📜

2. සාරණීයවග්ගො

1. පඨමසාරණීයසුත්තං

11. ‘‘ඡයිමෙ , භික්ඛවෙ, ධම්මා සාරණීයා [සාරාණීයා (සී. ස්යා. කං. පී.)]. කතමෙ ඡ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ ලාභා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා අන්තමසො පත්තපරියාපන්නමත්තම්පි තථාරූපෙහි ලාභෙහි අප්පටිවිභත්තභොගී හොති සීලවන්තෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සාධාරණභොගී, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යානි තානි සීලානි අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි භුජිස්සානි විඤ්ඤුප්පසත්ථානි අපරාමට්ඨානි සමාධිසංවත්තනිකානි තථාරූපෙහි සීලෙහි සීලසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය තථාරූපාය දිට්ඨියා දිට්ඨිසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ ධම්මා සාරණීයා’’ති. පඨමං.

2. දුතියසාරණීයසුත්තං

12. ‘‘ඡයිමෙ , භික්ඛවෙ, ධම්මා සාරණීයා පියකරණා ගරුකරණා සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තන්ති. කතමෙ ඡ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති…පෙ… මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ ලාභා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා අන්තමසො පත්තපරියාපන්නමත්තම්පි තථාරූපෙහි ලාභෙහි අප්පටිවිභත්තභොගී හොති සීලවන්තෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සාධාරණභොගී, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යානි තානි සීලානි අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි භුජිස්සානි විඤ්ඤුප්පසත්ථානි අපරාමට්ඨානි සමාධිසංවත්තනිකානි තථාරූපෙහි සීලෙහි සීලසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය තථාරූපාය දිට්ඨියා දිට්ඨිසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච, අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ ධම්මා සාරණීයා පියකරණා ගරුකරණා සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තන්තී’’ති. දුතියං.

3. නිස්සාරණීයසුත්තං

13. ‘‘ඡයිමා, භික්ඛවෙ, නිස්සාරණීයා ධාතුයො. කතමා ඡ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘මෙත්තා හි ඛො මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා; අථ ච පන මෙ බ්යාපාදො චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨතී’ති. සො ‘මා හෙව’න්තිස්ස වචනීයො – ‘මායස්මා, එවං අවච; මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අට්ඨානමෙතං, ආවුසො, අනවකාසො යං මෙත්තාය චෙතොවිමුත්තියා භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය; අථ ච පනස්ස බ්යාපාදො චිත්තං පරියාදාය ඨස්සති [ඨස්සතීති (සබ්බත්ථ) දී. නි. 3.326 පස්සිතබ්බං], නෙතං ඨානං විජ්ජති. නිස්සරණඤ්හෙතං, ආවුසො, බ්යාපාදස්ස යදිදං මෙත්තාචෙතොවිමුත්තී’’’ති [මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති (සබ්බත්ථ)].

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘කරුණා හි ඛො මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා; අථ ච පන මෙ විහෙසා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨතී’ති. සො ‘මා හෙව’න්තිස්ස වචනීයො – ‘මායස්මා, එවං අවච; මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අට්ඨානමෙතං, ආවුසො , අනවකාසො යං කරුණාය චෙතොවිමුත්තියා භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය; අථ ච පනස්ස විහෙසා චිත්තං පරියාදාය ඨස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. නිස්සරණඤ්හෙතං, ආවුසො, විහෙසාය යදිදං කරුණාචෙතොවිමුත්තී’’’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘මුදිතා හි ඛො මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා; අථ ච පන මෙ අරති චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨතී’ති. සො ‘මා හෙව’න්තිස්ස වචනීයො – ‘මායස්මා, එවං අවච; මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය . අට්ඨානමෙතං, ආවුසො, අනවකාසො යං මුදිතාය චෙතොවිමුත්තියා භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය; අථ ච පනස්ස අරති චිත්තං පරියාදාය ඨස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. නිස්සරණඤ්හෙතං, ආවුසො, අරතියා යදිදං මුදිතාචෙතොවිමුත්තී’’’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘උපෙක්ඛා හි ඛො මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා; අථ ච පන මෙ රාගො චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨතී’ති. සො ‘මා හෙව’න්තිස්ස වචනීයො – ‘මායස්මා, එවං අවච; මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අට්ඨානමෙතං, ආවුසො, අනවකාසො යං උපෙක්ඛාය චෙතොවිමුත්තියා භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය ; අථ ච පනස්ස රාගො චිත්තං පරියාදාය ඨස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. නිස්සරණඤ්හෙතං, ආවුසො, රාගස්ස යදිදං උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්තී’’’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘අනිමිත්තා හි ඛො මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා; අථ ච පන මෙ නිමිත්තානුසාරි විඤ්ඤාණං හොතී’ති. සො ‘මා හෙව’න්තිස්ස වචනීයො – ‘මායස්මා, එවං අවච; මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අට්ඨානමෙතං, ආවුසො, අනවකාසො යං අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය; අථ ච පනස්ස නිමිත්තානුසාරි විඤ්ඤාණං භවිස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. නිස්සරණඤ්හෙතං, ආවුසො, සබ්බනිමිත්තානං යදිදං අනිමිත්තාචෙතොවිමුත්තී’’’ති.

‘‘ඉධ පන භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘අස්මීති ඛො මෙ විගතං [විගතෙ (ස්යා.)], අයමහමස්මීති ච [අයං චකාරො දී. නි. 3.326 නත්ථි] න සමනුපස්සාමි; අථ ච පන මෙ විචිකිච්ඡාකථංකථාසල්ලං චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨතී’ති. සො ‘මා හෙව’න්තිස්ස වචනීයො – ‘මායස්මා, එවං අවච; මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අට්ඨානමෙතං, ආවුසො, අනවකාසො යං අස්මීති විගතෙ අයමහමස්මීති ච න සමනුපස්සතො; අථ ච පනස්ස විචිකිච්ඡාකථංකථාසල්ලං චිත්තං පරියාදාය ඨස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජති. නිස්සරණඤ්හෙතං, ආවුසො, විචිකිච්ඡාකථංකථාසල්ලස්ස යදිදං අස්මීති මානසමුග්ඝාතො’ති. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ නිස්සාරණීයා ධාතුයො’’ති. තතියං.

4. භද්දකසුත්තං

14. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො, භික්ඛවො’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘තථා තථා, ආවුසො, භික්ඛු විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලකිරියා [කාලංකිරියා (ක.) අ. නි. 3.110]. කථඤ්චාවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලකිරියා?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු කම්මාරාමො හොති කම්මරතො කම්මාරාමතං අනුයුත්තො, භස්සාරාමො හොති භස්සරතො භස්සාරාමතං අනුයුත්තො, නිද්දාරාමො හොති නිද්දාරතො නිද්දාරාමතං අනුයුත්තො, සඞ්ගණිකාරාමො හොති සඞ්ගණිකරතො සඞ්ගණිකාරාමතං අනුයුත්තො, සංසග්ගාරාමො හොති සංසග්ගරතො සංසග්ගාරාමතං අනුයුත්තො, පපඤ්චාරාමො හොති පපඤ්චරතො පපඤ්චාරාමතං අනුයුත්තො. එවං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො න භද්දකං මරණං හොති, න භද්දිකා කාලකිරියා. අයං වුච්චතාවුසො – ‘භික්ඛු සක්කායාභිරතො නප්පජහාසි [න පහාසි (සී. ස්යා. කං. පී.)] සක්කායං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියාය’’’.

‘‘තථා තථාවුසො, භික්ඛු විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලකිරියා. කථඤ්චාවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලකිරියා?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු න කම්මාරාමො හොති න කම්මරතො න කම්මාරාමතං අනුයුත්තො, න භස්සාරාමො හොති න භස්සරතො න භස්සාරාමතං අනුයුත්තො, න නිද්දාරාමො හොති න නිද්දාරතො නිද්දාරාමතං අනුයුත්තො, න සඞ්ගණිකාරාමො හොති න සඞ්ගණිකරතො න සඞ්ගණිකාරාමතං අනුයුත්තො, න සංසග්ගාරාමො හොති න සංසග්ගරතො න සංසග්ගාරාමතං අනුයුත්තො, න පපඤ්චාරාමො හොති න පපඤ්චරතො න පපඤ්චාරාමතං අනුයුත්තො. එවං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො භද්දකං මරණං හොති, භද්දිකා කාලකිරියා. අයං වුච්චතාවුසො – ‘භික්ඛු නිබ්බානාභිරතො පජහාසි සක්කායං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’’ති.

‘‘යො පපඤ්චමනුයුත්තො, පපඤ්චාභිරතො මගො;

විරාධයී සො නිබ්බානං, යොගක්ඛෙමං අනුත්තරං.

‘‘යො ච පපඤ්චං හිත්වාන, නිප්පපඤ්චපදෙ රතො;

ආරාධයී සො නිබ්බානං, යොගක්ඛෙමං අනුත්තර’’න්ති. චතුත්ථං;

5. අනුතප්පියසුත්තං

15. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තථා තථාවුසො, භික්ඛු විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො කාලකිරියා අනුතප්පා හොති. කථඤ්චාවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො කාලකිරියා අනුතප්පා හොති?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු කම්මාරාමො හොති කම්මරතො කම්මාරාමතං අනුයුත්තො, භස්සාරාමො හොති…පෙ… නිද්දාරාමො හොති… සඞ්ගණිකාරාමො හොති… සංසග්ගාරාමො හොති… පපඤ්චාරාමො හොති පපඤ්චරතො පපඤ්චාරාමතං අනුයුත්තො. එවං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො කාලකිරියා අනුතප්පා හොති . අයං වුච්චතාවුසො – ‘භික්ඛු සක්කායාභිරතො නප්පජහාසි සක්කායං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියාය’’’.

‘‘තථා තථාවුසො, භික්ඛු විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො කාලකිරියා අනනුතප්පා හොති. කථඤ්චාවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො කාලකිරියා අනනුතප්පා හොති?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු න කම්මාරාමො හොති න කම්මරතො න කම්මාරාමතං අනුයුත්තො, න භස්සාරාමො හොති…පෙ… න නිද්දාරාමො හොති… න සඞ්ගණිකාරාමො හොති… න සංසග්ගාරාමො හොති… න පපඤ්චාරාමො හොති න පපඤ්චරතො න පපඤ්චාරාමතං අනුයුත්තො. එවං ඛො, ආවුසො, භික්ඛු තථා තථා විහාරං කප්පෙති යථා යථාස්ස විහාරං කප්පයතො කාලකිරියා අනනුතප්පා හොති. අයං වුච්චතාවුසො – ‘භික්ඛු නිබ්බානාභිරතො පජහාසි සක්කායං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’’ති.

‘‘යො පපඤ්චමනුයුත්තො, පපඤ්චාභිරතො මගො;

විරාධයී සො නිබ්බානං, යොගක්ඛෙමං අනුත්තරං.

‘‘යො ච පපඤ්චං හිත්වාන, නිප්පපඤ්චපදෙ රතො;

ආරාධයී සො නිබ්බානං, යොගක්ඛෙමං අනුත්තර’’න්ති. පඤ්චමං;

6. නකුලපිතුසුත්තං

16. එකං සමයං භගවා භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ [සුංසුමාරගිරෙ (සී. පී.), සංසුමාරගිරෙ (කත්ථචි)] භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන නකුලපිතා ගහපති ආබාධිකො හොති දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො නකුලමාතා ගහපතානී නකුලපිතරං ගහපතිං එතදවොච –

‘‘මා ඛො ත්වං, ගහපති, සාපෙක්ඛො [සාපෙඛො (පී. ක.)] කාලමකාසි. දුක්ඛා, ගහපති, සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා. සියා ඛො පන තෙ, ගහපති, එවමස්ස – ‘න නකුලමාතා ගහපතානී මමච්චයෙන සක්ඛිස්සති [න සක්ඛිස්සති (සී. ස්යා. කං.), සක්කොති (පී. ක.)] දාරකෙ පොසෙතුං, ඝරාවාසං සන්ධරිතු’න්ති [සන්ධරිතුන්ති (ක.), සණ්ඨරිතුං (ස්යා.)]. න ඛො පනෙතං, ගහපති, එවං දට්ඨබ්බං. කුසලාහං, ගහපති, කප්පාසං කන්තිතුං වෙණිං ඔලිඛිතුං. සක්කොමහං, ගහපති, තවච්චයෙන දාරකෙ පොසෙතුං, ඝරාවාසං සන්ධරිතුං. තස්මාතිහ ත්වං, ගහපති, මා සාපෙක්ඛො කාලමකාසි. දුක්ඛා, ගහපති, සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා.

‘‘සියා ඛො පන තෙ, ගහපති, එවමස්ස – ‘නකුලමාතා ගහපතානී මමච්චයෙන අඤ්ඤං ඝරං [භත්තාරං (ස්යා. කං.), වීරං (සී.)] ගමිස්සතී’ති. න ඛො පනෙතං, ගහපති, එවං දට්ඨබ්බං. ත්වඤ්චෙව ඛො, ගහපති, ජානාසි අහඤ්ච, යං නො [යදා තෙ (සී.), යථා (ස්යා.), යථා නො (පී.)] සොළසවස්සානි ගහට්ඨකං බ්රහ්මචරියං සමාචිණ්ණං [සමාදින්නං (සී.)]. තස්මාතිහ ත්වං, ගහපති, මා සාපෙක්ඛො කාලමකාසි. දුක්ඛා, ගහපති, සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා.

‘‘සියා ඛො පන තෙ, ගහපති, එවමස්ස – ‘නකුලමාතා ගහපතානී මමච්චයෙන න දස්සනකාමා භවිස්සති භගවතො න දස්සනකාමා භික්ඛුසඞ්ඝස්සා’ති. න ඛො පනෙතං, ගහපති, එවං දට්ඨබ්බං. අහඤ්හි, ගහපති, තවච්චයෙන දස්සනකාමතරා චෙව භවිස්සාමි භගවතො, දස්සනකාමතරා ච භික්ඛුසඞ්ඝස්ස. තස්මාතිහ ත්වං, ගහපති, මා සාපෙක්ඛො කාලමකාසි. දුක්ඛා, ගහපති, සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා.

‘‘සියා ඛො පන තෙ, ගහපති, එවමස්ස – ‘න නකුලමාතා ගහපතානී මමච්චයෙන සීලෙසු [නකුලමාතා… න සීලෙසු (සී. පී.)] පරිපූරකාරිනී’ති. න ඛො පනෙතං, ගහපති, එවං දට්ඨබ්බං. යාවතා ඛො, ගහපති, තස්ස භගවතො සාවිකා ගිහී ඔදාතවසනා සීලෙසු පරිපූරකාරිනියො, අහං තාසං අඤ්ඤතරා. යස්ස ඛො පනස්ස කඞ්ඛා වා විමති වා – අයං සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ – තං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡතු. තස්මාතිහ ත්වං, ගහපති, මා සාපෙක්ඛො කාලමකාසි . දුක්ඛා, ගහපති, සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා.

‘‘සියා ඛො පන තෙ, ගහපති, එවමස්ස – ‘න නකුලමාතා ගහපතානී ලාභිනී [නකුලමාතා ගහපතානී න ලාභිනී (පී.)] අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්සා’ති. න ඛො පනෙතං, ගහපති, එවං දට්ඨබ්බං. යාවතා ඛො, ගහපති, තස්ස භගවතො සාවිකා ගිහී ඔදාතවසනා ලාභිනියො අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්ස, අහං තාසං අඤ්ඤතරා. යස්ස ඛො පනස්ස කඞ්ඛා වා විමති වා – අයං සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ – තං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡතු. තස්මාතිහ ත්වං, ගහපති, මා සාපෙක්ඛො කාලමකාසි. දුක්ඛා, ගහපති, සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා.

‘‘සියා ඛො පන තෙ, ගහපති, එවමස්ස – ‘න නකුලමාතා ගහපතානී ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ඔගාධප්පත්තා පතිගාධප්පත්තා අස්සාසප්පත්තා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරතී’ති. න ඛො පනෙතං, ගහපති, එවං දට්ඨබ්බං. යාවතා ඛො, ගහපති, තස්ස භගවතො සාවිකා ගිහී ඔදාතවසනා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ඔගාධප්පත්තා පතිගාධප්පත්තා අස්සාසප්පත්තා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරන්ති, අහං තාසං අඤ්ඤතරා. යස්ස ඛො පනස්ස කඞ්ඛා වා විමති වා – අයං සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ – තං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡතු. තස්මාතිහ ත්වං, ගහපති, මා සාපෙක්ඛො කාලමකාසි. දුක්ඛා ගහපති සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා; ගරහිතා ච භගවතා සාපෙක්ඛස්ස කාලකිරියා’’ති.

අථ ඛො නකුලපිතුනො ගහපතිස්ස නකුලමාතරා [නකුලමාතාය (සී. ස්යා.), නකුලමාතුයා (ක.)] ගහපතානියා ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදියමානස්ස සො ආබාධො ඨානසො පටිප්පස්සම්භි. වුට්ඨහි [වුට්ඨාති (ක.)] ච නකුලපිතා ගහපති තම්හා ආබාධා; තථා පහීනො ච පන නකුලපිතුනො ගහපතිස්ස සො ආබාධො අහොසි. අථ ඛො නකුලපිතා ගහපති ගිලානා වුට්ඨිතො [‘‘ගිලානභාවතො වුට්ඨාය ඨිතො, භාවප්පධානො හි අයං නිද්දෙසො’’ති ටීකාසංවණ්ණනා] අචිරවුට්ඨිතො ගෙලඤ්ඤා දණ්ඩමොලුබ්භ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො නකුලපිතරං ගහපතිං භගවා එතදවොච –

‘‘ලාභා තෙ, ගහපති, සුලද්ධං තෙ, ගහපති! යස්ස තෙ නකුලමාතා ගහපතානී අනුකම්පිකා අත්ථකාමා ඔවාදිකා අනුසාසිකා. යාවතා ඛො, ගහපති, මම සාවිකා ගිහී ඔදාතවසනා සීලෙසු පරිපූරකාරිනියො, නකුලමාතා ගහපතානී තාසං අඤ්ඤතරා. යාවතා ඛො, ගහපති, මම සාවිකා ගිහී ඔදාතවසනා ලාභිනියො අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්ස, නකුලමාතා ගහපතානී තාසං අඤ්ඤතරා. යාවතා ඛො, ගහපති, මම සාවිකා ගිහී ඔදාතවසනා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ඔගාධප්පත්තා පතිගාධප්පත්තා අස්සාසප්පත්තා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරන්ති, නකුලමාතා ගහපතානී තාසං අඤ්ඤතරා. ලාභා තෙ, ගහපති, සුලද්ධං තෙ, ගහපති! යස්ස තෙ නකුලමාතා ගහපතානී අනුකම්පිකා අත්ථකාමා ඔවාදිකා අනුසාසිකා’’ති. ඡට්ඨං.

7. සොප්පසුත්තං

17. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනුපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. ආයස්මාපි ඛො සාරිපුත්තො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනුපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. ආයස්මාපි ඛො මහාමොග්ගල්ලානො…පෙ… ආයස්මාපි ඛො මහාකස්සපො… ආයස්මාපි ඛො මහාකච්චායනො… ආයස්මාපි ඛො මහාකොට්ඨිකො [මහාකොට්ඨිතො (සී. පී.)] … ආයස්මාපි ඛො මහාචුන්දො… ආයස්මාපි ඛො මහාකප්පිනො… ආයස්මාපි ඛො අනුරුද්ධො… ආයස්මාපි ඛො රෙවතො… ආයස්මාපි ඛො ආනන්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනුපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. අථ ඛො භගවා බහුදෙව රත්තිං නිසජ්ජාය වීතිනාමෙත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පාවිසි. තෙපි ඛො ආයස්මන්තො අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො උට්ඨායාසනා යථාවිහාරං අගමංසු. යෙ පන තත්ථ භික්ඛූ නවා අචිරපබ්බජිතා අධුනාගතා ඉමං ධම්මවිනයං තෙ යාව සූරියුග්ගමනා කාකච්ඡමානා සුපිංසු. අද්දසා ඛො භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන තෙ භික්ඛූ යාව සූරියුග්ගමනා කාකච්ඡමානෙ සුපන්තෙ. දිස්වා යෙනුපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි –

‘‘කහං නු ඛො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො? කහං මහාමොග්ගල්ලානො? කහං මහාකස්සපො? කහං මහාකච්චායනො? කහං මහාකොට්ඨිකො? කහං මහාචුන්දො? කහං මහාකප්පිනො? කහං අනුරුද්ධො? කහං රෙවතො? කහං ආනන්දො? කහං නු ඛො තෙ, භික්ඛවෙ, ථෙරා සාවකා ගතා’’ති? ‘‘තෙපි ඛො, භන්තෙ, ආයස්මන්තො අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො උට්ඨායාසනා යථාවිහාරං අගමංසූ’’ති. ‘‘කෙන නො [කෙන නො (ක.), කෙ නු (කත්ථචි)] තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ථෙරා භික්ඛූ නාගතාති [භික්ඛූ නවා (සී. ස්යා. කං. පී.), භික්ඛූ ගතාති (?)] යාව සූරියුග්ගමනා කාකච්ඡමානා සුපථ? තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තුම්හෙහි දිට්ඨං වා සුතං වා – ‘රාජා ඛත්තියො මුද්ධාභිසිත්තො [මුද්ධාභිසිත්තො (ක.)] යාවදත්ථං සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරන්තො යාවජීවං රජ්ජං කාරෙන්තො ජනපදස්ස වා පියො මනාපො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයාපි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, නෙව දිට්ඨං න සුතං – ‘රාජා ඛත්තියො මුද්ධාභිසිත්තො යාවදත්ථං සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරන්තො යාවජීවං රජ්ජං කාරෙන්තො ජනපදස්ස වා පියො මනාපො’’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තුම්හෙහි දිට්ඨං වා සුතං වා – ‘රට්ඨිකො…පෙ… පෙත්තණිකො… සෙනාපතිකො… ගාමගාමණිකො [ගාමගාමිකො (සී. පී.)] … පූගගාමණිකො යාවදත්ථං සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරන්තො යාවජීවං පූගගාමණිකත්තං කාරෙන්තො පූගස්ස වා පියො මනාපො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයාපි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, නෙව දිට්ඨං න සුතං – ‘පූගගාමණිකො යාවදත්ථං සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරන්තො යාවජීවං පූගගාමණිකත්තං වා කාරෙන්තො පූගස්ස වා පියො මනාපො’’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තුම්හෙහි දිට්ඨං වා සුතං වා – ‘සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යාවදත්ථං සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරො භොජනෙ අමත්තඤ්ඤූ ජාගරියං අනනුයුත්තො අවිපස්සකො කුසලානං ධම්මානං පුබ්බරත්තාපරරත්තං බොධිපක්ඛියානං [බොධපක්ඛියානං (සී.), බොධපක්ඛිකානං (පී.)] ධම්මානං භාවනානුයොගං අනනුයුත්තො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයාපි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, නෙව දිට්ඨං න සුතං – ‘සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යාවදත්ථං සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරො භොජනෙ අමත්තඤ්ඤූ ජාගරියං අනනුයුත්තො අවිපස්සකො කුසලානං ධම්මානං පුබ්බරත්තාපරරත්තං බොධිපක්ඛියානං ධම්මානං භාවනානුයොගං අනනුයුත්තො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තො’’’ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරා භවිස්සාම, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො, ජාගරියං අනුයුත්තා, විපස්සකා කුසලානං ධම්මානං , පුබ්බරත්තාපරරත්තං බොධිපක්ඛියානං ධම්මානං, භාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරිස්සාමා’ති. එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති. සත්තමං.

8. මච්ඡබන්ධසුත්තං

18. එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. අද්දසා ඛො භගවා අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො අඤ්ඤතරස්මිං පදෙසෙ මච්ඡිකං මච්ඡබන්ධං මච්ඡෙ වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානං. දිස්වා මග්ගා ඔක්කම්ම අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, අමුං මච්ඡිකං මච්ඡබන්ධං මච්ඡෙ වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමාන’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තුම්හෙහි දිට්ඨං වා සුතං වා – ‘මච්ඡිකො මච්ඡබන්ධො මච්ඡෙ වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානො තෙන කම්මෙන තෙන ආජීවෙන හත්ථියායී වා අස්සයායී වා රථයායී වා යානයායී වා භොගභොගී වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසන්තො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’ . ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයාපි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, නෙව දිට්ඨං න සුතං – ‘මච්ඡිකො මච්ඡබන්ධො මච්ඡෙ වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානො තෙන කම්මෙන තෙන ආජීවෙන හත්ථියායී වා අස්සයායී වා රථයායී වා යානයායී වා භොගභොගී වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසන්තො’ති. තං කිස්ස හෙතු? තෙ හි සො, භික්ඛවෙ, මච්ඡෙ වජ්ඣෙ වධායුපනීතෙ [වධායානීතෙ (ස්යා. කං.), වධාය නීතෙ (ක.)] පාපකෙන මනසානුපෙක්ඛති, තස්මා සො නෙව හත්ථියායී හොති න අස්සයායී න රථයායී න යානයායී න භොගභොගී, න මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තුම්හෙහි දිට්ඨං වා සුතං වා – ‘ගොඝාතකො ගාවො වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානො තෙන කම්මෙන තෙන ආජීවෙන හත්ථියායී වා අස්සයායී වා රථයායී වා යානයායී වා භොගභොගී වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසන්තො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයාපි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, නෙව දිට්ඨං න සුතං – ‘ගොඝාතකො ගාවො වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානො තෙන කම්මෙන තෙන ආජීවෙන හත්ථියායී වා අස්සයායී වා රථයායී වා යානයායී වා භොගභොගී වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසන්තො’ති. තං කිස්ස හෙතු? තෙ හි සො, භික්ඛවෙ, ගාවො වජ්ඣෙ වධායුපනීතෙ පාපකෙන මනසානුපෙක්ඛති, තස්මා සො නෙව හත්ථියායී හොති න අස්සයායී න රථයායී න යානයායී න භොගභොගී, න මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසති’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තුම්හෙහි දිට්ඨං වා සුතං වා – ‘ඔරබ්භිකො…පෙ… සූකරිකො [සොකරිකො (ස්යා.)] …පෙ… සාකුණිකො…පෙ… මාගවිකො මගෙ [මිගෙ (ස්යා. කං.)] වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානො තෙන කම්මෙන තෙන ආජීවෙන හත්ථියායී වා අස්සයායී වා රථයායී වා යානයායී වා භොගභොගී වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසන්තො’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! මයාපි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, නෙව දිට්ඨං න සුතං – ‘මාගවිකො මගෙ වධිත්වා වධිත්වා වික්කිණමානො තෙන කම්මෙන තෙන ආජීවෙන හත්ථියායී වා අස්සයායී වා රථයායී වා යානයායී වා භොගභොගී වා මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසන්තො’ති. තං කිස්ස හෙතු? තෙ හි සො, භික්ඛවෙ, මගෙ වජ්ඣෙ වධායුපනීතෙ පාපකෙන මනසානුපෙක්ඛති, තස්මා සො නෙව හත්ථියායී හොති න අස්සයායී න රථයායී න යානයායී න භොගභොගී, න මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසති. තෙ හි (නාම) [( ) බහූසු නත්ථි] සො, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතෙ පාණෙ වජ්ඣෙ වධායුපනීතෙ පාපකෙන මනසානුපෙක්ඛමානො [මනසානුපෙක්ඛති, තස්මා සො (ස්යා. ක.)] නෙව හත්ථියායී භවිස්සති [හොති (ස්යා. ක.)] න අස්සයායී න රථයායී න යානයායී න භොගභොගී, න මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අජ්ඣාවසිස්සති [අජ්ඣාවසති (ස්යා. ක.)]. කො පන වාදො යං මනුස්සභූතං වජ්ඣං වධායුපනීතං පාපකෙන මනසානුපෙක්ඛති! තඤ්හි තස්ස [තං හිස්ස (පී. ක.)], භික්ඛවෙ, හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය. කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජතී’’ති. අට්ඨමං.

9. පඨමමරණස්සතිසුත්තං

19. එකං සමයං භගවා නාතිකෙ [නාදිකෙ (සී. ස්යා. කං. පී.) අ. නි. 8.73] විහරති ගිඤ්ජකාවසථෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති . ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘මරණස්සති, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා අමතොගධා අමතපරියොසානා. භාවෙථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, මරණස්සති’’න්ති?

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, භාවෙසි මරණස්සති’’න්ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ , එවං හොති – ‘අහො වතාහං රත්තින්දිවං ජීවෙය්යං, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති.

අඤ්ඤතරොපි ඛො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහම්පි ඛො, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, භාවෙසි මරණස්සති’’න්ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘අහො වතාහං දිවසං ජීවෙය්යං, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති.

අඤ්ඤතරොපි ඛො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහම්පි ඛො, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, භාවෙසි මරණස්සති’’න්ති ? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං එකපිණ්ඩපාතං භුඤ්ජාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති.

අඤ්ඤතරොපි ඛො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහම්පි ඛො, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, භාවෙසි මරණස්සති’’න්ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ සඞ්ඛාදිත්වා [සඞ්ඛරිත්වා (ක.)] අජ්ඣොහරාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති.

අඤ්ඤතරොපි ඛො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහම්පි ඛො, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, භාවෙසි මරණස්සති’’න්ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං එකං ආලොපං සඞ්ඛාදිත්වා [සංහරිත්වා (ක.)] අජ්ඣොහරාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති.

අඤ්ඤතරොපි ඛො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහම්පි ඛො, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති. ‘‘යථා කථං පන ත්වං, භික්ඛු, භාවෙසි මරණස්සති’’න්ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ , එවං හොති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං අස්සසිත්වා වා පස්සසාමි පස්සසිත්වා වා අස්සසාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. එවං ඛො අහං, භන්තෙ, භාවෙමි මරණස්සති’’න්ති.

එවං වුත්තෙ භගවා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘යො චායං [ය්වායං (පී. ක.)], භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං මරණස්සතිං භාවෙති – ‘අහො වතාහං රත්තින්දිවං ජීවෙය්යං, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’’’ති.

‘‘යො චායං [යොපායං (ක.)], භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං මරණස්සතිං භාවෙති – ‘අහො වතාහං දිවසං ජීවෙය්යං, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’’’ති.

‘‘යො චායං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං මරණස්සතිං භාවෙති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං එකපිණ්ඩපාතං භුඤ්ජාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’’’ති.

‘‘යො චායං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං මරණස්සතිං භාවෙති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ සඞ්ඛාදිත්වා අජ්ඣොහරාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං , බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ පමත්තා විහරන්ති දන්ධං මරණස්සතිං භාවෙන්ති ආසවානං ඛයාය.

‘‘යො ච ඛ්වායං [යොපායං (ක.)], භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං මරණස්සතිං භාවෙති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං එකං ආලොපං සඞ්ඛාදිත්වා අජ්ඣොහරාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’’’ති.

‘‘යො චායං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං මරණස්සතිං භාවෙති – ‘අහො වතාහං තදන්තරං ජීවෙය්යං යදන්තරං අස්සසිත්වා වා පස්සසාමි පස්සසිත්වා වා අස්සසාමි, භගවතො සාසනං මනසි කරෙය්යං, බහු වත මෙ කතං අස්සා’ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අප්පමත්තා විහරන්ති තික්ඛං මරණස්සතිං භාවෙන්ති ආසවානං ඛයාය.

‘‘තස්මාතිහ , භික්ඛවෙ, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘අප්පමත්තා විහරිස්සාම, තික්ඛං මරණස්සතිං භාවෙස්සාම ආසවානං ඛයායා’ති. එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති. නවමං.

10. දුතියමරණස්සතිසුත්තං

20. එකං සමයං භගවා නාතිකෙ විහරති ගිඤ්ජකාවසථෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘මරණස්සති, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා අමතොගධා අමතපරියොසානා. කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, මරණස්සති කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා අමතොගධා අමතපරියොසානා?

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු දිවසෙ නික්ඛන්තෙ රත්තියා පතිහිතාය [පටිගතාය (ක.) අ. නි. 8.74] ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘බහුකා ඛො මෙ පච්චයා මරණස්ස – අහි වා මං ඩංසෙය්ය, විච්ඡිකො වා මං ඩංසෙය්ය, සතපදී වා මං ඩංසෙය්ය; තෙන මෙ අස්ස කාලකිරියා , සො මමස්ස අන්තරායො. උපක්ඛලිත්වා වා පපතෙය්යං, භත්තං වා මෙ භුත්තං බ්යාපජ්ජෙය්ය, පිත්තං වා මෙ කුප්පෙය්ය , සෙම්හං වා මෙ කුප්පෙය්ය, සත්ථකා වා මෙ වාතා කුප්පෙය්යුං; තෙන මෙ අස්ස කාලකිරියා, සො මමස්ස අන්තරායො’ති. තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා ඉති පටිසඤ්චික්ඛිතබ්බං – ‘අත්ථි නු ඛො මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීනා, යෙ මෙ අස්සු රත්තිං කාලං කරොන්තස්ස අන්තරායායා’’’ති.

‘‘සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානාති – ‘අත්ථි මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීනා, යෙ මෙ අස්සු රත්තිං කාලං කරොන්තස්ස අන්තරායායා’ති, තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා තෙසංයෙව පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය අධිමත්තො ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරණීයං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ආදිත්තචෙලො වා ආදිත්තසීසො වා තස්සෙව චෙලස්ස වා සීසස්ස වා නිබ්බාපනාය අධිමත්තං ඡන්දඤ්ච වායාමඤ්ච උස්සාහඤ්ච උස්සොළ්හිඤ්ච අප්පටිවානිඤ්ච සතිඤ්ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරෙය්ය; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, තෙන භික්ඛුනා තෙසංයෙව පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය අධිමත්තො ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරණීයං.

‘‘සචෙ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානාති – ‘නත්ථි මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීනා, යෙ මෙ අස්සු රත්තිං කාලං කරොන්තස්ස අන්තරායායා’ති, තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා තෙනෙව පීතිපාමොජ්ජෙන විහාතබ්බං අහොරත්තානුසික්ඛිනා කුසලෙසු ධම්මෙසු.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු රත්තියා නික්ඛන්තාය දිවසෙ පතිහිතෙ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘බහුකා ඛො මෙ පච්චයා මරණස්ස – අහි වා මං ඩංසෙය්ය, විච්ඡිකො වා මං ඩංසෙය්ය, සතපදී වා මං ඩංසෙය්ය; තෙන මෙ අස්ස කාලකිරියා සො මමස්ස අන්තරායො. උපක්ඛලිත්වා වා පපතෙය්යං, භත්තං වා මෙ භුත්තං බ්යාපජ්ජෙය්ය, පිත්තං වා මෙ කුප්පෙය්ය, සෙම්හං වා මෙ කුප්පෙය්ය, සත්ථකා වා මෙ වාතා කුප්පෙය්යුං; තෙන මෙ අස්ස කාලකිරියා සො මමස්ස අන්තරායො’ති. තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා ඉති පටිසඤ්චික්ඛිතබ්බං – ‘අත්ථි නු ඛො මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීනා, යෙ මෙ අස්සු දිවා කාලං කරොන්තස්ස අන්තරායායා’’’ති.

‘‘සචෙ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානාති – ‘අත්ථි මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීනා, යෙ මෙ අස්සු දිවා කාලං කරොන්තස්ස අන්තරායායා’ති, තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා තෙසංයෙව පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය අධිමත්තො ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරණීයං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ආදිත්තචෙලො වා ආදිත්තසීසො වා තස්සෙව චෙලස්ස වා සීසස්ස වා නිබ්බාපනාය අධිමත්තං ඡන්දඤ්ච වායාමඤ්ච උස්සාහඤ්ච උස්සොළ්හිඤ්ච අප්පටිවානිඤ්ච සතිඤ්ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරෙය්ය; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, තෙන භික්ඛුනා තෙසංයෙව පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය අධිමත්තො ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච කරණීයං.

‘‘සචෙ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පච්චවෙක්ඛමානො එවං ජානාති – ‘නත්ථි මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීනා, යෙ මෙ අස්සු දිවා කාලං කරොන්තස්ස අන්තරායායා’ති, තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා තෙනෙව පීතිපාමොජ්ජෙන විහාතබ්බං අහොරත්තානුසික්ඛිනා කුසලෙසු ධම්මෙසු. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, මරණස්සති එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා අමතොගධා අමතපරියොසානා’’ති. දසමං.

සාරණීයවග්ගො දුතියො.

තස්සුද්දානං –

ද්වෙ සාරණී නිසාරණීයං, භද්දකං අනුතප්පියං;

නකුලං සොප්පමච්ඡා ච, ද්වෙ හොන්ති මරණස්සතීති.