📜

6. අබ්යාකතවග්ගො

1. අබ්යාකතසුත්තං

54. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො යෙන සුතවතො අරියසාවකස්ස විචිකිච්ඡා නුප්පජ්ජති අබ්යාකතවත්ථූසූ’’ති?

‘‘දිට්ඨිනිරොධා ඛො, භික්ඛු, සුතවතො අරියසාවකස්ස විචිකිච්ඡා නුප්පජ්ජති අබ්යාකතවත්ථූසු. ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, දිට්ඨිගතමෙතං; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, දිට්ඨිගතමෙතං; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, දිට්ඨිගතමෙතං; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, දිට්ඨිගතමෙතං. අස්සුතවා, භික්ඛු, පුථුජ්ජනො දිට්ඨිං නප්පජානාති, දිට්ඨිසමුදයං නප්පජානාති, දිට්ඨිනිරොධං නප්පජානාති, දිට්ඨිනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානාති. තස්ස සා දිට්ඨි පවඩ්ඪති, සො න පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි, න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමි.

‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛු, අරියසාවකො දිට්ඨිං පජානාති, දිට්ඨිසමුදයං පජානාති, දිට්ඨිනිරොධං පජානාති, දිට්ඨිනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. තස්ස සා දිට්ඨි නිරුජ්ඣති, සො පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි, පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමි. එවං ජානං ඛො, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො එවං පස්සං ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න බ්යාකරොති; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න බ්යාකරොති; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න බ්යාකරොති; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න බ්යාකරොති. එවං ජානං ඛො, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො එවං පස්සං එවං අබ්යාකරණධම්මො හොති අබ්යාකතවත්ථූසු . එවං ජානං ඛො, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො එවං පස්සං න ඡම්භති, න කම්පති, න වෙධති, න සන්තාසං ආපජ්ජති අබ්යාකතවත්ථූසු.

‘‘‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, තණ්හාගතමෙතං…පෙ… සඤ්ඤාගතමෙතං …පෙ… මඤ්ඤිතමෙතං…පෙ… පපඤ්චිතමෙතං…පෙ… උපාදානගතමෙතං…පෙ… ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, විප්පටිසාරො එසො; ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, විප්පටිසාරො එසො; ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, විප්පටිසාරො එසො; ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, භික්ඛු, විප්පටිසාරො එසො. අස්සුතවා, භික්ඛු, පුථුජ්ජනො විප්පටිසාරං නප්පජානාති, විප්පටිසාරසමුදයං නප්පජානාති, විප්පටිසාරනිරොධං නප්පජානාති, විප්පටිසාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං නප්පජානාති. තස්ස සො විප්පටිසාරො පවඩ්ඪති, සො න පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි, න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමි.

‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛු, අරියසාවකො විප්පටිසාරං පජානාති, විප්පටිසාරසමුදයං පජානාති, විප්පටිසාරනිරොධං පජානාති , විප්පටිසාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති. තස්ස සො විප්පටිසාරො නිරුජ්ඣති, සො පරිමුච්චති ජාතියා…පෙ… දුක්ඛස්මාති වදාමි. එවං ජානං ඛො, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො එවං පස්සං ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න බ්යාකරොති…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’තිපි න බ්යාකරොති. එවං ජානං ඛො, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො එවං පස්සං එවං අබ්යාකරණධම්මො හොති අබ්යාකතවත්ථූසු. එවං ජානං ඛො, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො එවං පස්සං න ඡම්භති, න කම්පති, න වෙධති, න සන්තාසං ආපජ්ජති අබ්යාකතවත්ථූසු. අයං ඛො, භික්ඛු, හෙතු අයං පච්චයො යෙන සුතවතො අරියසාවකස්ස විචිකිච්ඡා නුප්පජ්ජති අබ්යාකතවත්ථූසූ’’ති. පඨමං.

2. පුරිසගතිසුත්තං

55. ‘‘සත්ත ච [සත්ත (සී.), සත්ත ච ඛො (ක.)], භික්ඛවෙ, පුරිසගතියො දෙසෙස්සාමි අනුපාදා ච පරිනිබ්බානං [පරිනිබ්බාණං (සී.)]. තං සුණාථ , සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සත්ත පුරිසගතියො?

‘‘ඉධ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස නො ච මෙ සියා, න භවිස්සති න මෙ භවිස්සති, යදත්ථි යං භූතං තං පජහාමී’ති උපෙක්ඛං පටිලභති. සො භවෙ න රජ්ජති, සම්භවෙ න රජ්ජති, අත්ථුත්තරි පදං සන්තං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. තඤ්ච ඛ්වස්ස පදං න සබ්බෙන සබ්බං සච්ඡිකතං හොති, තස්ස න සබ්බෙන සබ්බං මානානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං භවරාගානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං අවිජ්ජානුසයො පහීනො හොති. සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ [දිවසසන්තත්තෙ (සී. ස්යා.) ම. නි. 2.154] අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස නො ච මෙ සියා, න භවිස්සති න මෙ භවිස්සති, යදත්ථි යං භූතං තං පජහාමී’ති උපෙක්ඛං පටිලභති. සො භවෙ න රජ්ජති, සම්භවෙ න රජ්ජති, අත්ථුත්තරි පදං සන්තං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. තඤ්ච ඛ්වස්ස පදං න සබ්බෙන සබ්බං සච්ඡිකතං හොති, තස්ස න සබ්බෙන සබ්බං මානානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං භවරාගානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං අවිජ්ජානුසයො පහීනො හොති. සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස නො ච මෙ සියා, න භවිස්සති න මෙ භවිස්සති, යදත්ථි යං භූතං තං පජහාමී’ති උපෙක්ඛං පටිලභති. සො භවෙ න රජ්ජති, සම්භවෙ න රජ්ජති, අත්ථුත්තරි පදං සන්තං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. තඤ්ච ඛ්වස්ස පදං න සබ්බෙන සබ්බං සච්ඡිකතං හොති, තස්ස න සබ්බෙන සබ්බං මානානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං භවරාගානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං අවිජ්ජානුසයො පහීනො හොති. සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා උප්පතිත්වා නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා උප්පතිත්වා අනුපහච්ච තලං නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අන්තරාපරිනිබ්බායී හොති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා උප්පතිත්වා උපහච්ච තලං නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උපහච්චපරිනිබ්බායී හොති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා උප්පතිත්වා පරිත්තෙ තිණපුඤ්ජෙ වා කට්ඨපුඤ්ජෙ වා නිපතෙය්ය. සා තත්ථ අග්ගිම්පි ජනෙය්ය, ධූමම්පි ජනෙය්ය, අග්ගිම්පි ජනෙත්වා ධූමම්පි ජනෙත්වා තමෙව පරිත්තං තිණපුඤ්ජං වා කට්ඨපුඤ්ජං වා පරියාදියිත්වා අනාහාරා නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා උප්පතිත්වා විපුලෙ තිණපුඤ්ජෙ වා කට්ඨපුඤ්ජෙ වා නිපතෙය්ය. සා තත්ථ අග්ගිම්පි ජනෙය්ය, ධූමම්පි ජනෙය්ය, අග්ගිම්පි ජනෙත්වා ධූමම්පි ජනෙත්වා තමෙව විපුලං තිණපුඤ්ජං වා කට්ඨපුඤ්ජං වා පරියාදියිත්වා අනාහාරා නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී හොති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස නො ච මෙ සියා, න භවිස්සති න මෙ භවිස්සති, යදත්ථි යං භූතං තං පජහාමී’ති උපෙක්ඛං පටිලභති. සො භවෙ න රජ්ජති, සම්භවෙ න රජ්ජති, අත්ථුත්තරි පදං සන්තං සම්මපඤ්ඤාය පස්සති. තඤ්ච ඛ්වස්ස පදං න සබ්බෙන සබ්බං සච්ඡිකතං හොති, තස්ස න සබ්බෙන සබ්බං මානානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං භවරාගානුසයො පහීනො හොති, න සබ්බෙන සබ්බං අවිජ්ජානුසයො පහීනො හොති. සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දිවසංසන්තත්තෙ අයොකපාලෙ හඤ්ඤමානෙ පපටිකා නිබ්බත්තිත්වා උප්පතිත්වා මහන්තෙ තිණපුඤ්ජෙ වා කට්ඨපුඤ්ජෙ වා නිපතෙය්ය. සා තත්ථ අග්ගිම්පි ජනෙය්ය, ධූමම්පි ජනෙය්ය, අග්ගිම්පි ජනෙත්වා ධූමම්පි ජනෙත්වා තමෙව මහන්තං තිණපුඤ්ජං වා කට්ඨපුඤ්ජං වා පරියාදියිත්වා ගච්ඡම්පි දහෙය්ය [ඩහෙය්ය (අඤ්ඤත්ථ)], දායම්පි දහෙය්ය, ගච්ඡම්පි දහිත්වා දායම්පි දහිත්වා හරිතන්තං වා පථන්තං වා [පන්ථන්තං වා (සී.) ස්යාමපොත්ථකෙ ඉදං න දිස්සති] සෙලන්තං වා උදකන්තං වා රමණීයං වා භූමිභාගං ආගම්ම අනාහාරා නිබ්බායෙය්ය. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – නො චස්ස නො ච මෙ සියා…පෙ… සො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා උද්ධංසොතො හොති අකනිට්ඨගාමී. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත පුරිසගතියො.

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, අනුපාදාපරිනිබ්බානං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස නො ච මෙ සියා, න භවිස්සති න මෙ භවිස්සති, යදත්ථි යං භූතං තං පජහාමී’ති උපෙක්ඛං පටිලභති. සො භවෙ න රජ්ජති, සම්භවෙ න රජ්ජති, අත්ථුත්තරි පදං සන්තං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. තඤ්ච ඛ්වස්ස පදං සබ්බෙන සබ්බං සච්ඡිකතං හොති, තස්ස සබ්බෙන සබ්බං මානානුසයො පහීනො හොති, සබ්බෙන සබ්බං භවරාගානුසයො පහීනො හොති, සබ්බෙන සබ්බං අවිජ්ජානුසයො පහීනො හොති. සො ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අනුපාදාපරිනිබ්බානං. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත පුරිසගතියො අනුපාදා ච පරිනිබ්බාන’’න්ති. දුතියං.

3. තිස්සබ්රහ්මාසුත්තං

56. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො ද්වෙ දෙවතා අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං ගිජ්ඣකූටං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො එකා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතා, භන්තෙ, භික්ඛුනියො විමුත්තා’’ති. අපරා දෙවතා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතා, භන්තෙ, භික්ඛුනියො අනුපාදිසෙසා සුවිමුත්තා’’ති. ඉදමවොචුං තා දෙවතා. සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. අථ ඛො තා දෙවතා ‘‘සමනුඤ්ඤො සත්ථා’’ති භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායිංසු.

අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඉමං, භික්ඛවෙ, රත්තිං ද්වෙ දෙවතා අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං ගිජ්ඣකූටං ඔභාසෙත්වා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො, භික්ඛවෙ, එකා දෙවතා මං එතදවොච – ‘එතා, භන්තෙ, භික්ඛුනියො විමුත්තා’ති. අපරා දෙවතා මං එතදවොච – ‘එතා, භන්තෙ, භික්ඛුනියො අනුපාදිසෙසා සුවිමුත්තා’ති. ඉදමවොචුං, භික්ඛවෙ, තා දෙවතා. ඉදං වත්වා මං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායිංසූ’’ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවතො අවිදූරෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස එතදහොසි – ‘‘කතමෙසානං ඛො දෙවානං එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති? තෙන ඛො පන සමයෙන තිස්සො නාම භික්ඛු අධුනාකාලඞ්කතො අඤ්ඤතරං බ්රහ්මලොකං උපපන්නො හොති. තත්රාපි නං එවං ජානන්ති – ‘‘තිස්සො බ්රහ්මා මහිද්ධිකො මහානුභාවො’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙවං – ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ අන්තරහිතො තස්මිං බ්රහ්මලොකෙ පාතුරහොසි. අද්දසා ඛො තිස්සො බ්රහ්මා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච – ‘‘එහි ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන; ස්වාගතං, මාරිස මොග්ගල්ලාන! චිරස්සං ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, ඉමං පරියායමකාසි , යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීද, මාරිස මොග්ගල්ලාන, ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. තිස්සොපි ඛො බ්රහ්මා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො තිස්සං බ්රහ්මානං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො එතදවොච – ‘‘කතමෙසානං ඛො, තිස්ස , දෙවානං එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති? ‘‘බ්රහ්මකායිකානං ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, දෙවානං එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

‘‘සබ්බෙසඤ්ඤෙව ඛො, තිස්ස, බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති? ‘‘න ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, සබ්බෙසං බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

‘‘යෙ ඛො තෙ, මාරිස මොග්ගල්ලාන, බ්රහ්මකායිකා දෙවා බ්රහ්මෙන ආයුනා සන්තුට්ඨා බ්රහ්මෙන වණ්ණෙන බ්රහ්මෙන සුඛෙන බ්රහ්මෙන යසෙන බ්රහ්මෙන ආධිපතෙය්යෙන සන්තුට්ඨා, තෙ උත්තරි නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානන්ති. තෙසං න එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’ති. යෙ ච ඛො තෙ, මාරිස මොග්ගල්ලාන, බ්රහ්මකායිකා දෙවා බ්රහ්මෙන ආයුනා අසන්තුට්ඨා, බ්රහ්මෙන වණ්ණෙන බ්රහ්මෙන සුඛෙන බ්රහ්මෙන යසෙන බ්රහ්මෙන ආධිපතෙය්යෙන අසන්තුට්ඨා, තෙ ච උත්තරි නිස්සරණං යථාභූතං පජානන්ති. තෙසං එවං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

‘‘ඉධ, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු උභතොභාගවිමුත්තො හොති. තමෙනං තෙ දෙවා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො ආයස්මා උභතොභාගවිමුත්තො. යාවස්ස කායො ඨස්සති තාව නං දක්ඛන්ති දෙවමනුස්සා. කායස්ස භෙදා න නං දක්ඛන්ති දෙවමනුස්සා’ති. එවම්පි ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන , තෙසං දෙවානං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

‘‘ඉධ පන, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු පඤ්ඤාවිමුත්තො හොති. තමෙනං තෙ දෙවා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො ආයස්මා පඤ්ඤාවිමුත්තො. යාවස්ස කායො ඨස්සති තාව නං දක්ඛන්ති දෙවමනුස්සා. කායස්ස භෙදා න නං දක්ඛන්ති දෙවමනුස්සා’ති. එවම්පි ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, තෙසං දෙවානං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

‘‘ඉධ පන, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු කායසක්ඛී හොති. තමෙනං දෙවා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො ආයස්මා කායසක්ඛී. අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. එවම්පි ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, තෙසං දෙවානං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

‘‘ඉධ පන, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු දිට්ඨිප්පත්තො හොති…පෙ… සද්ධාවිමුත්තො හොති…පෙ… ධම්මානුසාරී හොති. තමෙනං තෙ දෙවා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො ආයස්මා ධම්මානුසාරී . අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. එවම්පි ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, තෙසං දෙවානං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තිස්සස්ස බ්රහ්මුනො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙවං – බ්රහ්මලොකෙ අන්තරහිතො ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ පාතුරහොසි. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො යාවතකො අහොසි තිස්සෙන බ්රහ්මුනා සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසි.

‘‘න හි පන තෙ, මොග්ගල්ලාන, තිස්සො බ්රහ්මා සත්තමං අනිමිත්තවිහාරිං පුග්ගලං දෙසෙති’’. ‘‘එතස්ස, භගවා, කාලො; එතස්ස, සුගත, කාලො! යං භගවා සත්තමං අනිමිත්තවිහාරිං පුග්ගලං දෙසෙය්ය. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, මොග්ගල්ලාන, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

‘‘ඉධ, මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති. තමෙනං තෙ දෙවා එවං ජානන්ති – ‘අයං ඛො ආයස්මා සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති. අප්පෙව නාම අයමායස්මා අනුලොමිකානි සෙනාසනානි පටිසෙවමානො කල්යාණමිත්තෙ භජමානො ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. එවං ඛො, මොග්ගල්ලාන, තෙසං දෙවානං ඤාණං හොති – ‘සඋපාදිසෙසෙ වා සඋපාදිසෙසොති, අනුපාදිසෙසෙ වා අනුපාදිසෙසො’’’ති. තතියං.

4. සීහසෙනාපතිසුත්තං

57. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො සීහො සෙනාපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සීහො සෙනාපති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සක්කා නු ඛො, භන්තෙ, සන්දිට්ඨිකං දානඵලං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති?

‘‘තෙන හි, සීහ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි, යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, ඉධ ද්වෙ පුරිසා – එකො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, එකො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො. තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කං නු ඛො [කිං නු ඛො (ක.)] අරහන්තො පඨමං අනුකම්පන්තා අනුකම්පෙය්යුං – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති?

‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කින්තං [කින්ති (ක.)] අරහන්තො පඨමං අනුකම්පන්තා අනුකම්පිස්සන්ති! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො තංයෙව අරහන්තො පඨමං අනුකම්පන්තා අනුකම්පෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කං නු ඛො අරහන්තො පඨමං උපසඞ්කමන්තා උපසඞ්කමෙය්යුං – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති? ‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කින්තං අරහන්තො පඨමං උපසඞ්කමන්තා උපසඞ්කමිස්සන්ති! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො තංයෙව අරහන්තො පඨමං උපසඞ්කමන්තා උපසඞ්කමෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කස්ස නු ඛො අරහන්තො පඨමං පටිග්ගණ්හන්තා පටිග්ගණ්හෙය්යුං – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති? ‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කින්තං තස්ස අරහන්තො පඨමං පටිග්ගණ්හන්තා පටිග්ගණ්හිස්සන්ති! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො තස්සෙව අරහන්තො පඨමං පටිග්ගණ්හන්තා පටිග්ගණ්හෙය්යුං’’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කස්ස නු ඛො අරහන්තො පඨමං ධම්මං දෙසෙන්තා දෙසෙය්යුං – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති? ‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කින්තං තස්ස අරහන්තො පඨමං ධම්මං දෙසෙන්තා දෙසෙස්සන්ති! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො තස්සෙව අරහන්තො පඨමං ධම්මං දෙසෙන්තා දෙසෙය්යුං’’ .

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කස්ස නු ඛො කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡෙය්ය – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති? ‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කින්තං තස්ස කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡිස්සති! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො තස්සෙව කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡෙය්ය’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කො නු ඛො යංයදෙව පරිසං උපසඞ්කමෙය්ය, යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං විසාරදො උපසඞ්කමෙය්ය අමඞ්කුභූතො – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති? ‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කිං සො යංයදෙව පරිසං උපසඞ්කමිස්සති, යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං විසාරදො උපසඞ්කමිස්සති අමඞ්කුභූතො! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො සො යංයදෙව පරිසං උපසඞ්කමෙය්ය, යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං විසාරදො උපසඞ්කමෙය්ය අමඞ්කුභූතො’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සීහ, කො නු ඛො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය – ‘යො වා සො පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, යො වා සො පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො’’’ති ? ‘‘යො සො, භන්තෙ, පුරිසො අස්සද්ධො මච්ඡරී කදරියො පරිභාසකො, කිං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සති! යො ච ඛො සො, භන්තෙ, පුරිසො සද්ධො දානපති අනුප්පදානරතො සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය’’.

‘‘යානිමානි, භන්තෙ, භගවතා සන්දිට්ඨිකානි දානඵලානි අක්ඛාතානි, නාහං එත්ථ භගවතො සද්ධාය ගච්ඡාමි. අහම්පි එතානි ජානාමි. අහං, භන්තෙ, දායකො දානපති, මං අරහන්තො පඨමං අනුකම්පන්තා අනුකම්පන්ති. අහං, භන්තෙ, දායකො දානපති, මං අරහන්තො පඨමං උපසඞ්කමන්තා උපසඞ්කමන්ති. අහං, භන්තෙ, දායකො දානපති, මය්හං අරහන්තො පඨමං පටිග්ගණ්හන්තා පටිග්ගණ්හන්ති . අහං, භන්තෙ, දායකො දානපති, මය්හං අරහන්තො පඨමං ධම්මං දෙසෙන්තා දෙසෙන්ති. අහං, භන්තෙ, දායකො දානපති, මය්හං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘සීහො සෙනාපති දායකො කාරකො සඞ්ඝුපට්ඨාකො’ති . අහං, භන්තෙ, දායකො දානපති යංයදෙව පරිසං උපසඞ්කමාමි, යදි ඛත්තියපරිසං…පෙ… යදි සමණපරිසං විසාරදො උපසඞ්කමාමි අමඞ්කුභූතො. යානිමානි, භන්තෙ, භගවතා සන්දිට්ඨිකානි දානඵලානි අක්ඛාතානි, නාහං එත්ථ භගවතො සද්ධාය ගච්ඡාමි. අහම්පි එතානි ජානාමි. යඤ්ච ඛො මං, භන්තෙ, භගවා එවමාහ – ‘දායකො, සීහ, දානපති කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජතී’ති . එතාහං න ජානාමි, එත්ථ ච පනාහං, භගවතො සද්ධාය ගච්ඡාමී’’ති. ‘‘එවමෙතං, සීහ ; එවමෙතං, සීහ! දායකො, සීහ, දානපති කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජතී’’ති. චතුත්ථං.

5. අරක්ඛෙය්යසුත්තං

58. ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස අරක්ඛෙය්යානි, තීහි ච අනුපවජ්ජො. කතමානි චත්තාරි තථාගතස්ස අරක්ඛෙය්යානි? පරිසුද්ධකායසමාචාරො, භික්ඛවෙ, තථාගතො; නත්ථි තථාගතස්ස කායදුච්චරිතං යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය – ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. පරිසුද්ධවචීසමාචාරො, භික්ඛවෙ, තථාගතො; නත්ථි තථාගතස්ස වචීදුච්චරිතං යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය – ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. පරිසුද්ධමනොසමාචාරො, භික්ඛවෙ, තථාගතො; නත්ථි තථාගතස්ස මනොදුච්චරිතං යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය – ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. පරිසුද්ධාජීවො, භික්ඛවෙ, තථාගතො; නත්ථි තථාගතස්ස මිච්ඡාආජීවො යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය – ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. ඉමානි චත්තාරි තථාගතස්ස අරක්ඛෙය්යානි.

‘‘කතමෙහි තීහි අනුපවජ්ජො? ස්වාක්ඛාතධම්මො , භික්ඛවෙ, තථාගතො. තත්ර වත මං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා දෙවො වා මාරො වා බ්රහ්මා වා කොචි වා ලොකස්මිං සහධම්මෙන පටිචොදෙස්සති – ‘ඉතිපි ත්වං න ස්වාක්ඛාතධම්මො’ති. නිමිත්තමෙතං, භික්ඛවෙ, න සමනුපස්සාමි. එතමහං [එතංපහං (සී. ස්යා.)], භික්ඛවෙ , නිමිත්තං අසමනුපස්සන්තො ඛෙමප්පත්තො අභයප්පත්තො වෙසාරජ්ජප්පත්තො විහරාමි.

‘‘සුපඤ්ඤත්තා ඛො පන මෙ, භික්ඛවෙ, සාවකානං නිබ්බානගාමිනී පටිපදා. යථාපටිපන්නා මම සාවකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. තත්ර වත මං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා දෙවො වා මාරො වා බ්රහ්මා වා කොචි වා ලොකස්මිං සහධම්මෙන පටිචොදෙස්සති – ‘ඉතිපි තෙ න සුපඤ්ඤත්තා සාවකානං නිබ්බානගාමිනී පටිපදා. යථාපටිපන්නා තව සාවකා ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’ති. නිමිත්තමෙතං, භික්ඛවෙ, න සමනුපස්සාමි . එතමහං, භික්ඛවෙ, නිමිත්තං අසමනුපස්සන්තො ඛෙමප්පත්තො අභයප්පත්තො වෙසාරජ්ජප්පත්තො විහරාමි.

‘‘අනෙකසතා ඛො පන මෙ, භික්ඛවෙ, සාවකපරිසා ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. තත්ර වත මං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා දෙවො වා මාරො වා බ්රහ්මා වා කොචි වා ලොකස්මිං සහධම්මෙන පටිචොදෙස්සති – ‘ඉතිපි තෙ න අනෙකසතා සාවකපරිසා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’ති. නිමිත්තමෙතං, භික්ඛවෙ, න සමනුපස්සාමි. එතමහං, භික්ඛවෙ, නිමිත්තං අසමනුපස්සන්තො ඛෙමප්පත්තො අභයප්පත්තො වෙසාරජ්ජප්පත්තො විහරාමි. ඉමෙහි තීහි අනුපවජ්ජො.

‘‘ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි තථාගතස්ස අරක්ඛෙය්යානි, ඉමෙහි ච තීහි අනුපවජ්ජො’’ති. පඤ්චමං.

6. කිමිලසුත්තං

59. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කිමිලායං විහරති නිචුලවනෙ [වෙළුවනෙ (සී. ස්යා. කං. පී.) අ. නි. 5.202; 7.40]. අථ ඛො ආයස්මා කිමිලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා කිමිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති?

‘‘ඉධ , කිමිල, තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො සත්ථරි අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා, ධම්මෙ අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා, සඞ්ඝෙ අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා, සික්ඛාය අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා, සමාධිස්මිං අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා, අප්පමාදෙ අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා, පටිසන්ථාරෙ අගාරවා විහරන්ති අප්පතිස්සා. අයං ඛො, කිමිල, හෙතු අයං පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො න චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති.

‘‘කො පන, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, කිමිල, තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො සත්ථරි සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා, ධම්මෙ සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා, සඞ්ඝෙ සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා, සික්ඛාය සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා, සමාධිස්මිං සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා, අප්පමාදෙ සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා, පටිසන්ථාරෙ සගාරවා විහරන්ති සප්පතිස්සා. අයං ඛො, කිමිල, හෙතු අයං පච්චයො යෙන තථාගතෙ පරිනිබ්බුතෙ සද්ධම්මො චිරට්ඨිතිකො හොතී’’ති. ඡට්ඨං.

7. සත්තධම්මසුත්තං

60. ‘‘සත්තහි , භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු නචිරස්සෙව ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. කතමෙහි සත්තහි ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධො හොති, සීලවා හොති, බහුස්සුතො හොති, පටිසල්ලීනො හොති, ආරද්ධවීරියො හොති, සතිමා හොති, පඤ්ඤවා හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, සත්තහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු නචිරස්සෙව ආසවානං ඛයා…පෙ… සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’’ති. සත්තමං.

8. පචලායමානසුත්තං

61. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො මගධෙසු කල්ලවාළපුත්තගාමෙ [කල්ලවාලමුත්තගාමෙ (ස්යා.)] පචලායමානො නිසින්නො හොති. අද්දසා ඛො භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං මගධෙසු කල්ලවාළපුත්තගාමෙ පචලායමානං නිසින්නං. දිස්වා – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙවං – භග්ගෙසු සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ අන්තරහිතො මගධෙසු කල්ලවාළපුත්තගාමෙ ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස සම්මුඛෙ පාතුරහොසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච –

‘‘පචලායසි නො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, පචලායසි නො ත්වං, මොග්ගල්ලානා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’ . ‘‘තස්මාතිහ, මොග්ගල්ලාන, යථාසඤ්ඤිස්ස තෙ විහරතො තං මිද්ධං ඔක්කමති, තං සඤ්ඤං මා මනසාකාසි [මා මනසිකාසි (සී.), මනසි කරෙය්යාසි (ස්යා.), මනසාකාසි (ක.)], තං සඤ්ඤං මා බහුලමකාසි [තං සඤ්ඤං බහුලං කරෙය්යාසි (ස්යා.), තං සඤ්ඤං බහුලමකාසි (ක.)]. ඨානං ඛො පනෙතං, මොග්ගල්ලාන, විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ’’.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං චෙතසා අනුවිතක්කෙය්යාසි අනුවිචාරෙය්යාසි, මනසා අනුපෙක්ඛෙය්යාසි. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන සජ්ඣායං කරෙය්යාසි. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, උභො කණ්ණසොතානි ආවිඤ්ඡෙය්යාසි [ආවිඤ්ජෙය්යාසි (සී. ස්යා.)], පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජෙය්යාසි. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, උට්ඨායාසනා උදකෙන අක්ඛීනි අනුමජ්ජිත්වා [පනිඤ්ජිත්වා (ක.)] දිසා අනුවිලොකෙය්යාසි , නක්ඛත්තානි තාරකරූපානි උල්ලොකෙය්යාසි. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, ආලොකසඤ්ඤං මනසි කරෙය්යාසි, දිවාසඤ්ඤං අධිට්ඨහෙය්යාසි – යථා දිවා තථා රත්තිං යථා රත්තිං තථා දිවා. ඉති විවටෙන [විවට්ටෙන (ස්යා.), මිද්ධවිගතෙන (ක.)] චෙතසා අපරියොනද්ධෙන සප්පභාසං චිත්තං භාවෙය්යාසි. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, පච්ඡාපුරෙසඤ්ඤී [පච්ඡාපුරෙ තථාසඤ්ඤී (කත්ථචි)] චඞ්කමං අධිට්ඨහෙය්යාසි අන්තොගතෙහි ඉන්ද්රියෙහි අබහිගතෙන මානසෙන. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ.

‘‘නො චෙ තෙ එවං විහරතො තං මිද්ධං පහීයෙථ, තතො ත්වං, මොග්ගල්ලාන, දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙය්යාසි පාදෙ පාදං අච්චාධාය සතො සම්පජානො උට්ඨානසඤ්ඤං මනසි කරිත්වා. පටිබුද්ධෙන ච [පටිබුද්ධෙනෙව (ස්යා.)] තෙ, මොග්ගල්ලාන, ඛිප්පඤ්ඤෙව පච්චුට්ඨාතබ්බං – ‘න සෙය්යසුඛං න පස්සසුඛං න මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරිස්සාමී’ති. එවඤ්හි තෙ, මොග්ගල්ලාන, සික්ඛිතබ්බං.

‘‘තස්මාතිහ, මොග්ගල්ලාන, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘න උච්චාසොණ්ඩං පග්ගහෙත්වා කුලානි උපසඞ්කමිස්සාමී’ති. එවඤ්හි තෙ, මොග්ගල්ලාන, සික්ඛිතබ්බං. සචෙ, මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු උච්චාසොණ්ඩං පග්ගහෙත්වා කුලානි උපසඞ්කමති, සන්ති හි, මොග්ගල්ලාන, කුලෙසු කිච්චකරණීයානි. යෙහි මනුස්සා ආගතං භික්ඛුං න මනසි කරොන්ති, තත්ර භික්ඛුස්ස එවං හොති – ‘කොසු නාම ඉදානි මං ඉමස්මිං කුලෙ පරිභින්දි, විරත්තරූපා දානිමෙ මයි මනුස්සා’ති. ඉතිස්ස අලාභෙන මඞ්කුභාවො, මඞ්කුභූතස්ස උද්ධච්චං, උද්ධතස්ස අසංවරො, අසංවුතස්ස ආරා චිත්තං සමාධිම්හා.

‘‘තස්මාතිහ, මොග්ගල්ලාන, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘න විග්ගාහිකකථං කථෙස්සාමී’ති. එවඤ්හි තෙ, මොග්ගල්ලාන, සික්ඛිතබ්බං. විග්ගාහිකාය, මොග්ගල්ලාන, කථාය සති කථාබාහුල්ලං පාටිකඞ්ඛං, කථාබාහුල්ලෙ සති උද්ධච්චං, උද්ධතස්ස අසංවරො, අසංවුතස්ස ආරා චිත්තං සමාධිම්හා [නාහං මොග්ගලාන සබ්බෙහෙව සමග්ගං වණ්ණයාමි ගහට්ඨෙහි. පබ්බජිතෙහි ඛො අහං මොග්ගල්ලාන සමග්ගං වණ්ණයාමි (ක.)]. නාහං, මොග්ගල්ලාන, සබ්බෙහෙව සංසග්ගං වණ්ණයාමි. න පනාහං , මොග්ගල්ලාන, සබ්බෙහෙව සංසග්ගං න වණ්ණයාමි. සගහට්ඨපබ්බජිතෙහි ඛො අහං, මොග්ගල්ලාන, සංසග්ගං න වණ්ණයාමි [නාහං මොග්ගල්ලාන සබ්බෙහෙව සමග්ගං වණ්ණයාමි ගහට්ඨෙහි, පබ්බජිතෙහි ඛො අහං මොග්ගල්ලාන සමග්ගං වණ්ණයාමි (ක.)]. යානි ච ඛො තානි සෙනාසනානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්යකානි [මනුස්සරාහසෙය්යකානි (සී. ස්යා.)] පටිසල්ලානසාරුප්පානි තථාරූපෙහි සෙනාසනෙහි සංසග්ගං [සමග්ගං (ක.)] වණ්ණයාමී’’ති.

එවං වුත්තෙ ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සාන’’න්ති?

‘‘ඉධ, මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනො සුතං හොති – ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති; එවඤ්චෙතං, මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනො සුතං හොති – ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. සො සබ්බං ධම්මං අභිජානාති, සබ්බං ධම්මං අභිඤ්ඤාය සබ්බං ධම්මං පරිජානාති. සබ්බං ධම්මං පරිඤ්ඤාය යංකිඤ්චි වෙදනං වෙදියති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරති, විරාගානුපස්සී විහරති, නිරොධානුපස්සී විහරති, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරති. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරන්තො විරාගානුපස්සී විහරන්තො නිරොධානුපස්සී විහරන්තො පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරන්තො න කිඤ්චි [න ච කිඤ්චි (සී. ස්යා. ක.) ම. නි. 1.390 පස්සිතබ්බං] ලොකෙ උපාදියති, අනුපාදියං න පරිතස්සති, අපරිතස්සං පච්චත්තංයෙව පරිනිබ්බායති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එත්තාවතා ඛො, මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සාන’’න්ති. අට්ඨමං.

9. මෙත්තසුත්තං

62. [ඉතිවු. 22 ඉතිවුත්තකෙපි] ‘‘මා , භික්ඛවෙ, පුඤ්ඤානං භායිත්ථ. සුඛස්සෙතං, භික්ඛවෙ , අධිවචනං යදිදං පුඤ්ඤානි [යදිදං පුඤ්ඤන්ති (සී.), යදිදං පුඤ්ඤානි (ක.)]. අභිජානාමි ඛො පනාහං [භික්ඛවෙ දීඝරත්තං ඉට්ඨං (ස්යා.), භික්ඛවෙ දීඝරත්තං පුඤ්ඤානං ඉට්ඨං (?)], භික්ඛවෙ, දීඝරත්තං කතානං පුඤ්ඤානං දීඝරත්තං ඉට්ඨං [භික්ඛවෙ දීඝරත්තං ඉට්ඨං (ස්යා.), භික්ඛවෙ දීඝරත්තං පුඤ්ඤානං ඉට්ඨං (?)] කන්තං මනාපං විපාකං පච්චනුභූතං. සත්ත වස්සානි මෙත්තං චිත්තං භාවෙසිං . සත්ත වස්සානි මෙත්තං චිත්තං භාවෙත්වා සත්ත සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ නයිමං ලොකං පුනාගමාසිං. සංවට්ටමානෙ සුදාහං [සංවට්ටමානස්සුදාහං (ක.)], භික්ඛවෙ, ලොකෙ ආභස්සරූපගො හොමි, විවට්ටමානෙ ලොකෙ සුඤ්ඤං බ්රහ්මවිමානං උපපජ්ජාමි.

‘‘තත්ර සුදං, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා හොමි මහාබ්රහ්මා අභිභූ අනභිභූතො අඤ්ඤදත්ථුදසො වසවත්තී. ඡත්තිංසක්ඛත්තුං ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, සක්කො අහොසිං දෙවානමින්දො; අනෙකසතක්ඛත්තුං රාජා අහොසිං චක්කවත්තී ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො සත්තරතනසමන්නාගතො. තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, ඉමානි සත්ත රතනානි අහෙසුං, සෙය්යථිදං – චක්කරතනං, හත්ථිරතනං, අස්සරතනං, මණිරතනං, ඉත්ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනමෙව සත්තමං. පරොසහස්සං ඛො පන මෙ, භික්ඛවෙ, පුත්තා අහෙසුං සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසෙනප්පමද්දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන ධම්මෙන අභිවිජිය අජ්ඣාවසි’’න්ති [අජ්ඣාවසන්ති (ස්යා.) අජ්ඣාවසති (සී. ක.)].

‘‘පස්ස පුඤ්ඤානං විපාකං, කුසලානං සුඛෙසිනො [සුඛෙසිනං (සී.)];

මෙත්තං චිත්තං විභාවෙත්වා, සත්ත වස්සානි භික්ඛවො [භික්ඛවෙ (ක.)];

සත්තසංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ , නයිමං ලොකං පුනාගමිං [පුනාගමං (ස්යා.)].

‘‘සංවට්ටමානෙ ලොකම්හි, හොමි ආභස්සරූපගො;

විවට්ටමානෙ ලොකස්මිං, සුඤ්ඤබ්රහ්මූපගො අහුං.

‘‘සත්තක්ඛත්තුං මහාබ්රහ්මා, වසවත්තී තදා අහුං;

ඡත්තිංසක්ඛත්තුං දෙවින්දො, දෙවරජ්ජමකාරයිං.

‘‘චක්කවත්තී අහුං රාජා, ජම්බුමණ්ඩස්ස [ජම්බුදීපස්ස (සී.), ජම්බුසණ්ඩස්ස (ස්යා.)] ඉස්සරො;

මුද්ධාවසිත්තො [මුද්ධාභිසිත්තො (ක.)] ඛත්තියො, මනුස්සාධිපතී අහුං.

‘‘අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන, විජෙය්ය පථවිං ඉමං;

අසාහසෙන කම්මෙන [ධම්මෙන (සී. ස්යා.)], සමෙන අනුසාසි තං.

‘‘ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙත්වා, අස්මිං පථවිමණ්ඩලෙ;

මහද්ධනෙ මහාභොගෙ, අඩ්ඪෙ අජායිහං කුලෙ.

‘‘සබ්බකාමෙහි සම්පන්නෙ [සම්පුණ්ණෙ (ක.)], රතනෙහි ච සත්තහි;

බුද්ධා සඞ්ගාහකා ලොකෙ, තෙහි එතං සුදෙසිතං.

‘‘එසො හෙතු මහන්තස්ස, පථබ්යො මෙ න විපජ්ජති [එස හෙතු මහන්තස්ස, පුථබ්යො යෙන වුච්චති (සී. ස්යා.)];

පහූතවිත්තූපකරණො, රාජා හොති [හොමි (සී. ස්යා.)] පතාපවා.

‘‘ඉද්ධිමා යසවා හොති [හොමි (සී. ස්යා.)], ජම්බුමණ්ඩස්ස [ජම්බුසණ්ඩස්ස (සී. ස්යා.)] ඉස්සරො;

කො සුත්වා නප්පසීදෙය්ය, අපි කණ්හාභිජාතියො.

‘‘තස්මා හි අත්තකාමෙන [අත්ථකාමෙන (ස්යා. ක.)], මහත්තමභිකඞ්ඛතා;

සද්ධම්මො ගරුකාතබ්බො, සරං බුද්ධානසාසන’’න්ති. නවමං;

10. භරියාසුත්තං

63. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන අනාථපිණ්ඩිකස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. තෙන ඛො පන සමයෙන අනාථපිණ්ඩිකස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනෙ මනුස්සා උච්චාසද්දා මහාසද්දා හොන්ති. අථ ඛො අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො අනාථපිණ්ඩිකං ගහපතිං භගවා එතදවොච –

‘‘කිං නු තෙ, ගහපති, නිවෙසනෙ මනුස්සා උච්චාසද්දා මහාසද්දා කෙවට්ටා මඤ්ඤෙ මච්ඡවිලොපෙ’’ති? ‘‘අයං, භන්තෙ, සුජාතා ඝරසුණ්හා අඩ්ඪකුලා ආනීතා. සා නෙව සස්සුං ආදියති, න සසුරං ආදියති, න සාමිකං ආදියති, භගවන්තම්පි න සක්කරොති න ගරුං කරොති න මානෙති න පූජෙතී’’ති.

අථ ඛො භගවා සුජාතං ඝරසුණ්හං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි, සුජාතෙ’’ති! ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සුජාතා ඝරසුණ්හා භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සුජාතං ඝරසුණ්හං භගවා එතදවොච –

‘‘සත්ත ඛො ඉමා, සුජාතෙ, පුරිසස්ස භරියායො. කතමා සත්ත? වධකසමා, චොරීසමා, අය්යසමා, මාතාසමා, භගිනීසමා, සඛීසමා, දාසීසමා. ඉමා ඛො, සුජාතෙ, සත්ත පුරිසස්ස භරියායො. තාසං ත්වං කතමා’’ති? ‘‘න ඛො අහං [නාහං (ස්යා.)], භන්තෙ, ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමි. සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා තථා ධම්මං දෙසෙතු යථාහං ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං ජානෙය්ය’’න්ති. ‘‘තෙන හි, සුජාතෙ, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සුජාතා ඝරසුණ්හා භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

‘‘පදුට්ඨචිත්තා අහිතානුකම්පිනී,

අඤ්ඤෙසු රත්තා අතිමඤ්ඤතෙ පතිං;

ධනෙන කීතස්ස වධාය උස්සුකා,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;

‘වධා ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘යං ඉත්ථියා වින්දති සාමිකො ධනං,

සිප්පං වණිජ්ජඤ්ච කසිං අධිට්ඨහං;

අප්පම්පි තස්ස අපහාතුමිච්ඡති,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;

‘චොරී ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘අකම්මකාමා අලසා මහග්ඝසා,

ඵරුසා ච චණ්ඩී දුරුත්තවාදිනී;

උට්ඨායකානං අභිභුය්ය වත්තති,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;

‘අය්යා ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘යා සබ්බදා හොති හිතානුකම්පිනී,

මාතාව පුත්තං අනුරක්ඛතෙ පතිං;

තතො ධනං සම්භතමස්ස රක්ඛති,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;

‘මාතා ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘යථාපි ජෙට්ඨා භගිනී කනිට්ඨකා [කණිට්ඨා (සී.), කනිට්ඨා (ස්යා.)],

සගාරවා හොති සකම්හි සාමිකෙ;

හිරීමනා භත්තුවසානුවත්තිනී,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;‘භගිනී ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘යාචීධ දිස්වාන පතිං පමොදති,

සඛී සඛාරංව චිරස්සමාගතං;

කොලෙය්යකා සීලවතී පතිබ්බතා,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;

‘සඛී ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘අක්කුද්ධසන්තා වධදණ්ඩතජ්ජිතා,

අදුට්ඨචිත්තා පතිනො තිතික්ඛති;

අක්කොධනා භත්තුවසානුවත්තිනී,

යා එවරූපා පුරිසස්ස භරියා;

‘දාසී ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති.

‘‘යාචීධ භරියා වධකාති වුච්චති,

‘චොරී ච අය්යා’ති ච යා පවුච්චති;

දුස්සීලරූපා ඵරුසා අනාදරා,

කායස්ස භෙදා නිරයං වජන්ති තා.

‘‘යාචීධ මාතා භගිනී සඛීති ච,

‘දාසී ච භරියා’ති ච සා පවුච්චති;

සීලෙ ඨිතත්තා චිරරත්තසංවුතා,

කායස්ස භෙදා සුගතිං වජන්ති තා’’ති.

‘‘ඉමා ඛො, සුජාතෙ, සත්ත පුරිසස්ස භරියායො. තාසං ත්වං කතමා’’ති? ‘‘අජ්ජතග්ගෙ මං, භන්තෙ, භගවා දාසීසමං සාමිකස්ස භරියං ධාරෙතූ’’ති. දසමං.

11. කොධනසුත්තං

64. ‘‘සත්තිමෙ , භික්ඛවෙ, ධම්මා සපත්තකන්තා සපත්තකරණා කොධනං ආගච්ඡන්ති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා. කතමෙ සත්ත? ඉධ, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං දුබ්බණ්ණො අස්සා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස වණ්ණවතාය නන්දති. කොධනොයං [කොධනායං (ක.)], භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලො කොධාභිභූතො කොධපරෙතො, කිඤ්චාපි සො හොති සුන්හාතො සුවිලිත්තො කප්පිතකෙසමස්සු ඔදාතවත්ථවසනො [ඔදාතවසනො (ක.)]; අථ ඛො සො දුබ්බණ්ණොව හොති කොධාභිභූතො. අයං, භික්ඛවෙ, පඨමො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං දුක්ඛං සයෙය්යා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස සුඛසෙය්යාය නන්දති. කොධනොයං, භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලො කොධාභිභූතො කොධපරෙතො, කිඤ්චාපි සො පල්ලඞ්කෙ සෙති ගොනකත්ථතෙ පටලිකත්ථතෙ කදලිමිගපවරපච්චත්ථරණෙ සඋත්තරච්ඡදෙ උභතොලොහිතකූපධානෙ; අථ ඛො සො දුක්ඛඤ්ඤෙව සෙති කොධාභිභූතො. අයං, භික්ඛවෙ, දුතියො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං න පචුරත්ථො අස්සා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස පචුරත්ථතාය නන්දති . කොධනොයං , භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලො කොධාභිභූතො කොධපරෙතො, අනත්ථම්පි ගහෙත්වා ‘අත්ථො මෙ ගහිතො’ති මඤ්ඤති , අත්ථම්පි ගහෙත්වා ‘අනත්ථො මෙ ගහිතො’ති මඤ්ඤති. තස්සිමෙ ධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤං විපච්චනීකා ගහිතා දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තන්ති කොධාභිභූතස්ස. අයං, භික්ඛවෙ, තතියො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං න භොගවා අස්සා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස භොගවතාය නන්දති. කොධනස්ස, භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලස්ස කොධාභිභූතස්ස කොධපරෙතස්ස, යෙපිස්ස තෙ හොන්ති භොගා උට්ඨානවීරියාධිගතා බාහාබලපරිචිතා සෙදාවක්ඛිත්තා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා, තෙපි රාජානො රාජකොසං පවෙසෙන්ති කොධාභිභූතස්ස. අයං, භික්ඛවෙ, චතුත්ථො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං න යසවා අස්සා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස යසවතාය නන්දති. කොධනොයං, භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලො කොධාභිභූතො කොධපරෙතො, යොපිස්ස සො හොති යසො අප්පමාදාධිගතො, තම්හාපි ධංසති කොධාභිභූතො. අයං, භික්ඛවෙ, පඤ්චමො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං න මිත්තවා අස්සා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස මිත්තවතාය නන්දති. කොධනං, භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලං කොධාභිභූතං කොධපරෙතං, යෙපිස්ස තෙ හොන්ති මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා, තෙපි ආරකා පරිවජ්ජන්ති කොධාභිභූතං. අයං, භික්ඛවෙ, ඡට්ඨො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස එවං ඉච්ඡති – ‘අහො වතායං කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්යා’ති! තං කිස්ස හෙතු? න, භික්ඛවෙ, සපත්තො සපත්තස්ස සුගතිගමනෙ නන්දති. කොධනොයං, භික්ඛවෙ, පුරිසපුග්ගලො කොධාභිභූතො කොධපරෙතො කායෙන දුච්චරිතං චරති, වාචාය දුච්චරිතං චරති, මනසා දුච්චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය…පෙ… කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති කොධාභිභූතො. අයං, භික්ඛවෙ, සත්තමො ධම්මො සපත්තකන්තො සපත්තකරණො කොධනං ආගච්ඡති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත ධම්මා සපත්තකන්තා සපත්තකරණා කොධනං ආගච්ඡන්ති ඉත්ථිං වා පුරිසං වා’’ති.

‘‘කොධනො දුබ්බණ්ණො හොති, අථො දුක්ඛම්පි සෙති සො;

අථො අත්ථං ගහෙත්වාන, අනත්ථං අධිපජ්ජති [අධිගච්ඡති (සී.), පටිපජ්ජති (ස්යා.)].

‘‘තතො කායෙන වාචාය, වධං කත්වාන කොධනො;

කොධාභිභූතො පුරිසො, ධනජානිං නිගච්ඡති.

‘‘කොධසම්මදසම්මත්තො , ආයසක්යං [ආයසක්ඛං (ස්යා.)] නිගච්ඡති;

ඤාතිමිත්තා සුහජ්ජා ච, පරිවජ්ජන්ති කොධනං.

[ඉතිවු. 88 ඉතිවුත්තකෙපි] ‘‘අනත්ථජනනො කොධො, කොධො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘කුද්ධො අත්ථං න ජානාති, කුද්ධො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධතමං තදා හොති, යං කොධො සහතෙ නරං.

‘‘යං කුද්ධො උපරොධෙති, සුකරං විය දුක්කරං;

පච්ඡා සො විගතෙ කොධෙ, අග්ගිදඩ්ඪොව තප්පති.

‘‘දුම්මඞ්කුයං පදස්සෙති [සදස්සෙති (සී.), පඨමං දස්සෙති (ස්යා.)], ධූමං ධූමීව පාවකො;

යතො පතායති කොධො, යෙන කුජ්ඣන්ති මානවා.

‘‘නාස්ස හිරී න ඔත්තප්පං [න අස්ස හිරී ඔත්තප්පඤ්ච (ක.)], න වාචො හොති ගාරවො;

කොධෙන අභිභූතස්ස, න දීපං හොති කිඤ්චනං.

‘‘තපනීයානි කම්මානි, යානි ධම්මෙහි ආරකා;

තානි ආරොචයිස්සාමි, තං සුණාථ යථා තථං.

‘‘කුද්ධො හි පිතරං හන්ති, හන්ති කුද්ධො සමාතරං;

කුද්ධො හි බ්රාහ්මණං හන්ති, හන්ති කුද්ධො පුථුජ්ජනං.

‘‘යාය මාතු භතො පොසො, ඉමං ලොකං අවෙක්ඛති;

තම්පි පාණදදිං සන්තිං, හන්ති කුද්ධො පුථුජ්ජනො.

‘‘අත්තූපමා හි තෙ සත්තා, අත්තා හි පරමො [පරමං (සී. ස්යා.)] පියො;

හන්ති කුද්ධො පුථුත්තානං, නානාරූපෙසු මුච්ඡිතො.

‘‘අසිනා හන්ති අත්තානං, විසං ඛාදන්ති මුච්ඡිතා;

රජ්ජුයා බජ්ඣ මීයන්ති, පබ්බතාමපි කන්දරෙ.

‘‘භූනහච්චානි [භූතහච්චානි (සී. ස්යා.)] කම්මානි, අත්තමාරණියානි ච;

කරොන්තා නාවබුජ්ඣන්ති [කරොන්තො නාවබුජ්ඣති (ක.)], කොධජාතො පරාභවො.

‘‘ඉතායං කොධරූපෙන, මච්චුපාසො ගුහාසයො;

තං දමෙන සමුච්ඡින්දෙ, පඤ්ඤාවීරියෙන දිට්ඨියා.

‘‘යථා මෙතං [එකමෙතං (ස්යා.), එකමෙතං (සී.)] අකුසලං, සමුච්ඡින්දෙථ පණ්ඩිතො;

තථෙව ධම්මෙ සික්ඛෙථ, මා නො දුම්මඞ්කුයං අහු.

‘‘වීතකොධා අනායාසා, වීතලොභා අනුස්සුකා [අනිස්සුකා (සී. ස්යා.) තදට්ඨකථාසු පන ‘‘අනුස්සුකා’’ ත්වෙව දිස්සති];

දන්තා කොධං පහන්ත්වාන, පරිනිබ්බන්ති අනාසවා’’ති [පරිනිබ්බිස්සථනාසවාති (ස්යා.), පරිනිබ්බිංසු අනාසවාති (ක.)]. එකාදසමං;

අබ්යාකතවග්ගො ඡට්ඨො.

තස්සුද්දානං –

අබ්යාකතො පුරිසගති, තිස්ස සීහ අරක්ඛියං;

කිමිලං සත්ත පචලා, මෙත්තා භරියා කොධෙකාදසාති.