📜

5. මුණ්ඩරාජවග්ගො

1. ආදියසුත්තං

41. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො අනාථපිණ්ඩිකං ගහපතිං භගවා එතදවොච – ‘‘පඤ්චිමෙ, ගහපති, භොගානං ආදියා. කතමෙ පඤ්ච? ඉධ, ගහපති, අරියසාවකො උට්ඨානවීරියාධිගතෙහි භොගෙහි බාහාබලපරිචිතෙහි සෙදාවක්ඛිත්තෙහි ධම්මිකෙහි ධම්මලද්ධෙහි අත්තානං සුඛෙති පීණෙති සම්මා සුඛං පරිහරති; මාතාපිතරො සුඛෙති පීණෙති සම්මා සුඛං පරිහරති; පුත්තදාරදාසකම්මකරපොරිසෙ සුඛෙති පීණෙති සම්මා සුඛං පරිහරති. අයං පඨමො භොගානං ආදියො.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, අරියසාවකො උට්ඨානවීරියාධිගතෙහි භොගෙහි බාහාබලපරිචිතෙහි සෙදාවක්ඛිත්තෙහි ධම්මිකෙහි ධම්මලද්ධෙහි මිත්තාමච්චෙ සුඛෙති පීණෙති සම්මා සුඛං පරිහරති. අයං දුතියො භොගානං ආදියො.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, අරියසාවකො උට්ඨානවීරියාධිගතෙහි භොගෙහි බාහාබලපරිචිතෙහි සෙදාවක්ඛිත්තෙහි ධම්මිකෙහි ධම්මලද්ධෙහි යා තා හොන්ති ආපදා – අග්ගිතො වා උදකතො වා රාජතො වා චොරතො වා අප්පියතො වා දායාදතො [අප්පියතො වා දායාදතො වා (බහූසු) අ. නි. 4.61; 5.148] – තථාරූපාසු ආපදාසු භොගෙහි පරියොධාය වත්තති, සොත්ථිං අත්තානං කරොති. අයං තතියො භොගානං ආදියො.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, අරියසාවකො උට්ඨානවීරියාධිගතෙහි භොගෙහි බාහාබලපරිචිතෙහි සෙදාවක්ඛිත්තෙහි ධම්මිකෙහි ධම්මලද්ධෙහි පඤ්චබලිං කත්තා හොති. ඤාතිබලිං, අතිථිබලිං, පුබ්බපෙතබලිං, රාජබලිං, දෙවතාබලිං – අයං චතුත්ථො භොගානං ආදියො.

‘‘පුන චපරං, ගහපති, අරියසාවකො උට්ඨානවීරියාධිගතෙහි භොගෙහි බාහාබලපරිචිතෙහි සෙදාවක්ඛිත්තෙහි ධම්මිකෙහි ධම්මලද්ධෙහි යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා මදප්පමාදා පටිවිරතා ඛන්තිසොරච්චෙ නිවිට්ඨා එකමත්තානං දමෙන්ති එකමත්තානං සමෙන්ති එකමත්තානං පරිනිබ්බාපෙන්ති, තථාරූපෙසු සමණබ්රාහ්මණෙසු උද්ධග්ගිකං දක්ඛිණං පතිට්ඨාපෙති සොවග්ගිකං සුඛවිපාකං සග්ගසංවත්තනිකං. අයං පඤ්චමො භොගානං ආදියො. ඉමෙ ඛො, ගහපති, පඤ්ච භොගානං ආදියා.

‘‘තස්ස චෙ, ගහපති, අරියසාවකස්ස ඉමෙ පඤ්ච භොගානං ආදියෙ ආදියතො භොගා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, තස්ස එවං හොති – ‘යෙ වත භොගානං ආදියා තෙ චාහං ආදියාමි භොගා ච මෙ පරික්ඛයං ගච්ඡන්තී’ති. ඉතිස්ස හොති අවිප්පටිසාරො. තස්ස චෙ, ගහපති, අරියසාවකස්ස ඉමෙ පඤ්ච භොගානං ආදියෙ ආදියතො භොගා අභිවඩ්ඪන්ති , තස්ස එවං හොති – ‘යෙ වත භොගානං ආදියා තෙ චාහං ආදියාමි භොගා ච මෙ අභිවඩ්ඪන්තී’ති. ඉතිස්ස හොති [ඉතිස්ස හොති අවිප්පටිසාරො, (සී. ස්යා.)] උභයෙනෙව අවිප්පටිසාරො’’ති.

‘‘භුත්තා භොගා භතා භච්චා [ගතා තච්ඡා (ක.)], විතිණ්ණා ආපදාසු මෙ;

උද්ධග්ගා දක්ඛිණා දින්නා, අථො පඤ්චබලීකතා;

උපට්ඨිතා සීලවන්තො, සඤ්ඤතා බ්රහ්මචාරයො.

‘‘යදත්ථං භොගං ඉච්ඡෙය්ය, පණ්ඩිතො ඝරමාවසං;

සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, කතං අනනුතාපියං.

‘‘එතං [එවං (ක.)] අනුස්සරං මච්චො, අරියධම්මෙ ඨිතො නරො;

ඉධෙව නං පසංසන්ති, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදතී’’ති [පෙච්ච සග්ගෙ ච මොදතීති (සී. ස්යා.)]. පඨමං;

2. සප්පුරිසසුත්තං

42. ‘‘සප්පුරිසො, භික්ඛවෙ, කුලෙ ජායමානො බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; මාතාපිතූනං [මාතාපිතුන්නං (සී. පී.)] අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; පුත්තදාරස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; දාසකම්මකරපොරිසස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; මිත්තාමච්චානං අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; සමණබ්රාහ්මණානං අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහාමෙඝො සබ්බසස්සානි සම්පාදෙන්තො බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො කුලෙ ජායමානො බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; මාතාපිතූනං අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; පුත්තදාරස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; දාසකම්මකරපොරිසස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; මිත්තාමච්චානං අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොති; සමණබ්රාහ්මණානං අත්ථාය හිතාය සුඛාය හොතී’’ති.

‘‘හිතො බහුන්නං පටිපජ්ජ භොගෙ, තං දෙවතා රක්ඛති ධම්මගුත්තං;

බහුස්සුතං සීලවතූපපන්නං, ධම්මෙ ඨිතං න විජහති [විජහාති (සී. ස්යා. කං. පී.)] කිත්ති.

‘‘ධම්මට්ඨං සීලසම්පන්නං, සච්චවාදිං හිරීමනං;

නෙක්ඛං ජම්බොනදස්සෙව, කො තං නින්දිතුමරහති;

දෙවාපි නං පසංසන්ති, බ්රහ්මුනාපි පසංසිතො’’ති. දුතියං;

3. ඉට්ඨසුත්තං

43. අථ ඛො අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො අනාථපිණ්ඩිකං ගහපතිං භගවා එතදවොච –

‘‘පඤ්චිමෙ, ගහපති, ධම්මා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා දුල්ලභා ලොකස්මිං. කතමෙ පඤ්ච? ආයු, ගහපති, ඉට්ඨො කන්තො මනාපො දුල්ලභො ලොකස්මිං; වණ්ණො ඉට්ඨො කන්තො මනාපො දුල්ලභො ලොකස්මිං; සුඛං ඉට්ඨං කන්තං මනාපං දුල්ලභං ලොකස්මිං; යසො ඉට්ඨො කන්තො මනාපො දුල්ලභො ලොකස්මිං; සග්ගා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා දුල්ලභා ලොකස්මිං. ඉමෙ ඛො, ගහපති, පඤ්ච ධම්මා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා දුල්ලභා ලොකස්මිං.

‘‘ඉමෙසං ඛො, ගහපති, පඤ්චන්නං ධම්මානං ඉට්ඨානං කන්තානං මනාපානං දුල්ලභානං ලොකස්මිං න ආයාචනහෙතු වා පත්ථනාහෙතු වා [න පත්ථනාහෙතු වා (ස්යා. කං. පී.)] පටිලාභං වදාමි. ඉමෙසං ඛො, ගහපති, පඤ්චන්නං ධම්මානං ඉට්ඨානං කන්තානං මනාපානං දුල්ලභානං ලොකස්මිං ආයාචනහෙතු වා පත්ථනාහෙතු වා පටිලාභො අභවිස්ස, කො ඉධ කෙන හායෙථ?

‘‘න ඛො, ගහපති, අරහති අරියසාවකො ආයුකාමො ආයුං ආයාචිතුං වා අභිනන්දිතුං වා ආයුස්ස වාපි හෙතු. ආයුකාමෙන, ගහපති, අරියසාවකෙන ආයුසංවත්තනිකා පටිපදා පටිපජ්ජිතබ්බා. ආයුසංවත්තනිකා හිස්ස පටිපදා පටිපන්නා ආයුපටිලාභාය සංවත්තති. සො ලාභී හොති ආයුස්ස දිබ්බස්ස වා මානුසස්ස වා.

‘‘න ඛො, ගහපති, අරහති අරියසාවකො වණ්ණකාමො වණ්ණං ආයාචිතුං වා අභිනන්දිතුං වා වණ්ණස්ස වාපි හෙතු. වණ්ණකාමෙන, ගහපති, අරියසාවකෙන වණ්ණසංවත්තනිකා පටිපදා පටිපජ්ජිතබ්බා. වණ්ණසංවත්තනිකා හිස්ස පටිපදා පටිපන්නා වණ්ණපටිලාභාය සංවත්තති. සො ලාභී හොති වණ්ණස්ස දිබ්බස්ස වා මානුසස්ස වා.

‘‘න ඛො, ගහපති, අරහති අරියසාවකො සුඛකාමො සුඛං ආයාචිතුං වා අභිනන්දිතුං වා සුඛස්ස වාපි හෙතු. සුඛකාමෙන, ගහපති, අරියසාවකෙන සුඛසංවත්තනිකා පටිපදා පටිපජ්ජිතබ්බා. සුඛසංවත්තනිකා හිස්ස පටිපදා පටිපන්නා සුඛපටිලාභාය සංවත්තති. සො ලාභී හොති සුඛස්ස දිබ්බස්ස වා මානුසස්ස වා.

‘‘න ඛො, ගහපති, අරහති අරියසාවකො යසකාමො යසං ආයාචිතුං වා අභිනන්දිතුං වා යසස්ස වාපි හෙතු. යසකාමෙන, ගහපති, අරියසාවකෙන යසසංවත්තනිකා පටිපදා පටිපජ්ජිතබ්බා. යසසංවත්තනිකා හිස්ස පටිපදා පටිපන්නා යසපටිලාභාය සංවත්තති. සො ලාභී හොති යසස්ස දිබ්බස්ස වා මානුසස්ස වා.

‘‘න ඛො, ගහපති, අරහති අරියසාවකො සග්ගකාමො සග්ගං ආයාචිතුං වා අභිනන්දිතුං වා සග්ගානං වාපි හෙතු. සග්ගකාමෙන, ගහපති, අරියසාවකෙන සග්ගසංවත්තනිකා පටිපදා පටිපජ්ජිතබ්බා. සග්ගසංවත්තනිකා හිස්ස පටිපදා පටිපන්නා සග්ගපටිලාභාය සංවත්තති. සො ලාභී හොති සග්ගාන’’න්ති.

‘‘ආයුං වණ්ණං යසං කිත්තිං, සග්ගං උච්චාකුලීනතං;

රතියො පත්ථයානෙන [පත්ථයමානෙන (ක.)], උළාරා අපරාපරා.

‘‘අප්පමාදං පසංසන්ති, පුඤ්ඤකිරියාසු පණ්ඩිතා;

‘‘අප්පමත්තො උභො අත්ථෙ, අධිගණ්හාති පණ්ඩිතො.

‘‘දිට්ඨෙ ධම්මෙ ච [දිට්ඨෙව ධම්මෙ (සී.)] යො අත්ථො, යො චත්ථො සම්පරායිකො;

අත්ථාභිසමයා ධීරො, පණ්ඩිතොති පවුච්චතී’’ති. තතියං;

4. මනාපදායීසුත්තං

44. එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන උග්ගස්ස ගහපතිනො වෙසාලිකස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො උග්ගො ගහපති වෙසාලිකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො උග්ගො ගහපති වෙසාලිකො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘මනාපදායී ලභතෙ මනාප’න්ති. මනාපං මෙ, භන්තෙ, සාලපුප්ඵකං [සාලිපුප්ඵකං (ක.)] ඛාදනීයං; තං මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා අනුකම්පං උපාදාය.

‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘මනාපදායී ලභතෙ මනාප’න්ති. මනාපං මෙ, භන්තෙ, සම්පන්නකොලකං සූකරමංසං [සම්පන්නසූකරමංසං (සී.), සම්පන්නවරසූකරමංසං (ස්යා.)]; තං මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා අනුකම්පං උපාදාය.

‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘මනාපදායී ලභතෙ මනාප’න්ති. මනාපං මෙ, භන්තෙ, නිබ්බත්තතෙලකං [නිබද්ධතෙලකං (පී. සී. අට්ඨ.), නිබ්බට්ටතෙලකං (ස්යා. අට්ඨ.)] නාලියසාකං; තං මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා අනුකම්පං උපාදාය.

‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘මනාපදායී ලභතෙ මනාප’න්ති. මනාපො මෙ, භන්තෙ, සාලීනං ඔදනො විචිතකාළකො [විගතකාලකො (ස්යා. කං. පී. ක.)] අනෙකසූපො අනෙකබ්යඤ්ජනො; තං මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා අනුකම්පං උපාදාය.

‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘මනාපදායී ලභතෙ මනාප’න්ති. මනාපානි මෙ, භන්තෙ, කාසිකානි වත්ථානි; තානි මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා අනුකම්පං උපාදාය.

‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘මනාපදායී ලභතෙ මනාප’න්ති . මනාපො මෙ, භන්තෙ, පල්ලඞ්කො ගොනකත්ථතො පටලිකත්ථතො කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණො [කාදලිමිගපවරපච්චත්ථරණො (සී.)] සඋත්තරච්ඡදො උභතොලොහිතකූපධානො. අපි ච, භන්තෙ, මයම්පෙතං ජානාම – ‘නෙතං භගවතො කප්පතී’ති. ඉදං මෙ, භන්තෙ, චන්දනඵලකං අග්ඝති අධිකසතසහස්සං; තං මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා අනුකම්පං උපාදාය. අථ ඛො භගවා උග්ගං ගහපතිං වෙසාලිකං ඉමිනා අනුමොදනීයෙන අනුමොදි –

‘‘මනාපදායී ලභතෙ මනාපං,

යො උජ්ජුභූතෙසු [උජුභූතෙසු (ස්යා. කං. පී.)] දදාති ඡන්දසා;

අච්ඡාදනං සයනමන්නපානං [සයනමථන්නපානං (සී. ස්යා. කං. පී.)],

නානාප්පකාරානි ච පච්චයානි.

‘‘චත්තඤ්ච මුත්තඤ්ච අනුග්ගහීතං [අනග්ගහීතං (සී. ස්යා. කං. පී.)],

ඛෙත්තූපමෙ අරහන්තෙ විදිත්වා;

සො දුච්චජං සප්පුරිසො චජිත්වා,

මනාපදායී ලභතෙ මනාප’’න්ති.

අථ ඛො භගවා උග්ගං ගහපතිං වෙසාලිකං ඉමිනා අනුමොදනීයෙන අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

අථ ඛො උග්ගො ගහපති වෙසාලිකො අපරෙන සමයෙන කාලමකාසි. කාලඞ්කතො [කාලකතො (සී. ස්යා. කං. පී.)] ච උග්ගො ගහපති වෙසාලිකො අඤ්ඤතරං මනොමයං කායං උපපජ්ජි. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො උග්ගො දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතං ඛො උග්ගං දෙවපුත්තං භගවා එතදවොච – ‘‘කච්චි තෙ, උග්ග, යථාධිප්පායො’’ති? ‘‘තග්ඝ මෙ, භගවා, යථාධිප්පායො’’ති. අථ ඛො භගවා උග්ගං දෙවපුත්තං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘මනාපදායී ලභතෙ මනාපං,

අග්ගස්ස දාතා ලභතෙ පුනග්ගං;

වරස්ස දාතා වරලාභි හොති,

සෙට්ඨං දදො සෙට්ඨමුපෙති ඨානං.

‘‘යො අග්ගදායී වරදායී, සෙට්ඨදායී ච යො නරො;

දීඝායු යසවා හොති, යත්ථ යත්ථූපපජ්ජතී’’ති. චතුත්ථං;

5. පුඤ්ඤාභිසන්දසුත්තං

45. ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, පුඤ්ඤාභිසන්දා කුසලාභිසන්දා සුඛස්සාහාරා සොවග්ගිකා සුඛවිපාකා සග්ගසංවත්තනිකා ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති.

‘‘කතමෙ පඤ්ච? යස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චීවරං පරිභුඤ්ජමානො අප්පමාණං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති, අප්පමාණො තස්ස පුඤ්ඤාභිසන්දො කුසලාභිසන්දො සුඛස්සාහාරො සොවග්ගිකො සුඛවිපාකො සග්ගසංවත්තනිකො ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය හිතාය සුඛාය සංවත්තති.

‘‘යස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජමානො…පෙ… යස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහාරං පරිභුඤ්ජමානො…පෙ… යස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛු මඤ්චපීඨං පරිභුඤ්ජමානො…පෙ….

‘‘යස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පරිභුඤ්ජමානො අප්පමාණං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති, අප්පමාණො තස්ස පුඤ්ඤාභිසන්දො කුසලාභිසන්දො සුඛස්සාහාරො සොවග්ගිකො සුඛවිපාකො සග්ගසංවත්තනිකො ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය හිතාය සුඛාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච පුඤ්ඤාභිසන්දා කුසලාභිසන්දා සුඛස්සාහාරා සොවග්ගිකා සුඛවිපාකා සග්ගසංවත්තනිකා ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය හිතාය සුඛාය සංවත්තන්ති.

‘‘ඉමෙහි ච පන, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි පුඤ්ඤාභිසන්දෙහි කුසලාභිසන්දෙහි සමන්නාගතස්ස අරියසාවකස්ස න සුකරං පුඤ්ඤස්ස පමාණං ගහෙතුං – ‘එත්තකො පුඤ්ඤාභිසන්දො කුසලාභිසන්දො සුඛස්සාහාරො සොවග්ගිකො සුඛවිපාකො සග්ගසංවත්තනිකො ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය හිතාය සුඛාය සංවත්තතී’ති. අථ ඛො අසඞ්ඛෙය්යො අප්පමෙය්යො මහාපුඤ්ඤක්ඛන්ධොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහාසමුද්දෙ න සුකරං උදකස්ස පමාණං ගහෙතුං – ‘එත්තකානි උදකාළ්හකානීති වා එත්තකානි උදකාළ්හකසතානීති වා එත්තකානි උදකාළ්හකසහස්සානීති වා එත්තකානි උදකාළ්හකසතසහස්සානීති වා; අථ ඛො අසඞ්ඛෙය්යො අප්පමෙය්යො මහාඋදකක්ඛන්ධොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති’. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි පඤ්චහි පුඤ්ඤාභිසන්දෙහි කුසලාභිසන්දෙහි සමන්නාගතස්ස අරියසාවකස්ස න සුකරං පුඤ්ඤස්ස පමාණං ගහෙතුං – ‘එත්තකො පුඤ්ඤාභිසන්දො කුසලාභිසන්දො සුඛස්සාහාරො සොවග්ගිකො සුඛවිපාකො සග්ගසංවත්තනිකො ඉට්ඨාය කන්තාය මනාපාය හිතාය සුඛාය සංවත්තතී’ති. අථ ඛො අසඞ්ඛෙය්යො අප්පමෙය්යො මහාපුඤ්ඤක්ඛන්ධොත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතී’’ති.

‘‘මහොදධිං අපරිමිතං මහාසරං,

බහුභෙරවං රත්නගණානමාලයං;

නජ්ජො යථා නරගණසඞ්ඝසෙවිතා [මච්ඡ ගණසංඝසෙවිතා (ස්යා. කං. ක.) සං. නි. 5.1037 පස්සිතබ්බං],

පුථූ සවන්තී උපයන්ති සාගරං.

‘‘එවං නරං අන්නදපානවත්ථදං,

සෙය්යානිසජ්ජත්ථරණස්ස දායකං;

පුඤ්ඤස්ස ධාරා උපයන්ති පණ්ඩිතං,

නජ්ජො යථා වාරිවහාව සාගර’’න්ති. පඤ්චමං;

6. සම්පදාසුත්තං

46. ‘‘පඤ්චිමා, භික්ඛවෙ, සම්පදා. කතමා පඤ්ච? සද්ධාසම්පදා, සීලසම්පදා, සුතසම්පදා, චාගසම්පදා, පඤ්ඤාසම්පදා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච සම්පදා’’ති. ඡට්ඨං.

7. ධනසුත්තං

47. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, ධනානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධාධනං, සීලධනං, සුතධනං, චාගධනං, පඤ්ඤාධනං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සද්ධාධනං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා…පෙ… සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සද්ධාධනං.

‘‘කතමඤ්ච , භික්ඛවෙ, සීලධනං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො හොති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සීලධනං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, සුතධනං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො බහුස්සුතො හොති…පෙ… දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධො. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සුතධනං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, චාගධනං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො විගතමලමච්ඡෙරෙන චෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති මුත්තචාගො පයතපාණි වොස්සග්ගරතො යාචයොගො දානසංවිභාගරතො. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, චාගධනං.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාධනං? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො පඤ්ඤවා හොති, උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාධනං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච ධනානී’’ති.

[අ. නි. 4.52] ‘‘යස්ස සද්ධා තථාගතෙ, අචලා සුප්පතිට්ඨිතා;

සීලඤ්ච යස්ස කල්යාණං, අරියකන්තං පසංසිතං.

‘‘සඞ්ඝෙ පසාදො යස්සත්ථි, උජුභූතඤ්ච දස්සනං;

අදලිද්දොති තං ආහු, අමොඝං තස්ස ජීවිතං.

‘‘තස්මා සද්ධඤ්ච සීලඤ්ච, පසාදං ධම්මදස්සනං;

අනුයුඤ්ජෙථ මෙධාවී, සරං බුද්ධාන සාසන’’න්ති. සත්තමං;

8. අලබ්භනීයඨානසුත්තං

48. ‘‘පඤ්චිමානි, භික්ඛවෙ, අලබ්භනීයානි ඨානානි සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. කතමානි පඤ්ච? ‘ජරාධම්මං මා ජීරී’ති අලබ්භනීයං ඨානං සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. ‘බ්යාධිධම්මං මා බ්යාධීයී’ති [ව්යාධිධම්මං ‘‘මා ව්යාධීයී’’ති (සී. පී.)] …පෙ… ‘මරණධම්මං මා මීයී’ති… ‘ඛයධම්මං මා ඛීයී’ති… ‘නස්සනධම්මං මා නස්සී’ති අලබ්භනීයං ඨානං සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං.

‘‘අස්සුතවතො , භික්ඛවෙ, පුථුජ්ජනස්ස ජරාධම්මං ජීරති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ න ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස [මය්හමෙවෙකස්ස (සී.)] ජරාධම්මං ජීරති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං ජරාධම්මං ජීරති. අහඤ්චෙව [අහඤ්චෙ (?)] ඛො පන ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං [කම්මන්තොපි නප්පවත්තෙය්ය (ක.)], අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘අස්සුතවා පුථුජ්ජනො විද්ධො සවිසෙන සොකසල්ලෙන අත්තානංයෙව පරිතාපෙති’’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස බ්යාධිධම්මං බ්යාධීයති…පෙ… මරණධම්මං මීයති… ඛයධම්මං ඛීයති… නස්සනධම්මං නස්සති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ න ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස නස්සනධම්මං නස්සති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං නස්සනධම්මං නස්සති. අහඤ්චෙව ඛො පන නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං , සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘අස්සුතවා පුථුජ්ජනො විද්ධො සවිසෙන සොකසල්ලෙන අත්තානංයෙව පරිතාපෙති’’’.

‘‘සුතවතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස ජරාධම්මං ජීරති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස ජරාධම්මං ජීරති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං ජරාධම්මං ජීරති. අහඤ්චෙව ඛො පන ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති . අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘සුතවා අරියසාවකො අබ්බුහි [අබ්බහි (සී.)] සවිසං සොකසල්ලං, යෙන විද්ධො අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අත්තානංයෙව පරිතාපෙති. අසොකො විසල්ලො අරියසාවකො අත්තානංයෙව පරිනිබ්බාපෙති’’’.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සුතවතො අරියසාවකස්ස බ්යාධිධම්මං බ්යාධීයති…පෙ… මරණධම්මං මීයති… ඛයධම්මං ඛීයති… නස්සනධම්මං නස්සති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස නස්සනධම්මං නස්සති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං නස්සනධම්මං නස්සති. අහඤ්චෙව ඛො පන නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘සුතවා අරියසාවකො අබ්බුහි සවිසං සොකසල්ලං, යෙන විද්ධො අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අත්තානංයෙව පරිතාපෙති. අසොකො විසල්ලො අරියසාවකො අත්තානංයෙව පරිනිබ්බාපෙතී’’’ති.

‘‘ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්ච අලබ්භනීයානි ඨානානි සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මි’’න්ති.

[ජා. 1.5.96 ජාතකෙපි] ‘‘න සොචනාය පරිදෙවනාය,

අත්ථොධ ලබ්භා [අත්ථො ඉධ ලබ්භති (ස්යා.), අත්ථො ඉධ ලබ්භා (පී.)] අපි අප්පකොපි;

සොචන්තමෙනං දුඛිතං විදිත්වා,

පච්චත්ථිකා අත්තමනා භවන්ති.

‘‘යතො ච ඛො පණ්ඩිතො ආපදාසු,

න වෙධතී අත්ථවිනිච්ඡයඤ්ඤූ;

පච්චත්ථිකාස්ස දුඛිතා භවන්ති,

දිස්වා මුඛං අවිකාරං පුරාණං.

‘‘ජප්පෙන මන්තෙන සුභාසිතෙන,

අනුප්පදානෙන පවෙණියා වා;

යථා යථා යත්ථ [යථා යථා යත්ථ යත්ථ (ක.)] ලභෙථ අත්ථං,

තථා තථා තත්ථ පරක්කමෙය්ය.

‘‘සචෙ පජානෙය්ය අලබ්භනෙය්යො,

මයාව [මයා වා (ස්යා. කං. පී.)] අඤ්ඤෙන වා එස අත්ථො;

අසොචමානො අධිවාසයෙය්ය,

කම්මං දළ්හං කින්ති කරොමි දානී’’ති. අට්ඨමං;

9. කොසලසුත්තං

49. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

(තෙන ඛො පන සමයෙන මල්ලිකා දෙවී කාලඞ්කතා හොති.) [( ) නත්ථි (සී.)] අථ ඛො අඤ්ඤතරො පුරිසො යෙන රාජා පසෙනදි කොසලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස උපකණ්ණකෙ ආරොචෙති – ‘‘මල්ලිකා දෙවී, දෙව [දෙව දෙවී (ස්යා. කං. පී.)], කාලඞ්කතා’’ති. එවං වුත්තෙ රාජා පසෙනදි කොසලො දුක්ඛී දුම්මනො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදි.

අථ ඛො භගවා රාජානං පසෙනදිං කොසලං දුක්ඛිං දුම්මනං පත්තක්ඛන්ධං අධොමුඛං පජ්ඣායන්තං අප්පටිභානං විදිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච – ‘‘පඤ්චිමානි, මහාරාජ, අලබ්භනීයානි ඨානානි සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. කතමානි පඤ්ච? ‘ජරාධම්මං මා ජීරී’ති අලබ්භනීයං ඨානං…පෙ… න සොචනාය පරිදෙවනාය…පෙ… කම්මං දළ්හං කින්ති කරොමි දානී’’ති. නවමං.

10. නාරදසුත්තං

50. එකං සමයං ආයස්මා නාරදො පාටලිපුත්තෙ විහරති කුක්කුටාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො භද්දා දෙවී කාලඞ්කතා හොති පියා මනාපා. සො භද්දාය දෙවියා කාලඞ්කතාය පියාය මනාපාය නෙව න්හායති [නහායති (සී. ස්යා. කං. පී.)] න විලිම්පති න භත්තං භුඤ්ජති න කම්මන්තං පයොජෙති – රත්තින්දිවං [රත්තිදිවං (ක.)] භද්දාය දෙවියා සරීරෙ අජ්ඣොමුච්ඡිතො. අථ ඛො මුණ්ඩො රාජා පියකං කොසාරක්ඛං [සොකාරක්ඛං (ස්යා.)] ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි, සම්ම පියක , භද්දාය දෙවියා සරීරං ආයසාය තෙලදොණියා පක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤිස්සා ආයසාය දොණියා පටිකුජ්ජථ, යථා මයං භද්දාය දෙවියා සරීරං චිරතරං පස්සෙය්යාමා’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො පියකො කොසාරක්ඛො මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො පටිස්සුත්වා භද්දාය දෙවියා සරීරං ආයසාය තෙලදොණියා පක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤිස්සා ආයසාය දොණියා පටිකුජ්ජි.

අථ ඛො පියකස්ස කොසාරක්ඛස්ස එතදහොසි – ‘‘ඉමස්ස ඛො මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො භද්දා දෙවී කාලඞ්කතා පියා මනාපා. සො භද්දාය දෙවියා කාලඞ්කතාය පියාය මනාපාය නෙව න්හායති න විලිම්පති න භත්තං භුඤ්ජති න කම්මන්තං පයොජෙති – රත්තින්දිවං භද්දාය දෙවියා සරීරෙ අජ්ඣොමුච්ඡිතො. කං [කිං (ක.)] නු ඛො මුණ්ඩො රාජා සමණං වා බ්රාහ්මණං වා පයිරුපාසෙය්ය, යස්ස ධම්මං සුත්වා සොකසල්ලං පජහෙය්යා’’ති!

අථ ඛො පියකස්ස කොසාරක්ඛස්ස එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා නාරදො පාටලිපුත්තෙ විහරති කුක්කුටාරාමෙ. තං ඛො පනායස්මන්තං නාරදං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘පණ්ඩිතො වියත්තො [ව්යත්තො (සී. පී.), බ්යත්තො (ස්යා. කං., දී. නි. 2.407)] මෙධාවී බහුස්සුතො චිත්තකථී කල්යාණපටිභානො වුද්ධො චෙව [බුද්ධො චෙව (ක.)] අරහා ච’ [අරහා චා’ති (?)]. යංනූන මුණ්ඩො රාජා ආයස්මන්තං නාරදං පයිරුපාසෙය්ය, අප්පෙව නාම මුණ්ඩො රාජා ආයස්මතො නාරදස්ස ධම්මං සුත්වා සොකසල්ලං පජහෙය්යා’’ති.

අථ ඛො පියකො කොසාරක්ඛො යෙන මුණ්ඩො රාජා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මුණ්ඩං රාජානං එතදවොච – ‘‘අයං ඛො, දෙව, ආයස්මා නාරදො පාටලිපුත්තෙ විහරති කුක්කුටාරාමෙ. තං ඛො පනායස්මන්තං නාරදං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘පණ්ඩිතො වියත්තො මෙධාවී බහුස්සුතො චිත්තකථී කල්යාණපටිභානො වුද්ධො චෙව අරහා ච’ [අරහා චා’ති (?)]. යදි පන දෙවො ආයස්මන්තං නාරදං පයිරුපාසෙය්ය, අප්පෙව නාම දෙවො ආයස්මතො නාරදස්ස ධම්මං සුත්වා සොකසල්ලං පජහෙය්යා’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්ම පියක , ආයස්මන්තං නාරදං පටිවෙදෙහි. කථඤ්හි නාම මාදිසො සමණං වා බ්රාහ්මණං වා විජිතෙ වසන්තං පුබ්බෙ අප්පටිසංවිදිතො උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති ! ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො පියකො කොසාරක්ඛො මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා නාරදො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං නාරදං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පියකො කොසාරක්ඛො ආයස්මන්තං නාරදං එතදවොච –

‘‘ඉමස්ස , භන්තෙ, මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො භද්දා දෙවී කාලඞ්කතා පියා මනාපා. සො භද්දාය දෙවියා කාලඞ්කතාය පියාය මනාපාය නෙව න්හායති න විලිම්පති න භත්තං භුඤ්ජති න කම්මන්තං පයොජෙති – රත්තින්දිවං භද්දාය දෙවියා සරීරෙ අජ්ඣොමුච්ඡිතො. සාධු, භන්තෙ, ආයස්මා නාරදො මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො තථා ධම්මං දෙසෙතු යථා මුණ්ඩො රාජා ආයස්මතො නාරදස්ස ධම්මං සුත්වා සොකසල්ලං පජහෙය්යා’’ති. ‘‘යස්සදානි, පියක, මුණ්ඩො රාජා කාලං මඤ්ඤතී’’ති.

අථ ඛො පියකො කොසාරක්ඛො උට්ඨායාසනා ආයස්මන්තං නාරදං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන මුණ්ඩො රාජා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මුණ්ඩං රාජානං එතදවොච – ‘‘කතාවකාසො ඛො, දෙව, ආයස්මතා නාරදෙන. යස්සදානි දෙවො කාලං මඤ්ඤතී’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්ම පියක, භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙහී’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො පියකො කොසාරක්ඛො මුණ්ඩස්ස රඤ්ඤො පටිස්සුත්වා භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙත්වා මුණ්ඩං රාජානං එතදවොච – ‘‘යුත්තානි ඛො තෙ, දෙව, භද්රානි භද්රානි යානානි. යස්සදානි දෙවො කාලං මඤ්ඤතී’’ති.

අථ ඛො මුණ්ඩො රාජා භද්රං යානං [භද්රං භද්රං යානං (ස්යා. කං. ක.), භද්දං යානං (පී.)] අභිරුහිත්වා භද්රෙහි භද්රෙහි යානෙහි යෙන කුක්කුටාරාමො තෙන පායාසි මහච්චා [මහච්ච (බහූසු)] රාජානුභාවෙන ආයස්මන්තං නාරදං දස්සනාය. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා, යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව ආරාමං පාවිසි. අථ ඛො මුණ්ඩො රාජා යෙන ආයස්මා නාරදො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං නාරදං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො මුණ්ඩං රාජානං ආයස්මා නාරදො එතදවොච –

‘‘පඤ්චිමානි, මහාරාජ, අලබ්භනීයානි ඨානානි සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. කතමානි පඤ්ච? ‘ජරාධම්මං මා ජීරී’ති අලබ්භනීයං ඨානං සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. ‘බ්යාධිධම්මං මා බ්යාධීයී’ති…පෙ… ‘මරණධම්මං මා මීයී’ති… ‘ඛයධම්මං මා ඛීයී’ති… ‘නස්සනධම්මං මා නස්සී’ති අලබ්භනීයං ඨානං සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං.

‘‘අස්සුතවතො , මහාරාජ, පුථුජ්ජනස්ස ජරාධම්මං ජීරති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ න ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස ජරාධම්මං ජීරති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං ජරාධම්මං ජීරති. අහඤ්චෙව ඛො පන ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, මහාරාජ – ‘අස්සුතවා පුථුජ්ජනො විද්ධො සවිසෙන සොකසල්ලෙන අත්තානංයෙව පරිතාපෙති’’’.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස බ්යාධිධම්මං බ්යාධීයති…පෙ… මරණධම්මං මීයති… ඛයධම්මං ඛීයති… නස්සනධම්මං නස්සති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ න ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස නස්සනධම්මං නස්සති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං නස්සනධම්මං නස්සති. අහඤ්චෙව ඛො පන නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, මහාරාජ – ‘අස්සුතවා පුථුජ්ජනො විද්ධො සවිසෙන සොකසල්ලෙන අත්තානංයෙව පරිතාපෙති’’’.

‘‘සුතවතො ච ඛො, මහාරාජ, අරියසාවකස්ස ජරාධම්මං ජීරති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස ජරාධම්මං ජීරති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං ජරාධම්මං ජීරති. අහඤ්චෙව ඛො පන ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො ජරාධම්මෙ ජිණ්ණෙ න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, මහාරාජ – ‘සුතවා අරියසාවකො අබ්බුහි සවිසං සොකසල්ලං, යෙන විද්ධො අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අත්තානංයෙව පරිතාපෙති. අසොකො විසල්ලො අරියසාවකො අත්තානංයෙව පරිනිබ්බාපෙති’’’.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සුතවතො අරියසාවකස්ස බ්යාධිධම්මං බ්යාධීයති…පෙ… මරණධම්මං මීයති… ඛයධම්මං ඛීයති… නස්සනධම්මං නස්සති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො මය්හෙවෙකස්ස නස්සනධම්මං නස්සති, අථ ඛො යාවතා සත්තානං ආගති ගති චුති උපපත්ති සබ්බෙසං සත්තානං නස්සනධම්මං නස්සති. අහඤ්චෙව ඛො පන නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ සොචෙය්යං කිලමෙය්යං පරිදෙවෙය්යං, උරත්තාළිං කන්දෙය්යං, සම්මොහං ආපජ්ජෙය්යං, භත්තම්පි මෙ නච්ඡාදෙය්ය, කායෙපි දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමෙය්ය, කම්මන්තාපි නප්පවත්තෙය්යුං, අමිත්තාපි අත්තමනා අස්සු, මිත්තාපි දුම්මනා අස්සූ’ති. සො නස්සනධම්මෙ නට්ඨෙ න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, මහාරාජ – ‘සුතවා අරියසාවකො අබ්බුහි සවිසං සොකසල්ලං, යෙන විද්ධො අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අත්තානංයෙව පරිතාපෙති. අසොකො විසල්ලො අරියසාවකො අත්තානංයෙව පරිනිබ්බාපෙති ’’’.

‘‘ඉමානි ඛො, මහාරාජ, පඤ්ච අලබ්භනීයානි ඨානානි සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මි’’න්ති.

‘‘න සොචනාය පරිදෙවනාය,

අත්ථොධ ලබ්භා අපි අප්පකොපි;

සොචන්තමෙනං දුඛිතං විදිත්වා,

පච්චත්ථිකා අත්තමනා භවන්ති.

‘‘යතො ච ඛො පණ්ඩිතො ආපදාසු,

න වෙධතී අත්ථවිනිච්ඡයඤ්ඤූ;

පච්චත්ථිකාස්ස දුඛිතා භවන්ති,

දිස්වා මුඛං අවිකාරං පුරාණං.

‘‘ජප්පෙන මන්තෙන සුභාසිතෙන,

අනුප්පදානෙන පවෙණියා වා;

යථා යථා යත්ථ ලභෙථ අත්ථං,

තථා තථා තත්ථ පරක්කමෙය්ය.

‘‘සචෙ පජානෙය්ය අලබ්භනෙය්යො,

මයාව අඤ්ඤෙන වා එස අත්ථො;

අසොචමානො අධිවාසයෙය්ය,

කම්මං දළ්හං කින්ති කරොමි දානී’’ති [ජා. 1 ජාතකෙපි].

එවං වුත්තෙ මුණ්ඩො රාජා ආයස්මන්තං නාරදං එතදවොච – ‘‘කො නාමො [කො නු ඛො (සී. පී.)] අයං, භන්තෙ, ධම්මපරියායො’’ති? ‘‘සොකසල්ලහරණො නාම අයං, මහාරාජ, ධම්මපරියායො’’ති. ‘‘තග්ඝ, භන්තෙ, සොකසල්ලහරණො [තග්ඝ භන්තෙ සොකසල්ලහරණො, තග්ඝ භන්තෙ සොකසල්ලහරණො (සී. ස්යා. කං. පී.)]! ඉමඤ්හි මෙ, භන්තෙ, ධම්මපරියායං සුත්වා සොකසල්ලං පහීන’’න්ති.

අථ ඛො මුණ්ඩො රාජා පියකං කොසාරක්ඛං ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි, සම්ම පියක, භද්දාය දෙවියා සරීරං ඣාපෙථ; ථූපඤ්චස්සා කරොථ. අජ්ජතග්ගෙ දානි මයං න්හායිස්සාම චෙව විලිම්පිස්සාම භත්තඤ්ච භුඤ්ජිස්සාම කම්මන්තෙ ච පයොජෙස්සාමා’’ති. දසමං.

මුණ්ඩරාජවග්ගො පඤ්චමො.

තස්සුද්දානං –

ආදියො සප්පුරිසො ඉට්ඨා, මනාපදායීභිසන්දං;

සම්පදා ච ධනං ඨානං, කොසලො නාරදෙන චාති.

පඨමපණ්ණාසකං සමත්තං.

2. දුතියපණ්ණාසකං