📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

අඞ්ගුත්තරනිකායෙ

පඤ්චකනිපාත-ටීකා

1. පඨමපණ්ණාසකං

1. සෙඛබලවග්ගො

1. සංඛිත්තසුත්තවණ්ණනා

1. පඤ්චකනිපාතස්ස පඨමෙ කාමං සම්පයුත්තධම්මෙසු ථිරභාවොපි බලට්ඨො එව, පටිපක්ඛෙහි පන අකම්පනීයත්තං සාතිසයං බලට්ඨොති වුත්තං – ‘‘අස්සද්ධියෙ න කම්පතී’’ති.

සංඛිත්තසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2-6. විත්ථතසුත්තාදිවණ්ණනා

2-6. දුතියෙ හිරීයතීති ලජ්ජති විරජ්ජති. යස්මා හිරී පාපජිගුච්ඡනලක්ඛණා, තස්මා ‘‘ජිගුච්ඡතීති අත්ථො’’ති වුත්තං. ඔත්තප්පතීති උත්රසති. පාපුත්රාසලක්ඛණඤ්හි ඔත්තප්පං.

පග්ගහිතවීරියොති සඞ්කොචං අනාපන්නවීරියො. තෙනාහ ‘‘අනොසක්කිතමානසො’’ති. පහානත්ථායාති සමුච්ඡින්නත්ථාය. කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදා නාම සමධිගමො එවාති ආහ ‘‘පටිලාභත්ථායා’’ති.

ගතිඅත්ථා ධාතුසද්දා බුද්ධිඅත්ථා හොන්තීති ආහ ‘‘උදයඤ්ච වයඤ්ච පටිවිජ්ඣිතුං සමත්ථායා’’ති. මිස්සකනයෙනායං දෙසනා ගතාති ආහ ‘‘වික්ඛම්භනවසෙන ච සමුච්ඡෙදවසෙන චා’’ති. තෙනාහ ‘‘විපස්සනාපඤ්ඤාය චෙව මග්ගපඤ්ඤාය චා’’ති. විපස්සනාපඤ්ඤාය වික්ඛම්භනකිරියතො සා ච ඛො පදෙසිකාති නිප්පදෙසිකං කත්වා දස්සෙතුං ‘‘මග්ගපඤ්ඤාය පටිලාභසංවත්තනතො’’ති වුත්තං. දුක්ඛක්ඛයගාමිනිභාවෙපි එසෙව නයො. සම්මාති යාථාවතො. අකුප්පධම්මතාය හි මග්ගපඤ්ඤාය ඛෙපිතං ඛෙපිතමෙව, නාස්ස පුන ඛෙපනකිච්චං අත්ථීති උපායෙන ඤායෙන සා පවත්තතීති ආහ ‘‘හෙතුනා නයෙනා’’ති. තතියාදීසු නත්ථි වත්තබ්බං.

විත්ථතසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. කාමසුත්තවණ්ණනා

7. සත්තමෙ අසන්ති ලූනන්ති තෙනාති අසිතං, දාත්තං. විවිධා ආභඤ්ජන්ති භාරං ඔලම්බෙන්ති තෙනාති බ්යාභඞ්ගී, විධං. කුලපුත්තොති එත්ථ දුවිධො කුලපුත්තො ජාතිකුලපුත්තො, ආචාරකුලපුත්තො ච. තත්ථ ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන රට්ඨපාලො නාම කුලපුත්තො තස්මිංයෙව ථුල්ලකොට්ඨිකෙ අග්ගකුලිකස්ස පුත්තො’’ති (ම. නි. 2.294) එවං ආගතො උච්චකුලප්පසුතො ජාතිකුලපුත්තො නාම. ‘‘යෙ තෙ කුලපුත්තා සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා’’ති (ම. නි. 1.34) එවං ආගතා පන යත්ථ කත්ථචි කුලෙ පසුතාපි ආචාරසම්පන්නා ආචාරකුලපුත්තො නාම. ඉධ පන ආචාරකුලපුත්තො අධිප්පෙතො. තෙනාහ ‘‘කුලපුත්තොති ආචාරකුලපුත්තො’’ති. යුත්තන්ති අනුච්ඡවිකං, එවං වත්තබ්බතං අරහතීති අත්ථො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

කාමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. චවනසුත්තවණ්ණනා

8. අට්ඨමෙ සද්ධායාති ඉමිනා අධිගමසද්ධා දස්සිතා. චතුබ්බිධා හි සද්ධා – ආගමනීයසද්ධා, අධිගමසද්ධා, පසාදසද්ධා, ඔකප්පනසද්ධාති. තත්ථ ආගමනීයසද්ධා සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තානං පවත්තා හොති. ආගමනීයප්පටිපදාය ආගතා හි සද්ධා සාතිසයා මහාබොධිසත්තානං පරොපදෙසෙන විනා සද්ධෙය්යවත්ථුං අවිපරීතතො ගහෙත්වා අධිමුච්චනතො. සච්චප්පටිවෙධතො ආගතසද්ධා අධිගමසද්ධා සුප්පබුද්ධාදීනං විය. ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා’’තිආදිනා බුද්ධාදීසු උප්පජ්ජනකප්පසාදො පසාදසද්ධා මහාකප්පිනරාජාදීනං විය. ‘‘එවමෙත’’න්ති ඔක්කන්දිත්වා පක්ඛන්දිත්වා සද්දහනවසෙන කප්පනං ඔකප්පනං, තදෙව සද්ධාති ඔකප්පනසද්ධා. තත්ථ පසාදසද්ධා පරනෙය්යරූපා හොති, සවනමත්තෙනපි පසීදනතො. ඔකප්පනසද්ධා සද්ධෙය්යං වත්ථුං ඔගාහිත්වා අනුපවිසිත්වා ‘‘එවමෙත’’න්ති පච්චක්ඛං කරොන්තී විය පවත්තති.

චවනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. පඨමඅගාරවසුත්තවණ්ණනා

9. නවමෙ අප්පතිස්සයොති අප්පතිස්සවො ව-කාරස්ස ය-කාරං කත්වා නිද්දෙසො. ගරුනා කිස්මිඤ්චි වුත්තො ගාරවවසෙන පතිස්සවනං, පතිස්සවො, පතිස්සවභූතං, තංසභාවඤ්ච යං කිඤ්චි ගාරවං. නත්ථි එතස්මිං පතිස්සවොති අප්පතිස්සවො, ගාරවවිරහිතො. තෙනාහ ‘‘අජෙට්ඨකො අනීචවුත්තී’’ති.

පඨමඅගාරවසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. දුතියඅගාරවසුත්තවණ්ණනා

10. දසමෙ වුද්ධින්තිආදීසු සීලෙන වුද්ධිං, මග්ගෙන විරුළ්හිං, නිබ්බානෙන වෙපුල්ලං. සීලසමාධීහි වා වුද්ධිං, විපස්සනාමග්ගෙහි විරුළ්හිං, ඵලනිබ්බානෙහි වෙපුල්ලං. එත්ථ ච යස්ස චතුබ්බිධං සීලං අඛණ්ඩාදිභාවප්පවත්තියා සුපරිසුද්ධං විසෙසභාගියත්තා අප්පකසිරෙනෙව මග්ගඵලාවහං සඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරස්ස විය, සො තාදිසෙන සීලෙන ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං ආපජ්ජිස්සති. තෙන වුත්තං – ‘‘සීලෙන වුද්ධි’’න්ති. යස්ස පන අරියමග්ගො උප්පන්නො, සො විරූළ්හමූලො විය පාදපො සුප්පතිට්ඨිතත්තා සාසනෙ විරූළ්හිං ආපන්නො නාම හොති. තෙන වුත්තං – ‘‘මග්ගෙන විරූළ්හි’’න්ති. යො සබ්බකිලෙසනිබ්බානප්පත්තො, සො අරහා සීලාදිධම්මක්ඛන්ධපාරිපූරියා සති වෙපුල්ලප්පත්තො හොති. තෙන වුත්තං ‘‘නිබ්බානෙන වෙපුල්ල’’න්ති. දුතියවිකප්පෙ අත්ථො වුත්තනයානුසාරෙන වෙදිතබ්බො.

දුතියඅගාරවසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සෙඛබලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.