📜

7. මහාවග්ගො

1. හිරිඔත්තප්පසුත්තවණ්ණනා

65. සත්තමස්ස පඨමෙ හතූපනිසොති හතඋපනිසො ඡින්නපච්චයො. යථාභූතඤාණදස්සනන්ති තරුණවිපස්සනා. නිබ්බිදාවිරාගොති බලවවිපස්සනා චෙව මග්ගො ච. විමුත්තිඤාණදස්සනන්ති අරහත්තවිමුත්ති ච පච්චවෙක්ඛණා ච.

2. සත්තසූරියසුත්තවණ්ණනා

66. දුතියෙ යස්මා අයං සත්තසූරියදෙසනා තෙජොසංවට්ටදස්සනවසෙන පවත්තා, තස්මා තයො සංවට්ටා, තිස්සො සංවට්ටසීමා, තීණි සංවට්ටමූලානී, තීණි කොලාහලානීති අයං තාව ආදිතොව ඉමස්ස සුත්තස්ස පුරෙචාරිකකථා වෙදිතබ්බා. සා විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 2.403) පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිනිද්දෙසෙ විත්ථාරිතාව. එතදවොචාති අනිච්චකම්මට්ඨානිකානං පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං අජ්ඣාසයෙන උපාදින්නකානං අනුපාදින්නකානං සඞ්ඛාරානං විපත්තිදස්සනත්ථං එතං ‘‘අනිච්චා, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා’’තිආදිසත්තසූරියොපමසුත්තන්තං අවොච. තත්ථ අනිච්චාති හුත්වා අභාවට්ඨෙන අනිච්චා. සඞ්ඛාරාති උපාදින්නකඅනුපාදින්නකා සඞ්ඛාරධම්මා. අද්ධුවාති එවං අචිරට්ඨෙන න ධුවා. අනස්සාසිකාති අසස්සතභාවෙන අස්සාසරහිතා. අලමෙවාති යුත්තමෙව.

අජ්ඣොගාළ්හොති උදකෙ අනුපවිට්ඨො. අච්චුග්ගතොති උදකපිට්ඨිතො උග්ගතො. දෙවො න වස්සතීති පඨමං තාව උපකප්පනමෙඝො නාම කොටිසතසහස්සචක්කවාළෙ එකමෙඝො හුත්වා වස්සති, තදා නික්ඛන්තබීජං න පුන ගෙහං පවිසති. තතො පට්ඨාය ධමකරණෙ නිරුද්ධං විය උදකං හොති, පුන එකබින්දුම්පි දෙවො න වස්සතීති උපමානධම්මකථාව පමාණං. විනස්සන්තෙ පන ලොකෙ පඨමං අවීචිතො පට්ඨාය තුච්ඡො හොති, තතො උට්ඨහිත්වා සත්තා මනුස්සලොකෙ ච තිරච්ඡානෙසු ච නිබ්බත්තන්ති. තිරච්ඡානෙසු නිබ්බත්තාපි පුත්තභාතිකෙසු මෙත්තං පටිලභිත්වා කාලකතා දෙවමනුස්සෙසු නිබ්බත්තන්ති. දෙවතා ආකාසෙන චරන්තියො ආරොචෙන්ති – ‘‘න ඉදං ඨානං සස්සතං න නිබද්ධං, මෙත්තං භාවෙථ, කරුණං, මුදිතං, උපෙක්ඛං භාවෙථා’’ති. තෙ මෙත්තාදයො භාවෙත්වා තතො චුතා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තන්ති.

බීජගාමාති එත්ථ බීජගාමො නාම පඤ්ච බීජජාතානි. භූතගාමො නාම යංකිඤ්චි නික්ඛන්තමූලපණ්ණං හරිතකං. ඔසධිතිණවනප්පතයොති එත්ථ ඔසධීති ඔසධරුක්ඛා. තිණාති බහිසාරා තාලනාළිකෙරාදයො. වනප්පතයොති වනජෙට්ඨකරුක්ඛා. කුන්නදියොති ඨපෙත්වා පඤ්ච මහානදියො අවසෙසා නින්නගා. කුසොබ්භාති ඨපෙත්වා සත්ත මහාසරෙ අවසෙසා රහදාදයො. දුතියො සූරියොතිආදීසු දුතියසූරියකාලෙ එකො උදෙති, එකො අත්ථඞ්ගමෙති. තතියකාලෙ එකො උදෙති, එකො අත්ථඞ්ගමෙති, එකො මජ්ඣෙ හොති. චතුත්ථකාලෙ චතුකුලිකෙ ගාමෙ චත්තාරො පිණ්ඩචාරිකා ද්වාරපටිපාටියා ඨිතා විය හොන්ති. පඤ්චමාදිකාලෙපි එසෙව නයො. පලුජ්ජන්තීති ඡිජ්ජිත්වා ඡිජ්ජිත්වා පතන්ති. නෙව ඡාරිකා පඤ්ඤායති න මසීති චක්කවාළමහාපථවී සිනෙරුපබ්බතරාජා හිමවා චක්කවාළපබ්බතො ඡ කාමසග්ගා පඨමජ්ඣානිකබ්රහ්මලොකාති එත්තකෙ ඨානෙ දඩ්ඪෙ අච්ඡරාය ගහෙතබ්බමත්තාපි ඡාරිකා වා අඞ්ගාරො වා න පඤ්ඤායති. කො මන්තා කො සද්ධාතාති කො තස්ස සද්ධාපනත්ථාය සමත්ථො, කො වා තස්ස සද්ධාතා. අඤ්ඤත්ර දිට්ඨපදෙහීති දිට්ඨපදෙ සොතාපන්නෙ අරියසාවකෙ ඨපෙත්වා කො අඤ්ඤො සද්දහිස්සතීති අත්ථො.

වීතරාගොති වික්ඛම්භනවසෙන වීතරාගො. සාසනං ආජානිංසූති අනුසිට්ඨිං ජානිංසු, බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය මග්ගං පටිපජ්ජිංසු. සමසමගතියොති දුතියත්තභාවෙ සබ්බාකාරෙන සමගතිකො එකගතිකො. උත්තරි මෙත්තං භාවෙය්යන්ති පඨමජ්ඣානතො උත්තරි යාව තිකචතුක්කජ්ඣානා පණීතං කත්වා මෙත්තං භාවෙය්යං. චක්ඛුමාති පඤ්චහි චක්ඛූහි චක්ඛුමා. පරිනිබ්බුතොති බොධිපල්ලඞ්කෙයෙව කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතො. එවං අනිච්චලක්ඛණං දීපෙත්වා සත්ථරි දෙසනං විනිවට්ටෙන්තෙ පඤ්චසතාපි තෙ අනිච්චකම්මට්ඨානිකා භික්ඛූ දෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා නිසින්නාසනෙසුයෙව අරහත්තං පාපුණිංසූති.

3. නගරොපමසුත්තවණ්ණනා

67. තතියෙ යතොති යදා. පච්චන්තිමන්ති රට්ඨපරියන්තෙ රට්ඨාවසානෙ නිවිට්ඨං. මජ්ඣිමදෙසනගරස්ස පන රක්ඛාකිච්චං නත්ථි, තෙන තං න ගහිතං. නගරපරික්ඛාරෙහි සුපරික්ඛතන්ති නගරාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කතං. අකරණීයන්ති අකත්තබ්බං අජිනියං. ගම්භීරනෙමාති ගම්භීරආවාටා. සුනිඛාතාති සුට්ඨු සන්නිසීදාපිතා. තං පනෙතං එසිකාථම්භං ඉට්ඨකාහි වා කරොන්ති සිලාහි වා ඛදිරාදීහි වා සාරරුක්ඛෙහි. තං නගරගුත්තත්ථාය කරොන්තා බහිනගරෙ කරොන්ති, අලඞ්කාරත්ථාය කරොන්තා අන්තොනගරෙ. තං ඉට්ඨකාමයං කරොන්තා මහන්තං ආවාටං කත්වා චයං චිනිත්වා උපරි අට්ඨංසං කත්වා සුධාය ලිම්පන්ති. යදා හත්ථිනා දන්තෙහි අභිහතො න චලති, තදා සුලිත්තො නාම හොති. සිලාථම්භාදයොපි අට්ඨංසා එව හොන්ති. තෙ සචෙ අට්ඨ රතනා හොන්ති, චතුරතනමත්තං ආවාටෙ පවිසති, චතුරතනමත්තං උපරි හොති. සොළසරතනවීසතිරතනෙසුපි එසෙව නයො. සබ්බෙසඤ්හි උපඩ්ඪං හෙට්ඨා හොති, උපඩ්ඪං උපරි. තෙ ගොමුත්තවඞ්කා හොන්ති, තෙන තෙසං අන්තරෙ පදරමයං කත්වා කම්මං කාතුං සක්කා හොති, තෙ පන කතචිත්තකම්මා පග්ගහිතද්ධජාව හොන්ති.

පරිඛාති පරික්ඛිපිත්වා ඨිතමාතිකා. අනුපරියායපථොති අන්තො පාකාරස්ස පාකාරෙන සද්ධිං ගතො මහාපථො, යත්ථ ඨිතා බහිපාකාරෙ ඨිතෙහි සද්ධිං යුජ්ඣන්ති. සලාකන්ති සරතොමරාදිනිස්සග්ගියාවුධං. ජෙවනිකන්ති එකතොධාරාදිසෙසාවුධං.

හත්ථාරොහාති සබ්බෙපි හත්ථිආචරියහත්ථිවෙජ්ජහත්ථිබන්ධාදයො. අස්සාරොහාති සබ්බෙපි අස්සාචරියඅස්සවෙජ්ජඅස්සබන්ධාදයො. රථිකාති සබ්බෙපි රථාචරියරථයොධරථරක්ඛාදයො. ධනුග්ගහාති ඉස්සාසා. චෙලකාති යෙ යුද්ධෙ ජයද්ධජං ගහෙත්වා පුරතො ගච්ඡන්ති. චලකාති ‘‘ඉධ රඤ්ඤො ඨානං හොතු, ඉධ අසුකමහාමත්තස්සා’’ති එවං සෙනාබ්යූහකාරකා. පිණ්ඩදායිකාති සාහසිකමහායොධා. තෙ කිර පරසෙනං පවිසිත්වා පිණ්ඩපිණ්ඩමිව ඡෙත්වා ඡෙත්වා දයන්ති, උප්පතිත්වා නිග්ගච්ඡන්තීති අත්ථො. යෙ වා සඞ්ගාමමජ්ඣෙ යොධානං භත්තපානීයං ගහෙත්වා පවිසන්ති, තෙසම්පෙතං නාමං. උග්ගා රාජපුත්තාති උග්ගතුග්ගතා සඞ්ගාමාවචරා රාජපුත්තා. පක්ඛන්දිනොති යෙ ‘‘කස්ස සීසං වා ආවුධං වා ආහරාමා’’ති වත්වා ‘‘අසුකස්සා’’ති වුත්තා සඞ්ගාමං පක්ඛන්දිත්වා තදෙව ආහරන්ති, ඉමෙ පක්ඛන්දන්තීති පක්ඛන්දිනො. මහානාගා විය මහානාගා, හත්ථිආදීසුපි අභිමුඛං ආගච්ඡන්තෙසු අනිවත්තියයොධානං එතං අධිවචනං. සූරාති එකසූරා, යෙ සජාලිකාපි සවම්මිකාපි සමුද්දං තරිතුං සක්කොන්ති. චම්මයොධිනොති යෙ චම්මකඤ්චුකං වා පවිසිත්වා සරපරිත්තාණචම්මං වා ගහෙත්වා යුජ්ඣන්ති. දාසකපුත්තාති බලවසිනෙහා ඝරදාසයොධා . දොවාරිකොති ද්වාරපාලකො. වාසනලෙපනසම්පන්නොති වාසනෙන සබ්බවිවරපටිච්ඡාදනෙන සුධාලෙපෙන සම්පන්නො. බහි වා ඛාණුපාකාරසඞ්ඛාතෙන වාසනෙන ඝනමට්ඨෙන ච සුධාලෙපෙන සම්පන්නො පුණ්ණඝටපන්තිං දස්සෙත්වා කතචිත්තකම්මපග්ගහිතද්ධජො. තිණකට්ඨොදකන්ති හත්ථිඅස්සාදීනං ඝාසත්ථාය ගෙහානඤ්ච ඡාදනත්ථාය ආහරිත්වා බහූසු ඨානෙසු ඨපිතතිණඤ්ච, ගෙහකරණපචනාදීනං අත්ථාය ආහරිත්වා ඨපිතකට්ඨඤ්ච, යන්තෙහි පවෙසෙත්වා පොක්ඛරණීසු ඨපිතඋදකඤ්ච. සන්නිචිතං හොතීති පටිකච්චෙව අනෙකෙසු ඨානෙසු සුට්ඨු නිචිතං හොති. අබ්භන්තරානං රතියාති අන්තොනගරවාසීනං රතිඅත්ථාය. අපරිතස්සායාති තාසං අනාපජ්ජනත්ථාය. සාලියවකන්ති නානප්පකාරා සාලියො චෙව යවා ච. තිලමුග්ගමාසාපරණ්ණන්ති තිලමුග්ගමාසා ච සෙසාපරණ්ණඤ්ච.

ඉදානි යස්මා තථාගතස්ස නගරෙ කම්මං නාම නත්ථි , නගරසදිසං පන අරියසාවකං, නගරපරික්ඛාරසදිසෙ ච සත්ත ධම්මෙ, චතුආහාරසදිසානි ච චත්තාරි ඣානානි දස්සෙත්වා එකාදසසු ඨානෙසු අරහත්තං පක්ඛිපිත්වා දෙසනං විනිවට්ටෙස්සාමීති අයං උපමා ආභතා. තස්මා තං දෙසනං පකාසෙතුං ඉදං එවමෙව ඛොතිආදි ආරද්ධං. තත්ථ සද්ධම්මෙහීති සුධම්මෙහි. සද්ධොති ඔකප්පනසද්ධාය චෙව පච්චක්ඛසද්ධාය ච සමන්නාගතො. තත්ථ දානසීලාදීනං ඵලං සද්දහිත්වා දානාදිපුඤ්ඤකරණෙ සද්ධා ඔකප්පනසද්ධා නාම. මග්ගෙන ආගතසද්ධා පච්චක්ඛසද්ධා නාම. පසාදසද්ධාතිපි එසා එව. තස්සා ලක්ඛණාදීහි විභාගො වෙදිතබ්බො.

‘‘සම්පක්ඛන්දනලක්ඛණා ච, මහාරාජ, සද්ධා සම්පසාදනලක්ඛණා චා’’ති (මි. ප. 2.1.10) හි වචනතො ඉදං සද්ධාය ලක්ඛණං නාම. ‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, ඨානෙහි සද්ධො පසන්නො වෙදිතබ්බො. කතමෙහි තීහි? සීලවන්තානං දස්සනකාමො හොතී’’තිආදිනා (අ. නි. 3.42) නයෙන වුත්තං පන සද්ධාය නිමිත්තං නාම. ‘‘කො චාහාරො සද්ධාය, සද්ධම්මස්සවනන්තිස්ස වචනීය’’න්ති (අ. නි. 10.61) අයං පනස්සා ආහාරො නාම. ‘‘සද්ධාපබ්බජිතස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අයං අනුධම්මො හොති, යං රූපෙ නිබ්බිදාබහුලො විහරිස්සතී’’ති අයමස්ස අනුධම්මො නාම. ‘‘සද්ධා බන්ධති පාථෙය්යං, සිරී භොගානමාසයො’’ (සං. නි. 1.79). ‘‘සද්ධා දුතියා පුරිසස්ස හොති’’ (සං. නි. 1.36). ‘‘සද්ධාය තරති ඔඝං’’ (සං. නි. 1.246). ‘‘සද්ධා බීජං තපො වුට්ඨි’’ (සු. නි. 77; සං. නි. 1.197). ‘‘සද්ධාහත්ථො මහානාගො. උපෙඛාසෙතදන්තවා’’තිආදීසු පන සුත්තෙසු එතිස්සා බද්ධභත්තපුටාදිසරික්ඛතාය අනෙකසරසතා භගවතා පකාසිතා. ඉමස්මිං පන නගරොපමසුත්තන්තෙ එසා අචලසුප්පතිට්ඨිතතාය එසිකාථම්භසදිසා කත්වා දස්සිතා.

සද්ධෙසිකොති සද්ධං එසිකාථම්භං කත්වා අරියසාවකො අකුසලං පජහතීති ඉමිනා නයෙන සබ්බපදෙසු යොජනා කාතබ්බා. අපිචෙත්ථ හිරොත්තප්පෙහි තීසු ද්වාරෙසු සංවරො සම්පජ්ජති, සො චතුපාරිසුද්ධිසීලං හොති . ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ එකාදසසු ඨානෙසු අරහත්තං පක්ඛිපිත්වා දෙසනාය කූටං ගහිතන්ති වෙදිතබ්බං.

4. ධම්මඤ්ඤූසුත්තවණ්ණනා

68. චතුත්ථෙ කාලං ජානාතීති යුත්තප්පත්තකාලං ජානාති. අයං කාලො උද්දෙසස්සාති අයං බුද්ධවචනං උග්ගණ්හනකාලො. පරිපුච්ඡායාති අත්ථානත්ථං කාරණාකාරණං පරිපුච්ඡාය. යොගස්සාති යොගෙ කම්මං පක්ඛිපනස්ස. පටිසල්ලානස්සාති නිලීයනස්ස එකීභාවස්ස. ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නොති නවන්නං ලොකුත්තරධම්මානං අනුරූපධම්මං පුබ්බභාගපටිපදං පටිපන්නො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පුග්ගලපරොපරඤ්ඤූ හොතීති එවං භික්ඛු පුග්ගලානං පරොපරං තික්ඛමුදුභාවං ජානනසමත්ථො නාම හොති.

5. පාරිච්ඡත්තකසුත්තවණ්ණනා

69. පඤ්චමෙ පන්නපලාසොති පතිතපලාසො. ජාලකජාතොති සඤ්ජාතපත්තපුප්ඵජාලො. තස්ස හි පත්තජාලඤ්ච පුප්ඵජාලඤ්ච සහෙව නික්ඛමති. ඛාරකජාතොති පාටියෙක්කං සඤ්ජාතෙන සුවිභත්තෙන පත්තජාලකෙන ච පුප්ඵජාලකෙන ච සමන්නාගතො. කුටුමලකජාතොති සඤ්ජාතමකුළො. කොරකජාතොති අවිකසිතෙහි මහාකුච්ඡීහි සම්භින්නමුඛෙහි පුප්ඵෙහි සමන්නාගතො. සබ්බපාලිඵුල්ලොති සබ්බාකාරෙන සුපුප්ඵිතො. දිබ්බෙ චත්තාරො මාසෙති දිබ්බෙන ආයුනා චත්තාරො මාසෙ. මනුස්සගණනාය පන තානි ද්වාදස වස්සසහස්සානි හොන්ති. පරිචාරෙන්තීති ඉතො චිතො ච ඉන්ද්රියානි චාරෙන්ති, කීළන්ති රමන්තීති අත්ථො.

ආභාය ඵුටං හොතීති තත්තකං ඨානං ඔභාසෙන ඵුටං හොති. තෙසඤ්හි පුප්ඵානං බාලසූරියස්ස විය ආභා හොති, පත්තානි පණ්ණච්ඡත්තප්පමාණානි, අන්තො මහාතුම්බමත්තා රෙණු හොති. පුප්ඵිතෙ පන පාරිච්ඡත්තකෙ ආරොහනකිච්චං වා අඞ්කුසකං ගහෙත්වා නමනකිච්චං වා පුප්ඵාහරණත්ථං චඞ්ගොටකකිච්චං වා නත්ථි, කන්තනකවාතො උට්ඨහිත්වා පුප්ඵානි වණ්ටතො කන්තති, සම්පටිච්ඡනකවාතො සම්පටිච්ඡති, පවෙසනකවාතො සුධම්මං දෙවසභං පවෙසෙති, සම්මජ්ජනකවාතො පුරාණපුප්ඵානි නීහරති, සන්ථරණකවාතො පත්තකණ්ණිකකෙසරානි රඤ්ජෙන්තො සන්ථරති. මජ්ඣට්ඨානෙ ධම්මාසනං හොති යොජනප්පමාණො රතනපල්ලඞ්කො උපරි තියොජනෙන සෙතච්ඡත්තෙන ධාරියමානෙන, තදනන්තරං සක්කස්ස දෙවරඤ්ඤො ආසනං අත්ථරියති, තතො තෙත්තිංසාය දෙවපුත්තානං, තතො අඤ්ඤෙසං මහෙසක්ඛානං දෙවානං, අඤ්ඤතරදෙවතානං පුප්ඵකණ්ණිකාව ආසනං හොති. දෙවා දෙවසභං පවිසිත්වා නිසීදන්ති. තතො පුප්ඵෙහි රෙණුවට්ටි උග්ගන්ත්වා උපරිකණ්ණිකං ආහච්ච නිපතමානා දෙවතානං තිගාවුතප්පමාණං අත්තභාවං ලාඛාරසපරිකම්මසජ්ජිතං විය සුවණ්ණචුණ්ණපිඤ්ජරං විය කරොති. එකච්චෙ දෙවා එකෙකං පුප්ඵං ගහෙත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං පහරන්තාපි කීළන්තියෙව. පහරණකාලෙපි මහාතුම්බප්පමාණා රෙණු නික්ඛමිත්වා සරීරං පභාසම්පන්නෙහි ගන්ධචුණ්ණෙහි සඤ්ජතමනොසිලාරාගං විය කරොති. එවං සා කීළා චතූහි මාසෙහි පරියොසානං ගච්ඡති. අයමානුභාවොති අයං අනුඵරිතුං ආනුභාවො.

ඉදානි යස්මා න සත්ථා පාරිච්ඡත්තකෙන අත්ථිකො, තෙන පන සද්ධිං උපමෙත්වා සත්ත අරියසාවකෙ දස්සෙතුකාමො, තස්මා තෙ දස්සෙතුං එවමෙව ඛොතිආදිමාහ. තත්ථ පබ්බජ්ජාය චෙතෙතීති පබ්බජිස්සාමීති චින්තෙති. දෙවානංවාති දෙවානං විය. යාව බ්රහ්මලොකා සද්දො අබ්භුග්ගච්ඡතීති පථවිතලතො යාව බ්රහ්මලොකා සාධුකාරසද්දෙන සබ්බං එකසද්දමෙව හොති. අයමානුභාවොති අයං ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො අනුඵරණානුභාවො. ඉමස්මිං සුත්තෙ චතුපාරිසුද්ධිසීලං පබ්බජ්ජානිස්සිතං හොති, කසිණපරිකම්මං පඨමජ්ඣානසන්නිස්සිතං, විපස්සනාය සද්ධිං තයො මග්ගා තීණි ච ඵලානි අරහත්තමග්ගසන්නිස්සිතානි හොන්ති. දෙසනාය හෙට්ඨතො වා උපරිතො වා උභයතො වා පරිච්ඡෙදො හොති, ඉධ පන උභයතො පරිච්ඡෙදො. තෙනෙතං වුත්තං. සඞ්ඛෙපතො පනෙත්ථ වට්ටවිවට්ටං කථිතන්ති වෙදිතබ්බං.

6. සක්කච්චසුත්තවණ්ණනා

70. ඡට්ඨෙ පරිසුද්ධා ච භවිස්සන්තීති භිය්යොසොමත්තාය පරිසුද්ධා භවිස්සන්ති නිම්මලා. සකම්මාරගතොති එත්ථ ස-කාරො නිපාතමත්තං, කම්මාරගතො කම්මාරුද්ධනගතොති අත්ථො.

7. භාවනාසුත්තවණ්ණනා

71. සත්තමෙ අනනුයුත්තස්සාති න යුත්තප්පයුත්තස්ස හුත්වා විහරතො. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කුක්කුටියා අණ්ඩානීති ඉමා කණ්හපක්ඛසුක්කපක්ඛවසෙන ද්වෙ උපමා වුත්තා. තාසු කණ්හපක්ඛූපමා අත්ථස්ස අසාධිකා, ඉතරා සාධිකාති සුක්කපක්ඛූපමාය එව අත්ථො වෙදිතබ්බො. සෙය්යථාති ඔපම්මත්ථෙ නිපාතො. අපීති සම්භාවනත්ථෙ. උභයෙනාපි සෙය්යථාපි නාම, භික්ඛවෙති දස්සෙති. කුක්කුටියා අණ්ඩානි අට්ඨ වා දස වා ද්වාදස වාති එත්ථ පන කිඤ්චාපි කුක්කුටියා වුත්තප්පකාරතො ඌනාධිකානිපි අණ්ඩානි හොන්ති, වචනසිලිට්ඨතාය පනෙතං වුත්තං. එවඤ්හි ලොකෙ සිලිට්ඨං වචනං හොති. තානස්සූති තානි අස්සු, භවෙය්යුන්ති අත්ථො. කුක්කුටියා සම්මා අධිසයිතානීති තාය ජනෙත්තියා කුක්කුටියා පක්ඛෙ පසාරෙත්වා තෙසං උපරි සයන්තියා සම්මා අධිසයිතානි. සම්මා පරිසෙදිතානීති කාලෙන කාලං උතුං ගණ්හාපෙන්තියා සුට්ඨු සමන්තතො සෙදිතානි, උස්මීකතානීති වුත්තං හොති. සම්මාපරිභාවිතානීති කාලෙන කාලං සුට්ඨු සමන්තතො භාවිතානි, කුක්කුටගන්ධං ගාහාපිතානීති අත්ථො.

කිඤ්චාපි තස්සා කුක්කුටියාති තස්සා කුක්කුටියා ඉමං තිවිධකිරියාකරණෙන අප්පමාදං කත්වා කිඤ්චාපි න එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය. අථ ඛො භබ්බාව තෙති අථ ඛො තෙ කුක්කුටපොතකා වුත්තනයෙන සොත්ථිනා අභිනිබ්භිජ්ජිතුං භබ්බාව. තෙ හි යස්මා තාය කුක්කුටියා එවං තීහාකාරෙහි තානි අණ්ඩානි පරිපාලියමානානි න පූතීනි හොන්ති. යොපි නෙසං අල්ලසිනෙහො, සො පරියාදානං ගච්ඡති, කපාලං තනුකං හොති, පාදනඛසිඛා ච මුඛතුණ්ඩකඤ්ච ඛරං හොති, සයම්පි පරිණාමං ගච්ඡති. කපාලස්ස තනුත්තා බහිද්ධා ආලොකො අන්තො පඤ්ඤායති, තස්මා ‘‘චිරං වත මයං සංකුටිතහත්ථපාදා සම්බාධෙ සයිම්හ, අයඤ්ච බහි ආලොකො දිස්සති, එත්ථ දානි නො සුඛවිහාරො භවිස්සතී’’ති නික්ඛමිතුකාමා හුත්වා කපාලං පාදෙන පහරන්ති, ගීවං පසාරෙන්ති, තතො තං කපාලං ද්වෙධා භිජ්ජති. අථ තෙ පක්ඛෙ විධුනන්තා තංඛණානුරූපං විරවන්තා නික්ඛමන්තියෙව. නික්ඛමන්තා ච ගාමක්ඛෙත්තං උපසොභයමානා විචරන්ති.

එවමෙවඛොති ඉදං ඔපම්මසම්පටිපාදනං. තං එවං අත්ථෙන සංසන්දෙත්වා වෙදිතබ්බං – තස්සා කුක්කුටියා අණ්ඩෙසු අධිසයනාදිතිවිධකිරියාකරණං විය හි ඉමස්ස භික්ඛුනො භාවනං අනුයුත්තකාලො , කුක්කුටියා තිවිධකිරියාසම්පාදනෙන අණ්ඩානං අපූතිභාවො විය භාවනං අනුයුත්තස්ස භික්ඛුනො තිවිධානුපස්සනාසම්පාදනෙන විපස්සනාඤාණස්ස අපරිහානි. තස්සා තිවිධකිරියාකරණෙන අණ්ඩානං අල්ලසිනෙහපරියාදානං විය තස්ස භික්ඛුනො තිවිධානුපස්සනාසම්පාදනෙන භවත්තයානුගතනිකන්තිසිනෙහපරියාදානං, අණ්ඩකපාලානං තනුභාවො විය භික්ඛුනො අවිජ්ජණ්ඩකොසස්ස තනුභාවො, කුක්කුටපොතකානං නඛතුණ්ඩකානං ථද්ධභාවො විය භික්ඛුනො විපස්සනාඤාණස්ස තික්ඛඛරවිප්පසන්නසූරභාවො, කුක්කුටපොතකානං පරිණාමකාලො විය භික්ඛුනො විපස්සනාඤාණස්ස පරිණාමකාලො වඩ්ඪිකාලො ගබ්භග්ගහණකාලො, කුක්කුටපොතකානං පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්ඩකෙන වා අණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා පක්ඛෙ පප්ඵොටෙත්වා සොත්ථිනා අභිනිබ්භිදාකාලො විය තස්ස භික්ඛුනො විපස්සනාඤාණගබ්භං ගණ්හාපෙත්වා විචරන්තස්ස තජ්ජාතිකං උතුසප්පායං වා භොජනසප්පායං වා පුග්ගලසප්පායං වා ධම්මස්සවනසප්පායං වා ලභිත්වා එකාසනෙ නිසින්නස්සෙව විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තස්ස අනුපුබ්බාධිගතෙන අරහත්තමග්ගෙන අවිජ්ජණ්ඩකොසං පදාලෙත්වා අභිඤ්ඤාපක්ඛෙ පප්ඵොටෙත්වා සොත්ථිනා අරහත්තප්පත්තකාලො වෙදිතබ්බො.

යථා පන කුක්කුටපොතකානං පරිණතභාවං ඤත්වා මාතාපි අණ්ඩකොසං භින්දති, එවං තථාරූපස්ස භික්ඛුනො ඤාණපරිපාකං ඤත්වා සත්ථාපි –

‘‘උච්ඡින්ද සිනෙහමත්තනො, කුමුදං සාරදිකංව පාණිනා;

සන්තිමග්ගමෙව බ්රූහය, නිබ්බානං සුගතෙන දෙසිත’’න්ති. (ධ. ප. 285) –

ආදිනා නයෙන ඔභාසං ඵරිත්වා ගාථාය අවිජ්ජණ්ඩකොසං පහරති. සො ගාථාපරියොසානෙ අවිජ්ජණ්ඩකොසං භින්දිත්වා අරහත්තං පාපුණාති. තතො පට්ඨාය යථා තෙ කුක්කුටපොතකා ගාමක්ඛෙත්තං උපසොභයමානා තත්ථ විචරන්ති, එවං අයම්පි මහාඛීණාසවො නිබ්බානාරම්මණං ඵලසමාපත්තිං අප්පෙත්වා සඞ්ඝාරාමං උපසොභයමානො විචරති.

ඵලගණ්ඩස්සාති වඩ්ඪකිස්ස. සො හි ඔලම්බකසඞ්ඛාතං ඵලං චාරෙත්වා දාරූනං ගණ්ඩං හරතීති ඵලගණ්ඩොති වුච්චති. වාසිජටෙති වාසිදණ්ඩකස්ස ගහණට්ඨානෙ. එත්තකං මෙ අජ්ජ ආසවානං ඛීණන්ති පබ්බජිතස්ස හි පබ්බජ්ජාසඞ්ඛෙපෙන උද්දෙසෙන පරිපුච්ඡාය යොනිසොමනසිකාරෙන වත්තපටිපත්තියා ච නිච්චකාලං ආසවා ඛීයන්ති. එවං ඛීයමානානං පන නෙසං ‘‘එත්තකං අජ්ජ ඛීණං එත්තකං හිය්යො’’ති එවමස්ස ඤාණං න හොතීති අත්ථො. ඉමාය උපමාය විපස්සනානිසංසො දීපිතො.

හෙමන්තිකෙනාති හෙමන්තසමයෙන. පටිප්පස්සම්භන්තීති ථිරභාවෙන පරිහායන්ති. එවමෙව ඛොති එත්ථ මහාසමුද්දො විය සාසනං දට්ඨබ්බං, නාවා විය යොගාවචරො, නාවාය මහාසමුද්දෙ පරියායනං විය ඉමස්ස භික්ඛුනො ඌනපඤ්චවස්සකාලෙ ආචරියුපජ්ඣායානං සන්තිකෙ විචරණං, නාවාය මහාසමුද්දඋදකෙන ඛජ්ජමානානං බන්ධනානං තනුභාවො විය භික්ඛුනො පබ්බජ්ජාසඞ්ඛෙපෙන උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහියෙව සංයොජනානං තනුභාවො, නාවාය ථලෙ උක්ඛිත්තකාලො විය භික්ඛුනො නිස්සයමුත්තකස්ස කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා අරඤ්ඤෙ වසනකාලො, දිවා වාතාතපෙන සංසුස්සනං විය විපස්සනාඤාණෙන තණ්හාසිනෙහස්ස සංසුස්සනං, රත්තිං හිමොදකෙන තෙමනං විය කම්මට්ඨානං නිස්සාය උප්පන්නෙන පීතිපාමොජ්ජෙන චිත්තතෙමනං, රත්තින්දිවං වාතාතපෙහි චෙව හිමොදකෙන ච පරිසුක්ඛපරිතින්තානං බන්ධනානං දුබ්බලභාවො විය විපස්සනාඤාණපීතිපාමොජ්ජෙහි සංයොජනානං භිය්යොසොමත්තාය දුබ්බලභාවො, පාවුස්සකමෙඝො විය අරහත්තමග්ගඤාණං, මෙඝවුට්ඨිඋදකෙන නාවාය අන්තොපූතිභාවො විය ආරද්ධවිපස්සකස්ස රූපසත්තකාදිවසෙන විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තස්ස ඔක්ඛායමානෙ පක්ඛායමානෙ කම්මට්ඨානෙ එකදිවසං උතුසප්පායාදීනි ලද්ධා එකපල්ලඞ්කෙන නිසින්නස්ස අරහත්තඵලාධිගමො. පූතිබන්ධනාය නාවාය කිඤ්චි කාලං ඨානං විය ඛීණසංයොජනස්ස අරහතො මහාජනං අනුග්ගණ්හන්තස්ස යාවතායුකං ඨානං, පූතිබන්ධනාය නාවාය අනුපුබ්බෙන භිජ්ජිත්වා අපණ්ණත්තිකභාවූපගමො විය ඛීණාසවස්ස උපාදින්නක්ඛන්ධභෙදෙන අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බුතස්ස අපණ්ණත්තිකභාවූපගමොති ඉමාය උපමාය සංයොජනානං දුබ්බලතා දීපිතා.

8. අග්ගික්ඛන්ධොපමසුත්තවණ්ණනා

72. අට්ඨමං අත්ථුප්පත්තියං කථිතං. අත්ථුප්පත්ති පනස්ස හෙට්ඨා චූළච්ඡරාසඞ්ඝාතසුත්තවණ්ණනාය (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.51 ආදයො) විත්ථාරිතා එව. පස්සථ නොති පස්සථ නු. ආලිඞ්ගිත්වාති උපගූහිත්වා. උපනිසීදෙය්යාති සමීපෙ නිස්සාය නිසීදෙය්ය. උපනිපජ්ජෙය්යාති උපගන්ත්වා නිපජ්ජෙය්ය. ආරොචයාමීති ආචික්ඛාමි. පටිවෙදයාමීති පටිවෙදෙත්වා ජානාපෙත්වා කථෙමි. වාලරජ්ජුයාති අස්සවාලගොවාලෙහි වට්ටිතරජ්ජුයා. පච්චොරස්මින්ති උරමජ්ඣෙ. ඵෙණුද්දෙහකන්ති ඵෙණං උද්දෙහිත්වා, උස්සාදෙත්වාති අත්ථො. අත්තත්ථන්ති අත්තනො දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකලොකියලොකුත්තරං අත්ථං. පරත්ථොභයත්ථෙසුපි එසෙව නයො. සෙසමෙත්ථ යං වත්තබ්බං සියා, තං සබ්බං චූළච්ඡරාසඞ්ඝාතසුත්තස්ස (අ. නි. 1.51 ආදයො) අත්ථුප්පත්තියං කථිතමෙව. ඉදඤ්ච පන සුත්තං කථෙත්වා සත්ථා චූළච්ඡරාසඞ්ඝාතසුත්තං කථෙසි. නවමං උත්තානත්ථමෙව.

10. අරකසුත්තවණ්ණනා

74. දසමෙ පරිත්තන්ති අප්පං ථොකං. තඤ්හි සරසපරිත්තතායපි ඛණපරිත්තතායපි ඨිතිපරිත්තතායපි පරිත්තමෙව. ලහුං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣනතො ලහුකං. මන්තායංබොද්ධබ්බන්ති මන්තාය බොද්ධබ්බං, පඤ්ඤාය ජානිතබ්බන්ති අත්ථො. පබ්බතෙය්යාති පබ්බතසම්භවා. හාරහාරිනීති රුක්ඛනළවෙළුආදීනි හරිතබ්බානි හරිතුං සමත්ථා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

මහාවග්ගො සත්තමො.