📜

6. මහාවග්ගො

1. සොණසුත්තං

55. [මහාව. 243 ආගතං] එවං , මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සොණො රාජගහෙ විහරති සීතවනස්මිං. අථ ඛො ආයස්මතො සොණස්ස රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘යෙ ඛො කෙචි භගවතො සාවකා ආරද්ධවීරියා විහරන්ති, අහං තෙසං අඤ්ඤතරො. අථ ච පන මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති, සංවිජ්ජන්ති ඛො පන මෙ කුලෙ භොගා, සක්කා භොගා ච භුඤ්ජිතුං පුඤ්ඤානි ච කාතුං. යංනූනාහං සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිත්වා භොගෙ ච භුඤ්ජෙය්යං පුඤ්ඤානි ච කරෙය්ය’’න්ති.

අථ ඛො භගවා ආයස්මතො සොණස්ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සම්මිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සම්මිඤ්ජෙය්ය, එවමෙවං ඛො – ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ අන්තරහිතො සීතවනෙ ආයස්මතො සොණස්ස සම්මුඛෙ පාතුරහොසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. ආයස්මාපි ඛො සොණො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං සොණං භගවා එතදවොච –

‘‘නනු තෙ, සොණ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘යෙ ඛො කෙචි භගවතො සාවකා ආරද්ධවීරියා විහරන්ති, අහං තෙසං අඤ්ඤතරො. අථ ච පන මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති, සංවිජ්ජන්ති ඛො පන මෙ කුලෙ භොගා, සක්කා භොගා [භොගෙ (මහාව. 243)] ච භුඤ්ජිතුං පුඤ්ඤානි ච කාතුං. යංනූනාහං සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිත්වා භොගෙ ච භුඤ්ජෙය්යං පුඤ්ඤානි ච කරෙය්ය’’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ, කුසලො ත්වං පුබ්බෙ අගාරියභූතො [ආගාරිකභූතො (ස්යා.), අගාරිකභූතො (මහාව. 243)] වීණාය තන්තිස්සරෙ’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ, යදා තෙ වීණාය තන්තියො අච්චායතා හොන්ති, අපි නු තෙ වීණා තස්මිං සමයෙ සරවතී වා හොති කම්මඤ්ඤා වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ, යදා තෙ වීණාය තන්තියො අතිසිථිලා හොන්ති, අපි නු තෙ වීණා තස්මිං සමයෙ සරවතී වා හොති කම්මඤ්ඤා වා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘යදා පන තෙ, සොණ, වීණාය තන්තියො න අච්චායතා හොන්ති නාතිසිථිලා සමෙ ගුණෙ පතිට්ඨිතා, අපි නු තෙ වීණා තස්මිං සමයෙ සරවතී වා හොති කම්මඤ්ඤා වා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘එවමෙවං ඛො, සොණ, අච්චාරද්ධවීරියං උද්ධච්චාය සංවත්තති, අතිසිථිලවීරියං කොසජ්ජාය සංවත්තති. තස්මාතිහ ත්වං, සොණ, වීරියසමථං අධිට්ඨහං, ඉන්ද්රියානඤ්ච සමතං පටිවිජ්ඣ, තත්ථ ච නිමිත්තං ගණ්හාහී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා සොණො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං සොණං ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදිත්වා – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙවං ඛො – සීතවනෙ අන්තරහිතො ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ පාතුරහොසි.

අථ ඛො ආයස්මා සොණො අපරෙන සමයෙන වීරියසමථං අධිට්ඨාසි, ඉන්ද්රියානඤ්ච සමතං පටිවිජ්ඣි, තත්ථ ච නිමිත්තං අග්ගහෙසි. අථ ඛො ආයස්මා සොණො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනාගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා සොණො අරහතං අහොසි.

අථ ඛො ආයස්මතො සොණස්ස අරහත්තප්පත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘යංනූනාහං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමෙය්යං; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො සන්තිකෙ අඤ්ඤං බ්යාකරෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා සොණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සොණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘යො සො, භන්තෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තො, සො ඡ ඨානානි අධිමුත්තො හොති – නෙක්ඛම්මාධිමුත්තො හොති, පවිවෙකාධිමුත්තො හොති, අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තො [අබ්යාපජ්ඣාධිමුත්තො (ක.) මහාව. 244 පස්සිතබ්බං] හොති, තණ්හාක්ඛයාධිමුත්තො හොති, උපාදානක්ඛයාධිමුත්තො හොති, අසම්මොහාධිමුත්තො හොති.

‘‘සියා ඛො පන, භන්තෙ, ඉධෙකච්චස්ස ආයස්මතො එවමස්ස – ‘කෙවලංසද්ධාමත්තකං නූන අයමායස්මා නිස්සාය නෙක්ඛම්මාධිමුත්තො’ති . න ඛො පනෙතං, භන්තෙ, එවං දට්ඨබ්බං. ඛීණාසවො, භන්තෙ, භික්ඛු වුසිතවා කතකරණීයො කරණීයං අත්තනො අසමනුපස්සන්තො කතස්ස වා පටිචයං ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා නෙක්ඛම්මාධිමුත්තො හොති, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා නෙක්ඛම්මාධිමුත්තො හොති, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා නෙක්ඛම්මාධිමුත්තො හොති.

‘‘සියා ඛො පන, භන්තෙ, ඉධෙකච්චස්ස ආයස්මතො එවමස්ස – ‘ලාභසක්කාරසිලොකං නූන අයමායස්මා නිකාමයමානො පවිවෙකාධිමුත්තො’ති. න ඛො පනෙතං, භන්තෙ, එවං දට්ඨබ්බං. ඛීණාසවො, භන්තෙ, භික්ඛු වුසිතවා කතකරණීයො කරණීයං අත්තනො අසමනුපස්සන්තො කතස්ස වා පටිචයං ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා පවිවෙකාධිමුත්තො හොති, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා පවිවෙකාධිමුත්තො හොති, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා පවිවෙකාධිමුත්තො හොති.

‘‘සියා ඛො පන, භන්තෙ, ඉධෙකච්චස්ස ආයස්මතො එවමස්ස – ‘සීලබ්බතපරාමාසං නූන අයමායස්මා සාරතො පච්චාගච්ඡන්තො අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තො’ති. න ඛො පනෙතං, භන්තෙ, එවං දට්ඨබ්බං. ඛීණාසවො, භන්තෙ, භික්ඛු වුසිතවා කතකරණීයො කරණීයං අත්තනො අසමනුපස්සන්තො කතස්ස වා පටිචයං ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තො හොති, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තො හොති, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තො හොති.

‘‘ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා තණ්හාක්ඛයාධිමුත්තො හොති, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා තණ්හාක්ඛයාධිමුත්තො හොති, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා තණ්හාක්ඛයාධිමුත්තො හොති.

‘‘ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා උපාදානක්ඛයාධිමුත්තො හොති, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා උපාදානක්ඛයාධිමුත්තො හොති, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා උපාදානක්ඛයාධිමුත්තො හොති.

‘‘ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා අසම්මොහාධිමුත්තො හොති, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා අසම්මොහාධිමුත්තො හොති, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා අසම්මොහාධිමුත්තො හොති.

‘‘එවං සම්මා විමුත්තචිත්තස්ස, භන්තෙ, භික්ඛුනො භුසා චෙපි චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා චක්ඛුස්ස ආපාථං [ආපාතං (ක.)] ආගච්ඡන්ති, නෙවස්ස චිත්තං පරියාදියන්ති. අමිස්සීකතමෙවස්ස චිත්තං හොති ඨිතං ආනෙඤ්ජප්පත්තං වයඤ්චස්සානුපස්සති . භුසා චෙපි සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා… මනොවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා මනස්ස ආපාථං ආගච්ඡන්ති, නෙවස්ස චිත්තං පරියාදියන්ති. අමිස්සීකතමෙවස්ස චිත්තං හොති ඨිතං ආනෙඤ්ජප්පත්තං වයඤ්චස්සානුපස්සති. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, සෙලො පබ්බතො අච්ඡිද්දො අසුසිරො එකග්ඝනො. අථ පුරත්ථිමාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්ය භුසා වාතවුට්ඨි නෙව නං සඞ්කම්පෙය්ය න සම්පකම්පෙය්ය න සම්පවෙධෙය්ය, අථ පච්ඡිමාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්ය භුසා වාතවුට්ඨි…පෙ… අථ උත්තරාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්ය භුසා වාතවුට්ඨි… අථ දක්ඛිණාය චෙපි දිසාය ආගච්ඡෙය්ය භුසා වාතවුට්ඨි නෙව නං සඞ්කම්පෙය්ය න සම්පකම්පෙය්ය න සම්පවෙධෙය්ය; එවමෙවං ඛො, භන්තෙ, එවං සම්මාවිමුත්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො භුසා චෙපි චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා චක්ඛුස්ස ආපාථං ආගච්ඡන්ති, නෙවස්ස චිත්තං පරියාදියන්ති. අමිස්සීකතමෙවස්ස චිත්තං හොති ඨිතං ආනෙඤ්ජප්පත්තං වයඤ්චස්සානුපස්සති. භුසා චෙපි සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා… මනොවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා මනස්ස ආපාථං ආගච්ඡන්ති, නෙවස්ස චිත්තං පරියාදියන්ති. අමිස්සීකතමෙවස්ස චිත්තං හොති ඨිතං ආනෙඤ්ජප්පත්තං වයඤ්චස්සානුපස්සතී’’ති.

‘‘නෙක්ඛම්මං අධිමුත්තස්ස, පවිවෙකඤ්ච චෙතසො;

අබ්යාපජ්ජාධිමුත්තස්ස, උපාදානක්ඛයස්ස ච.

‘‘තණ්හාක්ඛයාධිමුත්තස්ස , අසම්මොහඤ්ච චෙතසො;

දිස්වා ආයතනුප්පාදං, සම්මා චිත්තං විමුච්චති.

‘‘තස්ස සම්මා විමුත්තස්ස, සන්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො;

කතස්ස පටිචයො නත්ථි, කරණීයං න විජ්ජති.

‘‘සෙලො යථා එකග්ඝනො, වාතෙන න සමීරති;

එවං රූපා රසා සද්දා, ගන්ධා ඵස්සා ච කෙවලා.

‘‘ඉට්ඨා ධම්මා අනිට්ඨා ච, නප්පවෙධෙන්ති තාදිනො;

ඨිතං චිත්තං විප්පමුත්තං [විමුතඤ්ච (ක.) මහාව. 244; කථා. 266], වයඤ්චස්සානුපස්සතී’’ති. පඨමං;

2. ඵග්ගුනසුත්තං

56. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ඵග්ගුනො [ඵෙග්ගුනො (ක.), ඵග්ගුණො (සී. ස්යා.)] ආබාධිකො හොති දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, ඵග්ගුනො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සාධු, භන්තෙ , භගවා යෙනායස්මා ඵග්ගුනො තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා ඵග්ගුනො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ආයස්මා ඵග්ගුනො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන මඤ්චකෙ සමධොසි [සමඤ්චොපි (සී. ස්යා. පී.), සං + ධූ + ඊ = සමධොසි]. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ඵග්ගුනං එතදවොච – ‘‘අලං, ඵග්ගුන, මා ත්වං මඤ්චකෙ සමධොසි. සන්තිමානි ආසනානි පරෙහි පඤ්ඤත්තානි, තත්ථාහං නිසීදිස්සාමී’’ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ඵග්ගුනං එතදවොච –

‘‘කච්චි තෙ, ඵග්ගුන, ඛමනීයං කච්චි යාපනීයං? කච්චි තෙ දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති, නො අභික්කමන්ති; පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න මෙ , භන්තෙ , ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො.

‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, බලවා පුරිසො තිණ්හෙන සිඛරෙන මුද්ධනි [මුද්ධානං (සී. පී.)] අභිමත්ථෙය්ය [අභිමට්ඨෙය්ය (ස්යා.)]; එවමෙවං ඛො මෙ, භන්තෙ, අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි [හනන්ති (සී. පී.), ඔහනන්ති (ස්යා.)] ඌහනන්ති. න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො.

‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, බලවා පුරිසො දළ්හෙන වරත්තක්ඛණ්ඩෙන සීසවෙඨනං දදෙය්ය; එවමෙවං ඛො මෙ, භන්තෙ, අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා. න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො.

‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා තිණ්හෙන ගොවිකන්තනෙන කුච්ඡිං පරිකන්තෙය්ය; එවමෙවං ඛො මෙ, භන්තෙ, අධිමත්තා වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො.

‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා දුබ්බලතරං පුරිසං නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුයා සන්තාපෙය්යුං සම්පරිතාපෙය්යුං; එවමෙවං ඛො මෙ, භන්තෙ, අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො. න මෙ, භන්තෙ, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති; අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො’’ති. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ඵග්ගුනං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

අථ ඛො ආයස්මා ඵග්ගුනො අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො කාලමකාසි. තම්හි චස්ස සමයෙ මරණකාලෙ ඉන්ද්රියානි විප්පසීදිංසු. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, ඵග්ගුනො අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො කාලමකාසි. තම්හි චස්ස සමයෙ මරණකාලෙ ඉන්ද්රියානි විප්පසීදිංසූ’’ති.

‘‘කිං හානන්ද, ඵග්ගුනස්ස [ඵෙග්ගුනස්ස ආනන්ද (ක.)] භික්ඛුනො ඉන්ද්රියානි න විප්පසීදිස්සන්ති! ඵග්ගුනස්ස, ආනන්ද, භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං අවිමුත්තං අහොසි. තස්ස තං ධම්මදෙසනං සුත්වා පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුත්තං.

‘‘ඡයිමෙ, ආනන්ද, ආනිසංසා කාලෙන ධම්මස්සවනෙ [ධම්මසවණෙ (සී.)] කාලෙන අත්ථුපපරික්ඛාය. කතමෙ ඡ? ඉධානන්ද, භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං අවිමුත්තං හොති. සො තම්හි සමයෙ මරණකාලෙ ලභති තථාගතං දස්සනාය. තස්ස තථාගතො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තස්ස තං ධම්මදෙසනං සුත්වා පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුච්චති. අයං, ආනන්ද, පඨමො ආනිසංසො කාලෙන ධම්මස්සවනෙ.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං අවිමුත්තං හොති. සො තම්හි සමයෙ මරණකාලෙ න හෙව ඛො [නො ච ඛො (ක.)] ලභති තථාගතං දස්සනාය, අපි ච ඛො තථාගතසාවකං ලභති දස්සනාය. තස්ස තථාගතසාවකො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තස්ස තං ධම්මදෙසනං සුත්වා පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුච්චති. අයං, ආනන්ද, දුතියො ආනිසංසො කාලෙන ධම්මස්සවනෙ.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං අවිමුත්තං හොති. සො තම්හි සමයෙ මරණකාලෙ න හෙව ඛො ලභති තථාගතං දස්සනාය, නපි තථාගතසාවකං ලභති දස්සනාය; අපි ච ඛො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති මනසානුපෙක්ඛති. තස්ස යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කයතො අනුවිචාරයතො මනසානුපෙක්ඛතො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුච්චති. අයං, ආනන්ද, තතියො ආනිසංසො කාලෙන අත්ථුපපරික්ඛාය.

‘‘ඉධානන්ද , භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුත්තං හොති, අනුත්තරෙ ච ඛො උපධිසඞ්ඛයෙ චිත්තං අවිමුත්තං හොති. සො තම්හි සමයෙ මරණකාලෙ ලභති තථාගතං දස්සනාය. තස්ස තථාගතො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං…පෙ… බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තස්ස තං ධම්මදෙසනං සුත්වා අනුත්තරෙ උපධිසඞ්ඛයෙ චිත්තං විමුච්චති. අයං, ආනන්ද, චතුත්ථො ආනිසංසො කාලෙන ධම්මස්සවනෙ.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුත්තං හොති, අනුත්තරෙ ච ඛො උපධිසඞ්ඛයෙ චිත්තං අවිමුත්තං හොති. සො තම්හි සමයෙ මරණකාලෙ න හෙව ඛො ලභති තථාගතං දස්සනාය, අපි ච ඛො තථාගතසාවකං ලභති දස්සනාය. තස්ස තථාගතසාවකො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං…පෙ… පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තස්ස තං ධම්මදෙසනං සුත්වා අනුත්තරෙ උපධිසඞ්ඛයෙ චිත්තං විමුච්චති. අයං, ආනන්ද, පඤ්චමො ආනිසංසො කාලෙන ධම්මස්සවනෙ.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛුනො පඤ්චහි ඔරම්භාගියෙහි සංයොජනෙහි චිත්තං විමුත්තං හොති, අනුත්තරෙ ච ඛො උපධිසඞ්ඛයෙ චිත්තං අවිමුත්තං හොති. සො තම්හි සමයෙ මරණකාලෙ න හෙව ඛො ලභති තථාගතං දස්සනාය, නපි තථාගතසාවකං ලභති දස්සනාය; අපි ච ඛො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කෙති අනුවිචාරෙති මනසානුපෙක්ඛති. තස්ස යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කයතො අනුවිචාරයතො මනසානුපෙක්ඛතො අනුත්තරෙ උපධිසඞ්ඛයෙ චිත්තං විමුච්චති. අයං, ආනන්ද, ඡට්ඨො ආනිසංසො කාලෙන අත්ථුපපරික්ඛාය. ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, ඡ ආනිසංසා කාලෙන ධම්මස්සවනෙ කාලෙන අත්ථුපපරික්ඛායා’’ති. දුතියං.

3. ඡළභිජාතිසුත්තං

57. එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පූරණෙන, භන්තෙ, කස්සපෙන ඡළභිජාතියො පඤ්ඤත්තා – කණ්හාභිජාති පඤ්ඤත්තා, නීලාභිජාති පඤ්ඤත්තා, ලොහිතාභිජාති පඤ්ඤත්තා, හලිද්දාභිජාති පඤ්ඤත්තා, සුක්කාභිජාති පඤ්ඤත්තා, පරමසුක්කාභිජාති පඤ්ඤත්තා.

‘‘තත්රිදං , භන්තෙ, පූරණෙන කස්සපෙන කණ්හාභිජාති පඤ්ඤත්තා, ඔරබ්භිකා සූකරිකා සාකුණිකා මාගවිකා ලුද්දා මච්ඡඝාතකා චොරා චොරඝාතකා බන්ධනාගාරිකා යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කුරූරකම්මන්තා.

‘‘තත්රිදං, භන්තෙ, පූරණෙන කස්සපෙන නීලාභිජාති පඤ්ඤත්තා, භික්ඛූ කණ්ටකවුත්තිකා යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කම්මවාදා ක්රියවාදා.

‘‘තත්රිදං, භන්තෙ, පූරණෙන කස්සපෙන ලොහිතාභිජාති පඤ්ඤත්තා, නිගණ්ඨා එකසාටකා .

‘‘තත්රිදං, භන්තෙ, පූරණෙන කස්සපෙන හලිද්දාභිජාති පඤ්ඤත්තා, ගිහී ඔදාතවසනා අචෙලකසාවකා .

‘‘තත්රිදං, භන්තෙ, පූරණෙන කස්සපෙන සුක්කාභිජාති පඤ්ඤත්තා, ආජීවකා ආජීවකිනියො.

‘‘තත්රිදං, භන්තෙ, පූරණෙන කස්සපෙන පරමසුක්කාභිජාති පඤ්ඤත්තා, නන්දො වච්ඡො කිසො සංකිච්චො මක්ඛලි ගොසාලො. පූරණෙන, භන්තෙ, කස්සපෙන ඉමා ඡළභිජාතියො පඤ්ඤත්තා’’ති.

‘‘කිං පනානන්ද, පූරණස්ස කස්සපස්ස සබ්බො ලොකො එතදබ්භනුජානාති ඉමා ඡළභිජාතියො පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සෙය්යථාපි, ආනන්ද, පුරිසො දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හිකො, තස්ස අකාමකස්ස බිලං ඔලග්ගෙය්යුං – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, මංසඤ්ච ඛාදිතබ්බං, මූලඤ්ච අනුප්පදාතබ්බ’න්ති. එවමෙවං ඛො, ආනන්ද, පූරණෙන කස්සපෙන අප්පටිඤ්ඤාය එතෙසං සමණබ්රාහ්මණානං ඉමා ඡළභිජාතියො පඤ්ඤත්තා, යථා තං බාලෙන අබ්යත්තෙන අඛෙත්තඤ්ඤුනා අකුසලෙන.

‘‘අහං ඛො පනානන්ද, ඡළභිජාතියො පඤ්ඤාපෙමි. තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච – ‘‘කතමා චානන්ද, ඡළභිජාතියො ? ඉධානන්ද, එකච්චො කණ්හාභිජාතියො සමානො කණ්හං ධම්මං අභිජායති. ඉධ පනානන්ද, එකච්චො කණ්හාභිජාතියො සමානො සුක්කං ධම්මං අභිජායති. ඉධ පනානන්ද, එකච්චො කණ්හාභිජාතියො සමානො අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති. ඉධ පනානන්ද, එකච්චො සුක්කාභිජාතියො සමානො කණ්හං ධම්මං අභිජායති. ඉධ පනානන්ද, එකච්චො සුක්කාභිජාතියො සමානො සුක්කං ධම්මං අභිජායති. ඉධ පනානන්ද, එකච්චො සුක්කාභිජාතියො සමානො අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, කණ්හාභිජාතියො සමානො කණ්හං ධම්මං අභිජායති? ඉධානන්ද, එකච්චො නීචෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති – චණ්ඩාලකුලෙ වා නෙසාදකුලෙ වා වෙනකුලෙ [වෙණකුලෙ (සබ්බත්ථ)] වා රථකාරකුලෙ වා පුක්කුසකුලෙ වා, දලිද්දෙ අප්පන්නපානභොජනෙ කසිරවුත්තිකෙ, යත්ථ කසිරෙන ඝාසච්ඡාදො ලබ්භති. සො ච හොති දුබ්බණ්ණො දුද්දසිකො ඔකොටිමකො බව්හාබාධො කාණො වා කුණී වා ඛඤ්ජො වා පක්ඛහතො වා, න ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන දුච්චරිතං චරති, වාචාය දුච්චරිතං චරති, මනසා දුච්චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා, වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා, මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. එවං ඛො, ආනන්ද, කණ්හාභිජාතියො සමානො කණ්හං ධම්මං අභිජායති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, කණ්හාභිජාතියො සමානො සුක්කං ධම්මං අභිජායති? ඉධානන්ද, එකච්චො නීචෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති – චණ්ඩාලකුලෙ වා…පෙ… සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන සුචරිතං චරති, වාචාය සුචරිතං චරති, මනසා සුචරිතං චරති. සො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා, වාචාය සුචරිතං චරිත්වා, මනසා සුචරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. එවං ඛො, ආනන්ද, කණ්හාභිජාතියො සමානො සුක්කං ධම්මං අභිජායති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, කණ්හාභිජාතියො සමානො අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති? ඉධානන්ද, එකච්චො නීචෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති – චණ්ඩාලකුලෙ වා…පෙ… සො ච හොති දුබ්බණ්ණො දුද්දසිකො ඔකොටිමකො . සො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. සො එවං පබ්බජිතො සමානො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තො, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති. එවං ඛො, ආනන්ද, කණ්හාභිජාතියො සමානො අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, සුක්කාභිජාතියො සමානො කණ්හං ධම්මං අභිජායති? ඉධානන්ද, එකච්චො උච්චෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති – ඛත්තියමහාසාලකුලෙ වා බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ වා ගහපතිමහාසාලකුලෙ වා, අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ මහාභොගෙ පහූතජාතරූපරජතෙ පහූතවිත්තූපකරණෙ පහූතධනධඤ්ඤෙ. සො ච හොති අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො, ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන දුච්චරිතං චරති, වාචාය දුච්චරිතං චරති, මනසා දුච්චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා, වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා, මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. එවං ඛො, ආනන්ද, සුක්කාභිජාතියො සමානො කණ්හං ධම්මං අභිජායති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, සුක්කාභිජාතියො සමානො සුක්කං ධම්මං අභිජායති? ඉධානන්ද, එකච්චො උච්චෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති – ඛත්තියමහාසාලකුලෙ වා…පෙ… සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන සුචරිතං චරති, වාචාය සුචරිතං චරති, මනසා සුචරිතං චරති. සො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා, වාචාය සුචරිතං චරිත්වා, මනසා සුචරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. එවං ඛො, ආනන්ද, සුක්කාභිජාතියො සමානො සුක්කං ධම්මං අභිජායති.

‘‘කථඤ්චානන්ද, සුක්කාභිජාතියො සමානො අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති? ඉධානන්ද , එකච්චො උච්චෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති – ඛත්තියමහාසාලකුලෙ වා බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ වා ගහපතිමහාසාලකුලෙ වා, අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ මහාභොගෙ පහූතජාතරූපරජතෙ පහූතවිත්තූපකරණෙ පහූතධනධඤ්ඤෙ. සො ච හොති අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො, ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස . සො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. සො එවං පබ්බජිතො සමානො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තො, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති. එවං ඛො, ආනන්ද, සුක්කාභිජාතියො සමානො අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානං අභිජායති. ඉමා ඛො, ආනන්ද, ඡළභිජාතියො’’ති. තතියං.

4. ආසවසුත්තං

58. ‘‘ඡහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ආහුනෙය්යො හොති පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස.

කතමෙහි ඡහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො යෙ ආසවා සංවරා පහාතබ්බා තෙ සංවරෙන පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා තෙ පටිසෙවනාය පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා තෙ අධිවාසනාය පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා තෙ පරිවජ්ජනාය පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා තෙ විනොදනාය පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා භාවනා පහාතබ්බා තෙ භාවනාය පහීනා හොන්ති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා සංවරා පහාතබ්බා යෙ සංවරෙන පහීනා හොන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො චක්ඛුන්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, චක්ඛුන්ද්රියසංවරං අසංවුතස්ස විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, චක්ඛුන්ද්රියසංවරං සංවුතස්ස විහරතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. පටිසඞ්ඛා යොනිසො සොතින්ද්රිය…පෙ… ඝානින්ද්රිය… ජිව්හින්ද්රිය… කායින්ද්රිය… මනින්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, මනින්ද්රියසංවරං අසංවුතස්ස විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, මනින්ද්රියසංවරං සංවුතස්ස විහරතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා සංවරා පහාතබ්බා යෙ සංවරෙන පහීනා හොන්ති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා යෙ පටිසෙවනාය පහීනා හොන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවති – ‘යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය , උණ්හස්ස පටිඝාතාය, ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සානං [ඩංස… සිරිංසපසම්ඵස්සානං (සී. ස්යා. කං. පී) ම. නි. 1.23] පටිඝාතාය, යාවදෙව හිරිකොපීනපටිච්ඡාදනත්ථං’. පටිසඞ්ඛා යොනිසො පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති – ‘නෙව දවාය න මදාය න මණ්ඩනාය න විභූසනාය, යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය, විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය, ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි, නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො ච’ [ඵාසුවිහාරො චාති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. පටිසඞ්ඛා යොනිසො සෙනාසනං පටිසෙවති – ‘යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය, උණ්හස්ස පටිඝාතාය, ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සානං පටිඝාතාය, යාවදෙව උතුපරිස්සයවිනොදනපටිසල්ලානාරාමත්ථං’. පටිසඞ්ඛා යොනිසො ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පටිසෙවති – ‘යාවදෙව උප්පන්නානං වෙය්යාබාධිකානං වෙදනානං පටිඝාතාය, අබ්යාබජ්ඣපරමතායා’ති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, අප්පටිසෙවතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, පටිසෙවතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා යෙ පටිසෙවනාය පහීනා හොන්ති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා යෙ අධිවාසනාය පහීනා හොන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො ඛමො හොති සීතස්ස උණ්හස්ස, ජිඝච්ඡාය, පිපාසාය, ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සානං, දුරුත්තානං දුරාගතානං වචනපථානං, උප්පන්නානං සාරීරිකානං වෙදනානං දුක්ඛානං තිබ්බානං ඛරානං කටුකානං අසාතානං අමනාපානං පාණහරානං අධිවාසකජාතිකො හොති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ , අනධිවාසතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, අධිවාසතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා යෙ අධිවාසනාය පහීනා හොන්ති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා යෙ පරිවජ්ජනාය පහීනා හොන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො චණ්ඩං හත්ථිං පරිවජ්ජෙති, චණ්ඩං අස්සං පරිවජ්ජෙති, චණ්ඩං ගොණං පරිවජ්ජෙති, චණ්ඩං කුක්කුරං පරිවජ්ජෙති, අහිං ඛාණුං කණ්ටකට්ඨානං සොබ්භං පපාතං චන්දනිකං ඔළිගල්ලං, යථාරූපෙ අනාසනෙ නිසින්නං, යථාරූපෙ අගොචරෙ චරන්තං, යථාරූපෙ පාපකෙ මිත්තෙ භජන්තං විඤ්ඤූ සබ්රහ්මචාරී පාපකෙසු ඨානෙසු ඔකප්පෙය්යුං, සො තඤ්ච අනාසනං තඤ්ච අගොචරං තෙ ච පාපකෙ මිත්තෙ පටිසඞ්ඛා යොනිසො පරිවජ්ජෙති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, අපරිවජ්ජයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, පරිවජ්ජයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා යෙ පරිවජ්ජනාය පහීනා හොන්ති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා යෙ විනොදනාය පහීනා හොන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙති පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති, පටිසඞ්ඛා යොනිසො උප්පන්නං බ්යාපාදවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නං විහිංසාවිතක්කං… උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ නාධිවාසෙති පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, අවිනොදයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා , විනොදයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා යෙ විනොදනාය පහීනා හොන්ති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා භාවනා පහාතබ්බා යෙ භාවනාය පහීනා හොන්ති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං, පටිසඞ්ඛා යොනිසො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. යං හිස්ස, භික්ඛවෙ, අභාවයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, භාවයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා භාවනා පහාතබ්බා යෙ භාවනාය පහීනා හොන්ති.

‘‘ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ඡහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ආහුනෙය්යො හොති පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’’ති. චතුත්ථං.

5. දාරුකම්මිකසුත්තං

59. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා නාතිකෙ විහරති ගිඤ්ජකාවසථෙ. අථ ඛො දාරුකම්මිකො ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො දාරුකම්මිකං ගහපතිං භගවා එතදවොච – ‘‘අපි නු තෙ, ගහපති, කුලෙ දානං දීයතී’’ති? ‘‘දීයති මෙ, භන්තෙ, කුලෙ දානං. තඤ්ච ඛො යෙ තෙ භික්ඛූ ආරඤ්ඤිකා පිණ්ඩපාතිකා පංසුකූලිකා අරහන්තො වා අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නා, තථාරූපෙසු මෙ, භන්තෙ, භික්ඛූසු දානං දීයතී’’ති.

‘‘දුජ්ජානං ඛො එතං, ගහපති, තයා ගිහිනා කාමභොගිනා පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තෙන, කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තෙන, මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරයන්තෙන, ජාතරූපරජතං සාදියන්තෙන ඉමෙ වා අරහන්තො ඉමෙ වා අරහත්තමග්ගං සමාපන්නාති.

‘‘ආරඤ්ඤිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති උද්ධතො උන්නළො චපලො මුඛරො විකිණ්ණවාචො මුට්ඨස්සති අසම්පජානො අසමාහිතො විබ්භන්තචිත්තො පාකතින්ද්රියො. එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ආරඤ්ඤිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති අනුද්ධතො අනුන්නළො අචපලො අමුඛරො අවිකිණ්ණවාචො උපට්ඨිතස්සති සම්පජානො සමාහිතො එකග්ගචිත්තො සංවුතින්ද්රියො. එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.

‘‘ගාමන්තවිහාරී චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති උද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ගාමන්තවිහාරී චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති අනුද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.

‘‘පිණ්ඩපාතිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති උද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. පිණ්ඩපාතිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති අනුද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.

‘‘නෙමන්තනිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති උද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. නෙමන්තනිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති අනුද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.

‘‘පංසුකූලිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති උද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො . පංසුකූලිකො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති අනුද්ධතො…පෙ… එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.

‘‘ගහපතිචීවරධරො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති උද්ධතො උන්නළො චපලො මුඛරො විකිණ්ණවාචො මුට්ඨස්සති අසම්පජානො අසමාහිතො විබ්භන්තචිත්තො පාකතින්ද්රියො. එවං සො තෙනඞ්ගෙන ගාරය්හො. ගහපතිචීවරධරො චෙපි, ගහපති, භික්ඛු හොති අනුද්ධතො අනුන්නළො අචපලො අමුඛරො අවිකිණ්ණවාචො උපට්ඨිතස්සති සම්පජානො සමාහිතො එකග්ගචිත්තො සංවුතින්ද්රියො. එවං සො තෙනඞ්ගෙන පාසංසො.

‘‘ඉඞ්ඝ ත්වං, ගහපති, සඞ්ඝෙ දානං [දානානි (ක.)] දෙහි. සඞ්ඝෙ තෙ දානං දදතො චිත්තං පසීදිස්සති. සො ත්වං පසන්නචිත්තො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සසී’’ති. ‘‘එසාහං, භන්තෙ, අජ්ජතග්ගෙ සඞ්ඝෙ දානං දස්සාමී’’ති. පඤ්චමං.

6. හත්ථිසාරිපුත්තසුත්තං

60. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා බාරාණසියං විහරති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා ථෙරා භික්ඛූ පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා මණ්ඩලමාළෙ සන්නිසින්නා සන්නිපතිතා අභිධම්මකථං කථෙන්ති. තත්ර සුදං ආයස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො ථෙරානං භික්ඛූනං අභිධම්මකථං කථෙන්තානං අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං චිත්තං හත්ථිසාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘මායස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො ථෙරානං භික්ඛූනං අභිධම්මකථං කථෙන්තානං අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙසි, යාව කථාපරියොසානං ආයස්මා චිත්තො ආගමෙතූ’’ති. එවං වුත්තෙ ආයස්මතො චිත්තස්ස හත්ථිසාරිපුත්තස්ස සහායකා භික්ඛූ ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොචුං – ‘‘මායස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං චිත්තං හත්ථිසාරිපුත්තං අපසාදෙසි, පණ්ඩිතො ආයස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො. පහොති චායස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො ථෙරානං භික්ඛූනං අභිධම්මකථං කථෙතු’’න්ති.

‘‘දුජ්ජානං ඛො එතං, ආවුසො, පරස්ස චෙතොපරියායං අජානන්තෙහි. ඉධාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො තාවදෙව සොරතසොරතො හොති, නිවාතනිවාතො හොති, උපසන්තුපසන්තො හොති, යාව සත්ථාරං උපනිස්සාය විහරති අඤ්ඤතරං වා ගරුට්ඨානියං සබ්රහ්මචාරිං. යතො ච ඛො සො වපකස්සතෙව සත්ථාරා, වපකස්සති ගරුට්ඨානියෙහි සබ්රහ්මචාරීහි, සො සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි. තස්ස සංසට්ඨස්ස විස්සත්ථස්ස පාකතස්ස භස්සමනුයුත්තස්ස විහරතො රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති. සො රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති.

‘‘සෙය්යථාපි, ආවුසො, ගොණො කිට්ඨාදො දාමෙන වා බද්ධො [ආරාමෙ වා බන්ධො (ක.)] වජෙ වා ඔරුද්ධො. යො නු ඛො, ආවුසො, එවං වදෙය්ය – ‘න දානායං ගොණො කිට්ඨාදො පුනදෙව කිට්ඨං ඔතරිස්සතී’ති, සම්මා නු ඛො සො, ආවුසො, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, ආවුසො’’. ‘‘ඨානඤ්හෙතං, ආවුසො, විජ්ජති, යං සො ගොණො කිට්ඨාදො දාමං වා ඡෙත්වා වජං වා භින්දිත්වා, අථ පුනදෙව කිට්ඨං ඔතරෙය්යාති. එවමෙවං ඛො, ආවුසො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො තාවදෙව සොරතසොරතො හොති, නිවාතනිවාතො හොති, උපසන්තුපසන්තො හොති යාව සත්ථාරං උපනිස්සාය විහරති අඤ්ඤතරං වා ගරුට්ඨානියං සබ්රහ්මචාරිං. යතො ච ඛො සො වපකස්සතෙව සත්ථාරා, වපකස්සති ගරුට්ඨානියෙහි සබ්රහ්මචාරීහි, සො සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි. තස්ස සංසට්ඨස්ස විස්සත්ථස්ස පාකතස්ස භස්සමනුයුත්තස්ස විහරතො රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති . සො රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති.

‘‘ඉධ පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි පඨමස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, චාතුමහාපථෙ ථුල්ලඵුසිතකො දෙවො වස්සන්තො [ථුල්ලඵුසිතකෙ දෙවෙ වස්සන්තෙ (ක.)] රජං අන්තරධාපෙය්ය, චික්ඛල්ලං පාතුකරෙය්ය. යො නු ඛො, ආවුසො, එවං වදෙය්ය – ‘න දානි අමුස්මිං [අමුකස්මිං (ක.)] චාතුමහාපථෙ පුනදෙව රජො පාතුභවිස්සතී’ති, සම්මා නු ඛො සො, ආවුසො, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, ආවුසො’’. ‘‘ඨානඤ්හෙතං, ආවුසො, විජ්ජති, යං අමුස්මිං චාතුමහාපථෙ මනුස්සා වා අතික්කමෙය්යුං, ගොපසූ වා අතික්කමෙය්යුං, වාතාතපො වා ස්නෙහගතං පරියාදියෙය්ය, අථ පුනදෙව රජො පාතුභවෙය්යාති. එවමෙවං ඛො, ආවුසො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි පඨමස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති.

‘‘ඉධ පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි දුතියස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. සෙය්යථාපි , ආවුසො, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ මහන්තං තළාකං. තත්ථ ථුල්ලඵුසිතකො දෙවො වුට්ඨො සිප්පිසම්බුකම්පි සක්ඛරකඨලම්පි අන්තරධාපෙය්ය. යො නු ඛො, ආවුසො, එවං වදෙය්ය – ‘න දානි අමුස්මිං තළාකෙ පුනදෙව සිප්පිසම්බුකා වා සක්ඛරකඨලා වා පාතුභවිස්සන්තී’ති, සම්මා නු ඛො සො, ආවුසො, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, ආවුසො’’. ‘‘ඨානඤ්හෙතං, ආවුසො, විජ්ජති, යං අමුස්මිං තළාකෙ මනුස්සා වා පිවෙය්යුං, ගොපසූ වා පිවෙය්යුං, වාතාතපො වා ස්නෙහගතං පරියාදියෙය්ය, අථ පුනදෙව සිප්පිසම්බුකාපි සක්ඛරකඨලාපි පාතුභවෙය්යුන්ති. එවමෙවං ඛො, ආවුසො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි දුතියස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති.

‘‘ඉධ පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි තතියස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, පුරිසං පණීතභොජනං භුත්තාවිං ආභිදොසිකං භොජනං නච්ඡාදෙය්ය. යො නු ඛො, ආවුසො, එවං වදෙය්ය – ‘න දානි අමුං පුරිසං පුනදෙව භොජනං ඡාදෙස්සතී’ති, සම්මා නු ඛො සො, ආවුසො, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, ආවුසො’’. ‘‘ඨානඤ්හෙතං, ආවුසො, විජ්ජති, අමුං පුරිසං පණීතභොජනං භුත්තාවිං යාවස්ස සා ඔජා කායෙ ඨස්සති තාව න අඤ්ඤං භොජනං ඡාදෙස්සති. යතො ච ඛ්වස්ස සා ඔජා අන්තරධායිස්සති, අථ පුනදෙව තං භොජනං ඡාදෙය්යාති. එවමෙවං ඛො, ආවුසො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි තතියස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති.

‘‘ඉධ , පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි චතුත්ථස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, පබ්බතසඞ්ඛෙපෙ උදකරහදො නිවාතො විගතඌමිකො. යො නු ඛො, ආවුසො, එවං වදෙය්ය – ‘න දානි අමුස්මිං උදකරහදෙ පුනදෙව ඌමි පාතුභවිස්සතී’ති, සම්මා නු ඛො සො, ආවුසො, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, ආවුසො’’. ‘‘ඨානඤ්හෙතං, ආවුසො, විජ්ජති, යා පුරත්ථිමාය දිසාය ආගච්ඡෙය්ය භුසා වාතවුට්ඨි. සා තස්මිං උදකරහදෙ ඌමිං ජනෙය්ය. යා පච්ඡිමාය දිසාය ආගච්ඡෙය්ය…පෙ… යා උත්තරාය දිසාය ආගච්ඡෙය්ය… යා දක්ඛිණාය දිසාය ආගච්ඡෙය්ය භුසා වාතවුට්ඨි. සා තස්මිං උදකරහදෙ ඌමිං ජනෙය්යාති. එවමෙවං ඛො, ආවුසො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි චතුත්ථස්ස ඣානස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි…පෙ… සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති.

‘‘ඉධ, පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි අනිමිත්තස්ස චෙතොසමාධිස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි . තස්ස සංසට්ඨස්ස විස්සත්ථස්ස පාකතස්ස භස්සමනුයුත්තස්ස විහරතො රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති. සො රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, රාජා වා රාජමහාමත්තො වා චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො අඤ්ඤතරස්මිං වනසණ්ඩෙ එකරත්තිං වාසං උපගච්ඡෙය්ය. තත්ර [තත්ථ (සී. පී.)] හත්ථිසද්දෙන අස්සසද්දෙන රථසද්දෙන පත්තිසද්දෙන භෙරිපණවසඞ්ඛතිණවනින්නාදසද්දෙන චීරිකසද්දො [චිරිළිකාසද්දො (සී. ස්යා. කං. පී.)] අන්තරධායෙය්ය [අන්තරධාපෙය්ය (ස්යා. පී. ක.)]. යො නු ඛො, ආවුසො, එවං වදෙය්ය – ‘න දානි අමුස්මිං වනසණ්ඩෙ පුනදෙව චීරිකසද්දො පාතුභවිස්සතී’ති, සම්මා නු ඛො සො , ආවුසො, වදමානො වදෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, ආවුසො’’. ‘‘ඨානඤ්හෙතං, ආවුසො, විජ්ජති, යං සො රාජා වා රාජමහාමත්තො වා තම්හා වනසණ්ඩා පක්කමෙය්ය, අථ පුනදෙව චීරිකසද්දො පාතුභවෙය්යාති. එවමෙවං ඛො, ආවුසො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ‘ලාභිම්හි අනිමිත්තස්ස චෙතොසමාධිස්සා’ති සංසට්ඨො විහරති භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි. තස්ස සංසට්ඨස්ස විස්සත්ථස්ස පාකතස්ස භස්සමනුයුත්තස්ස විහරතො රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති. සො රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තතී’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො අපරෙන සමයෙන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති. අථ ඛො චිත්තස්ස හත්ථිසාරිපුත්තස්ස සහායකා භික්ඛූ යෙනායස්මා මහාකොට්ඨිකො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං මහාකොට්ඨිකං එතදවොචුං – ‘‘කිං නු ඛො ආයස්මතා මහාකොට්ඨිකෙන චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො – ‘ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො ලාභී, අථ ච පන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සතී’ති; උදාහු දෙවතා එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘චිත්තො, භන්තෙ, හත්ථිසාරිපුත්තො ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං ලාභී, අථ ච පන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සතී’’’ති? ‘‘චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො මෙ, ආවුසො – ‘චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං ලාභී, අථ ච පන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සතී’ති. දෙවතාපි මෙ එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘චිත්තො, භන්තෙ, හත්ථිසාරිපුත්තො ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං ලාභී, අථ ච පන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සතී’’ති.

අථ ඛො චිත්තස්ස හත්ථිසාරිපුත්තස්ස සහායකා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘චිත්තො, භන්තෙ, හත්ථිසාරිපුත්තො ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං ලාභී, අථ ච පන සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තතී’’ති. ‘‘න, භික්ඛවෙ, චිත්තො චිරං සරිස්සති [පදිස්සති (ක.)] නෙක්ඛම්මස්සා’’ති.

අථ ඛො චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො නචිරස්සෙව කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි. අථ ඛො ආයස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පනායස්මා චිත්තො හත්ථිසාරිපුත්තො අරහතං අහොසීති. ඡට්ඨං.

7. මජ්ඣෙසුත්තං

61. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා බාරාණසියං විහරති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලානං ථෙරානං භික්ඛූනං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං මණ්ඩලමාළෙ සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘‘වුත්තමිදං, ආවුසො, භගවතා පාරායනෙ මෙත්තෙය්යපඤ්හෙ –

[චූළනි. තිස්සමිත්තෙය්යමාණවපුච්ඡා 67] ‘‘යො උභොන්තෙ විදිත්වාන, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති [න ලිම්පති (ක.)];

තං බ්රූමි මහාපුරිසොති, සොධ සිබ්බිනි [සිබ්බනි (සී. ස්යා. කං. පී.)] මච්චගා’’ති.

‘‘කතමො නු ඛො, ආවුසො, එකො අන්තො, කතමො දුතියො අන්තො, කිං මජ්ඣෙ, කා සිබ්බිනී’’ති? එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘ඵස්සො ඛො, ආවුසො, එකො අන්තො, ඵස්සසමුදයො දුතියො අන්තො , ඵස්සනිරොධො මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො [අභිජානිත්වා (ක.)] පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො [පරිජානිත්වා (ක.)] දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘අතීතං ඛො, ආවුසො, එකො අන්තො, අනාගතං දුතියො අන්තො, පච්චුප්පන්නං මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘සුඛා, ආවුසො, වෙදනා එකො අන්තො, දුක්ඛා වෙදනා දුතියො අන්තො, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘නාමං ඛො, ආවුසො, එකො අන්තො, රූපං දුතියො අන්තො, විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘ඡ ඛො, ආවුසො, අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි එකො අන්තො, ඡ බාහිරානි ආයතනානි දුතියො අන්තො, විඤ්ඤාණං මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො ආවුසො , භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘සක්කායො ඛො, ආවුසො, එකො අන්තො, සක්කායසමුදයො දුතියො අන්තො, සක්කායනිරොධො මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛු ථෙරෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො, අම්හෙහි සබ්බෙහෙව යථාසකං පටිභානං. ආයාමාවුසො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙස්සාම. යථා නො භගවා බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ථෙරා භික්ඛූ තස්ස භික්ඛුනො පච්චස්සොසුං. අථ ඛො ථෙරා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු . එකමන්තං නිසින්නා ඛො ථෙරා භික්ඛූ යාවතකො අහොසි සබ්බෙහෙව සද්ධිං කථාසල්ලාපො, තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසුං. ‘‘කස්ස නු ඛො, භන්තෙ, සුභාසිත’’න්ති? ‘‘සබ්බෙසං වො, භික්ඛවෙ, සුභාසිතං පරියායෙන, අපි ච යං මයා සන්ධාය භාසිතං පාරායනෙ මෙත්තෙය්යපඤ්හෙ –

‘‘යො උභොන්තෙ විදිත්වාන, මජ්ඣෙ මන්තා න ලිප්පති;

තං බ්රූමි මහාපුරිසොති, සොධ සිබ්බිනිමච්චගා’’ති.

‘‘තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ථෙරා භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘ඵස්සො ඛො, භික්ඛවෙ, එකො අන්තො , ඵස්සසමුදයො දුතියො අන්තො, ඵස්සනිරොධො මජ්ඣෙ, තණ්හා සිබ්බිනී; තණ්හා හි නං සිබ්බති තස්ස තස්සෙව භවස්ස අභිනිබ්බත්තියා. එත්තාවතා ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානාති, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානාති, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොතී’’ති. සත්තමං.

8. පුරිසින්ද්රියඤාණසුත්තං

62. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන දණ්ඩකප්පකං නාම කොසලානං නිගමො තදවසරි. අථ ඛො භගවා මග්ගා ඔක්කම්ම අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. තෙ ච භික්ඛූ දණ්ඩකප්පකං පවිසිංසු ආවසථං පරියෙසිතුං.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන අචිරවතී නදී තෙනුපසඞ්කමි ගත්තානි පරිසිඤ්චිතුං. අචිරවතියා නදියා ගත්තානි පරිසිඤ්චිත්වා පච්චුත්තරිත්වා එකචීවරො අට්ඨාසි ගත්තානි පුබ්බාපයමානො. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, සබ්බං චෙතසො සමන්නාහරිත්වා නු ඛො දෙවදත්තො භගවතා බ්යාකතො – ‘ආපායිකො දෙවදත්තො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො’ති [චූළව. 348; අ. නි. 8.7 පස්සිතබ්බං], උදාහු කෙනචිදෙව පරියායෙනා’ති? ‘‘එවං ඛො පනෙතං, ආවුසො, භගවතා බ්යාකත’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන අචිරවතී නදී තෙනුපසඞ්කමිං ගත්තානි පරිසිඤ්චිතුං. අචිරවතියා නදියා ගත්තානි පරිසිඤ්චිත්වා පච්චුත්තරිත්වා එකචීවරො අට්ඨාසිං ගත්තානි පුබ්බාපයමානො . අථ ඛො, භන්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං එතදවොච – ‘කිං නු ඛො, ආවුසො, ආනන්ද සබ්බං චෙතසො සමන්නාහරිත්වා නු ඛො දෙවදත්තො භගවතා බ්යාකතො – ආපායිකො දෙවදත්තො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡොති, උදාහු කෙනචිදෙව පරියායෙනා’ති? එවං වුත්තෙ අහං, භන්තෙ, තං භික්ඛුං එතදවොචං – ‘එවං ඛො පනෙතං, ආවුසො, භගවතා බ්යාකත’’’න්ති.

‘‘සො වා [සො ච (ස්යා.)] ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු නවො භවිස්සති අචිරපබ්බජිතො, ථෙරො වා පන බාලො අබ්යත්තො. කථඤ්හි නාම යං මයා එකංසෙන බ්යාකතං තත්ථ ද්වෙජ්ඣං ආපජ්ජිස්සති! නාහං, ආනන්ද, අඤ්ඤං එකපුග්ගලම්පි සමනුපස්සාමි, යො එවං මයා සබ්බං චෙතසො සමන්නාහරිත්වා බ්යාකතො, යථයිදං දෙවදත්තො. යාවකීවඤ්චාහං, ආනන්ද, දෙවදත්තස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තම්පි සුක්කධම්මං අද්දසං; නෙව තාවාහං දෙවදත්තං බ්යාකාසිං – ‘ආපායිකො දෙවදත්තො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො’ති. යතො ච ඛො අහං, ආනන්ද, දෙවදත්තස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තම්පි සුක්කධම්මං න අද්දසං; අථාහං දෙවදත්තං බ්යාකාසිං – ‘ආපායිකො දෙවදත්තො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො’ති.

‘‘සෙය්යථාපි, ආනන්ද, ගූථකූපො සාධිකපොරිසො පූරො ගූථස්ස සමතිත්තිකො. තත්ර පුරිසො සසීසකො නිමුග්ගො අස්ස. තස්ස කොචිදෙව පුරිසො උප්පජ්ජෙය්ය අත්ථකාමො හිතකාමො යොගක්ඛෙමකාමො තම්හා ගූථකූපා උද්ධරිතුකාමො. සො තං ගූථකූපං සමන්තානුපරිගච්ඡන්තො නෙව පස්සෙය්ය තස්ස පුරිසස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තම්පි ගූථෙන අමක්ඛිතං, යත්ථ තං ගහෙත්වා උද්ධරෙය්ය. එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, යතො දෙවදත්තස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තම්පි සුක්කධම්මං න අද්දසං; අථාහං දෙවදත්තං බ්යාකාසිං – ‘ආපායිකො දෙවදත්තො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො’ති . සචෙ තුම්හෙ, ආනන්ද, සුණෙය්යාථ තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණානි විභජිස්සාමී’’ති [විභජන්තස්සාති (සී. ස්යා. පී.)]?

‘‘එතස්ස, භගවා, කාලො; එතස්ස, සුගත, කාලො යං භගවා පුරිසින්ද්රියඤාණානි විභජෙය්ය. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙනහානන්ද, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

‘‘ඉධාහං, ආනන්ද, එකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස කුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, අකුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා . අත්ථි ච ඛ්වස්ස කුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්හා තස්ස කුසලා කුසලං පාතුභවිස්සති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං අපරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, බීජානි අඛණ්ඩානි අපූතීනි අවාතාතපහතානි සාරදානි සුඛසයිතානි සුඛෙත්තෙ සුපරිකම්මකතාය භූමියා නික්ඛිත්තානි. ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, ඉමානි බීජානි වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, ඉධෙකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස කුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, අකුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස කුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්හා තස්ස කුසලා කුසලං පාතුභවිස්සති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං අපරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසපුග්ගලො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතං හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස ආයතිං ධම්මසමුප්පාදො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති.

‘‘ඉධ පනාහං, ආනන්ද, එකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස අකුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, කුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස අකුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්හා තස්ස අකුසලා අකුසලං පාතුභවිස්සති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං පරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, බීජානි අඛණ්ඩානි අපූතීනි අවාතාතපහතානි සාරදානි සුඛසයිතානි පුථුසිලාය නික්ඛිත්තානි. ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, නයිමානි බීජානි වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, ඉධෙකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස අකුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, කුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස අකුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්හා තස්ස අකුසලා අකුසලං පාතුභවිස්සති . එවමයං පුග්ගලො ආයතිං පරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසපුග්ගලො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතං හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස ආයතිං ධම්මසමුප්පාදො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති.

‘‘ඉධ පනාහං, ආනන්ද, එකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘නත්ථි ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තොපි සුක්කො ධම්මො, සමන්නාගතොයං පුග්ගලො එකන්තකාළකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සතී’ති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, බීජානි ඛණ්ඩානි පූතීනි වාතාතපහතානි සුඛෙත්තෙ සුපරිකම්මකතාය භූමියා නික්ඛිත්තානි. ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, නයිමානි බීජානි වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, ඉධෙකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘නත්ථි ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තොපි සුක්කො ධම්මො, සමන්නාගතොයං පුග්ගලො එකන්තකාළකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජිස්සතී’ති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසපුග්ගලො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතං හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස ආයතිං ධම්මසමුප්පාදො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොතී’’ති.

එවං වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සක්කා නු ඛො, භන්තෙ, ඉමෙසං තිණ්ණං පුග්ගලානං අපරෙපි තයො පුග්ගලා සප්පටිභාගා පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති? ‘‘සක්කා, ආනන්දා’’ති භගවා අවොච – ‘‘ඉධාහං, ආනන්ද, එකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස කුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, අකුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස කුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්පි සබ්බෙන සබ්බං සමුග්ඝාතං ගච්ඡති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං පරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, අඞ්ගාරානි ආදිත්තානි සම්පජ්ජලිතානි සජොතිභූතානි පුථුසිලාය නික්ඛිත්තානි. ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, නයිමානි අඞ්ගාරානි වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සෙය්යථාපි වා පන, ආනන්ද, සායන්හසමයං [සායන්හසමයෙ (ස්යා. ක.)] සූරියෙ ඔගච්ඡන්තෙ, ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, ආලොකො අන්තරධායිස්සති අන්ධකාරො පාතුභවිස්සතී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සෙය්යථාපි වා, පනානන්ද, අභිදො අද්ධරත්තං භත්තකාලසමයෙ, ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, ආලොකො අන්තරහිතො අන්ධකාරො පාතුභූතො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, ඉධෙකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස කුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, අකුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස කුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්පි සබ්බෙන සබ්බං සමුග්ඝාතං ගච්ඡති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං පරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසපුග්ගලො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතං හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස ආයතිං ධම්මසමුප්පාදො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති.

‘‘ඉධ පනාහං, ආනන්ද, එකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස අකුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, කුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස අකුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්පි සබ්බෙන සබ්බං සමුග්ඝාතං ගච්ඡති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං අපරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, අඞ්ගාරානි ආදිත්තානි සම්පජ්ජලිතානි සජොතිභූතානි සුක්ඛෙ තිණපුඤ්ජෙ වා කට්ඨපුඤ්ජෙ වා නික්ඛිත්තානි. ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, ඉමානි අඞ්ගාරානි වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සෙය්යථාපි වා පනානන්ද, රත්තියා පච්චූසසමයං [රත්තිපච්චූසසමයෙ (ක.)] සූරියෙ උග්ගච්ඡන්තෙ, ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, අන්ධකාරො අන්තරධායිස්සති, ආලොකො පාතුභවිස්සතී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සෙය්යථාපි වා පනානන්ද, අභිදො මජ්ඣන්හිකෙ භත්තකාලසමයෙ, ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, අන්ධකාරො අන්තරහිතො ආලොකො පාතුභූතො’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, ඉධෙකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස අකුසලා ධම්මා අන්තරහිතා, කුසලා ධම්මා සම්මුඛීභූතා. අත්ථි ච ඛ්වස්ස අකුසලමූලං අසමුච්ඡින්නං, තම්පි සබ්බෙන සබ්බං සමුග්ඝාතං ගච්ඡති. එවමයං පුග්ගලො ආයතිං අපරිහානධම්මො භවිස්සතී’ති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසපුග්ගලො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතං හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස ආයතිං ධම්මසමුප්පාදො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති.

‘‘ඉධ පනාහං, ආනන්ද, එකච්චං පුග්ගලං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘නත්ථි ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තොපි අකුසලො ධම්මො, සමන්නාගතොයං පුග්ගලො එකන්තසුක්කෙහි අනවජ්ජෙහි ධම්මෙහි, දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායිස්සතී’ති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, අඞ්ගාරානි සීතානි නිබ්බුතානි සුක්ඛෙ තිණපුඤ්ජෙ වා කට්ඨපුඤ්ජෙ වා නික්ඛිත්තානි. ජානෙය්යාසි ත්වං, ආනන්ද, නයිමානි අඞ්ගාරානි වුඩ්ඪිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිස්සන්තී’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙවං ඛො අහං, ආනන්ද, ඉධෙකච්චං පුග්ගලං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘ඉමස්ස ඛො පුග්ගලස්ස විජ්ජමානා කුසලාපි ධම්මා අකුසලාපි ධම්මා’ති. තමෙනං අපරෙන සමයෙන එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි – ‘නත්ථි ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වාලග්ගකොටිනිත්තුදනමත්තොපි අකුසලො ධම්මො, සමන්නාගතොයං පුග්ගලො එකන්තසුක්කෙහි අනවජ්ජෙහි ධම්මෙහි, දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායිස්සතී’ති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසපුග්ගලො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස පුරිසින්ද්රියඤාණං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතං හොති. එවම්පි ඛො, ආනන්ද, තථාගතස්ස ආයතිං ධම්මසමුප්පාදො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො හොති.

‘‘තත්රානන්ද, යෙ තෙ පුරිමා තයො පුග්ගලා තෙසං තිණ්ණං පුග්ගලානං එකො අපරිහානධම්මො, එකො පරිහානධම්මො, එකො ආපායිකො නෙරයිකො. තත්රානන්ද, යෙමෙ පච්ඡිමා තයො පුග්ගලා ඉමෙසං තිණ්ණං පුග්ගලානං එකො පරිහානධම්මො, එකො අපරිහානධම්මො, එකො පරිනිබ්බානධම්මො’’ති. අට්ඨමං.

9. නිබ්බෙධිකසුත්තං

63. ‘‘නිබ්බෙධිකපරියායං වො, භික්ඛවෙ, ධම්මපරියායං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කතමො ච සො, භික්ඛවෙ, නිබ්බෙධිකපරියායො ධම්මපරියායො? කාමා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා, කාමානං නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, කාමානං වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, කාමානං විපාකො වෙදිතබ්බො, කාමනිරොධො [කාමානං නිරොධො (ක.) එවං වෙදනානිරොධො-ඉච්චාදීසුපි] වෙදිතබ්බො, කාමනිරොධගාමිනී [කාමානං නිරොධගාමිනී (ක.) එවං වෙදනානිරොධගාමිනී-ඉච්චාදීසුපි] පටිපදා වෙදිතබ්බා.

‘‘වෙදනා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා, වෙදනානං නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, වෙදනානං වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, වෙදනානං විපාකො වෙදිතබ්බො, වෙදනානිරොධො වෙදිතබ්බො, වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බා.

‘‘සඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා, සඤ්ඤානං නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, සඤ්ඤානං වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා , සඤ්ඤානං විපාකො වෙදිතබ්බො, සඤ්ඤානිරොධො වෙදිතබ්බො, සඤ්ඤානිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බා.

‘‘ආසවා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා, ආසවානං නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, ආසවානං වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, ආසවානං විපාකො වෙදිතබ්බො, ආසවනිරොධො වෙදිතබ්බො, ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බා.

‘‘කම්මං , භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බං, කම්මානං නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, කම්මානං වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, කම්මානං විපාකො වෙදිතබ්බො, කම්මනිරොධො වෙදිතබ්බො, කම්මනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බා.

‘‘දුක්ඛං, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බං, දුක්ඛස්ස නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛස්ස වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, දුක්ඛස්ස විපාකො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛනිරොධො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බා.

‘‘‘කාමා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා, කාමානං නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, කාමානං වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, කාමානං විපාකො වෙදිතබ්බො, කාමනිරොධො වෙදිතබ්බො, කාමනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බා’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං [ම. නි. 1.166; සං. නි. 4.268]? පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, කාමගුණා – චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා. අපි ච ඛො, භික්ඛවෙ, නෙතෙ කාමා කාමගුණා නාමෙතෙ [තෙ කාමගුණා නාම නෙතෙ කාමා (ක.)] අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති –

[කථා. 514] ‘‘සඞ්කප්පරාගො පුරිසස්ස කාමො,

නෙතෙ [න තෙ (ස්යා.)] කාමා යානි චිත්රානි ලොකෙ;

සඞ්කප්පරාගො පුරිසස්ස කාමො,

තිට්ඨන්ති චිත්රානි තථෙව ලොකෙ;

අථෙත්ථ ධීරා විනයන්ති ඡන්ද’’න්ති.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, කාමානං නිදානසම්භවො? ඵස්සො, භික්ඛවෙ, කාමානං නිදානසම්භවො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, කාමානං වෙමත්තතා? අඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, කාමො රූපෙසු, අඤ්ඤො කාමො සද්දෙසු, අඤ්ඤො කාමො ගන්ධෙසු, අඤ්ඤො කාමො රසෙසු, අඤ්ඤො කාමො ඵොට්ඨබ්බෙසු. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කාමානං වෙමත්තතා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, කාමානං විපාකො? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කාමයමානො තජ්ජං තජ්ජං අත්තභාවං අභිනිබ්බත්තෙති පුඤ්ඤභාගියං වා අපුඤ්ඤභාගියං වා, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කාමානං විපාකො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, කාමනිරොධො? ඵස්සනිරොධො [ඵස්සනිරොධා (ස්යා.)], භික්ඛවෙ, කාමනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො කාමනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො , සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො [යතො ච ඛො (බහූසු)], භික්ඛවෙ, අරියසාවකො එවං කාමෙ පජානාති, එවං කාමානං නිදානසම්භවං පජානාති, එවං කාමානං වෙමත්තතං පජානාති, එවං කාමානං විපාකං පජානාති, එවං කාමනිරොධං පජානාති, එවං කාමනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො ඉමං නිබ්බෙධිකං බ්රහ්මචරියං පජානාති කාමනිරොධං. කාමා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… කාමනිරොධගාමිනී [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘වෙදනා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, වෙදනා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, වෙදනානං නිදානසම්භවො? ඵස්සො, භික්ඛවෙ, වෙදනානං නිදානසම්භවො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, වෙදනානං වෙමත්තතා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, සාමිසා සුඛා වෙදනා, අත්ථි නිරාමිසා සුඛා වෙදනා, අත්ථි සාමිසා දුක්ඛා වෙදනා, අත්ථි නිරාමිසා දුක්ඛා වෙදනා, අත්ථි සාමිසා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා, අත්ථි නිරාමිසා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වෙදනානං වෙමත්තතා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, වෙදනානං විපාකො ? යං ඛො, භික්ඛවෙ, වෙදියමානො [වෙදයමානො (ස්යා. කං.) අ. නි. 4.233] තජ්ජං තජ්ජං අත්තභාවං අභිනිබ්බත්තෙති පුඤ්ඤභාගියං වා අපුඤ්ඤභාගියං වා, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, වෙදනානං විපාකො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, වෙදනානිරොධො? ඵස්සනිරොධො [ඵස්සනිරොධා (ස්යා. කං. ක.)], භික්ඛවෙ, වෙදනානිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො එවං වෙදනං පජානාති, එවං වෙදනානං නිදානසම්භවං පජානාති, එවං වෙදනානං වෙමත්තතං පජානාති, එවං වෙදනානං විපාකං පජානාති, එවං වෙදනානිරොධං පජානාති, එවං වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. සො ඉමං නිබ්බෙධිකං බ්රහ්මචරියං පජානාති වෙදනානිරොධං. වෙදනා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘සඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… සඤ්ඤානිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඡයිමා, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤා – රූපසඤ්ඤා, සද්දසඤ්ඤා, ගන්ධසඤ්ඤා, රසසඤ්ඤා, ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා, ධම්මසඤ්ඤා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානං නිදානසම්භවො? ඵස්සො, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානං නිදානසම්භවො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානං වෙමත්තතා? අඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤා රූපෙසු, අඤ්ඤා සඤ්ඤා සද්දෙසු [අඤ්ඤා භික්ඛවෙ රූපෙසු සඤ්ඤා අඤ්ඤා සද්දෙසු සඤ්ඤා (ක.) එවං සෙසෙසුපි], අඤ්ඤා සඤ්ඤා ගන්ධෙසු, අඤ්ඤා සඤ්ඤා රසෙසු, අඤ්ඤා සඤ්ඤා ඵොට්ඨබ්බෙසු, අඤ්ඤා සඤ්ඤා ධම්මෙසු . අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානං වෙමත්තතා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානං විපාකො? වොහාරවෙපක්කං [වොහාරවෙපක්කාහං (ස්යා. පී.), වොහාරපක්කාහං (සී.)], භික්ඛවෙ, සඤ්ඤං [සඤ්ඤා (ස්යා. පී.)] වදාමි. යථා යථා නං සඤ්ජානාති තථා තථා වොහරති, එවං සඤ්ඤී අහොසින්ති [අහොසීති (ක.)]. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානං විපාකො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානිරොධො? ඵස්සනිරොධො, [ඵස්සනිරොධා (ස්යා. ක.)] භික්ඛවෙ, සඤ්ඤානිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඤ්ඤානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො එවං සඤ්ඤං පජානාති, එවං සඤ්ඤානං නිදානසම්භවං පජානාති, එවං සඤ්ඤානං වෙමත්තතං පජානාති, එවං සඤ්ඤානං විපාකං පජානාති, එවං සඤ්ඤානිරොධං පජානාති, එවං සඤ්ඤානිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො ඉමං නිබ්බෙධිකං බ්රහ්මචරියං පජානාති සඤ්ඤානිරොධං. සඤ්ඤා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… සඤ්ඤානිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති. ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ආසවා, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… ආසවනිරොධගාමිනී [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? තයොමෙ, භික්ඛවෙ, ආසවා – කාමාසවො, භවාසවො, අවිජ්ජාසවො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, ආසවානං නිදානසම්භවො? අවිජ්ජා, භික්ඛවෙ, ආසවානං නිදානසම්භවො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ආසවානං වෙමත්තතා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආසවා නිරයගමනීයා [නිරයගාමිනියා (සී. ක.)], අත්ථි ආසවා තිරච්ඡානයොනිගමනීයා, අත්ථි ආසවා පෙත්තිවිසයගමනීයා, අත්ථි ආසවා මනුස්සලොකගමනීයා, අත්ථි ආසවා දෙවලොකගමනීයා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ආසවානං වෙමත්තතා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, ආසවානං විපාකො? යං ඛො, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජාගතො තජ්ජං තජ්ජං අත්තභාවං අභිනිබ්බත්තෙති පුඤ්ඤභාගියං වා අපුඤ්ඤභාගියං වා, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ආසවානං විපාකො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, ආසවනිරොධො? අවිජ්ජානිරොධො, භික්ඛවෙ, ආසවනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ආසවනිරොධගාමිනී [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො එවං ආසවෙ පජානාති, එවං ආසවානං නිදානසම්භවං පජානාති, එවං ආසවානං වෙමත්තතං පජානාති, එවං ආසවානං විපාකං පජානාති, එවං ආසවානං නිරොධං පජානාති, එවං ආසවානං නිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො ඉමං නිබ්බෙධිකං බ්රහ්මචරියං පජානාති ආසවනිරොධං. ආසවා , භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බා…පෙ… ආසවනිරොධගාමිනී [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] පටිපදා වෙදිතබ්බාති. ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘කම්මං, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බං…පෙ… කම්මනිරොධගාමිනී [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? [කථා. 539] චෙතනාහං, භික්ඛවෙ, කම්මං වදාමි. චෙතයිත්වා කම්මං කරොති – කායෙන වාචාය මනසා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, කම්මානං නිදානසම්භවො? ඵස්සො, භික්ඛවෙ, කම්මානං නිදානසම්භවො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, කම්මානං වෙමත්තතා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, කම්මං නිරයවෙදනීයං, අත්ථි කම්මං තිරච්ඡානයොනිවෙදනීයං, අත්ථි කම්මං පෙත්තිවිසයවෙදනීයං, අත්ථි කම්මං මනුස්සලොකවෙදනීයං, අත්ථි කම්මං දෙවලොකවෙදනීයං . අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කම්මානං වෙමත්තතා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, කම්මානං විපාකො? තිවිධාහං [ඉමාහං (ක.)], භික්ඛවෙ, කම්මානං විපාකං වදාමි – දිට්ඨෙව [දිට්ඨෙ වා (සී.)] ධම්මෙ, උපපජ්ජෙ වා [උපපජ්ජං වා (ක. සී., අ. නි. 10.217), උපපජ්ජ වා (?), ම. නි. 3.303 පාළියා තදත්ථවණ්ණනාය ච සංසද්දෙතබ්බං], අපරෙ වා පරියායෙ. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, කම්මානං විපාකො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, කම්මනිරොධො? ඵස්සනිරොධො, [ඵස්සනිරොධා (ක. සී. ස්යා. ක.)] භික්ඛවෙ, කම්මනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො කම්මනිරොධගාමිනී [සබ්බත්ථපි එවමෙව දිස්සති] පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො එවං කම්මං පජානාති, එවං කම්මානං නිදානසම්භවං පජානාති, එවං කම්මානං වෙමත්තතං පජානාති, එවං කම්මානං විපාකං පජානාති, එවං කම්මනිරොධං පජානාති, එවං කම්මනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො ඉමං නිබ්බෙධිකං බ්රහ්මචරියං පජානාති කම්මනිරොධං. කම්මං, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බං…පෙ… කම්මනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති, ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘දුක්ඛං, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බං, දුක්ඛස්ස නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛස්ස වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, දුක්ඛස්ස විපාකො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛනිරොධො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති. ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං , කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, බ්යාධිපි දුක්ඛො [බ්යාධිපි දුක්ඛා (ස්යා. පී. ක.)], මරණම්පි දුක්ඛං, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසාපි දුක්ඛා, යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා [පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාපි (ක.)] දුක්ඛා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස නිදානසම්භවො? තණ්හා, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස නිදානසම්භවො .

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස වෙමත්තතා? අත්ථි, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අධිමත්තං, අත්ථි පරිත්තං, අත්ථි දන්ධවිරාගි, අත්ථි ඛිප්පවිරාගි. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස වෙමත්තතා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස විපාකො? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො යෙන දුක්ඛෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො [පරියාදිණ්ණචිත්තො (ක.)] සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති , යෙන වා පන දුක්ඛෙන අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො බහිද්ධා පරියෙට්ඨිං ආපජ්ජති – ‘කො [සො න (ක.)] එකපදං ද්විපදං ජානාති [පජානාති (ක.)] ඉමස්ස දුක්ඛස්ස නිරොධායා’ති? සම්මොහවෙපක්කං වාහං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං වදාමි පරියෙට්ඨිවෙපක්කං වා. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛස්ස විපාකො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධො? තණ්හානිරොධො, [තණ්හානිරොධා (ක. සී. ස්යා. ක.)] භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධො. අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො දුක්ඛස්ස නිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො එවං දුක්ඛං පජානාති, එවං දුක්ඛස්ස නිදානසම්භවං පජානාති, එවං දුක්ඛස්ස වෙමත්තතං පජානාති, එවං දුක්ඛස්ස විපාකං පජානාති, එවං දුක්ඛනිරොධං පජානාති, එවං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො ඉමං නිබ්බෙධිකං බ්රහ්මචරියං පජානාති දුක්ඛනිරොධං. දුක්ඛං, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බං, දුක්ඛස්ස නිදානසම්භවො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛස්ස වෙමත්තතා වෙදිතබ්බා, දුක්ඛස්ස විපාකො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛනිරොධො වෙදිතබ්බො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා වෙදිතබ්බාති. ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘අයං ඛො සො, භික්ඛවෙ, නිබ්බෙධිකපරියායො ධම්මපරියායො’’ති. නවමං.

10. සීහනාදසුත්තං

64. [ම. නි. 1.148; විභ. 760; අ. නි. 10.21; පටි. ම. 2.44] ‘‘ඡයිමානි , භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලානි, යෙහි බලෙහි සමන්නාගතො තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති. කතමානි ඡ? ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති. යම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං පජානාති. යම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තථාගතො ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං පජානාති. යම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතො…පෙ… ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං, ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. යම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං, ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තථාගතො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. යම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති, ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තථාගතො ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. යම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතො ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති, ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ , ඡ තථාගතස්ස තථාගතබලානි, යෙහි බලෙහි සමන්නාගතො තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

‘‘තත්ර චෙ, භික්ඛවෙ, පරෙ තථාගතං ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණෙන උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති. යථා යථා, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණං විදිතං තථා තථා තෙසං තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණෙන පඤ්හං පුට්ඨො බ්යාකරොති.

‘‘තත්ර චෙ, භික්ඛවෙ, පරෙ තථාගතං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං ඤාණෙන උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති. යථා යථා, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං ඤාණං විදිතං තථා තථා තෙසං තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං ඤාණෙන පඤ්හං පුට්ඨො බ්යාකරොති.

‘‘තත්ර චෙ, භික්ඛවෙ, පරෙ තථාගතං ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං ඤාණෙන උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති. යථා යථා, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං ඤාණං විදිතං, තථා තථා තෙසං තථාගතො ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං ඤාණෙන පඤ්හං පුට්ඨො බ්යාකරොති.

‘‘තත්ර චෙ, භික්ඛවෙ, පරෙ තථාගතං පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිං යථාභූතං ඤාණෙන උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති. යථා යථා, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිං යථාභූතං ඤාණං විදිතං, තථා තථා තෙසං තථාගතො පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිං යථාභූතං ඤාණෙන පඤ්හං පුට්ඨො බ්යාකරොති.

‘‘තත්ර චෙ, භික්ඛවෙ, පරෙ තථාගතං සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං ඤාණෙන උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති. යථා යථා, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං ඤාණං විදිතං, තථා තථා තෙසං තථාගතො සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං ඤාණෙන පඤ්හං පුට්ඨො බ්යාකරොති.

‘‘තත්ර චෙ, භික්ඛවෙ, පරෙ තථාගතං ආසවානං ඛයා…පෙ… යථාභූතං ඤාණෙන උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති. යථා යථා, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස ආසවානං ඛයා…පෙ… යථාභූතං ඤාණං විදිතං, තථා තථා තෙසං තථාගතො ආසවානං ඛයා…පෙ… යථාභූතං ඤාණෙන පඤ්හං පුට්ඨො බ්යාකරොති.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යම්පිදං [යමිදං (සී. පී.), යදිදං (ක.)] ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණං තම්පි සමාහිතස්ස වදාමි නො අසමාහිතස්ස. යම්පිදං [යදිදං (ක.)] අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං ඤාණං තම්පි සමාහිතස්ස වදාමි නො අසමාහිතස්ස. යම්පිදං [යදිදං (ක.)] ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං ඤාණං තම්පි සමාහිතස්ස වදාමි නො අසමාහිතස්ස. යම්පිදං [යදිදං (ක.)] පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිං යථාභූතං ඤාණං තම්පි සමාහිතස්ස වදාමි නො අසමාහිතස්ස. යම්පිදං [යදිදං (ක.)] සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං ඤාණං තම්පි සමාහිතස්ස වදාමි නො අසමාහිතස්ස. යම්පිදං [යදිදං (ක.)] ආසවානං ඛයා…පෙ… යථාභූතං ඤාණං තම්පි සමාහිතස්ස වදාමි නො අසමාහිතස්ස. ඉති ඛො , භික්ඛවෙ, සමාධි මග්ගො, අසමාධි කුම්මග්ගො’’ති. දසමං.

මහාවග්ගො ඡට්ඨො. [පඨමො (ස්යා. ක.)]

තස්සුද්දානං –

සොණො ඵග්ගුනො භිජාති, ආසවා දාරුහත්ථි ච;

මජ්ඣෙ ඤාණං නිබ්බෙධිකං, සීහනාදොති තෙ දසාති.