📜

5. ධම්මිකවග්ගො

1. නාගසුත්තං

43. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථියං පිණ්ඩාය පාවිසි. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද , යෙන පුබ්බාරාමො මිගාරමාතුපාසාදො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම දිවාවිහාරායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි.

අථ ඛො භගවා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං යෙන පුබ්බාරාමො මිගාරමාතුපාසාදො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන පුබ්බකොට්ඨකො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම ගත්තානි පරිසිඤ්චිතු’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං යෙන පුබ්බකොට්ඨකො තෙනුපසඞ්කමි ගත්තානි පරිසිඤ්චිතුං. පුබ්බකොට්ඨකෙ ගත්තානි පරිසිඤ්චිත්වා පච්චුත්තරිත්වා එකචීවරො අට්ඨාසි ගත්තානි පුබ්බාපයමානො.

තෙන ඛො පන සමයෙන රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස සෙතො නාම නාගො මහාතූරිය [මහාතුරිය (සී. ස්යා. කං. පී.)] තාළිතවාදිතෙන පුබ්බකොට්ඨකා පච්චුත්තරති. අපිස්සු තං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘‘අභිරූපො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො; දස්සනීයො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො; පාසාදිකො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො; කායුපපන්නො වත, භො, රඤ්ඤො නාගො’’ති! එවං වුත්තෙ ආයස්මා උදායී භගවන්තං එතදවොච – ‘‘හත්ථිමෙව නු ඛො, භන්තෙ, මහන්තං බ්රහන්තං [මහන්තං බ්රුහන්තං (සී.), මහත්තං බ්රහ්මත්තං (ක.)] කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’ති, උදාහු අඤ්ඤම්පි කඤ්චි [කිඤ්චි (ක.)] මහන්තං බ්රහන්තං කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’’’ති? ‘‘හත්ථිම්පි ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’ති! අස්සම්පි ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ… ගොණම්පි ඛො, උදායි , මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ… උරගම්පි [නාගම්පි (ක.)] ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ… රුක්ඛම්පි ඛො, උදායි , මහන්තං බ්රහන්තං…පෙ… මනුස්සම්පි ඛො, උදායි, මහන්තං බ්රහන්තං කායුපපන්නං ජනො දිස්වා එවමාහ – ‘නාගො වත, භො, නාගො’ති! අපි ච, උදායි, යො සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ආගුං න කරොති කායෙන වාචාය මනසා, තමහං ‘නාගො’ති බ්රූමී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාව සුභාසිතං චිදං, භන්තෙ, භගවතා – අපි ච, උදායි, යො සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ආගුං න කරොති කායෙන වාචාය මනසා, තමහං ‘නාගො’ති බ්රූමී’’ති. ඉදඤ්ච පනාහං, භන්තෙ, භගවතා සුභාසිතං ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදාමි –

‘‘මනුස්සභූතං සම්බුද්ධං, අත්තදන්තං සමාහිතං;

ඉරියමානං බ්රහ්මපථෙ, චිත්තස්සූපසමෙ රතං.

‘‘යං මනුස්සා නමස්සන්ති, සබ්බධම්මාන පාරගුං;

දෙවාපි තං [නං (සී. පී.)] නමස්සන්ති, ඉති මෙ අරහතො සුතං.

‘‘සබ්බසංයොජනාතීතං, වනා නිබ්බන [නිබ්බාන (සී. ස්යා. කං. පී.)] මාගතං;

කාමෙහි නෙක්ඛම්මරතං [නෙක්ඛම්මෙ රතං (ක. සී.)], මුත්තං සෙලාව කඤ්චනං.

‘‘සබ්බෙ අච්චරුචී නාගො, හිමවාඤ්ඤෙ සිලුච්චයෙ;

සබ්බෙසං නාගනාමානං, සච්චනාමො අනුත්තරො.

‘‘නාගං වො [තෙ (ක.)] කිත්තයිස්සාමි, න හි ආගුං කරොති සො;

සොරච්චං අවිහිංසා ච, පාදා නාගස්ස තෙ දුවෙ.

‘‘තපො ච බ්රහ්මචරියං, චරණා නාගස්ස ත්යාපරෙ;

සද්ධාහත්ථො මහානාගො, උපෙක්ඛාසෙතදන්තවා.

‘‘සති ගීවා සිරො පඤ්ඤා, වීමංසා ධම්මචින්තනා;

ධම්මකුච්ඡිසමාතපො, විවෙකො තස්ස වාලධි.

‘‘සො ඣායී අස්සාසරතො, අජ්ඣත්තං සුසමාහිතො [අජ්ඣත්තුපසමාහිතො (ස්යා. ක.)];

ගච්ඡං සමාහිතො නාගො, ඨිතො නාගො සමාහිතො.

‘‘සෙය්යං සමාහිතො නාගො, නිසින්නොපි සමාහිතො;

සබ්බත්ථ සංවුතො නාගො, එසා නාගස්ස සම්පදා.

‘‘භුඤ්ජති අනවජ්ජානි, සාවජ්ජානි න භුඤ්ජති;

ඝාසමච්ඡාදනං ලද්ධා, සන්නිධිං පරිවජ්ජයං.

‘‘සංයොජනං අණුං ථූලං, සබ්බං ඡෙත්වාන බන්ධනං;

යෙන යෙනෙව ගච්ඡති, අනපෙක්ඛොව ගච්ඡති.

‘‘යථාපි උදකෙ ජාතං, පුණ්ඩරීකං පවඩ්ඪති;

නුපලිප්පති [න උපලිප්පති (සී. ස්යා. කං. පී.), නුපලිම්පති (ක.)] තොයෙන, සුචිගන්ධං මනොරමං.

‘‘තථෙව ලොකෙ සුජාතො, බුද්ධො ලොකෙ විහරති;

නුපලිප්පති ලොකෙන, තොයෙන පදුමං යථා.

‘‘මහාගිනීව ජලිතො [මහාග්ගිනි පජ්ජලිතො (සී. ස්යා. කං.)], අනාහාරූපසම්මති;

සඞ්ඛාරෙසූපසන්තෙසු [අඞ්ගාරෙසු ච සන්තෙසු (ක.)], නිබ්බුතොති පවුච්චති.

‘‘අත්ථස්සායං විඤ්ඤාපනී, උපමා විඤ්ඤූහි දෙසිතා;

විඤ්ඤස්සන්ති [විඤ්ඤිස්සන්ති (ක.)] මහානාගා, නාගං නාගෙන දෙසිතං.

‘‘වීතරාගො වීතදොසො, වීතමොහො අනාසවො;

සරීරං විජහං නාගො, පරිනිබ්බිස්සති [පරිනිබ්බාති (පී. ක.)] අනාසවො’’ති. පඨමං;

2. මිගසාලාසුත්තං

44. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන මිගසාලාය උපාසිකාය නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො මිගසාලා [මිගසාණා (ක.) අ. නි. 10.75] උපාසිකා යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නා ඛො මිගසාලා උපාසිකා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච –

‘‘කථං කථං නාමායං, භන්තෙ ආනන්ද, භගවතා ධම්මො දෙසිතො අඤ්ඤෙය්යො, යත්ර හි නාම බ්රහ්මචාරී ච අබ්රහ්මචාරී ච උභො සමසමගතිකා භවිස්සන්ති අභිසම්පරායං ? පිතා මෙ, භන්තෙ, පුරාණො බ්රහ්මචාරී අහොසි ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා. සො කාලඞ්කතො භගවතා බ්යාකතො සකදාගාමිසත්තො [සකදාගාමිපත්තො (ක. ස්යා. පී.)] තුසිතං කායං උපපන්නොති. පෙත්තෙය්යොපි [පෙත්තය්යො පියො (සී. පී. ක.), පිතු පියො (ස්යා. කං.)] මෙ, භන්තෙ, ඉසිදත්තො අබ්රහ්මචාරී අහොසි සදාරසන්තුට්ඨො. සොපි කාලඞ්කතො භගවතා බ්යාකතො සකදාගාමිපත්තො තුසිතං කායං උපපන්නොති. කථං කථං නාමායං, භන්තෙ ආනන්ද, භගවතා ධම්මො දෙසිතො අඤ්ඤෙය්යො, යත්ර හි නාම බ්රහ්මචාරී ච අබ්රහ්මචාරී ච උභො සමසමගතිකා භවිස්සන්ති අභිසම්පරාය’’න්ති? ‘‘එවං ඛො පනෙතං, භගිනි, භගවතා බ්යාකත’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො මිගසාලාය උපාසිකාය නිවෙසනෙ පිණ්ඩපාතං ගහෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන මිගසාලාය උපාසිකාය නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදිං. අථ ඛො, භන්තෙ, මිගසාලා උපාසිකා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නා ඛො, භන්තෙ, මිගසාලා උපාසිකා මං එතදවොච – ‘කථං කථං නාමායං, භන්තෙ ආනන්ද, භගවතා ධම්මො දෙසිතො අඤ්ඤෙය්යො, යත්ර හි නාම බ්රහ්මචාරී ච අබ්රහ්මචාරී ච උභො සමසමගතිකා භවිස්සන්ති අභිසම්පරායං. පිතා මෙ, භන්තෙ, පුරාණො බ්රහ්මචාරී අහොසි ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා. සො කාලඞ්කතො භගවතා බ්යාකතො සකදාගාමිපත්තො තුසිතං කායං උපපන්නොති. පෙත්තෙය්යොපි මෙ, භන්තෙ, ඉසිදත්තො අබ්රහ්මචාරී අහොසි සදාරසන්තුට්ඨො. සොපි කාලඞ්කතො භගවතා බ්යාකතො සකදාගාමිපත්තො තුසිතං කායං උපපන්නොති. කථං කථං නාමායං, භන්තෙ ආනන්ද, භගවතා ධම්මො දෙසිතො අඤ්ඤෙය්යො, යත්ර හි නාම බ්රහ්මචාරී ච අබ්රහ්මචාරී ච උභො සමසමගතිකා භවිස්සන්ති අභිසම්පරාය’න්ති? එවං වුත්තෙ අහං, භන්තෙ, මිගසාලං උපාසිකං එතදවොචං – ‘එවං ඛො පනෙතං, භගිනි, භගවතා බ්යාකත’’’න්ති.

‘‘කා චානන්ද, මිගසාලා උපාසිකා බාලා අබ්යත්තා අම්මකා අම්මකසඤ්ඤා [අම්බකා අම්බකපඤ්ඤා (සී. පී.), අම්බකා අම්බකසඤ්ඤා (ස්යා. කං.) අ. නි. 10.75 පස්සිතබ්බං], කෙ ච පුරිසපුග්ගලපරොපරියඤාණෙ? ඡයිමෙ, ආනන්ද, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං.

‘‘කතමෙ ඡ? ඉධානන්ද, එකච්චො පුග්ගලො සොරතො හොති සුඛසංවාසො, අභිනන්දන්ති සබ්රහ්මචාරී එකත්තවාසෙන. තස්ස සවනෙනපි අකතං හොති, බාහුසච්චෙනපි අකතං හොති, දිට්ඨියාපි අප්පටිවිද්ධං හොති, සාමායිකම්පි විමුත්තිං න ලභති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා හානාය පරෙති නො විසෙසාය, හානගාමීයෙව හොති නො විසෙසගාමී.

‘‘ඉධ පනානන්ද, එකච්චො පුග්ගලො සොරතො හොති සුඛසංවාසො, අභිනන්දන්ති සබ්රහ්මචාරී එකත්තවාසෙන. තස්ස සවනෙනපි කතං හොති, බාහුසච්චෙනපි කතං හොති, දිට්ඨියාපි පටිවිද්ධං හොති, සාමායිකම්පි විමුත්තිං ලභති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා විසෙසාය පරෙති නො හානාය, විසෙසගාමීයෙව හොති නො හානගාමී.

‘‘තත්රානන්ද, පමාණිකා පමිණන්ති – ‘ඉමස්සපි තෙව ධම්මා අපරස්සපි තෙව ධම්මා, කස්මා තෙසං එකො හීනො එකො පණීතො’ති! තඤ්හි තෙසං, ආනන්ද, හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය.

‘‘තත්රානන්ද , ය්වායං පුග්ගලො සොරතො හොති සුඛසංවාසො, අභිනන්දන්ති සබ්රහ්මචාරී එකත්තවාසෙන, තස්ස සවනෙනපි කතං හොති, බාහුසච්චෙනපි කතං හොති, දිට්ඨියාපි පටිවිද්ධං හොති, සාමායිකම්පි විමුත්තිං ලභති. අයං , ආනන්ද , පුග්ගලො අමුනා පුරිමෙන පුග්ගලෙන අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො ච. තං කිස්ස හෙතු? ඉමං හානන්ද, පුග්ගලං ධම්මසොතො නිබ්බහති, තදන්තරං කො ජානෙය්ය අඤ්ඤත්ර තථාගතෙන! තස්මාතිහානන්ද, මා පුග්ගලෙසු පමාණිකා අහුවත්ථ; මා පුග්ගලෙසු පමාණං ගණ්හිත්ථ. ඛඤ්ඤති හානන්ද, පුග්ගලෙසු පමාණං ගණ්හන්තො. අහං වා, ආනන්ද, පුග්ගලෙසු පමාණං ගණ්හෙය්යං, යො වා පනස්ස මාදිසො.

‘‘ඉධ පනානන්ද, එකච්චස්ස පුග්ගලස්ස කොධමානො අධිගතො [අවිගතො (ක.)] හොති, සමයෙන සමයඤ්චස්ස ලොභධම්මා උප්පජ්ජන්ති. තස්ස සවනෙනපි අකතං හොති, බාහුසච්චෙනපි අකතං හොති, දිට්ඨියාපි අප්පටිවිද්ධං හොති, සාමායිකම්පි විමුත්තිං න ලභති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා හානාය පරෙති නො විසෙසාය, හානගාමීයෙව හොති නො විසෙසගාමී.

‘‘ඉධ පනානන්ද, එකච්චස්ස පුග්ගලස්ස කොධමානො අධිගතො හොති, සමයෙන සමයඤ්චස්ස ලොභධම්මා උප්පජ්ජන්ති. තස්ස සවනෙනපි කතං හොති…පෙ… නො හානගාමී.

‘‘තත්රානන්ද , පමාණිකා පමිණන්ති…පෙ… යො වා පනස්ස මාදිසො.

‘‘ඉධ, පනානන්ද, එකච්චස්ස පුග්ගලස්ස කොධමානො අධිගතො හොති, සමයෙන සමයඤ්චස්ස වචීසඞ්ඛාරා උප්පජ්ජන්ති. තස්ස සවනෙනපි අකතං හොති…පෙ… සාමායිකම්පි විමුත්තිං න ලභති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා හානාය පරෙති නො විසෙසාය, හානගාමීයෙව හොති නො විසෙසගාමී.

‘‘ඉධ පනානන්ද, එකච්චස්ස පුග්ගලස්ස කොධමානො අධිගතො හොති, සමයෙන සමයඤ්චස්ස වචීසඞ්ඛාරා උප්පජ්ජන්ති. තස්ස සවනෙනපි කතං හොති, බාහුසච්චෙනපි කතං හොති, දිට්ඨියාපි පටිවිද්ධං හොති, සාමායිකම්පි විමුත්තිං ලභති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා විසෙසාය පරෙති නො හානාය, විසෙසගාමීයෙව හොති නො හානගාමී.

‘‘තත්රානන්ද , පමාණිකා පමිණන්ති – ‘ඉමස්සපි තෙව ධම්මා, අපරස්සපි තෙව ධම්මා. කස්මා තෙසං එකො හීනො, එකො පණීතො’ති? තඤ්හි තෙසං, ආනන්ද, හොති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය.

‘‘තත්රානන්ද, යස්ස පුග්ගලස්ස කොධමානො අධිගතො හොති, සමයෙන සමයඤ්චස්ස වචීසඞ්ඛාරා උප්පජ්ජන්ති, තස්ස සවනෙනපි කතං හොති, බාහුසච්චෙනපි කතං හොති, දිට්ඨියාපි පටිවිද්ධං හොති, සාමායිකම්පි විමුත්තිං ලභති. අයං, ආනන්ද, පුග්ගලො අමුනා පුරිමෙන පුග්ගලෙන අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො ච. තං කිස්ස හෙතු? ඉමං හානන්ද, පුග්ගලං ධම්මසොතො නිබ්බහති. තදන්තරං කො ජානෙය්ය අඤ්ඤත්ර තථාගතෙන! තස්මාතිහානන්ද, මා පුග්ගලෙසු පමාණිකා අහුවත්ථ; මා පුග්ගලෙසු පමාණං ගණ්හිත්ථ. ඛඤ්ඤති හානන්ද, පුග්ගලෙසු පමාණං ගණ්හන්තො. අහං වා, ආනන්ද, පුග්ගලෙසු පමාණං ගණ්හෙය්යං, යො වා පනස්ස මාදිසො.

‘‘කා චානන්ද, මිගසාලා උපාසිකා බාලා අබ්යත්තා අම්මකා අම්මකසඤ්ඤා, කෙ ච පුරිසපුග්ගලපරොපරියඤාණෙ! ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, ඡ පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං.

‘‘යථාරූපෙන, ආනන්ද, සීලෙන පුරාණො සමන්නාගතො අහොසි, තථාරූපෙන සීලෙන ඉසිදත්තො සමන්නාගතො අභවිස්ස. නයිධ පුරාණො ඉසිදත්තස්ස ගතිම්පි අඤ්ඤස්ස. යථාරූපාය ච, ආනන්ද, පඤ්ඤාය ඉසිදත්තො සමන්නාගතො අහොසි, තථාරූපාය පඤ්ඤාය පුරාණො සමන්නාගතො අභවිස්ස. නයිධ ඉසිදත්තො පුරාණස්ස ගතිම්පි අඤ්ඤස්ස. ඉති ඛො, ආනන්ද, ඉමෙ පුග්ගලා උභො එකඞ්ගහීනා’’ති. දුතියං.

3. ඉණසුත්තං

45. ‘‘දාලිද්දියං [දාළිද්දියං (සී.)], භික්ඛවෙ, දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යම්පි, භික්ඛවෙ, දලිද්දො [දළිද්දො (සී.)] අස්සකො අනාළ්හිකො [අනද්ධිකො (ස්යා. කං.)] ඉණං ආදියති, ඉණාදානම්පි, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යම්පි, භික්ඛවෙ, දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො ඉණං ආදියිත්වා වඩ්ඪිං පටිස්සුණාති, වඩ්ඪිපි, භික්ඛවෙ, දුක්ඛා ලොකස්මිං කාමභොගිනො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යම්පි, භික්ඛවෙ, දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො වඩ්ඪිං පටිස්සුණිත්වා කාලාභතං [කාලගතං (ක.)] වඩ්ඪිං න දෙති, චොදෙන්තිපි නං; චොදනාපි, භික්ඛවෙ, දුක්ඛා ලොකස්මිං කාමභොගිනො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යම්පි, භික්ඛවෙ, දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො චොදියමානො න දෙති, අනුචරන්තිපි නං; අනුචරියාපි, භික්ඛවෙ, දුක්ඛා ලොකස්මිං කාමභොගිනො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යම්පි, භික්ඛවෙ, දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො අනුචරියමානො න දෙති, බන්ධන්තිපි නං; බන්ධනම්පි, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, දාලිද්දියම්පි දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො, ඉණාදානම්පි දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො, වඩ්ඪිපි දුක්ඛා ලොකස්මිං කාමභොගිනො, චොදනාපි දුක්ඛා ලොකස්මිං කාමභොගිනො, අනුචරියාපි දුක්ඛා ලොකස්මිං කාමභොගිනො, බන්ධනම්පි දුක්ඛං ලොකස්මිං කාමභොගිනො; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ , යස්ස කස්සචි සද්ධා නත්ථි කුසලෙසු ධම්මෙසු, හිරී නත්ථි කුසලෙසු ධම්මෙසු, ඔත්තප්පං නත්ථි කුසලෙසු ධම්මෙසු, වීරියං නත්ථි කුසලෙසු ධම්මෙසු, පඤ්ඤා නත්ථි කුසලෙසු ධම්මෙසු – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියස්ස විනයෙ දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො සද්ධාය අසති කුසලෙසු ධම්මෙසු, හිරියා අසති කුසලෙසු ධම්මෙසු, ඔත්තප්පෙ අසති කුසලෙසු ධම්මෙසු, වීරියෙ අසති කුසලෙසු ධම්මෙසු, පඤ්ඤාය අසති කුසලෙසු ධම්මෙසු, කායෙන දුච්චරිතං චරති, වාචාය දුච්චරිතං චරති, මනසා දුච්චරිතං චරති. ඉදමස්ස ඉණාදානස්මිං වදාමි.

‘‘සො තස්ස කායදුච්චරිතස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු පාපිකං ඉච්ඡං පණිදහති [පදහති (ක.)]. ‘මා මං ජඤ්ඤූ’ති ඉච්ඡති, ‘මා මං ජඤ්ඤූ’ති සඞ්කප්පති , ‘මා මං ජඤ්ඤූ’ති වාචං භාසති, ‘මා මං ජඤ්ඤූ’ති කායෙන පරක්කමති. සො තස්ස වචීදුච්චරිතස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු…පෙ… සො තස්ස මනොදුච්චරිතස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු…පෙ… ‘මා මං ජඤ්ඤූ’ති කායෙන පරක්කමති. ඉදමස්ස වඩ්ඪියා වදාමි.

‘‘තමෙනං පෙසලා සබ්රහ්මචාරී එවමාහංසු – ‘අයඤ්ච සො ආයස්මා එවංකාරී එවංසමාචාරො’ති. ඉදමස්ස චොදනාය වදාමි.

‘‘තමෙනං අරඤ්ඤගතං වා රුක්ඛමූලගතං වා සුඤ්ඤාගාරගතං වා විප්පටිසාරසහගතා පාපකා අකුසලවිතක්කා සමුදාචරන්ති. ඉදමස්ස අනුචරියාය වදාමි.

‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා නිරයබන්ධනෙ වා බජ්ඣති තිරච්ඡානයොනිබන්ධනෙ වා. නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකබන්ධනම්පි සමනුපස්සාමි එවංදාරුණං එවංකටුකං [එවංදුක්ඛං (ස්යා. කං. ක.)] එවංඅන්තරායකරං අනුත්තරස්ස යොගක්ඛෙමස්ස අධිගමාය, යථයිදං, භික්ඛවෙ, නිරයබන්ධනං වා තිරච්ඡානයොනිබන්ධනං වා’’ති.

‘‘දාලිද්දියං දුක්ඛං ලොකෙ, ඉණාදානඤ්ච වුච්චති;

දලිද්දො ඉණමාදාය, භුඤ්ජමානො විහඤ්ඤති.

‘‘තතො අනුචරන්ති නං, බන්ධනම්පි නිගච්ඡති;

එතඤ්හි බන්ධනං දුක්ඛං, කාමලාභාභිජප්පිනං.

‘‘තථෙව අරියවිනයෙ, සද්ධා යස්ස න විජ්ජති;

අහිරීකො අනොත්තප්පී, පාපකම්මවිනිබ්බයො.

‘‘කායදුච්චරිතං කත්වා, වචීදුච්චරිතානි ච;

මනොදුච්චරිතං කත්වා, ‘මා මං ජඤ්ඤූ’ති ඉච්ඡති.

‘‘සො සංසප්පති [සඞ්කප්පති (ක.)] කායෙන, වාචාය උද චෙතසා;

පාපකම්මං පවඩ්ඪෙන්තො, තත්ථ තත්ථ පුනප්පුනං.

‘‘සො පාපකම්මො දුම්මෙධො, ජානං දුක්කටමත්තනො;

දලිද්දො ඉණමාදාය, භුඤ්ජමානො විහඤ්ඤති.

‘‘තතො අනුචරන්ති නං, සඞ්කප්පා මානසා දුඛා;

ගාමෙ වා යදි වාරඤ්ඤෙ, යස්ස විප්පටිසාරජා.

‘‘සො පාපකම්මො දුම්මෙධො, ජානං දුක්කටමත්තනො;

යොනිමඤ්ඤතරං ගන්ත්වා, නිරයෙ වාපි බජ්ඣති.

‘‘එතඤ්හි බන්ධනං දුක්ඛං, යම්හා ධීරො පමුච්චති;

ධම්මලද්ධෙහි භොගෙහි, දදං චිත්තං පසාදයං.

‘‘උභයත්ථ කටග්ගාහො, සද්ධස්ස ඝරමෙසිනො;

දිට්ඨධම්මහිතත්ථාය, සම්පරායසුඛාය ච;

එවමෙතං ගහට්ඨානං, චාගො පුඤ්ඤං පවඩ්ඪති.

‘‘තථෙව අරියවිනයෙ, සද්ධා යස්ස පතිට්ඨිතා;

හිරීමනො ච ඔත්තප්පී, පඤ්ඤවා සීලසංවුතො.

‘‘එසො ඛො අරියවිනයෙ, ‘සුඛජීවී’ති වුච්චති;

නිරාමිසං සුඛං ලද්ධා, උපෙක්ඛං අධිතිට්ඨති.

‘‘පඤ්ච නීවරණෙ හිත්වා, නිච්චං ආරද්ධවීරියො;

ඣානානි උපසම්පජ්ජ, එකොදි නිපකො සතො.

‘‘එවං ඤත්වා යථාභූතං, සබ්බසංයොජනක්ඛයෙ;

සබ්බසො අනුපාදාය, සම්මා චිත්තං විමුච්චති.

‘‘තස්ස සම්මා විමුත්තස්ස, ඤාණං චෙ හොති තාදිනො;

‘අකුප්පා මෙ විමුත්තී’ති, භවසංයොජනක්ඛයෙ.

‘‘එතං ඛො පරමං ඤාණං, එතං සුඛමනුත්තරං;

අසොකං විරජං ඛෙමං, එතං ආනණ්යමුත්තම’’න්ති. තතියං;

4. මහාචුන්දසුත්තං

46. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා මහාචුන්දො චෙතීසු විහරති සයංජාතියං [සහජාතියං (සී. පී.), සඤ්ජාතියං (ස්යා. කං.)]. තත්ර ඛො ආයස්මා මහාචුන්දො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො මහාචුන්දස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා මහාචුන්දො එතදවොච –

‘‘ඉධාවුසො, ධම්මයොගා භික්ඛූ ඣායී භික්ඛූ අපසාදෙන්ති – ‘ඉමෙ පන ඣායිනොම්හා, ඣායිනොම්හාති ඣායන්ති පජ්ඣායන්ති නිජ්ඣායන්ති අවජ්ඣායන්ති [අපජ්ඣායන්ති (ම. නි. 1.508)]. කිමිමෙ [කිං හිමෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඣායන්ති, කින්තිමෙ ඣායන්ති, කථං ඉමෙ ඣායන්තී’ති? තත්ථ ධම්මයොගා ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, ඣායී ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, න ච බහුජනහිතාය පටිපන්නා හොන්ති බහුජනසුඛාය බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං.

‘‘ඉධ පනාවුසො, ඣායී භික්ඛූ ධම්මයොගෙ භික්ඛූ අපසාදෙන්ති – ‘ඉමෙ පන ධම්මයොගම්හා, ධම්මයොගම්හාති උද්ධතා උන්නළා චපලා මුඛරා විකිණ්ණවාචා මුට්ඨස්සතී අසම්පජානා අසමාහිතා විබ්භන්තචිත්තා පාකතින්ද්රියා. කිමිමෙ ධම්මයොගා, කින්තිමෙ ධම්මයොගා, කථං ඉමෙ ධම්මයොගා’ති? තත්ථ ඣායී ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, ධම්මයොගා ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, න ච බහුජනහිතාය පටිපන්නා හොන්ති බහුජනසුඛාය බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං.

‘‘ඉධ පනාවුසො, ධම්මයොගා භික්ඛූ ධම්මයොගානඤ්ඤෙව භික්ඛූනං වණ්ණං භාසන්ති, නො ඣායීනං භික්ඛූනං වණ්ණං භාසන්ති. තත්ථ ධම්මයොගා ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, ඣායී ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, න ච බහුජනහිතාය පටිපන්නා හොන්ති බහුජනසුඛාය බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං.

‘‘ඉධ පනාවුසො, ඣායී භික්ඛූ ඣායීනඤ්ඤෙව භික්ඛූනං වණ්ණං භාසන්ති, නො ධම්මයොගානං භික්ඛූනං වණ්ණං භාසන්ති. තත්ථ ඣායී ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, ධම්මයොගා ච භික්ඛූ නප්පසීදන්ති, න ච බහුජනහිතාය පටිපන්නා හොන්ති බහුජනසුඛාය බහුනො ජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං.

‘‘තස්මාතිහාවුසො , එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘ධම්මයොගා සමානා ඣායීනං භික්ඛූනං වණ්ණං භාසිස්සාමා’ති. එවඤ්හි වො, ආවුසො, සික්ඛිතබ්බං. තං කිස්ස හෙතු? අච්ඡරියා හෙතෙ, ආවුසො, පුග්ගලා දුල්ලභා ලොකස්මිං, යෙ අමතං ධාතුං කායෙන ඵුසිත්වා විහරන්ති. තස්මාතිහාවුසො, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘ඣායී සමානා ධම්මයොගානං භික්ඛූනං වණ්ණං භාසිස්සාමා’ති. එවඤ්හි වො, ආවුසො, සික්ඛිතබ්බං. තං කිස්ස හෙතු? අච්ඡරියා හෙතෙ, ආවුසො, පුග්ගලා දුල්ලභා ලොකස්මිං යෙ ගම්භීරං අත්ථපදං පඤ්ඤාය අතිවිජ්ඣ පස්සන්තී’’ති. චතුත්ථං.

5. පඨමසන්දිට්ඨිකසුත්තං

47. අථ ඛො මොළියසීවකො [මොලියසීවකො (සී. පී.), මොළිසීවකො (ක.)] පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො මොළියසීවකො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘සන්දිට්ඨිකො ධම්මො, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො’ති, භන්තෙ, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො හොති අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’’ති?

‘‘තෙන හි, සීවක, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, සීවක, සන්තං වා අජ්ඣත්තං ලොභං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ලොභො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං ලොභං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ලොභො’ති පජානාසී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යං ඛො ත්වං, සීවක, සන්තං වා අජ්ඣත්තං ලොභං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ලොභො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං ලොභං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ලොභො’ති පජානාසි – එවම්පි ඛො, සීවක, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො හොති…පෙ….

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීවක, සන්තං වා අජ්ඣත්තං දොසං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං මොහං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං ලොභධම්මං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං දොසධම්මං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං මොහධම්මං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මොහධම්මො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං මොහධම්මං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මොහධම්මො’ති පජානාසී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යං ඛො ත්වං, සීවක, සන්තං වා අජ්ඣත්තං මොහධම්මං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මොහධම්මො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං මොහධම්මං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මොහධම්මො’ති පජානාසි – එවං ඛො, සීවක, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො හොති අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… උපාසකං මං, භන්තෙ, භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. පඤ්චමං.

6. දුතියසන්දිට්ඨිකසුත්තං

48. අථ ඛො අඤ්ඤතරො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘‘සන්දිට්ඨිකො ධම්මො, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො’ති, භො ගොතම, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, භො ගොතම, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො හොති අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’’ති?

‘‘තෙන හි, බ්රාහ්මණ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, සන්තං වා අජ්ඣත්තං රාගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං රාගො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං රාගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං රාගො’ති පජානාසී’’ති? ‘‘එවං, භො’’. ‘‘යං ඛො ත්වං, බ්රාහ්මණ, සන්තං වා අජ්ඣත්තං රාගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං රාගො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං රාගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං රාගො’ති පජානාසි – එවම්පි ඛො, බ්රාහ්මණ, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො හොති…පෙ….

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, සන්තං වා අජ්ඣත්තං දොසං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං මොහං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං කායසන්දොසං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං වචීසන්දොසං…පෙ… සන්තං වා අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසො’ති පජානාසී’’ති? ‘‘එවං, භො’’. ‘‘යං ඛො ත්වං, බ්රාහ්මණ, සන්තං වා අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසො’ති පජානාසි, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං මනොසන්දොසො’ති පජානාසි – එවං ඛො, බ්රාහ්මණ, සන්දිට්ඨිකො ධම්මො හොති අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘අභික්කන්තං , භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. ඡට්ඨං.

7. ඛෙමසුත්තං

49. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ච ඛෙමො ආයස්මා ච සුමනො සාවත්ථියං විහරන්ති අන්ධවනස්මිං. අථ ඛො ආයස්මා ච ඛෙමො ආයස්මා ච සුමනො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ඛෙමො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘යො සො, භන්තෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො තස්ස න එවං හොති – ‘අත්ථි මෙ සෙය්යොති වා අත්ථි මෙ සදිසොති වා අත්ථි මෙ හීනොති වා’’’ති. ඉදමවොචායස්මා ඛෙමො. සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. අථ ඛො ආයස්මා ඛෙමො ‘‘සමනුඤ්ඤො මෙ සත්ථා’’ති උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො ආයස්මා සුමනො අචිරපක්කන්තෙ ආයස්මන්තෙ ඛෙමෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යො සො, භන්තෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො තස්ස න එවං හොති – ‘නත්ථි මෙ සෙය්යොති වා නත්ථි මෙ සදිසොති වා නත්ථි මෙ හීනොති වා’’’ති. ඉදමවොචායස්මා සුමනො. සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. අථ ඛො ආයස්මා සුමනො ‘‘සමනුඤ්ඤො මෙ සත්ථා’’ති උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තෙසු ආයස්මන්තෙ ච ඛෙමෙ ආයස්මන්තෙ ච සුමනෙ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එවං ඛො, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්ති . අත්ථො ච වුත්තො අත්තා ච අනුපනීතො. අථ ච පන ඉධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා හසමානකා [හසමානකං (ක.) මහාව. 245] මඤ්ඤෙ අඤ්ඤං බ්යාකරොන්ති. තෙ පච්ඡා විඝාතං ආපජ්ජන්තී’’ති.

‘‘න උස්සෙසු න ඔමෙසු, සමත්තෙ නොපනීයරෙ [නොපනිය්යරෙ (ස්යා. පී. ක.)];

ඛීණා ජාති වුසිතං බ්රහ්මචරියං, චරන්ති සංයොජනවිප්පමුත්තා’’ති. සත්තමං;

8. ඉන්ද්රියසංවරසුත්තං

50. [අ. නි. 5.24, 168; 2.7.65] ‘‘ඉන්ද්රියසංවරෙ , භික්ඛවෙ, අසති ඉන්ද්රියසංවරවිපන්නස්ස හතූපනිසං හොති සීලං; සීලෙ අසති සීලවිපන්නස්ස හතූපනිසො හොති සම්මාසමාධි; සම්මාසමාධිම්හි අසති සම්මාසමාධිවිපන්නස්ස හතූපනිසං හොති යථාභූතඤාණදස්සනං; යථාභූතඤාණදස්සනෙ අසති යථාභූතඤාණදස්සනවිපන්නස්ස හතූපනිසො හොති නිබ්බිදාවිරාගො; නිබ්බිදාවිරාගෙ අසති නිබ්බිදාවිරාගවිපන්නස්ස හතූපනිසං හොති විමුත්තිඤාණදස්සනං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, රුක්ඛො සාඛාපලාසවිපන්නො. තස්ස පපටිකාපි න පාරිපූරිං ගච්ඡති, තචොපි න පාරිපූරිං ගච්ඡති, ඵෙග්ගුපි න පාරිපූරිං ගච්ඡති, සාරොපි න පාරිපූරිං ගච්ඡති. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියසංවරෙ අසති ඉන්ද්රියසංවරවිපන්නස්ස හතූපනිසං හොති සීලං…පෙ… විමුත්තිඤාණදස්සනං.

‘‘ඉන්ද්රියසංවරෙ , භික්ඛවෙ, සති ඉන්ද්රියසංවරසම්පන්නස්ස උපනිසසම්පන්නං හොති සීලං; සීලෙ සති සීලසම්පන්නස්ස උපනිසසම්පන්නො හොති සම්මාසමාධි; සම්මාසමාධිම්හි සති සම්මාසමාධිසම්පන්නස්ස උපනිසසම්පන්නං හොති යථාභූතඤාණදස්සනං; යථාභූතඤාණදස්සනෙ සති යථාභූතඤාණදස්සනසම්පන්නස්ස උපනිසසම්පන්නො හොති නිබ්බිදාවිරාගො; නිබ්බිදාවිරාගෙ සති නිබ්බිදාවිරාගසම්පන්නස්ස උපනිසසම්පන්නං හොති විමුත්තිඤාණදස්සනං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, රුක්ඛො සාඛාපලාසසම්පන්නො. තස්ස පපටිකාපි පාරිපූරිං ගච්ඡති, තචොපි පාරිපූරිං ගච්ඡති, ඵෙග්ගුපි පාරිපූරිං ගච්ඡති, සාරොපි පාරිපූරිං ගච්ඡති . එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියසංවරෙ සති ඉන්ද්රියසංවරසම්පන්නස්ස උපනිසසම්පන්නං හොති සීලං…පෙ… විමුත්තිඤාණදස්සන’’න්ති. අට්ඨමං.

9. ආනන්දසුත්තං

51. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච –

‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු අස්සුතඤ්චෙව ධම්මං සුණාති, සුතා චස්ස ධම්මා න සම්මොසං ගච්ඡන්ති, යෙ චස්ස ධම්මා පුබ්බෙ චෙතසා සම්ඵුට්ඨපුබ්බා තෙ ච සමුදාචරන්ති, අවිඤ්ඤාතඤ්ච විජානාතී’’ති? ‘‘ආයස්මා ඛො ආනන්දො බහුස්සුතො. පටිභාතු ආයස්මන්තංයෙව ආනන්ද’’න්ති. ‘‘තෙනහාවුසො සාරිපුත්ත, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති . ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි. ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච –

‘‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථං උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං. සො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන පරෙසං දෙසෙති, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන පරෙසං වාචෙති, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන සජ්ඣායං කරොති, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති මනසානුපෙක්ඛති. යස්මිං ආවාසෙ ථෙරා භික්ඛූ විහරන්ති බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා තස්මිං ආවාසෙ වස්සං උපෙති. තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පරිපුච්ඡති පරිපඤ්හති – ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං; ඉමස්ස ක්වත්ථො’ති? තෙ තස්ස ආයස්මතො අවිවටඤ්චෙව විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච උත්තානීකරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛාඨානියෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්ති. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු අස්සුතඤ්චෙව ධම්මං සුණාති, සුතා චස්ස ධම්මා න සම්මොසං ගච්ඡන්ති, යෙ චස්ස ධම්මා පුබ්බෙ චෙතසා සම්ඵුට්ඨපුබ්බා තෙ ච සමුදාචරන්ති, අවිඤ්ඤාතඤ්ච විජානාතී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං , ආවුසො, අබ්භුතං, ආවුසො, යාව සුභාසිතං චිදං ආයස්මතා ආනන්දෙන. ඉමෙහි ච මයං ඡහි ධම්මෙහි සමන්නාගතං ආයස්මන්තං ආනන්දං ධාරෙම. ආයස්මා හි ආනන්දො ධම්මං පරියාපුණාති – සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථං උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං . ආයස්මා ආනන්දො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන පරෙසං දෙසෙති, ආයස්මා ආනන්දො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන පරෙසං වාචෙති, ආයස්මා ආනන්දො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන සජ්ඣායං කරොති, ආයස්මා ආනන්දො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති මනසානුපෙක්ඛති. ආයස්මා ආනන්දො යස්මිං ආවාසෙ ථෙරා භික්ඛූ විහරන්ති බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා තස්මිං ආවාසෙ වස්සං උපෙති. තෙ ආයස්මා ආනන්දො කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පරිපුච්ඡති පරිපඤ්හති – ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං; ඉමස්ස ක්වත්ථො’ති? තෙ ආයස්මතො ආනන්දස්ස අවිවටඤ්චෙව විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච උත්තානීකරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛාඨානියෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්තී’’ති. නවමං.

10. ඛත්තියසුත්තං

52. අථ ඛො ජාණුස්සොණි [ජාණුසොණි (ක.)] බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘ඛත්තියා , භො ගොතම, කිංඅධිප්පායා, කිංඋපවිචාරා, කිංඅධිට්ඨානා, කිංඅභිනිවෙසා, කිංපරියොසානා’’ති? ‘‘ඛත්තියා ඛො, බ්රාහ්මණ, භොගාධිප්පායා පඤ්ඤූපවිචාරා බලාධිට්ඨානා පථවීභිනිවෙසා ඉස්සරියපරියොසානා’’ති.

‘‘බ්රාහ්මණා පන, භො ගොතම, කිංඅධිප්පායා, කිංඋපවිචාරා, කිංඅධිට්ඨානා, කිංඅභිනිවෙසා, කිංපරියොසානා’’ති? ‘‘බ්රාහ්මණා ඛො, බ්රාහ්මණ, භොගාධිප්පායා පඤ්ඤූපවිචාරා මන්තාධිට්ඨානා යඤ්ඤාභිනිවෙසා බ්රහ්මලොකපරියොසානා’’ති.

‘‘ගහපතිකා පන, භො ගොතම, කිංඅධිප්පායා, කිංඋපවිචාරා, කිංඅධිට්ඨානා, කිංඅභිනිවෙසා, කිංපරියොසානා’’ති? ‘‘ගහපතිකා ඛො, බ්රාහ්මණ, භොගාධිප්පායා පඤ්ඤූපවිචාරා සිප්පාධිට්ඨානා කම්මන්තාභිනිවෙසා නිට්ඨිතකම්මන්තපරියොසානා’’ති.

‘‘ඉත්ථී පන, භො ගොතම, කිංඅධිප්පායා, කිංඋපවිචාරා, කිංඅධිට්ඨානා, කිංඅභිනිවෙසා, කිංපරියොසානා’’ති? ‘‘ඉත්ථී ඛො, බ්රාහ්මණ, පුරිසාධිප්පායා අලඞ්කාරූපවිචාරා පුත්තාධිට්ඨානා අසපතීභිනිවෙසා ඉස්සරියපරියොසානා’’ති.

‘‘චොරා පන, භො ගොතම, කිංඅධිප්පායා, කිංඋපවිචාරා, කිංඅධිට්ඨානා, කිංඅභිනිවෙසා, කිංපරියොසානා’’ති? ‘‘චොරා ඛො, බ්රාහ්මණ, ආදානාධිප්පායා ගහනූපවිචාරා සත්ථාධිට්ඨානා අන්ධකාරාභිනිවෙසා අදස්සනපරියොසානා’’ති.

‘‘සමණා පන, භො ගොතම, කිංඅධිප්පායා, කිංඋපවිචාරා, කිංඅධිට්ඨානා, කිංඅභිනිවෙසා, කිංපරියොසානා’’ති? ‘‘සමණා ඛො, බ්රාහ්මණ, ඛන්තිසොරච්චාධිප්පායා පඤ්ඤූපවිචාරා සීලාධිට්ඨානා ආකිඤ්චඤ්ඤාභිනිවෙසා [අකිඤ්චනාභිනිවෙසා (ස්යා. ක.)] නිබ්බානපරියොසානා’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! ඛත්තියානම්පි භවං ගොතමො ජානාති අධිප්පායඤ්ච උපවිචාරඤ්ච අධිට්ඨානඤ්ච අභිනිවෙසඤ්ච පරියොසානඤ්ච. බ්රාහ්මණානම්පි භවං ගොතමො ජානාති…පෙ… ගහපතීනම්පි භවං ගොතමො ජානාති… ඉත්ථීනම්පි භවං ගොතමො ජානාති… චොරානම්පි භවං ගොතමො ජානාති … සමණානම්පි භවං ගොතමො ජානාති අධිප්පායඤ්ච උපවිචාරඤ්ච අධිට්ඨානඤ්ච අභිනිවෙසඤ්ච පරියොසානඤ්ච. අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. දසමං.

11. අප්පමාදසුත්තං

53. අථ ඛො අඤ්ඤතරො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ගොතම, එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං, යො ච අත්ථො සම්පරායිකො’’ති? ‘‘අත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ , එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං, යො ච අත්ථො සම්පරායිකො’’ති.

‘‘කතමො පන, භො ගොතම, එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං, යො ච අත්ථො සම්පරායිකො’’ති? ‘‘අප්පමාදො ඛො, බ්රාහ්මණ, එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං, යො ච අත්ථො සම්පරායිකො’’.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං [ජඞ්ගමානං (සී. පී.) අ. නි. 10.15; ම. නි. 1.300] පාණානං පදජාතානි, සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති; හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං මහන්තත්තෙන. එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ, අප්පමාදො එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං, යො ච අත්ථො සම්පරායිකො.

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, කූටාගාරස්ස යා කාචි ගොපානසියො සබ්බා තා කූටඞ්ගමා කූටනින්නා කූටසමොසරණා, කූටං තාසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ …පෙ….

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, පබ්බජලායකො පබ්බජං [බබ්බජලායකො බබ්බජං (සී. පී.)] ලායිත්වා අග්ගෙ ගහෙත්වා ඔධුනාති නිධුනාති නිච්ඡාදෙති; එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ…පෙ….

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, අම්බපිණ්ඩියා වණ්ටච්ඡින්නාය යානි කානිචි අම්බානි වණ්ටූපනිබන්ධනානි සබ්බානි තානි තදන්වයානි භවන්ති; එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ…පෙ….

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, යෙ කෙචි ඛුද්දරාජානො [කුඩ්ඩරාජානො (සී. ස්යා. අට්ඨ.), කුද්දරාජානො (පී.) අ. නි. 10.15] සබ්බෙතෙ රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අනුයන්තා [අනුයුත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)] භවන්ති, රාජා තෙසං චක්කවත්තී අග්ගමක්ඛායති; එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ…පෙ….

‘‘සෙය්යථාපි , බ්රාහ්මණ, යා කාචි තාරකරූපානං පභා සබ්බා තා චන්දස්ස පභාය කලං නාග්ඝන්ති සොළසිං, චන්දප්පභා තාසං අග්ගමක්ඛායති. එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ, අප්පමාදො එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං යො ච අත්ථො සම්පරායිකො.

‘‘අයං ඛො, බ්රාහ්මණ, එකො ධම්මො භාවිතො බහුලීකතො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං, යො ච අත්ථො සම්පරායිකො’’ති.

‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. එකාදසමං.

12. ධම්මිකසුත්තං

54. එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ධම්මිකො ජාතිභූමියං ආවාසිකො හොති සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තසු ආවාසෙසු. තත්ර සුදං ආයස්මා ධම්මිකො ආගන්තුකෙ භික්ඛූ අක්කොසති පරිභාසති විහිංසති විතුදති රොසෙති වාචාය. තෙ ච ආගන්තුකා භික්ඛූ ආයස්මතා ධම්මිකෙන අක්කොසියමානා පරිභාසියමානා විහෙසියමානා විතුදියමානා රොසියමානා වාචාය පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති [න සණ්ඨහන්ති (සී.)], රිඤ්චන්ති ආවාසං.

අථ ඛො ජාතිභූමකානං [ජාතිභූමිකානං (ස්යා. පී. ක.)] උපාසකානං එතදහොසි – ‘‘මයං ඛො භික්ඛුසඞ්ඝං පච්චුපට්ඨිතා චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන. අථ ච පන ආගන්තුකා භික්ඛූ පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං. කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො යෙන ආගන්තුකා භික්ඛූ පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාස’’න්ති? අථ ඛො ජාතිභූමකානං උපාසකානං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා ධම්මිකො ආගන්තුකෙ භික්ඛූ අක්කොසති පරිභාසති විහිංසති විතුදති රොසෙති වාචාය. තෙ ච ආගන්තුකා භික්ඛූ ආයස්මතා ධම්මිකෙන අක්කොසියමානා පරිභාසියමානා විහෙසියමානා විතුදියමානා රොසියමානා වාචාය පක්කමන්ති , න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං. යංනූන මයං ආයස්මන්තං ධම්මිකං පබ්බාජෙය්යාමා’’ති.

අථ ඛො ජාතිභූමකා උපාසකා යෙන ආයස්මා ධම්මිකො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ධම්මිකං එතදවොචුං – ‘‘පක්කමතු, භන්තෙ, ආයස්මා ධම්මිකො ඉමම්හා ආවාසා; අලං තෙ ඉධ වාසෙනා’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ධම්මිකො තම්හා ආවාසා අඤ්ඤං ආවාසං අගමාසි. තත්රපි සුදං ආයස්මා ධම්මිකො ආගන්තුකෙ භික්ඛූ අක්කොසති පරිභාසති විහිංසති විතුදති රොසෙති වාචාය. තෙ ච ආගන්තුකා භික්ඛූ ආයස්මතා ධම්මිකෙන අක්කොසියමානා පරිභාසියමානා විහෙසියමානා විතුදියමානා රොසියමානා වාචාය පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං.

අථ ඛො ජාතිභූමකානං උපාසකානං එතදහොසි – ‘‘මයං ඛො භික්ඛුසඞ්ඝං පච්චුපට්ඨිතා චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන. අථ ච පන ආගන්තුකා භික්ඛූ පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං. කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො යෙන ආගන්තුකා භික්ඛූ පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාස’’න්ති? අථ ඛො ජාතිභූමකානං උපාසකානං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා ධම්මිකො ආගන්තුකෙ භික්ඛූ අක්කොසති පරිභාසති විහිංසති විතුදති රොසෙති වාචාය. තෙ ච ආගන්තුකා භික්ඛූ ආයස්මතා ධම්මිකෙන අක්කොසියමානා පරිභාසියමානා විහෙසියමානා විතුදියමානා රොසියමානා වාචාය පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං. යංනූන මයං ආයස්මන්තං ධම්මිකං පබ්බාජෙය්යාමා’’ති.

අථ ඛො ජාතිභූමකා උපාසකා යෙනායස්මා ධම්මිකො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ධම්මිකං එතදවොචුං – ‘‘පක්කමතු, භන්තෙ, ආයස්මා ධම්මිකො ඉමම්හාපි ආවාසා; අලං තෙ ඉධ වාසෙනා’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ධම්මිකො තම්හාපි ආවාසා අඤ්ඤං ආවාසං අගමාසි . තත්රපි සුදං ආයස්මා ධම්මිකො ආගන්තුකෙ භික්ඛූ අක්කොසති පරිභාසති විහිංසති විතුදති රොසෙති වාචාය. තෙ ච ආගන්තුකා භික්ඛූ ආයස්මතා ධම්මිකෙන අක්කොසියමානා පරිභාසියමානා විහෙසියමානා විතුදියමානා රොසියමානා වාචාය පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං.

අථ ඛො ජාතිභූමකානං උපාසකානං එතදහොසි – ‘‘මයං ඛො භික්ඛුසඞ්ඝං පච්චුපට්ඨිතා චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන. අථ ච පන ආගන්තුකා භික්ඛූ පක්කමන්ති , න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාසං. කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො යෙන ආගන්තුකා භික්ඛූ පක්කමන්ති, න සණ්ඨන්ති, රිඤ්චන්ති ආවාස’’න්ති? අථ ඛො ජාතිභූමකානං උපාසකානං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා ධම්මිකො ආගන්තුකෙ භික්ඛූ අක්කොසති…පෙ… . යංනූන මයං ආයස්මන්තං ධම්මිකං පබ්බාජෙය්යාම සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තහි ආවාසෙහී’’ති. අථ ඛො ජාතිභූමකා උපාසකා යෙනායස්මා ධම්මිකො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ධම්මිකං එතදවොචුං – ‘‘පක්කමතු, භන්තෙ, ආයස්මා ධම්මිකො සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තහි ආවාසෙහී’’ති. අථ ඛො ආයස්මතො ධම්මිකස්ස එතදහොසි – ‘‘පබ්බාජිතො ඛොම්හි ජාතිභූමකෙහි උපාසකෙහි සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තහි ආවාසෙහි. කහං නු ඛො දානි ගච්ඡාමී’’ති? අථ ඛො ආයස්මතො ධම්මිකස්ස එතදහොසි – ‘‘යංනූනාහං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා ධම්මිකො පත්තචීවරමාදාය යෙන රාජගහං තෙන පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන යෙන රාජගහං ගිජ්ඣකූටො පබ්බතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ධම්මිකං භගවා එතදවොච – ‘‘හන්ද කුතො නු ත්වං, බ්රාහ්මණ ධම්මික, ආගච්ඡසී’’ති? ‘‘පබ්බාජිතො අහං, භන්තෙ, ජාතිභූමකෙහි උපාසකෙහි සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තහි ආවාසෙහී’’ති. ‘‘අලං, බ්රාහ්මණ ධම්මික, කිං තෙ ඉමිනා, යං තං තතො තතො පබ්බාජෙන්ති, සො ත්වං තතො තතො පබ්බාජිතො මමෙව සන්තිකෙ ආගච්ඡසි’’.

‘‘භූතපුබ්බං, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සාමුද්දිකා වාණිජා තීරදස්සිං සකුණං ගහෙත්වා නාවාය සමුද්දං අජ්ඣොගාහන්ති. තෙ අතීරදක්ඛිණියා [අතීරදස්සනියා (ස්යා.), අතීරදස්සියා (ක.)] නාවාය තීරදස්සිං සකුණං මුඤ්චන්ති. සො ගච්ඡතෙව පුරත්ථිමං දිසං, ගච්ඡති පච්ඡිමං දිසං, ගච්ඡති උත්තරං දිසං, ගච්ඡති දක්ඛිණං දිසං, ගච්ඡති උද්ධං, ගච්ඡති අනුදිසං. සචෙ සො සමන්තා තීරං පස්සති, තථාගතකොව [තථාගතො (ක.) දී. නි. 1.497 පස්සිතබ්බං] හොති. සචෙ පන සො සමන්තා තීරං න පස්සති තමෙව නාවං පච්චාගච්ඡති. එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, යං තං තතො තතො පබ්බාජෙන්ති සො ත්වං තතො තතො පබ්බාජිතො මමෙව සන්තිකෙ ආගච්ඡසි.

‘‘භූතපුබ්බං , බ්රාහ්මණ ධම්මික, රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස සුප්පතිට්ඨො නාම නිග්රොධරාජා අහොසි පඤ්චසාඛො සීතච්ඡායො මනොරමො. සුප්පතිට්ඨස්ස ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, නිග්රොධරාජස්ස ද්වාදසයොජනානි අභිනිවෙසො අහොසි, පඤ්ච යොජනානි මූලසන්තානකානං. සුප්පතිට්ඨස්ස ඛො පන , බ්රාහ්මණ ධම්මික, නිග්රොධරාජස්ස තාව මහන්තානි ඵලානි අහෙසුං; සෙය්යථාපි නාම ආළ්හකථාලිකා. එවමස්ස සාදූනි ඵලානි අහෙසුං; සෙය්යථාපි නාම ඛුද්දං මධුං අනෙලකං. සුප්පතිට්ඨස්ස ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, නිග්රොධරාජස්ස එකං ඛන්ධං රාජා පරිභුඤ්ජති සද්ධිං ඉත්ථාගාරෙන, එකං ඛන්ධං බලකායො පරිභුඤ්ජති, එකං ඛන්ධං නෙගමජානපදා පරිභුඤ්ජන්ති, එකං ඛන්ධං සමණබ්රාහ්මණා පරිභුඤ්ජන්ති, එකං ඛන්ධං මිගා [මිගපක්ඛිනො (සී. ස්යා. පී.)] පරිභුඤ්ජන්ති. සුප්පතිට්ඨස්ස ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, නිග්රොධරාජස්ස න කොචි ඵලානි රක්ඛති, න ච සුදං [න ච පුන (ක.)] අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ඵලානි හිංසන්ති.

‘‘අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, අඤ්ඤතරො පුරිසො සුප්පතිට්ඨස්ස නිග්රොධරාජස්ස යාවදත්ථං ඵලානි භක්ඛිත්වා සාඛං භඤ්ජිත්වා පක්කාමි. අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සුප්පතිට්ඨෙ නිග්රොධරාජෙ අධිවත්ථාය දෙවතාය එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! යාව පාපො මනුස්සො [යාව පාපමනුස්සො (ස්යා.), යාවතා පාපමනුස්සො (ක.)], යත්ර හි නාම සුප්පතිට්ඨස්ස නිග්රොධරාජස්ස යාවදත්ථං ඵලානි භක්ඛිත්වා සාඛං භඤ්ජිත්වා පක්කමිස්සති, යංනූන සුප්පතිට්ඨො නිග්රොධරාජා ආයතිං ඵලං න දදෙය්යා’ති. අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සුප්පතිට්ඨො නිග්රොධරාජා ආයතිං ඵලං න අදාසි.

‘‘අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, රාජා කොරබ්යො යෙන සක්කො දෙවානමින්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සක්කං දෙවානමින්දං එතදවොච – ‘යග්ඝෙ, මාරිස, ජානෙය්යාසි සුප්පතිට්ඨො නිග්රොධරාජා ඵලං න දෙතී’ති? අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සක්කො දෙවානමින්දො තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි [අභිසඞ්ඛාරෙසි (ස්යා. ක.)], යථා භුසා වාතවුට්ඨි ආගන්ත්වා සුප්පතිට්ඨං නිග්රොධරාජං පවත්තෙසි [පාතෙසි (සී. පී.)] උම්මූලමකාසි. අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සුප්පතිට්ඨෙ නිග්රොධරාජෙ අධිවත්ථා දෙවතා දුක්ඛී දුම්මනා අස්සුමුඛී රුදමානා එකමන්තං අට්ඨාසි.

‘‘අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සක්කො දෙවානමින්දො යෙන සුප්පතිට්ඨෙ නිග්රොධරාජෙ අධිවත්ථා දෙවතා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සුප්පතිට්ඨෙ නිග්රොධරාජෙ අධිවත්ථං දෙවතං එතදවොච – ‘කිං නු ත්වං, දෙවතෙ, දුක්ඛී දුම්මනා අස්සුමුඛී රුදමානා එකමන්තං ඨිතා’ති? ‘තථා හි පන මෙ, මාරිස, භුසා වාතවුට්ඨි ආගන්ත්වා භවනං පවත්තෙසි උම්මූලමකාසී’ති. ‘අපි නු ත්වං, දෙවතෙ, රුක්ඛධම්මෙ ඨිතාය භුසා වාතවුට්ඨි ආගන්ත්වා භවනං පවත්තෙසි උම්මූලමකාසී’ති? ‘කථං පන, මාරිස , රුක්ඛො රුක්ඛධම්මෙ ඨිතො හොතී’ති? ‘ඉධ, දෙවතෙ, රුක්ඛස්ස මූලං මූලත්ථිකා හරන්ති, තචං තචත්ථිකා හරන්ති, පත්තං පත්තත්ථිකා හරන්ති, පුප්ඵං පුප්ඵත්ථිකා හරන්ති, ඵලං ඵලත්ථිකා හරන්ති. න ච තෙන දෙවතාය අනත්තමනතා වා අනභිනන්දි [අනභිරද්ධි (සී.)] වා කරණීයා. එවං ඛො, දෙවතෙ, රුක්ඛො රුක්ඛධම්මෙ ඨිතො හොතී’ති. ‘අට්ඨිතායෙව ඛො මෙ, මාරිස, රුක්ඛධම්මෙ භුසා වාතවුට්ඨි ආගන්ත්වා භවනං පවත්තෙසි උම්මූලමකාසී’ති. ‘සචෙ ඛො ත්වං, දෙවතෙ, රුක්ඛධම්මෙ තිට්ඨෙය්යාසි, සියා [සියාපි (සී. පී.)] තෙ භවනං යථාපුරෙ’ති? ‘ඨස්සාමහං, [තිට්ඨෙය්යාමහං (ස්යා.)] මාරිස , රුක්ඛධම්මෙ, හොතු මෙ භවනං යථාපුරෙ’’’ති.

‘‘අථ ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සක්කො දෙවානමින්දො තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි [අභිසඞ්ඛාරි (ස්යා. ක.)], යථා භුසා වාතවුට්ඨි ආගන්ත්වා සුප්පතිට්ඨං නිග්රොධරාජං උස්සාපෙසි, සච්ඡවීනි මූලානි අහෙසුං. එවමෙවං ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, අපි නු තං සමණධම්මෙ ඨිතං ජාතිභූමකා උපාසකා පබ්බාජෙසුං සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තහි ආවාසෙහී’’ති? ‘‘කථං පන, භන්තෙ, සමණො සමණධම්මෙ ඨිතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සමණො අක්කොසන්තං න පච්චක්කොසති, රොසන්තං න පටිරොසති, භණ්ඩන්තං න පටිභණ්ඩති. එවං ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සමණො සමණධම්මෙ ඨිතො හොතී’’ති. ‘‘අට්ඨිතංයෙව මං, භන්තෙ, සමණධම්මෙ ජාතිභූමකා උපාසකා පබ්බාජෙසුං සබ්බසො ජාතිභූමියං සත්තහි ආවාසෙහී’’ති.

[අ. නි. 7.66; 7.73] ‘‘භූතපුබ්බං , බ්රාහ්මණ ධම්මික, සුනෙත්තො නාම සත්ථා අහොසි තිත්ථකරො කාමෙසු වීතරාගො. සුනෙත්තස්ස ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සත්ථුනො අනෙකානි සාවකසතානි අහෙසුං. සුනෙත්තො සත්ථා සාවකානං බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය ධම්මං දෙසෙසි. යෙ ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සුනෙත්තස්ස සත්ථුනො බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය ධම්මං දෙසෙන්තස්ස චිත්තානි න පසාදෙසුං තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිංසු. යෙ ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සුනෙත්තස්ස සත්ථුනො බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය ධම්මං දෙසෙන්තස්ස චිත්තානි පසාදෙසුං තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිංසු.

‘‘භූතපුබ්බං, බ්රාහ්මණ ධම්මික, මූගපක්ඛො නාම සත්ථා අහොසි…පෙ… අරනෙමි නාම සත්ථා අහොසි… කුද්දාලකො නාම සත්ථා අහොසි… හත්ථිපාලො නාම සත්ථා අහොසි… ජොතිපාලො නාම සත්ථා අහොසි තිත්ථකරො කාමෙසු වීතරාගො. ජොතිපාලස්ස ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සත්ථුනො අනෙකානි සාවකසතානි අහෙසුං. ජොතිපාලො සත්ථා සාවකානං බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය ධම්මං දෙසෙසි. යෙ ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, ජොතිපාලස්ස සත්ථුනො බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය ධම්මං දෙසෙන්තස්ස චිත්තානි න පසාදෙසුං තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිංසු. යෙ ඛො පන, බ්රාහ්මණ ධම්මික, ජොතිපාලස්ස සත්ථුනො බ්රහ්මලොකසහබ්යතාය ධම්මං දෙසෙන්තස්ස චිත්තානි පසාදෙසුං තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිංසු.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ ධම්මික, යො ඉමෙ ඡ සත්ථාරෙ තිත්ථකරෙ කාමෙසු වීතරාගෙ, අනෙකසතපරිවාරෙ සසාවකසඞ්ඝෙ පදුට්ඨචිත්තො අක්කොසෙය්ය පරිභාසෙය්ය, බහුං සො අපුඤ්ඤං පසවෙය්යා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යො ඛො, බ්රාහ්මණ ධම්මික, ඉමෙ ඡ සත්ථාරෙ තිත්ථකරෙ කාමෙසු වීතරාගෙ අනෙකසතපරිවාරෙ සසාවකසඞ්ඝෙ පදුට්ඨචිත්තො අක්කොසෙය්ය පරිභාසෙය්ය, බහුං සො අපුඤ්ඤං පසවෙය්ය. යො එකං දිට්ඨිසම්පන්නං පුග්ගලං පදුට්ඨචිත්තො අක්කොසති පරිභාසති, අයං තතො බහුතරං අපුඤ්ඤං පසවති. තං කිස්ස හෙතු? නාහං, බ්රාහ්මණ ධම්මික, ඉතො බහිද්ධා එවරූපිං ඛන්තිං [එවරූපං ඛන්තං (ස්යා.)] වදාමි, යථාමං සබ්රහ්මචාරීසු. තස්මාතිහ, බ්රාහ්මණ ධම්මික , එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘න නො සමසබ්රහ්මචාරීසු [න නො ආමසබ්රහ්මචාරීසු (ස්යා.), න නො සබ්රහ්මචාරීසු (සී. පී.)] චිත්තානි පදුට්ඨානි භවිස්සන්තී’’’ති. එවඤ්හි තෙ, බ්රාහ්මණ ධම්මික, සික්ඛිතබ්බන්ති.

‘‘සුනෙත්තො මූගපක්ඛො ච, අරනෙමි ච බ්රාහ්මණො;

කුද්දාලකො අහු සත්ථා, හත්ථිපාලො ච මාණවො.

‘‘ජොතිපාලො ච ගොවින්දො, අහු සත්තපුරොහිතො;

අහිංසකා [අභිසෙකා (ස්යා.)] අතීතංසෙ, ඡ සත්ථාරො යසස්සිනො.

‘‘නිරාමගන්ධා කරුණෙධිමුත්තා [විමුත්තා (සී. ස්යා. පී.)], කාමසංයොජනාතිගා [කාමසංයොජනාතිතා (ස්යා.)];

කාමරාගං විරාජෙත්වා, බ්රහ්මලොකූපගා අහුං [අහු (බහූසු), අහූ (ක. සී.)].

‘‘අහෙසුං සාවකා තෙසං, අනෙකානි සතානිපි;

නිරාමගන්ධා කරුණෙධිමුත්තා, කාමසංයොජනාතිගා;

කාමරාගං විරාජෙත්වා, බ්රහ්මලොකූපගා අහුං [අහු (බහූසු), අහූ (ක. සී.)].

‘‘යෙතෙ ඉසී බාහිරකෙ, වීතරාගෙ සමාහිතෙ;

පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො, යො නරො පරිභාසති;

බහුඤ්ච සො පසවති, අපුඤ්ඤං තාදිසො නරො.

‘‘යො චෙකං දිට්ඨිසම්පන්නං, භික්ඛුං බුද්ධස්ස සාවකං;

පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො , යො නරො පරිභාසති;

අයං තතො බහුතරං, අපුඤ්ඤං පසවෙ නරො.

‘‘න සාධුරූපං ආසීදෙ, දිට්ඨිට්ඨානප්පහායිනං;

සත්තමො පුග්ගලො එසො, අරියසඞ්ඝස්ස වුච්චති.

‘‘අවීතරාගො කාමෙසු, යස්ස පඤ්චින්ද්රියා මුදූ;

සද්ධා සති ච වීරියං, සමථො ච විපස්සනා.

‘‘තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, පුබ්බෙව උපහඤ්ඤති;

අත්තානං උපහන්ත්වාන, පච්ඡා අඤ්ඤං විහිංසති.

‘‘යො ච රක්ඛති අත්තානං, රක්ඛිතො තස්ස බාහිරො;

තස්මා රක්ඛෙය්ය අත්තානං, අක්ඛතො පණ්ඩිතො සදා’’ති. ද්වාදසමං;

ධම්මිකවග්ගො පඤ්චමො.

තස්සුද්දානං –

නාගමිගසාලා ඉණං, චුන්දං ද්වෙ සන්දිට්ඨිකා දුවෙ;

ඛෙමඉන්ද්රිය ආනන්ද, ඛත්තියා අප්පමාදෙන ධම්මිකොති.

පඨමපණ්ණාසකං සමත්තං.

2. දුතියපණ්ණාසකං