📜

3. වජ්ජිසත්තකවග්ගො

1. සාරන්දදසුත්තවණ්ණනා

21. තතියස්ස පඨමෙ සාරන්දදෙ චෙතියෙති එවංනාමකෙ විහාරෙ. අනුප්පන්නෙ කිර තථාගතෙ තත්ථ සාරන්දදස්ස යක්ඛස්ස නිවාසනට්ඨානං චෙතියං අහොසි, අථෙත්ථ භගවතො විහාරං කාරෙසුං. සො සාරන්දදචෙතියංත්වෙව සඞ්ඛං ගතො. යාවකීවඤ්චාති යත්තකං කාලං. අභිණ්හං සන්නිපාතාති දිවසස්ස තික්ඛත්තුං සන්නිපතන්තාපි අන්තරන්තරා සන්නිපතන්තාපි අභිණ්හං සන්නිපාතාව. සන්නිපාතබහුලාති ‘‘හිය්යොපි පුරිමදිවසම්පි සන්නිපතම්හ, පුන අජ්ජ කිමත්ථං සන්නිපතාමා’’ති වොසානමනාපජ්ජනෙන සන්නිපාතබහුලා. වුද්ධියෙව ලිච්ඡවී වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා නො පරිහානීති අභිණ්හං අසන්නිපතන්තා හි දිසාසු ආගතං සාසනං න සුණන්ති, තතො ‘‘අසුකගාමසීමා වා නිගමසීමා වා ආකුලා, අසුකට්ඨානෙ චොරා පරියුට්ඨිතා’’ති න ජානන්ති. චොරාපි ‘‘පමත්තා රාජානො’’ති ඤත්වා ගාමනිගමාදීනි පහරන්තා ජනපදං නාසෙන්ති. එවං රාජූනං පරිහානි හොති . අභිණ්හං සන්නිපතන්තා පන තං පවත්තිං සුණන්ති, තතො බලං පෙසෙත්වා අමිත්තමද්දනං කරොන්ති. චොරාපි ‘‘අප්පමත්තා රාජානො, න සක්කා අම්හෙහි වග්ගබන්ධනෙන විචරිතු’’න්ති භිජ්ජිත්වා පලායන්ති. එවං රාජූනං වුද්ධි හොති. තෙන වුත්තං – ‘‘වුද්ධියෙව ලිච්ඡවී වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා නො පරිහානී’’ති.

සමග්ගාතිආදීසු සන්නිපාතභෙරියා නිග්ගතාය ‘‘අජ්ජ මෙ කිච්චං අත්ථි මඞ්ගලං අත්ථී’’ති වික්ඛෙපං කරොන්තා න සමග්ගා සන්නිපතන්ති නාම. භෙරිසද්දං පන සුත්වාව භුඤ්ජමානාපි අලඞ්කුරුමානාපි වත්ථානි නිවාසයමානාපි අද්ධභුත්තා අද්ධාලඞ්කතා වත්ථං නිවාසෙන්තාව සන්නිපතන්තා සමග්ගා සන්නිපතන්ති නාම. සන්නිපතිතා පන චින්තෙත්වා මන්තෙත්වා කත්තබ්බං කත්වා එකතොව අවුට්ඨහන්තා න සමග්ගා වුට්ඨහන්ති නාම. එවං වුට්ඨිතෙසු හි යෙ පඨමං ගච්ඡන්ති, තෙසං එවං හොති – ‘‘අම්හෙහි බාහිරකථාව සුතා, ඉදානි විනිච්ඡයකථා භවිස්සතී’’ති. එකතො වුට්ඨහන්තා පන සමග්ගා වුට්ඨහන්ති නාම. අපිච ‘‘අසුකට්ඨානෙ ගාමසීමා වා නිගමසීමා වා ආකුලා, චොරා වා පරියුට්ඨිතා’’ති සුත්වා ‘‘කො ගන්ත්වා අමිත්තමද්දනං කරිස්සතී’’ති වුත්තෙ ‘‘අහං පඨමං අහං පඨම’’න්ති වත්වා ගච්ඡන්තාපි සමග්ගා වුට්ඨහන්ති නාම. එකස්ස පන කම්මන්තෙ ඔසීදමානෙ සෙසා පුත්තභාතරො පෙසෙත්වා තස්ස කම්මන්තං උපත්ථම්භයමානාපි ආගන්තුකරාජානං ‘‘අසුකස්ස ගෙහං ගච්ඡතු, අසුකස්ස ගෙහං ගච්ඡතූ’’ති අවත්වා සබ්බෙ එකතො සඞ්ගණ්හන්තාපි එකස්ස මඞ්ගලෙ වා රොගෙ වා අඤ්ඤස්මිං වා පන තාදිසෙ සුඛදුක්ඛෙ උප්පන්නෙ සබ්බෙ තත්ථ සහායභාවං ගච්ඡන්තාපි සමග්ගා වජ්ජිකරණීයානි කරොන්ති නාම.

අප්පඤ්ඤත්තන්තිආදීසු පුබ්බෙ අකතං සුඞ්කං වා බලිං වා දණ්ඩං වා ආහරාපෙන්තා අප්පඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපෙන්ති නාම. පොරාණපවෙණියා ආගතමෙව පන අනාහරාපෙන්තා පඤ්ඤත්තං සමුච්ඡින්දන්ති නාම. චොරොති ගහෙත්වා දස්සිතෙ අවිචිනිත්වා ඡෙජ්ජභෙජ්ජං අනුසාසන්තා පොරාණං වජ්ජිධම්මං සමාදාය න වත්තන්ති නාම. තෙසං අපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපෙන්තානං අභිනවසුඞ්කාදිපීළිතා මනුස්සා ‘‘අතිඋපද්දුතම්හ, කෙ ඉමෙසං විජිතෙ වසිස්සන්තී’’ති පච්චන්තං පවිසිත්වා චොරා වා චොරසහායා වා හුත්වා ජනපදං හනන්ති. පඤ්ඤත්තං සමුච්ඡින්දන්තානං පවෙණිආගතානි සුඞ්කාදීනි අගණ්හන්තානං කොසො පරිහායති, තතො හත්ථිඅස්සබලකායඔරොධාදයො යථානිබද්ධං වට්ටං අලභමානා ථාමබලෙන පරිහායන්ති. තෙ නෙව යුද්ධක්ඛමා හොන්ති න පාරිචරියක්ඛමා. පොරාණං වජ්ජිධම්මං සමාදාය අවත්තන්තානං විජිතෙ මනුස්සා ‘‘අම්හාකං පුත්තං පිතරං භාතරං අචොරංයෙව චොරොති කත්වා ඡින්දිංසු භින්දිංසූ’’ති කුජ්ඣිත්වා පච්චන්තං පවිසිත්වා චොරා වා චොරසහායා වා හුත්වා ජනපදං හනන්ති. එවං රාජූනං පරිහානි හොති. අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤාපෙන්තානං පන ‘‘පවෙණිආගතංයෙව රාජානො කරොන්තී’’ති මනුස්සා හට්ඨතුට්ඨා කසිවාණිජ්ජාදිකෙ කම්මන්තෙ සම්පාදෙන්ති. පඤ්ඤත්තං අසමුච්ඡින්දන්තානං පවෙණිආගතානි සුඞ්කාදීනි ගණ්හන්තානං කොසො වඩ්ඪති, තතො හත්ථිඅස්සබලකායඔරොධාදයො යථානිබද්ධං වට්ටං ලභමානා ථාමබලසම්පන්නා යුද්ධක්ඛමා චෙව පාරිචරියක්ඛමා ච හොන්ති. පොරාණෙ වජ්ජිධම්මෙ සමාදාය වත්තන්තානං මනුස්සා න උජ්ඣායන්ති. ‘‘රාජානො පොරාණපවෙණියා කරොන්ති, අට්ටකුලිකසෙනාපතිඋපරාජූහි පරික්ඛිතං සයම්පි පරික්ඛිපිත්වා පවෙණිපොත්ථකං වාචාපෙත්වා අනුච්ඡවිකමෙව දණ්ඩං පවත්තයන්ති, එතෙසං දොසො නත්ථි, අම්හාකංයෙව දොසො’’ති අප්පමත්තා කම්මන්තෙ කරොන්ති. එවං රාජූනං වුද්ධි හොති.

සක්කරිස්සන්තීති යංකිඤ්චි තෙසං සක්කාරං කරොන්තා සුන්දරමෙව කරිස්සන්ති. ගරුං කරිස්සන්තීති ගරුභාවං පච්චුපට්ඨපෙත්වා කරිස්සන්ති. මානෙස්සන්තීති මනෙන පියායිස්සන්ති. පූජෙස්සන්තීති පච්චයපූජාය පූජෙස්සන්ති. සොතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්තීති දිවසස්ස ද්වෙ තයො වාරෙ උපට්ඨානං ගන්ත්වා තෙසං කථං සොතබ්බං සද්ධාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති. තත්ථ යෙ එවං මහල්ලකානං රාජූනං සක්කාරාදීනි න කරොන්ති, ඔවාදත්ථාය වා නෙසං උපට්ඨානං න ගච්ඡන්ති, තෙ තෙහි විස්සට්ඨා අනොවදියමානා කීළාපසුතා රජ්ජතො පරිහායන්ති. යෙ පන තථා පටිපජ්ජන්ති, තෙසං මහල්ලකරාජානො ‘‘ඉදං කාතබ්බං ඉදං න කාතබ්බ’’න්ති පොරාණපවෙණිං ආචික්ඛන්ති. සඞ්ගාමං පත්වාපි ‘‘එවං පවිසිතබ්බං, එවං නික්ඛමිතබ්බ’’න්ති උපායං දස්සෙන්ති. තෙ තෙහි ඔවදියමානා යථාඔවාදං පටිපජ්ජමානා සක්කොන්ති රජ්ජපවෙණිං සන්ධාරෙතුං. තෙන වුත්තං – ‘‘වුද්ධියෙව ලිච්ඡවී වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා’’ති.

කුලිත්ථියොති කුලඝරණියො. කුලකුමාරියොති අනිවිද්ධා තාසං ධීතරො. ඔකස්සාති වා පසය්හාති වා පසය්හාකාරස්සෙවෙතං නාමං. ඔකාසාතිපි පඨන්ති. තත්ථ ඔකස්සාති අවකසිත්වා ආකඩ්ඪිත්වා. පසය්හාති අභිභවිත්වා අජ්ඣොත්ථරිත්වාති අයං වචනත්ථො. එවඤ්හි කරොන්තානං විජිතෙ මනුස්සා ‘‘අම්හාකං ගෙහෙ පුත්තභාතරොපි, ඛෙළසිඞ්ඝානිකාදීනි මුඛෙන අපනෙත්වා සංවඩ්ඪිතා ධීතරොපි ඉමෙ බලක්කාරෙන ගහෙත්වා අත්තනො ඝරෙ වාසෙන්තී’’ති කුපිතා පච්චන්තං පවිසිත්වා චොරා වා චොරසහායා වා හුත්වා ජනපදං හනන්ති. එවං අකරොන්තානං පන විජිතෙ මනුස්සා අප්පොස්සුක්කා සකානි කම්මානි කරොන්තා රාජකොසං වඩ්ඪෙන්ති. එවමෙත්ථ වුද්ධිහානියො වෙදිතබ්බා.

වජ්ජීනංවජ්ජිචෙතියානීති වජ්ජිරාජූනං වජ්ජිරට්ඨෙ චිත්තීකතට්ඨෙන චෙතියානීති ලද්ධනාමානි යක්ඛට්ඨානානි. අබ්භන්තරානීති අන්තොනගරෙ ඨිතානි. බාහිරානීති බහිනගරෙ ඨිතානි. දින්නපුබ්බං කතපුබ්බන්ති පුබ්බෙ දින්නඤ්ච කතඤ්ච. නො පරිහාපෙස්සන්තීති අහාපෙත්වා යථාපවත්තමෙව කරිස්සන්ති. ධම්මිකං බලිං පරිහාපෙන්තානඤ්හි දෙවතා ආරක්ඛං සුසංවිහිතං න කරොන්ති, අනුප්පන්නං දුක්ඛං උප්පාදෙතුං අසක්කොන්තියොපි උප්පන්නං කාසසීසරොගාදිං වඩ්ඪෙන්ති, සඞ්ගාමෙ පත්තෙ සහායා න හොන්ති. අපරිහාපෙන්තානං පන ආරක්ඛං සුසංවිහිතං කරොන්ති, අනුප්පන්නං සුඛං උප්පාදෙතුං අසක්කොන්තියොපි උප්පන්නං කාසසීසරොගාදිං හරන්ති, සඞ්ගාමසීසෙ සහායා හොන්තීති. එවමෙත්ථ වුද්ධිහානියො වෙදිතබ්බා.

ධම්මිකා රක්ඛාවරණගුත්තීති එත්ථ රක්ඛා එව යථා අනිච්ඡිතං නාගච්ඡති, එවං ආවරණතො ආවරණං. යථා ඉච්ඡිතං න නස්සති, එවං ගොපායනතො ගුත්ති. තත්ථ බලකායෙන පරිවාරෙත්වා රක්ඛනං පබ්බජිතානං ධම්මිකා රක්ඛාවරණගුත්ති නාම න හොති. යථා පන විහාරස්ස උපවනෙ රුක්ඛෙ න ඡින්දන්ති, වාජිකා වාජං න කරොන්ති, පොක්ඛරණීසු මච්ඡෙ න ගණ්හන්ති, එවං කරණං ධම්මිකා රක්ඛාවරණගුත්ති නාම. කින්තීති කෙන නු ඛො කාරණෙන.

තත්ථ යෙ අනාගතානං අරහන්තානං ආගමනං න ඉච්ඡන්ති, තෙ අස්සද්ධා හොන්ති අප්පසන්නා. පබ්බජිතෙ සම්පත්තෙ පච්චුග්ගමනං න කරොන්ති, ගන්ත්වා න පස්සන්ති, පටිසන්ථාරං න කරොන්ති, පඤ්හං න පුච්ඡන්ති, ධම්මං න සුණන්ති, දානං න දෙන්ති, අනුමොදනං න සුණන්ති, නිවාසනට්ඨානං න සංවිදහන්ති. අථ නෙසං අවණ්ණො උග්ගච්ඡති ‘‘අසුකො නාම රාජා අස්සද්ධො අප්පසන්නො, පබ්බජිතෙ සම්පත්තෙ පච්චුග්ගමනං න කරොති…පෙ… නිවාසනට්ඨානං න සංවිදහතී’’ති. තං සුත්වා පබ්බජිතා තස්ස නගරද්වාරෙන ගච්ඡන්තාපි නගරං න පවිසන්ති. එවං අනාගතානං අරහන්තානං අනාගමනමෙව හොති. ආගතානං පන ඵාසුවිහාරෙ අසති යෙපි අජානිත්වා ආගතා, තෙ ‘‘වසිස්සාමාති තාව චින්තෙත්වා ආගතම්හා, ඉමෙසං පන රාජූනං ඉමිනා නීහාරෙන කෙ වසිස්සන්තී’’ති නික්ඛමිත්වා ගච්ඡන්ති. එවං අනාගතෙසු අනාගච්ඡන්තෙසු ආගතෙසු දුක්ඛං විහරන්තෙසු සො දොසො පබ්බජිතානං අනාවාසො හොති. තතො දෙවතාරක්ඛා න හොති, දෙවතාරක්ඛාය අසති අමනුස්සා ඔකාසං ලභන්ති, අමනුස්සා උස්සන්නා අනුප්පන්නං බ්යාධිං උප්පාදෙන්ති. සීලවන්තානං දස්සනපඤ්හපුච්ඡනාදිවත්ථුකස්ස පුඤ්ඤස්ස අනාගමො හොති. විපරියායෙන යථාවුත්තකණ්හපක්ඛවිපරීතස්ස සුක්කපක්ඛස්ස සම්භවො හොතීති එවමෙත්ථ වුද්ධිහානියො වෙදිතබ්බා.

2. වස්සකාරසුත්තවණ්ණනා

22. දුතියෙ අභියාතුකාමොති අභිභවනත්ථාය යාතුකාමො. වජ්ජීති වජ්ජිරාජානො. එවංමහිද්ධිකෙති එවං මහතියා රාජිද්ධියා සමන්නාගතෙ. එතෙන නෙසං සමග්ගභාවං කථෙති. එවංමහානුභාවෙති එවං මහන්තෙන රාජානුභාවෙන සමන්නාගතෙ . එතෙන නෙසං හත්ථිසිප්පාදීසු කතසික්ඛතං කථෙති, යං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘සික්ඛිතා වතිමෙ ලිච්ඡවිකුමාරකා, සුසික්ඛිතා වතිමෙ ලිච්ඡවිකුමාරකා, යත්ර හි නාම සුඛුමෙන තාළච්ඡිග්ගළෙන අසනං අතිපාතයිස්සන්ති පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං අවිරාධිත’’න්ති (සං. නි. 5.1115). උච්ඡෙච්ඡාමීති උච්ඡින්දිස්සාමි. විනාසෙස්සාමීති අදස්සනං නයිස්සාමි. අනයබ්යසනන්ති අවඩ්ඪිඤ්චෙව, ඤාතිබ්යසනඤ්ච. ආපාදෙස්සාමීති පාපයිස්සාමි.

ඉති කිර සො ඨානනිසජ්ජාදීසු ඉමං යුද්ධකථමෙව කථෙති, ‘‘ගමනසජ්ජා හොථා’’ති ච බලකායං ආණාපෙති. කස්මා? ගඞ්ගාය කිර එකං පට්ටනගාමං නිස්සාය අද්ධයොජනං අජාතසත්තුනො විජිතං, අද්ධයොජනං ලිච්ඡවීනං. තත්ර පබ්බතපාදතො මහග්ඝභණ්ඩං ඔතරති. තං සුත්වා ‘‘අජ්ජ යාමි, ස්වෙ යාමී’’ති අජාතසත්තුනො සංවිදහන්තස්සෙව ලිච්ඡවිනො සමග්ගා සම්මොදමානා පුරෙතරං ආගන්ත්වා සබ්බං ගණ්හන්ති. අජාතසත්තු පච්ඡා ආගන්ත්වා තං පවත්තිං ඤත්වා කුජ්ඣිත්වා ගච්ඡති. තෙ පුනසංවච්ඡරෙපි තථෙව කරොන්ති. අථ සො බලවාඝාතජාතො, තදා එවමකාසි.

තතො චින්තෙසි – ‘‘ගණෙන සද්ධිං යුද්ධං නාම භාරියං, එකොපි මොඝප්පහාරො නාම නත්ථි. එකෙන ඛො පන පණ්ඩිතෙන සද්ධිං මන්තෙත්වා කරොන්තො නිරපරාධො හොති, පණ්ඩිතො ච සත්ථාරා සදිසො නත්ථි, සත්ථා ච අවිදූරෙ ධුරවිහාරෙ වසති, හන්දාහං පෙසෙත්වා පුච්ඡාමි. සචෙ මෙ ගතෙන කොචි අත්ථො භවිස්සති, සත්ථා තුණ්හී භවිස්සති. අනත්ථෙ පන සති ‘කිං රඤ්ඤො තත්ථ ගතෙනා’ති වක්ඛතී’’ති. සො වස්සකාරං බ්රාහ්මණං පෙසෙසි. බ්රාහ්මණො ගන්ත්වා භගවතො තමත්ථං ආරොචෙසි. තෙන වුත්තං – අථ ඛො රාජා…පෙ… ආපාදෙස්සාමි වජ්ජීති.

භගවන්තං බීජයමානොති ථෙරො වත්තසීසෙ ඨත්වා භගවන්තං බීජති, භගවතො පන සීතං වා උණ්හං වා නත්ථි. භගවා බ්රාහ්මණස්ස වචනං සුත්වා තෙන සද්ධිං අමන්තෙත්වා ථෙරෙන සද්ධිං මන්තෙතුකාමො කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතන්තිආදිමාහ. තං වුත්තත්ථමෙව.

එකමිදාහන්ති ඉදං භගවා පුබ්බෙ වජ්ජීනං ඉමස්ස වජ්ජිසත්තකස්ස දෙසිතභාවප්පකාසනත්ථං ආහ. අකරණීයාති අකත්තබ්බා, අග්ගහෙතබ්බාති අත්ථො. යදිදන්ති නිපාතමත්තං. යුද්ධස්සාති කරණත්ථෙ සාමිවචනං, අභිමුඛං යුද්ධෙන ගහෙතුං න සක්කාති අත්ථො. අඤ්ඤත්ර උපලාපනායාති ඨපෙත්වා උපලාපනං. උපලාපනා නාම ‘‘අලං විවාදෙන, ඉදානි සමග්ගා හොමා’’ති හත්ථිඅස්සරථහිරඤ්ඤසුවණ්ණාදීනි පෙසෙත්වා සඞ්ගහකරණං, එවඤ්හි සඞ්ගහං කත්වා කෙවලං විස්සාසෙන සක්කා ගණ්හිතුන්ති අත්ථො. අඤ්ඤත්ර මිථුභෙදාති ඨපෙත්වා මිථුභෙදං. ඉමිනා ‘‘අඤ්ඤමඤ්ඤභෙදං කත්වාපි සක්කා එතෙ ගහෙතු’’න්ති දස්සෙති. ඉදං බ්රාහ්මණො භගවතො කථාය නයං ලභිත්වා ආහ. කිං පන භගවා බ්රාහ්මණස්ස ඉමාය කථාය නයලාභං ජානාතීති? ආම ජානාති. ජානන්තො කස්මා කථෙසි? අනුකම්පාය. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘මයා අකථිතෙපි කතිපාහෙන ගන්ත්වා සබ්බෙ ගණ්හිස්සති, කථිතෙ පන සමග්ගෙ භින්දන්තො තීහි සංවච්ඡරෙහි ගණ්හිස්සති. එත්තකම්පි ජීවිතමෙව වරං. එත්තකඤ්හි ජීවන්තා අත්තනො පතිට්ඨාභූතං පුඤ්ඤං කරිස්සන්තී’’ති. අභිනන්දිත්වාති චිත්තෙන නන්දිත්වා. අනුමොදිත්වාති ‘‘යාව සුභාසිතමිදං භොතා ගොතමෙනා’’ති වාචාය අනුමොදිත්වා. පක්කාමීති රඤ්ඤො සන්තිකං ගතො. රාජාපි තමෙව පෙසෙත්වා සබ්බෙ භින්දිත්වා ගන්ත්වා අනයබ්යසනං පාපෙසි.

3. පඨමසත්තකසුත්තවණ්ණනා

23. තතියෙ අභිණ්හං සන්නිපාතාති ඉදං වජ්ජිසත්තකෙ වුත්තසදිසමෙව. ඉධාපි ච අභිණ්හං අසන්නිපතන්තා දිසාසු ආගතසාසනං න සුණන්ති, තතො ‘‘අසුකවිහාරසීමා ආකුලා, උපොසථප්පවාරණා ඨිතා, අසුකස්මිං ඨානෙ භික්ඛූ වෙජ්ජකම්මදූතකම්මාදීනි කරොන්ති, විඤ්ඤත්තිබහුලා ඵලපුප්ඵදානාදීහි ජීවිකං කප්පෙන්තී’’තිආදීනි න ජානන්ති. පාපභික්ඛූපි ‘‘පමත්තො සඞ්ඝො’’ති ඤත්වා රාසිභූතා සාසනං ඔසක්කාපෙන්ති. අභිණ්හං සන්නිපතන්තා පන තං පවත්තිං සුණන්ති, තතො භික්ඛුසඞ්ඝං පෙසෙත්වා සීමං උජුං කාරෙන්ති, උපොසථප්පවාරණායො පවත්තාපෙන්ති, මිච්ඡාජීවානං උස්සන්නට්ඨානෙ අරියවංසිකෙ පෙසෙත්වා අරියවංසං කථාපෙන්ති, පාපභික්ඛූනං විනයධරෙහි නිග්ගහං කාරාපෙන්ති. පාපභික්ඛූපි ‘‘අප්පමත්තො සඞ්ඝො, න සක්කා අම්හෙහි වග්ගබන්ධනෙන විචරිතු’’න්ති භිජ්ජිත්වා පලායන්ති. එවමෙත්ථ වුද්ධිහානියො වෙදිතබ්බා.

සමග්ගාතිආදීසු චෙතියපටිජග්ගනත්ථං වා බොධිඝරඋපොසථාගාරච්ඡාදනත්ථං වා කතිකවත්තං වා ඨපෙතුකාමතාය ‘‘සඞ්ඝො සන්නිපතතූ’’ති භෙරියා වා ඝණ්ටියා වා ආකොටිතමත්තාය ‘‘මය්හං චීවරකම්මං අත්ථි, මය්හං පත්තො පචිතබ්බො, මය්හං නවකම්මං අත්ථී’’ති වික්ඛෙපං කරොන්තා න සමග්ගා සන්නිපතන්ති නාම. සබ්බං පන තං කම්මං ඨපෙත්වා ‘‘අහං පුරිමතරං, අහං පුරිමතර’’න්ති එකප්පහාරෙනෙව සන්නිපතන්තා සමග්ගා සන්නිපතන්ති නාම. සන්නිපතිතා පන චින්තෙත්වා මන්තෙත්වා කත්තබ්බං කත්වා එකතොව අවුට්ඨහන්තා න සමග්ගා වුට්ඨහන්ති නාම. එවං වුට්ඨිතෙසු හි යෙ පඨමං ගච්ඡන්ති, තෙසං එවං හොති ‘‘අම්හෙහි බාහිරකථාව සුතා, ඉදානි විනිච්ඡයකථා භවිස්සතී’’ති. එකප්පහාරෙනෙව වුට්ඨහන්තා සමග්ගා වුට්ඨහන්ති නාම. අපිච ‘‘අසුකට්ඨානෙ විහාරසීමා ආකුලා, උපොසථප්පවාරණා ඨිතා, අසුකට්ඨානෙ වෙජ්ජකම්මාදිකාරකා පාපභික්ඛූ උස්සන්නා’’ති සුත්වා ‘‘කො ගන්ත්වා තෙසං නිග්ගහං කරිස්සතී’’ති වුත්තෙ ‘‘අහං පඨමං, අහං පඨම’’න්ති වත්වා ගච්ඡන්තාපි සමග්ගා වුට්ඨහන්ති නාම.

ආගන්තුකං පන දිස්වා ‘‘ඉමං පරිවෙණං යාහි, එතං පරිවෙණං යාහි, අයං කො’’ති අවත්වා සබ්බෙ වත්තං කරොන්තාපි, ජිණ්ණපත්තචීවරකං දිස්වා තස්ස භික්ඛාචාරවත්තෙන පත්තචීවරං පරියෙසන්තාපි, ගිලානස්ස ගිලානභෙසජ්ජං පරියෙසමානාපි, ගිලානමෙව අනාථං ‘‘අසුකපරිවෙණං යාහී’’ති අවත්වා අත්තනො අත්තනො පරිවෙණෙ පටිජග්ගන්තාපි, එකො ඔලීයමානකො ගන්ථො හොති, පඤ්ඤවන්තං භික්ඛුං සඞ්ගණ්හිත්වා තෙන තං ගන්ථං උක්ඛිපාපෙන්තාපි සමග්ගා සඞ්ඝකරණීයානි කරොන්ති නාම.

අප්පඤ්ඤත්තන්තිආදීසු නවං අධම්මිකං කතිකවත්තං වා සික්ඛාපදං වා ගණ්හන්තා අප්පඤ්ඤත්තං පඤ්ඤාපෙන්ති නාම පුරාණසන්ථතවත්ථුස්මිං සාවත්ථියං භික්ඛූ විය. උද්ධම්මං උබ්බිනයං සාසනං දීපෙන්තා පඤ්ඤත්තං සමුච්ඡින්දන්ති නාම, වස්සසතපරිනිබ්බුතෙ භගවති වෙසාලිකා වජ්ජිපුත්තකා විය. ඛුද්දානුඛුද්දකා පන ආපත්තියො සඤ්චිච්ච වීතික්කමන්තා යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය න වත්තන්ති නාම අස්සජිපුනබ්බසුකා විය. තථා අකරොන්තා පන අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤාපෙන්ති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දන්ති , යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තන්ති නාම ආයස්මා උපසෙනො විය, ආයස්මා යසො කාකණ්ඩකපුත්තො විය, ආයස්මා මහාකස්සපො විය ච. වුද්ධියෙවාති සීලාදිගුණෙහි වුද්ධියෙව, නො පරිහානි.

ථෙරාති ථිරභාවප්පත්තා ථෙරකාරකෙහි ගුණෙහි සමන්නාගතා. බහූ රත්තියො ජානන්තීති රත්තඤ්ඤූ. චිරං පබ්බජිතානං එතෙසන්ති චිරපබ්බජිතා. සඞ්ඝස්ස පිතිට්ඨානෙ ඨිතාති සඞ්ඝපිතරො. පිතිට්ඨානෙ ඨිතත්තා සඞ්ඝං පරිණෙන්ති, පුබ්බඞ්ගමා හුත්වා තීසු සික්ඛාසු පවත්තෙන්තීති සඞ්ඝපරිණායකා.

යෙ තෙසං සක්කාරාදීනි න කරොන්ති, ඔවාදත්ථාය ද්වෙ තයො වාරෙ උපට්ඨානං න ගච්ඡන්ති, තෙපි තෙසං ඔවාදං න දෙන්ති, පවෙණිකථං න කථෙන්ති, සාරභූතං ධම්මපරියායං න සික්ඛාපෙන්ති. තෙ තෙහි විස්සට්ඨා සීලාදීහි ධම්මක්ඛන්ධෙහි සත්තහි ච අරියධනෙහීති එවමාදීහි ගුණෙහි පරිහායන්ති. යෙ පන තෙසං සක්කාරාදීනි කරොන්ති, උපට්ඨානං ගච්ඡන්ති, තෙසං තෙ ‘‘එවං තෙ අභික්කමිතබ්බ’’න්තිආදිකං ඔවාදං දෙන්ති, පවෙණිකථං කථෙන්ති, සාරභූතං ධම්මපරියායං සික්ඛාපෙන්ති, තෙරසහි ධුතඞ්ගෙහි දසහි කථාවත්ථූහි අනුසාසන්ති. තෙ තෙසං ඔවාදෙ ඨත්වා සීලාදීහි ගුණෙහි වඩ්ඪමානා සාමඤ්ඤත්ථං අනුපාපුණන්ති. එවමෙත්ථ හානිවුද්ධියො දට්ඨබ්බා.

පුනබ්භවො සීලමස්සාති පොනොබ්භවිකා, පුනබ්භවදායිකාති අත්ථො, තස්සා පොනොබ්භවිකාය. න වසං ගච්ඡිස්සන්තීති එත්ථ යෙ චතුන්නං පච්චයානං කාරණා උපට්ඨාකානං පදානුපදිකා හුත්වා ගාමතො ගාමං විචරන්ති , තෙ තස්සා වසං ගච්ඡන්ති නාම. ඉතරෙ න ගච්ඡන්ති. තත්ථ හානිවුද්ධියො පාකටායෙව.

ආරඤ්ඤකෙසූති පඤ්චධනුසතිකපච්ඡිමෙසු. සාපෙක්ඛාති සාලයා. ගාමන්තසෙනාසනෙසු හි ඣානං අප්පෙත්වාපි තතො වුට්ඨිතමත්තොව ඉත්ථිපුරිසදාරකදාරිකාදිසද්දං සුණාති, යෙනස්ස අධිගතවිසෙසොපි හායතියෙව. අරඤ්ඤසෙනාසනෙ නිද්දායිත්වාපි පබුද්ධමත්තො සීහබ්යග්ඝමොරාදීනං සද්දං සුණාති, යෙන අරඤ්ඤෙ පීතිං පටිලභිත්වා තමෙව සම්මසන්තො අග්ගඵලෙ පතිට්ඨාති. ඉති භගවා ගාමන්තසෙනාසනෙ ඣානං අප්පෙත්වා නිසින්නභික්ඛුතො අරඤ්ඤෙ නිද්දායමානමෙව පසංසති. තස්මා තමෙව අත්ථවසං පටිච්ච ‘‘ආරඤ්ඤකෙසු සෙනාසනෙසු සාපෙක්ඛා භවිස්සන්තී’’ති ආහ.

පච්චත්තඤ්ඤෙව සතිං උපට්ඨාපෙස්සන්තීති අත්තනාව අත්තනො අබ්භන්තරෙ සතිං උපට්ඨපෙස්සන්ති. පෙසලාති පියසීලා. ඉධාපි සබ්රහ්මචාරීනං ආගමනං අනිච්ඡන්තා නෙවාසිකා අස්සද්ධා හොන්ති අප්පසන්නා, විහාරං සම්පත්තභික්ඛූනං පච්චුග්ගමන-පත්තචීවරපටිග්ගහණ-ආසනපඤ්ඤාපනතාලවණ්ටග්ගහණාදීනි න කරොන්ති. අථ නෙසං අවණ්ණො උග්ගච්ඡති ‘‘අසුකවිහාරවාසිනො භික්ඛූ අස්සද්ධා අප්පසන්නා විහාරං පවිට්ඨානං වත්තප්පටිවත්තම්පි න කරොන්තී’’ති. තං සුත්වා පබ්බජිතා විහාරද්වාරෙන ගච්ඡන්තාපි විහාරං න පවිසන්ති. එවං අනාගතානං අනාගමනමෙව හොති. ආගතානං පන ඵාසුවිහාරෙ අසති යෙපි අජානිත්වා ආගතා, තෙ ‘‘වසිස්සාමාති තාවචින්තෙත්වා ආගතම්හා, ඉමෙසං පන නෙවාසිකානං ඉමිනා නීහාරෙන කො වසිස්සතී’’ති නික්ඛමිත්වා ගච්ඡන්ති. එවං සො විහාරො අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං අනාවාසොව හොති. තතො නෙවාසිකා සීලවන්තානං දස්සනං අලභන්තා කඞ්ඛාවිනොදකං වා ආචාරසික්ඛාපකං වා මධුරධම්මසවනං වා න ලභන්ති. තෙසං නෙව අග්ගහිතධම්මග්ගහණං න ගහිතසජ්ඣායකරණං හොති. ඉති නෙසං හානියෙව හොති, න වුද්ධි.

යෙ පන සබ්රහ්මචාරීනං ආගමනං ඉච්ඡන්ති, තෙ සද්ධා හොන්ති පසන්නා, ආගතානං සබ්රහ්මචාරීනං පච්චුග්ගමනාදීනි කත්වා සෙනාසනං පඤ්ඤපෙත්වා දෙන්ති , තෙ ගහෙත්වා භික්ඛාචාරං පවිසන්ති, කඞ්ඛං විනොදෙන්ති, මධුරධම්මස්සවනං ලභන්ති. අථ නෙසං කිත්තිසද්දො උග්ගච්ඡති ‘‘අසුකවිහාරෙ භික්ඛූ එවං සද්ධා පසන්නා වත්තසම්පන්නා සඞ්ගාහකා’’ති. තං සුත්වා භික්ඛූ දූරතොපි ආගච්ඡන්ති. තෙසං නෙවාසිකා වත්තං කරොන්ති, සමීපං ගන්ත්වා වුඩ්ඪතරං ආගන්තුකං වන්දිත්වා නිසීදන්ති, නවකතරස්ස සන්තිකෙ ආසනං ගහෙත්වා නිසීදිත්වා ‘‘ඉමස්මිං විහාරෙ වසිස්සථ, ගමිස්සථා’’ති පුච්ඡන්ති. ‘‘ගමිස්සාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘සප්පායං සෙනාසනං, සුලභා භික්ඛා’’තිආදීනි වත්වා ගන්තුං න දෙන්ති. විනයධරො චෙ හොති, තස්ස සන්තිකෙ විනයං සජ්ඣායන්ති. සුත්තන්තාදිධරො චෙ, තස්ස සන්තිකෙ තං තං ධම්මං සජ්ඣායන්ති. තෙ ආගන්තුකථෙරානං ඔවාදෙ ඨත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණන්ති. ආගන්තුකා ‘‘එකං ද්වෙ දිවසානි වසිස්සාමාති ආගතම්හා, ඉමෙසං පන සුඛසංවාසතාය දස ද්වාදස වස්සානි වසිම්හා’’ති වත්තාරො හොන්ති. එවමෙත්ථ හානිවුද්ධියො වෙදිතබ්බා.

4. දුතියසත්තකසුත්තවණ්ණනා

24. චතුත්ථෙ න කම්මාරාමාති යෙ දිවසං චීවරකම්ම-කායබන්ධනපරිස්සාවන-ධම්මකරණ-සම්මජ්ජනි-පාදකඨලිකාදීනෙව කරොන්ති, තෙ සන්ධායෙස පටික්ඛෙපො. යො පන තෙසං කරණවෙලාය එවං එතානි කරොති, උද්දෙසවෙලාය උද්දෙසං ගණ්හාති, සජ්ඣායවෙලාය සජ්ඣායති, චෙතියඞ්ගණවත්තවෙලාය චෙතියඞ්ගණවත්තං කරොති, මනසිකාරවෙලාය මනසිකාරං කරොති, න සො කම්මාරාමො නාම.

යො ඉත්ථිවණ්ණපුරිසවණ්ණාදිවසෙන ආලාපසල්ලාපං කරොන්තොයෙව රත්තින්දිවං වීතිනාමෙති, එවරූපෙ භස්සෙ පරියන්තකාරී න හොති, අයං භස්සාරාමො නාම. යො පන රත්තින්දිවං ධම්මං කථෙති, පඤ්හං විස්සජ්ජෙති, අයං අප්පභස්සොව භස්සෙ පරියන්තකාරීයෙව. කස්මා? ‘‘සන්නිපතිතානං වො, භික්ඛවෙ, ද්වයං කරණීයං ධම්මී වා කථා අරියො වා තුණ්හීභාවො’’ති (ම. නි. 1.273) වුත්තත්තා.

යො ඨිතොපි ගච්ඡන්තොපි නිසින්නොපි ථිනමිද්ධාභිභූතො නිද්දායතියෙව, අයං නිද්දාරාමො නාම. යස්ස පන කරජකායගෙලඤ්ඤෙන චිත්තං භවඞ්ගං ඔතරති, නායං නිද්දාරාමො. තෙනෙවාහ – ‘‘අභිජානාමහං, අග්ගිවෙස්සන , ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතප්පටික්කන්තො චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙත්වා දක්ඛිණෙන පස්සෙන සතො සම්පජානො නිද්දං ඔක්කමිතා’’ති (ම. නි. 1.387).

යො ‘‘එකස්ස දුතියො, ද්වින්නං තතියො, තිණ්ණං චතුත්ථො’’ති එවං සංසට්ඨොව විහරති, එකකො අස්සාදං න ලභති, අයං සඞ්ගණිකාරාමො. යො පන චතූසු ඉරියාපථෙසු එකකොව අස්සාදං ලභති, නායං සඞ්ගණිකාරාමො.

අසන්තසම්භාවනිච්ඡාය සමන්නාගතා දුස්සීලා පාපිච්ඡා නාම. යෙසං පාපකා මිත්තා චතූසු ඉරියාපථෙසු සහ අයනතො පාපසහායා, යෙ ච තන්නින්නතප්පොණතප්පබ්භාරතාය පාපෙසු සම්පවඞ්කා, තෙ පාපමිත්තා පාපසහායා පාපසම්පවඞ්කා නාම.

ඔරමත්තකෙනාති අවරමත්තකෙන අප්පමත්තකෙන. අන්තරාති අරහත්තං අප්පත්වාව එත්ථන්තරෙ. වොසානන්ති පරිනිට්ඨිතභාවං ‘‘අලමෙත්තාවතා’’ති ඔසක්කනං. ඉදං වුත්තං හොති – යාව සීලපාරිසුද්ධිජ්ඣානවිපස්සනා සොතාපන්නභාවාදීනං අඤ්ඤතරමත්තකෙන වොසානං නාපජ්ජිස්සන්ති, තාව වුද්ධියෙව භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානීති.

7. සඤ්ඤාසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ අනිච්චසඤ්ඤාදයො අනිච්චානුපස්සනාදීහි සහගතසඤ්ඤා.

8. පඨමපරිහානිසුත්තවණ්ණනා

28. අට්ඨමෙ උප්පන්නානං සඞ්ඝකිච්චානං නිත්ථරණෙන භාරං වහන්තීති භාරවාහිනො. තෙ තෙන පඤ්ඤායිස්සන්තීති තෙ ථෙරා තෙන අත්තනො ථෙරභාවානුරූපෙන කිච්චෙන පඤ්ඤායිස්සන්ති. තෙසු යොගංආපජ්ජතීති පයොගං ආපජ්ජති, සයං තානි කිච්චානි කාතුං ආරභතීති.

9. දුතියපරිහානිසුත්තවණ්ණනා

29. නවමෙ භික්ඛුදස්සනං හාපෙතීති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දස්සනත්ථාය ගමනං හාපෙති. අධිසීලෙති පඤ්චසීලදසසීලසඞ්ඛාතෙ උත්තමසීලෙ. ඉතො බහිද්ධාති ඉමම්හා සාසනා බහිද්ධා. දක්ඛිණෙය්යං ගවෙසතීති දෙය්යධම්මපටිග්ගාහකෙ පරියෙසති. තත්ථ ච පුබ්බකාරං කරොතීති තෙසං බාහිරානං තිත්ථියානං දත්වා පච්ඡා භික්ඛූනං දෙති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

වජ්ජිසත්තකවග්ගො තතියො.