59. පඤ්චමෙ දාරුකම්මිකොති දාරුවික්කයෙන පවත්තිතාජීවො එකො උපාසකො. කාසිකචන්දනන්ති සණ්හචන්දනං. අඞ්ගෙනාති අගුණඞ්ගෙන, සුක්කපක්ඛෙ ගුණඞ්ගෙන. නෙමන්තනිකොති නිමන්තනං ගණ්හනකො. සඞ්ඝෙ දානං දස්සාමීති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දස්සාමි. සො එවං වත්වා සත්ථාරං අභිවාදෙත්වා පක්කාමි. අථස්ස අපරභාගෙ පඤ්චසතා කුලූපකා භික්ඛූ ගිහිභාවං පාපුණිංසු. සො ‘‘කුලූපකභික්ඛූ තෙ විබ්භන්තා’’ති වුත්තෙ ‘‘කිං එත්ථ මය්හ’’න්ති වත්වා චිත්තුප්පාදවෙමත්තමත්තම්පි න අකාසි. ඉදං සන්ධාය සත්ථා සඞ්ඝෙ තෙ දානං දදතො චිත්තං පසීදිස්සතීති ආහ.

6. හත්ථිසාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා

60. ඡට්ඨෙ අභිධම්මකථන්ති අභිධම්මමිස්සකං කථං. කථං ඔපාතෙතීති තෙසං කථං විච්ඡින්දිත්වා අත්තනො කථං කථෙති. ථෙරානං භික්ඛූනන්ති කරණත්ථෙ සාමිවචනං, ථෙරෙහි භික්ඛූහි සද්ධින්ති අත්ථො. යා ච ථෙරානං අභිධම්මකථා, තං අයම්පි කථෙතුං සක්කොතීති අත්ථො. චෙතොපරියායන්ති චිත්තවාරං. ඉධාති ඉමස්මිං ලොකෙ. සොරතසොරතොති සූරතො විය සූරතො, සොරච්චසමන්නාගතො වියාති අත්ථො. නිවාතනිවාතොති නිවාතො විය නිවාතො, නිවාතවුත්ති වියාති අත්ථො. උපසන්තුපසන්තොති උපසන්තො විය උපසන්තො . වපකස්සතෙව සත්ථාරාති සත්ථු සන්තිකා අපගච්ඡති. සංසට්ඨස්සාති පඤ්චහි සංසග්ගෙහි සංසට්ඨස්ස. විස්සට්ඨස්සාති විස්සජ්ජිතස්ස. පාකතස්සාති පාකතින්ද්රියස්ස.

කිට්ඨාදොති කිට්ඨඛාදකො. අන්තරධාපෙය්යාති නාසෙය්ය. ගොපසූති ගාවො ච අජිකා ච. සිප්පිසම්බුකන්ති සිප්පියො ච සම්බුකා ච. සක්ඛරකඨලන්ති සක්ඛරා ච කඨලානි ච. ආභිදොසිකන්ති අභිඤ්ඤාතදොසං කුද්රූසකභොජනං. නච්ඡාදෙය්යාති න රුච්චෙය්ය. තත්ථ යදෙතං පුරිසං භුත්තාවින්ති උපයොගවචනං, තං සාමිඅත්ථෙ දට්ඨබ්බං. අමුං හාවුසො, පුරිසන්ති, ආවුසො, අමුං පුරිසං.

සබ්බනිමිත්තානන්ති සබ්බෙසං නිච්චනිමිත්තාදීනං නිමිත්තානං. අනිමිත්තං චෙතොසමාධින්ති බලවවිපස්සනාසමාධිං. චීරිකසද්දොති ඣල්ලිකසද්දො. සරිස්සති නෙක්ඛම්මස්සාති පබ්බජ්ජාය ගුණං සරිස්සති. අරහතං අහොසීති භගවතො සාවකානං අරහන්තානං අන්තරෙ එකො අරහා අහොසි. අයඤ්හි ථෙරො සත්ත වාරෙ ගිහී හුත්වා සත්ත වාරෙ පබ්බජි. කිං කාරණා? කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ කිරෙස එකස්ස භික්ඛුනො ගිහිභාවෙ වණ්ණං කථෙසි. සො තෙනෙව කම්මෙන අරහත්තස්ස උපනිස්සයෙ විජ්ජමානෙයෙව සත්ත වාරෙ ගිහිභාවෙ ච පබ්බජ්ජාය ච සඤ්චරන්තො සත්තමෙ වාරෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණීති.

7. මජ්ඣෙසුත්තවණ්ණනා

61. සත්තමෙ පාරායනෙ මෙත්තෙය්යපඤ්හෙති පාරායනසමාගමම්හි මෙත්තෙය්යමාණවස්ස පඤ්හෙ. උභොන්තෙ විදිත්වානාති ද්වෙ අන්තෙ ද්වෙ කොට්ඨාසෙ ජානිත්වා. මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පතීති මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා, තාය උභො අන්තෙ විදිත්වා මජ්ඣෙ න ලිප්පති, වෙමජ්ඣෙට්ඨානෙ න ලිප්පති. සිබ්බනිමච්චගාති සිබ්බනිසඞ්ඛාතං තණ්හං අතීතො. ඵස්සොති ඵස්සවසෙන නිබ්බත්තත්තා අයං අත්තභාවො. එකො අන්තොති අයමෙකො කොට්ඨාසො. ඵස්සසමුදයොති ඵස්සො සමුදයො අස්සාති ඵස්සසමුදයො, ඉමස්මිං අත්තභාවෙ කතකම්මඵස්සපච්චයා නිබ්බත්තො අනාගතත්තභාවො. දුතියො අන්තොති දුතියො කොට්ඨාසො. ඵස්සනිරොධොති නිබ්බානං. මජ්ඣෙති සිබ්බිනිතණ්හං ඡෙත්වා ද්විධාකරණට්ඨෙන නිබ්බානං මජ්ඣෙ නාම හොති. තණ්හා හිනං සිබ්බතීති තණ්හා නං අත්තභාවද්වයසඞ්ඛාතං ඵස්සඤ්ච ඵස්සසමුදයඤ්ච සිබ්බති ඝට්ටෙති. කිං කාරණා? තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. යදි හි තණ්හා න සිබ්බෙය්ය, තස්ස තස්ස භවස්ස නිබ්බත්ති න භවෙය්ය. ඉමස්මිං ඨානෙ කොටිමජ්ඣිකූපමං ගණ්හන්ති. ද්වින්නඤ්හි කණ්ඩානං එකතො කත්වා මජ්ඣෙ සුත්තෙන සංසිබ්බිතානං කොටි මජ්ඣන්ති වුච්චති. සුත්තෙ ඡින්නෙ උභො කණ්ඩානි උභතො පතන්ති. එවමෙත්ථ කණ්ඩද්වයං විය වුත්තප්පකාරා ද්වෙ අන්තා, සිබ්බිත්වා ඨිතසුත්තං විය තණ්හා, සුත්තෙ ඡින්නෙ කණ්ඩද්වයස්ස උභතොපතනං විය තණ්හාය නිරුද්ධාය අන්තද්වයං නිරුද්ධමෙව හොති. එත්තාවතාති එත්තකෙන ඉමිනා උභො අන්තෙ විදිත්වා තණ්හාය මජ්ඣෙ අනුපලිත්තභාවෙන අභිඤ්ඤෙය්යං චතුසච්චධම්මං අභිජානාති නාම, තීරණපරිඤ්ඤාය ච පහානපරිඤ්ඤාය ච පරිජානිතබ්බං ලොකියසච්චද්වයං පරිජානාති නාම. දිට්ඨෙවධම්මෙති ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ. දුක්ඛස්සන්තකරො හොතීති වට්ටදුක්ඛස්ස කොටිකරො පරිච්ඡෙදපරිවටුමකරො හොති නාම.

දුතියවාරෙ තිණ්ණං කණ්ඩානං වසෙන උපමා වෙදිතබ්බා. තිණ්ණඤ්හි කණ්ඩානං සුත්තෙන සංසිබ්බිතානං සුත්තෙ ඡින්නෙ තීණි කණ්ඩානි තීසු ඨානෙසු පතන්ති, එවමෙත්ථ කණ්ඩත්තයං විය අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා ඛන්ධා, සුත්තං විය තණ්හා. සා හි අතීතං පච්චුප්පන්නෙන, පච්චුප්පන්නඤ්ච අනාගතෙන සද්ධිං සංසිබ්බති. සුත්තෙ ඡින්නෙ කණ්ඩත්තයස්ස තීසු ඨානෙසු පතනං විය තණ්හාය නිරුද්ධාය අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා ඛන්ධා නිරුද්ධාව හොන්ති.

තතියවාරෙ අදුක්ඛමසුඛා මජ්ඣෙති ද්වින්නං වෙදනානං අන්තරට්ඨකභාවෙන මජ්ඣෙ. සුඛඤ්හි දුක්ඛස්ස, දුක්ඛං වා සුඛස්ස අන්තරං නාම නත්ථි. තණ්හා සිබ්බිනීති වෙදනාසු නන්දිරාගො වෙදනානං උපච්ඡෙදං නිවාරෙතීති තා සිබ්බති නාම.

චතුත්ථවාරෙ විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙති පටිසන්ධිවිඤ්ඤාණම්පි සෙසවිඤ්ඤාණම්පි නාමරූපපච්චයසමුදාගතත්තා නාමරූපානං මජ්ඣෙ නාම.

පඤ්චමවාරෙ විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙති කම්මවිඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ, අජ්ඣත්තිකායතනෙසු වා මනායතනෙන කම්මස්ස ගහිතත්තා ඉධ යංකිඤ්චි විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ නාම, මනොද්වාරෙ වා ආවජ්ජනස්ස අජ්ඣත්තිකායතනනිස්සිතත්තා ජවනවිඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ නාම.

ඡට්ඨවාරෙ සක්කායොති තෙභූමකවට්ටං. සක්කායසමුදයොති සමුදයසච්චං. සක්කායනිරොධොති නිරොධසච්චං. පරියායෙනාති තෙන තෙන කාරණෙනෙව. සෙසං සබ්බත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

8. පුරිසින්ද්රියඤාණසුත්තවණ්ණනා

62. අට්ඨමෙ අඤ්ඤතරොති දෙවදත්තපක්ඛිකො එකො. සමන්නාහරිත්වාති ආවජ්ජිත්වා. ඉදං සො ‘‘කිං නු ඛො භගවතා ජානිත්වා කථිතං, උදාහු අජානිත්වා, එකංසිකං වා කථිතං උදාහු විභජ්ජකථිත’’න්ති අධිප්පායෙන පුච්ඡති. ආපායිකොති අපායෙ නිබ්බත්තනකො. නෙරයිකොති නිරයගාමී. කප්පට්ඨොති කප්පට්ඨියකම්මස්ස කතත්තා කප්පං ඨස්සති. අතෙකිච්ඡොති න සක්කා තිකිච්ඡිතුං. ද්වෙජ්ඣන්ති ද්විධාභාවං. වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තන්ති වාලස්ස අග්ගකොටියා දස්සෙතබ්බමත්තකං, වාලග්ගකොටිනිපාතමත්තකං වා. පුරිසින්ද්රියඤාණානීති පුරිසපුග්ගලානං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තඤාණානි, ඉන්ද්රියානං තික්ඛමුදුභාවජානනඤාණානීති අත්ථො.

විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මාති එත්තකා කුසලා ධම්මා විජ්ජන්ති, එත්තකා අකුසලා ධම්මාති ජානාමි. අන්තරහිතාති අදස්සනං ගතා. සම්මුඛීභූතාති සමුදාචාරවසෙන පාකටා ජාතා. කුසලමූලන්ති කුසලජ්ඣාසයො. කුසලා කුසලන්ති තම්හා කුසලජ්ඣාසයා අඤ්ඤම්පි කුසලං නිබ්බත්තිස්සති. සාරදානීති සාරාදානි ගහිතසාරානි, සරදමාසෙ වා නිබ්බත්තානි. සුඛසයිතානීති සුඛසන්නිචිතානි. සුඛෙත්තෙති මණ්ඩඛෙත්තෙ. නික්ඛිත්තානීති වුත්තානි. සප්පටිභාගාති සරික්ඛකා. අභිදො අද්ධරත්තන්ති අභිඅද්ධරත්තං අද්ධරත්තෙ අභිමුඛීභූතෙ. භත්තකාලසමයෙති රාජකුලානං භත්තකාලසඞ්ඛාතෙ සමයෙ. පරිහානධම්මොති කො එවං භගවතා ඤාතොති? අජාතසත්තුරාජා. සො හි පාපමිත්තං නිස්සාය මග්ගඵලෙහි පරිහීනො. අපරෙපි සුප්පබුද්ධසුනක්ඛත්තාදයො භගවතා ඤාතාව. අපරිහානධම්මොති එවං භගවතා කො ඤාතො? සුසීමො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤෙ ච එවරූපා. පරිනිබ්බායිස්සතීති එවං කො ඤාතො භගවතාති? සන්තතිමහාමත්තො අඤ්ඤෙ ච එවරූපා.

9. නිබ්බෙධිකසුත්තවණ්ණනා

63. නවමෙ අනිබ්බිද්ධපුබ්බෙ අප්පදාලිතපුබ්බෙ ලොභක්ඛන්ධාදයො නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙතීති නිබ්බෙධිකපරියායො, නිබ්බිජ්ඣනකාරණන්ති අත්ථො. නිදානසම්භවොති කාමෙ නිදෙති උප්පාදනසමත්ථතාය නිය්යාදෙතීති නිදානං. සම්භවති තතොති සම්භවො, නිදානමෙව සම්භවො නිදානසම්භවො. වෙමත්තතාති නානාකරණං.

කාමගුණාති කාමයිතබ්බට්ඨෙන කාමා, බන්ධනට්ඨෙන ගුණා ‘‘අන්තගුණ’’න්තිආදීසු විය. චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යාති චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන පස්සිතබ්බා. ඉට්ඨාති පරියිට්ඨා වා හොන්තු මා වා, ඉට්ඨාරම්මණභූතාති අත්ථො. කන්තාති කමනීයා. මනාපාති මනවඩ්ඪනකා. පියරූපාති පියජාතිකා. කාමූපසඤ්හිතාති ආරම්මණං කත්වා උප්පජ්ජමානෙන කාමෙන උපසඤ්හිතා. රජනීයාති රාගුප්පත්තිකාරණභූතා. නෙතෙ කාමාති න එතෙ කමනට්ඨෙන කාමා නාම හොන්ති. සඞ්කප්පරාගොති සඞ්කප්පවසෙන උප්පන්නරාගො. කාමොති අයං කාමප්පහානාය පටිපන්නෙහි පහාතබ්බො. කමනට්ඨෙන කාමා නාම. චිත්රානීති චිත්රවිචිත්රාරම්මණානි.

ඵස්සොති සහජාතඵස්සො. කාමයමානොති කාමං කාමයමානො. තජ්ජං තජ්ජන්ති තජ්ජාතිකං තජ්ජාතිකං. පුඤ්ඤභාගියන්ති දිබ්බෙ කාමෙ පත්ථෙත්වා සුචරිතපාරිපූරියා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තස්ස අත්තභාවො පුඤ්ඤභාගියො නාම, දුච්චරිතපාරිපූරියා අපායෙ නිබ්බත්තස්ස අත්තභාවො අපුඤ්ඤභාගියො නාම. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කාමානං විපාකොති අයං දුවිධොපි කාමපත්ථනං නිස්සාය උප්පන්නත්තා කාමානං විපාකොති වුච්චති. සො ඉමං නිබ්බෙධිකන්ති සො භික්ඛු ඉමං ඡත්තිංසට්ඨානෙසු නිබ්බිජ්ඣනකං සෙට්ඨචරියං ජානාති. කාමනිරොධන්ති කාමානං නිරොධනෙ එවං ලද්ධනාමං. ඉමස්මිඤ්හි ඨානෙ බ්රහ්මචරියසඞ්ඛාතො මග්ගොව කාමනිරොධොති වුත්තො.

සාමිසාති කිලෙසාමිසසම්පයුත්තා. ඉමිනා නයෙන සබ්බඨානෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. අපිචෙත්ථ වොහාරවෙපක්කන්ති වොහාරවිපාකං. කථාසඞ්ඛාතො හි වොහාරො සඤ්ඤාය විපාකො නාම. යථායථා නන්ති එත්ථ නං-ඉති නිපාතමත්තමෙව. ඉති යස්මා යථා යථා සඤ්ජානාති, තථා තථා එවංසඤ්ඤී අහොසින්ති කථෙති, තස්මා වොහාරවෙපක්කාති අත්ථො.

අවිජ්ජාති අට්ඨසු ඨානෙසු අඤ්ඤාණභූතා බහලඅවිජ්ජා. නිරයං ගමෙන්තීති නිරයගමනීයා, නිරයෙ නිබ්බත්තිපච්චයාති අත්ථො. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. චෙතනාහන්ති චෙතනං අහං. ඉධ සබ්බසඞ්ගාහිකා සංවිදහනචෙතනා ගහිතා. චෙතයිත්වාති ද්වාරප්පවත්තචෙතනා. මනසාති චෙතනාසම්පයුත්තචිත්තෙන. නිරයවෙදනීයන්ති නිරයෙ විපාකදායකං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. අධිමත්තන්ති බලවදුක්ඛං. දන්ධවිරාගීති ගරුකං න ඛිප්පං සණිකං විගච්ඡනකදුක්ඛං. උරත්තාළිං කන්දතීති උරං තාළෙත්වා රොදති. පරියෙට්ඨින්ති පරියෙසනං. එකපදං ද්විපදන්ති එකපදමන්තං වා ද්විපදමන්තං වා, කො මන්තං ජානාතීති අත්ථො. සම්මොහවෙපක්කන්ති සම්මොහවිපාකං. දුක්ඛස්ස හි සම්මොහො නිස්සන්දවිපාකො නාම. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. පරියෙසනාපි හි තස්ස නිස්සන්දවිපාකොති. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටවිවට්ටං කථිතං.

10. සීහනාදසුත්තවණ්ණනා

64. දසමෙ ආසභං ඨානන්ති සෙට්ඨං නිච්චලට්ඨානං. සීහනාදන්ති අභීතනාදං පමුඛනාදං. බ්රහ්මචක්කන්ති සෙට්ඨඤාණචක්කං පටිවෙධඤාණඤ්චෙව දෙසනාඤාණඤ්ච. ඨානඤ්ච ඨානතොති කාරණඤ්ච කාරණතො. යම්පීති යෙන ඤාණෙන. ඉදම්පි තථාගතස්සාති ඉදම්පි ඨානාට්ඨානඤාණං තථාගතස්ස තථාගතබලං නාම හොති. එවං සබ්බපදෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. කම්මසමාදානානන්ති සමාදියිත්වා කතානං කුසලාකුසලකම්මානං, කම්මමෙව වා කම්මසමාදානං. ඨානසො හෙතුසොති පච්චයතො චෙව හෙතුතො ච. තත්ථ ගතිඋපධිකාලපයොගා විපාකස්ස ඨානං, කම්මං හෙතු. ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනන්ති චතුන්නං ඣානානං අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං තිණ්ණං සමාධීනං නවන්නං අනුපුබ්බසමාපත්තීනඤ්ච. සංකිලෙසන්ති හානභාගියං ධම්මං. වොදානන්ති විසෙසභාගියං ධම්මං. වුට්ඨානන්ති ‘‘වොදානම්පි වුට්ඨානං, තම්හා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨානම්පි වුට්ඨාන’’න්ති (විභ. 828) එවං වුත්තං පගුණජ්ඣානඤ්චෙව භවඞ්ගනඵලසමාපත්තියො ච. හෙට්ඨිමං හෙට්ඨිමඤ්හි පගුණජ්ඣානං උපරිමස්ස උපරිමස්ස පදට්ඨානං හොති, තස්මා ‘‘වොදානම්පි වුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. භවඞ්ගෙන පන සබ්බජ්ඣානෙහි වුට්ඨානං හොති, ඵලසමාපත්තියා නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨානං හොති. තං සන්ධාය ‘‘තම්හා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨානම්පි වුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. අනෙකවිහිතන්තිආදීනි විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 2.402) වණ්ණිතානි. ආසවක්ඛයඤාණං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. පුරිමස්සාපි ඤාණත්තයස්ස විත්ථාරකථං ඉච්ඡන්තෙන මජ්ඣිමට්ඨකථාය මහාසීහනාදවණ්ණනා (ම. නි. අට්ඨ. 1.146 ආදයො) ඔලොකෙතබ්බා. සමාහිතස්සාති එකග්ගචිත්තස්ස. සමාධි මග්ගොති සමාධි එතෙසං ඤාණානං අධිගමාය උපායො. අසමාධීති අනෙකග්ගභාවො. කුම්මග්ගොති මිච්ඡාමග්ගො. ඉමස්මිං සුත්තෙ තථාගතස්ස ඤාණබලං කථිතන්ති.

මහාවග්ගො ඡට්ඨො.