📜

(14) 4. රාජවග්ගො

1. පඨමචක්කානුවත්තනසුත්තවණ්ණනා

131. චතුත්ථස්ස පඨමෙ අත්ථඤ්ඤූති හිතඤ්ඤූ. හිතපරියායො හෙත්ථ අත්ථ-සද්දො ‘‘අත්තත්ථො පරත්ථො’’තිආදීසු (මහානි. 69; චූළනි. මොඝරාජමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 85; පටි. ම. 3.5) විය. යස්මා චෙස පරෙසං හිතං ජානන්තො තෙ අත්තනි රඤ්ජෙති, තස්මා වුත්තං ‘‘රඤ්ජිතුං ජානාතී’’ති. දණ්ඩෙති අපරාධානුරූපෙ දණ්ඩනෙ. බලම්හීති බලකායෙ. පඤ්ච අත්ථෙති අත්තත්ථො, පරත්ථො, උභයත්ථො, දිට්ඨධම්මිකො අත්ථො, සම්පරායිකො අත්ථොති එවං පඤ්චප්පභෙදෙ අත්ථෙ. චත්තාරො ධම්මෙති චතුසච්චධම්මෙ, කාමරූපාරූපලොකුත්තරභෙදෙ වා චත්තාරො ධම්මෙ. පටිග්ගහණපරිභොගමත්තඤ්ඤුතාය එව පරියෙසනවිස්සජ්ජනමත්තඤ්ඤුතාපි බොධිතා හොන්තීති ‘‘පටිග්ගහණපරිභොගමත්තං ජානාති’’ඉච්චෙව වුත්තං.

උත්තරති අතික්කමති, අභිභවතීති වා උත්තරං, නත්ථි එත්ථ උත්තරන්ති අනුත්තරං. අනතිසයං, අප්පටිභාගං වා අනෙකාසු දෙවමනුස්සපරිසාසු අනෙකසතක්ඛත්තුං තෙසං අරියසච්චප්පටිවෙධසම්පාදනවසෙන පවත්තා භගවතො ධම්මදෙසනා ධම්මචක්කං. අපිච සබ්බපඨමං අඤ්ඤාතකොණ්ඩඤ්ඤප්පමුඛාය අට්ඨාරසපරිසගණාය බ්රහ්මකොටියා චතුසච්චස්ස පටිවෙධවිධායිනී යා ධම්මදෙසනා, තස්සා සාතිසයා ධම්මචක්කසමඤ්ඤා. තත්ථ සතිපට්ඨානාතිධම්මො එව පවත්තනට්ඨෙන චක්කන්ති ධම්මචක්කං. චක්කන්ති වා ආණා ධම්මතො අනපෙතත්තා, ධම්මඤ්ච තං චක්කඤ්චාති ධම්මචක්කං. ධම්මෙන ඤායෙන චක්කන්තිපි ධම්මචක්කං. යථාහ ‘‘ධම්මඤ්ච පවත්තෙති චක්කඤ්චාති ධම්මචක්කං, චක්කඤ්ච පවත්තෙති ධම්මඤ්චාති ධම්මචක්කං, ධම්මෙන පවත්තෙතීති ධම්මචක්ක’’න්තිආදි (පටි. ම. 2.40-41). අප්පටිවත්තියන්ති ධම්මිස්සරස්ස භගවතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ධම්මචක්කස්ස අනුත්තරභාවතො අප්පටිසෙධනීයං. කෙහි පන අප්පටිවත්තියන්ති ආහ – ‘‘සමණෙන වා’’තිආදි. තත්ථ සමණෙනාති පබ්බජ්ජං උපගතෙන. බ්රාහ්මණෙනාති ජාතිබ්රාහ්මණෙන. සාසනපරමත්ථසමණබ්රාහ්මණානඤ්හි පටිලොමචිත්තංයෙව නත්ථි. දෙවෙනාති කාමාවචරදෙවෙන. කෙනචීති යෙන කෙනචි අවසිට්ඨපාරිසජ්ජෙන. එත්තාවතා අට්ඨන්නම්පි පරිසානං අනවසෙසපරියාදානං දට්ඨබ්බං. ලොකස්මින්ති සත්තලොකෙ.

පඨමචක්කානුවත්තනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියචක්කානුවත්තනසුත්තවණ්ණනා

132. දුතියෙ චක්කවත්තිවත්තන්ති දසවිධං, ද්වාදසවිධං වා චක්කවත්තිභාවාවහං වත්තං. තත්ථ අන්තොජනස්මිං බලකායෙ ධම්මිකායෙව රක්ඛාවරණගුත්තියා සංවිධානං, ඛත්තියෙසු, අනුයන්තෙසු, බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු, නෙගමජානපදෙසු, සමණබ්රාහ්මණෙසු, මිගපක්ඛීසු, අධම්මිකපටික්ඛෙපො, අධනානං ධනානුප්පදානං, සමණබ්රාහ්මණෙ උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හපුච්ඡනන්ති ඉදං දසවිධං චක්කවත්තිවත්තං. ඉදමෙව ච ගහපතිකෙ පක්ඛිජාතෙ ච විසුං කත්වා ගහණවසෙන ද්වාදසවිධං. පිතරා පවත්තිතමෙව අනුප්පවත්තෙතීති දසවිධං වා ද්වාදසවිධං වා චක්කවත්තිවත්තං පූරෙත්වා නිසින්නස්ස පුත්තස්ස අඤ්ඤං පාතුභවති, සො තං පවත්තෙති. රතනමයත්තා පන සදිසට්ඨෙන තදෙවෙතන්ති කත්වා ‘‘පිතරා පවත්තිත’’න්ති වුත්තං. යස්මා වා සො ‘‘අප්පොස්සුක්කො, ත්වං දෙව, හොහි, අහමනුසාසිස්සාමී’’ති ආහ. තස්මා පිතරා පවත්තිතං ආණාචක්කං අනුප්පවත්තෙති නාමාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. යඤ්හි අත්තනො පුඤ්ඤානුභාවසිද්ධං චක්කරතනං, තං නිප්පරියායතො තෙන පවත්තිතං නාම, නෙතරන්ති පඨමනයො වුත්තො. යස්මා පවත්තිතස්සෙව අනුවත්තනං, පඨමනයො ච තංසදිසෙ තබ්බොහාරවසෙන වුත්තොති තං අනාදියිත්වා දුතියනයො වුත්තො.

දුතියචක්කානුවත්තනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. යස්සංදිසංසුත්තවණ්ණනා

134. චතුත්ථෙ ‘‘උභතො සුජාතො’’ති එත්තකෙ වුත්තෙ යෙහි කෙහිචි ද්වීහි භාගෙහි සුජාතතා පඤ්ඤාපෙය්ය, සුජාත-සද්දො ච ‘‘සුජාතො චාරුදස්සනො’’තිආදීසු (ම. නි. 2.399; සු. නි. 553; ථෙරගා. 818) ආරොහසම්පත්තිපරියායොති ජාතිවසෙන සුජාතතං විභාවෙතුං ‘‘මාතිතො ච පිතිතො චා’’ති වුත්තං. අනොරසපුත්තවසෙනපි ලොකෙ මාතුපිතුසමඤ්ඤා දිස්සති, ඉධ පන සා ඔරසපුත්තවසෙන ඉච්ඡිතාති දස්සෙතුං ‘‘සංසුද්ධග්ගහණිකො’’ති වුත්තං. ගබ්භං ගණ්හාති ධාරෙතීති ගහණී, ගබ්භාසයසඤ්ඤිතො මාතුකුච්ඡිප්පදෙසො. තෙනාහ ‘‘සංසුද්ධාය මාතුකුච්ඡියා සමන්නාගතො’’ති. යථාභුත්තස්ස ආහාරස්ස විපාචනවසෙන ගණ්හනතො අඡඩ්ඩනතො ගහණී, තෙජොධාතු. පිතා ච මාතා ච පිතරො. පිතූනං පිතරො පිතාමහා. තෙසං යුගො පිතාමහයුගො, තස්මා යාව සත්තමා පිතාමහයුගා, පිතාමහද්වන්දාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවඤ්හි පිතාමහග්ගහණෙනෙව මාතාමහොපි ගහිතොති සො අට්ඨකථායං විසුං න උද්ධතො. යුග-සද්දො චෙත්ථ එකසෙසනයෙන දට්ඨබ්බො ‘‘යුගො ච යුගො ච යුගො’’ති. එවඤ්හි තත්ථ තත්ථ ද්වින්නං ගහිතමෙව හොති. තෙනාහ ‘‘තතො උද්ධං සබ්බෙපි පුබ්බපුරිසා පිතාමහග්ගහණෙනෙව ගහිතා’’ති. පුරිසග්ගහණඤ්චෙත්ථ උක්කට්ඨනිද්දෙසවසෙන කතන්ති දට්ඨබ්බං. එවඤ්හි ‘‘මාතිතො’’ති පාළිවචනං සමත්ථිතං හොති.

අක්ඛිත්තොති අප්පත්තක්ඛෙපො. අනවක්ඛිත්තොති සම්පත්තවිවාදාදීසු න අවක්ඛිත්තො න ඡඩ්ඩිතො. ජාතිවාදෙනාති හෙතුම්හි කරණවචනන්ති දස්සෙතුං ‘‘කෙන කාරණෙනා’’තිආදි වුත්තං. එත්ථ ච ‘‘උභතො…පෙ… පිතාමහයුගා’’ති එතෙන ඛත්තියස්ස යොනිදොසාභාවො දස්සිතො සංසුද්ධග්ගහණිකභාවකිත්තනතො. ‘‘අක්ඛිත්තො’’ති ඉමිනා කිරියාපරාධාභාවො. කිරියාපරාධෙන හි සත්තා ඛෙපං පාපුණන්ති. ‘‘අනුපක්කුට්ඨො’’ති ඉමිනා අයුත්තසංසග්ගාභාවො. අයුත්තසංසග්ගඤ්හි පටිච්ච සත්තා අක්කොසං ලභන්ති.

අඩ්ඪතා නාම විභවසම්පන්නතා, සා තං තං උපාදායුපාදාය වුච්චතීති ආහ ‘‘යො කොචි අත්තනො සන්තකෙන විභවෙන අඩ්ඪො හොතී’’ති. තථා මහද්ධනතාපීති තං උක්කංසගතං දස්සෙතුං ‘‘මහතා අපරිමාණසඞ්ඛෙන ධනෙන සමන්නාගතො’’ති වුත්තං. භුඤ්ජිතබ්බතො පරිභුඤ්ජිතබ්බතො විසෙසතො කාමා භොගා නාමාති ආහ ‘‘පඤ්චකාමගුණවසෙනා’’ති. කොට්ඨං වුච්චති ධඤ්ඤස්ස ආවසනට්ඨානං, කොට්ඨභූතං අගාරං කොට්ඨාගාරං. තෙනාහ ‘‘ධඤ්ඤෙන ච පරිපුණ්ණකොට්ඨාගාරො’’ති. එවං සාරගබ්භං කොසො, ධඤ්ඤපරිට්ඨපනට්ඨානඤ්ච කොට්ඨාගාරන්ති දස්සෙත්වා ඉදානි තතො අඤ්ඤථා තං දස්සෙතුං ‘‘අථ වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යථා අසිනො තික්ඛභාවපරිහාරකො පටිච්ඡදො ‘‘කොසො’’ති වුච්චති. එවං රඤ්ඤො තික්ඛභාවපරිහාරං කත්වා චතුරඞ්ගිනී සෙනා කොසොති ආහ ‘‘චතුබ්බිධො කොසො හත්ථී අස්සා රථා පත්තී’’ති. වත්ථකොට්ඨාගාරග්ගහණෙනෙව සබ්බස්සපි භණ්ඩට්ඨපනට්ඨානස්ස ගහිතත්තා ‘‘තිවිධං කොට්ඨාගාර’’න්ති වුත්තං.

යස්සා පඤ්ඤාය වසෙන පුරිසො ‘‘පණ්ඩිතො’’ති වුච්චති, තං පණ්ඩිච්චන්ති ආහ ‘‘පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතො’’ති. තංතංඉතිකත්තබ්බතාසු ඡෙකභාවො බ්යත්තභාවො වෙය්යත්තියං. සම්මොහං හිංසති විධමතීති මෙධා, සා එතස්ස අත්ථීති මෙධාවී. ඨානෙ ඨානෙ උප්පත්ති එතිස්සා අත්ථීති ඨානුප්පත්ති, ඨානසො උප්පජ්ජනපඤ්ඤා. වඩ්ඪිඅත්ථෙති වඩ්ඪිසඞ්ඛාතෙ අත්ථෙ.

යස්සංදිසංසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5-9. පත්ථනාසුත්තාදිවණ්ණනා

135-9. පඤ්චමෙ හත්ථිස්මින්ති හත්ථිසිප්පෙ. හත්ථීති හි හත්ථිවිසයත්තා හත්ථිසන්නිස්සිතත්තා ච හත්ථිසිප්පං ගහිතං. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. වයතීති වයො, සොභනෙසු කත්ථචි අපක්ඛලන්තො අවිත්ථායන්තො තානි සන්ධාරෙතුං සක්කොතීති අත්ථො. න වයො අවයො, තානි අත්ථතො සද්දතො ච සන්ධාරෙතුං න සක්කොති. අවයො න හොතීති අනවයො. ද්වෙ පටිසෙධා පකතිං ගමෙන්තීති ආහ ‘‘අනවයොති සමත්ථො’’ති. ඡට්ඨාදීනි උත්තානත්ථානෙව.

පත්ථනාසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. සොතසුත්තවණ්ණනා

140. දසමෙ තිබ්බානන්ති තික්ඛානං. ඛරානන්ති කක්කසානං. කටුකානන්ති දාරුණානං. අසාතානන්ති නසාතානං අප්පියානං. න තාසු මනො අප්පෙති, න තා මනං අප්පායන්ති වඩ්ඪෙන්තීති අමනාපා.

සොතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

රාජවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.