📜

(15) 5. තිකණ්ඩකීවග්ගො

1. අවජානාතිසුත්තවණ්ණනා

141. පඤ්චමස්ස පඨමෙ දත්වා අවජානාතීති එත්ථ එකො භික්ඛු මහාපුඤ්ඤො චතුපච්චයලාභී හොති, සො චීවරාදීනි ලභිත්වා අඤ්ඤං අප්පපුඤ්ඤං ආපුච්ඡති. සොපි තස්මිං පුනප්පුනං ආපුච්ඡන්තෙපි ගණ්හාතියෙව. අථස්ස ඉතරො ථොකං කුපිතො හුත්වා මඞ්කුභාවං උප්පාදෙතුකාමො වදති ‘‘අයං අත්තනො ධම්මතාය චීවරාදීනි න ලභති, අම්හෙ නිස්සාය ලභතී’’ති. එවම්පි දත්වා අවජානාති නාම. එකො පන එකෙන සද්ධිං ද්වෙ තීණි වස්සානි වසන්තො පුබ්බෙ තං පුග්ගලං ගරුං කත්වා ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ චිත්තීකාරං න කරොති, ආසනනිසින්නට්ඨානම්පි න ගච්ඡති. අයම්පි පුග්ගලො සංවාසෙන අවජානාති නාම. ආධෙය්යමුඛොති ආදිතො ධෙය්යමුඛො, පඨමවචනස්මිංයෙව ඨපිතමුඛොති අත්ථො. තත්ථායං නයො – එකො පුග්ගලො සාරුප්පංයෙව භික්ඛුං ‘‘අසාරුප්පො එසො’’ති කථෙති. තං සුත්වා එස නිට්ඨං ගච්ඡති, පුන අඤ්ඤෙන සභාගෙන භික්ඛුනා ‘‘සාරුප්පො අය’’න්ති වුත්තෙපි තස්ස වචනං න ගණ්හාති. අසුකෙන නාම ‘‘අසාරුප්පො අය’’න්ති අම්හාකං කථිතන්ති පුරිමභික්ඛුනොව කථං ගණ්හාති. අපරොපිස්ස දුස්සීලං ‘‘සීලවා’’ති කථෙති. තස්ස වචනං සද්දහිත්වා පුන අඤ්ඤෙන ‘‘අසාරුප්පො එසො භික්ඛු, නායං තුම්හාකං සන්තිකං උපසඞ්කමිතුං යුත්තො’’ති වුත්තෙපි තස්ස වචනං අග්ගහෙත්වා පුරිමංයෙව කථං ගණ්හාති. අපරො වණ්ණම්පි කථිතං ගණ්හාති, අවණ්ණම්පි කථිතං ගණ්හාතියෙව. අයම්පි ආධෙය්යමුඛොයෙව නාම ආධාතබ්බමුඛො, යං යං සුණාති, තත්ථ තත්ථ ඨපිතමුඛොති අත්ථො.

ලොලොති සද්ධාදීනං ඉත්තරකාලප්පතිතත්තා අස්සද්ධියාදීහි ලුලිතභාවෙන ලොලො. ඉත්තරභත්තීතිආදීසු පුනප්පුනං භජනෙන සද්ධාව භත්තිපෙමං. සද්ධාපෙමම්පි ගෙහස්සිතපෙමම්පි වට්ටති, පසාදො සද්ධාපසාදො. එවං පුග්ගලො ලොලො හොතීති එවං ඉත්තරසද්ධාදිතාය පුග්ගලො ලොලො නාම හොති. හලිද්දිරාගො විය, ථුසරාසිම්හි කොට්ටිතඛානුකො විය, අස්සපිට්ඨියං ඨපිතකුම්භණ්ඩං විය ච අනිබද්ධට්ඨානෙ මුහුත්තෙන කුප්පති. මන්දො මොමූහොති අඤ්ඤාණභාවෙන මන්දො, අවිසයතාය මොමූහො, මහාමූළ්හොති අත්ථො.

අවජානාතිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2-3. ආරභතිසුත්තාදිවණ්ණනා

142-3. දුතියෙ ආරභතීති එත්ථ ආරම්භ-සද්දො කම්මකිරියහිංසනවීරියකොපනාපත්තිවීතික්කමෙසු වත්තති. තථා හෙස ‘‘යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති, සබ්බං ආරම්භපච්චයා’’ති (සු. නි. 749) කම්මෙ ආගතො. ‘‘මහාරම්භා මහායඤ්ඤා, න තෙ හොන්ති මහප්ඵලා’’ති (සං. නි. 1.120; අ. නි. 4.39) කිරියාය. ‘‘සමණං ගොතමං උද්දිස්ස පාණං ආරභන්තී’’ති (ම. නි. 2.51) හිංසනෙ. ‘‘ආරම්භථ නික්ඛමථ, යුඤ්ජථ බුද්ධසාසනෙ’’ති (සං. නි. 1.185; නෙත්ති. 29; පෙටකො. 38; මි. ප. 5.1.4) වීරියෙ. ‘‘බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො හොතී’’ති (දී. නි. 1.10, 195; ම. නි. 1.293) කොපනෙ. ‘‘ආරභති ච විප්පටිසාරී ච හොතී’’ති (අ. නි. 5.142; පු. ප. 191) අයං පන ආපත්තිවීතික්කමෙ ආගතො, තස්මා ආපත්තිවීතික්කමවසෙන ආරභති චෙව, තප්පච්චයා ච විප්පටිසාරී හොතීති අයමෙත්ථ අත්ථො. යථාභූතං නප්පජානාතීති අනධිගතත්තා යථාසභාවතො න ජානාති. යත්ථස්සාති යස්මිං අස්ස, යං ඨානං පත්වා එතස්ස පුග්ගලස්ස උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්තීති අත්ථො. කිං පන පත්වා තෙ නිරුජ්ඣන්තීති? අරහත්තමග්ගං, ඵලප්පත්තස්ස පන නිරුද්ධා නාම හොන්ති. එවං සන්තෙපි ඉධ මග්ගකිච්චවසෙන පන ඵලමෙව වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

ආරභතී න විප්පටිසාරී හොතීති ආපත්තිං ආපජ්ජති, තං පනෙස දෙසෙතුං සභාගපුග්ගලං පරියෙසති, තස්මා න විප්පටිසාරී හොති. න ආරභති විප්පටිසාරී හොතීති ආපත්තිං න ආපජ්ජති, විනයපඤ්ඤත්තියං පන අකොවිදත්තා අනාපත්තියා ආපත්තිසඤ්ඤී හුත්වා විප්පටිසාරී හොතීති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. ‘‘න ආරභති න විප්පටිසාරී හොතී’’ති යො වුත්තො, කතරො සො පුග්ගලො? ඔස්සට්ඨවීරියපුග්ගලො. සො හි ‘‘කිං මෙ ඉමස්මිං කාලෙ පරිනිබ්බානෙන, අනාගතෙ මෙත්තෙය්යසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ පරිනිබ්බායිස්සාමී’’ති විසුද්ධසීලොපි පටිපත්තිං න පූරෙති. සො හි ‘‘කිමත්ථං ආයස්මා පමත්තො විහරති, පුථුජ්ජනස්ස නාම ගති අනිබද්ධා, තස්මා හි මෙත්තෙය්යසම්මාසම්බුද්ධස්ස සම්මුඛීභාවං ලභෙය්යාසි, අරහත්තත්ථාය විපස්සනං භාවෙහී’’ති ඔවදිතබ්බොව.

සාධූති ආයාචනත්ථෙ නිපාතො. ඉදං වුත්තං හොති – යාව අපරද්ධං වත ආයස්මතා, එවං සන්තෙපි මයං ආයස්මන්තං යාචාම, දෙසෙතබ්බයුත්තකස්ස දෙසනාය, වුට්ඨාතබ්බයුත්තකස්ස වුට්ඨානෙන, ආවිකාතබ්බයුත්තකස්ස ආවිකිරියාය ආරම්භජෙ ආසවෙ පහාය සුද්ධන්තෙ ඨිතභාවපච්චවෙක්ඛණෙන විප්පටිසාරජෙ ආසවෙ පටිවිනොදෙත්වා නීහරිත්වා විපස්සනාචිත්තඤ්චෙව විපස්සනාපඤ්ඤඤ්ච වඩ්ඪෙතූති. අමුනා පඤ්චමෙන පුග්ගලෙනාති එතෙන පඤ්චමෙන ඛීණාසවපුග්ගලෙන. සමසමො භවිස්සතීති ලොකුත්තරගුණෙහි සමභාවෙනෙව සමො භවිස්සතීති එවං ඛීණාසවෙන ඔවදිතබ්බොති අත්ථො. තතියං උත්තානමෙව.

ආරභතිසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-6. තිකණ්ඩකීසුත්තාදිවණ්ණනා

144-6. චතුත්ථෙ පටිකූලෙති අමනුඤ්ඤෙ අනිට්ඨෙ. අප්පටිකූලසඤ්ඤීති ඉට්ඨාකාරෙනෙව පවත්තචිත්තො. ඉට්ඨස්මිං වත්ථුස්මිං අසුභාය වා ඵරති, අනිච්චතො වා උපසංහරති උපනෙති පවත්තෙති. අනිට්ඨස්මිං වත්ථුස්මින්ති අනිට්ඨෙ සත්තසඤ්ඤිතෙ ආරම්මණෙ. මෙත්තාය වා ඵරතීති මෙත්තං හිතෙසිතං උපසංහරන්තො සබ්බත්ථකමෙව වා තත්ථ ඵරති. ධාතුතො වා උපසංහරතීති ධම්මසභාවචින්තනෙන ධාතුතො පච්චවෙක්ඛණාය ධාතුමනසිකාරං වා තත්ථ පවත්තෙති. තදුභයං අභිනිවජ්ජෙත්වාති සභාවතො ආනුභාවතො ච උපතිට්ඨන්තං ආරම්මණෙ පටිකූලභාවං අප්පටිකූලභාවඤ්චාති තං උභයං පහාය අග්ගහෙත්වා, සබ්බස්මිං පන තස්මිං මජ්ඣත්තො හුත්වාති වුත්තං හොති. මජ්ඣත්තො හුත්වා විහරිතුකාමො පන කිං කරොතීති? ඉට්ඨානිට්ඨෙසු ආපාථං ගතෙසු නෙව සොමනස්සිතො හොති, න දොමනස්සිතො හොති. උපෙක්ඛකො විහරෙය්යාති ඉට්ඨෙ අරජ්ජන්තො අනිට්ඨෙ අදුස්සන්තො යථා අඤ්ඤෙ අසමපෙක්ඛනෙන මොහං උප්පාදෙන්ති, එවං අනුප්පාදෙන්තො ඡසු ආරම්මණෙසු ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාය උපෙක්ඛකො විහරෙය්ය. තෙනෙවාහ ‘‘ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාවසෙන පඤ්චමො’’ති. ඉට්ඨානිට්ඨඡළාරම්මණාපාථෙ පරිසුද්ධපකතිභාවාවිජහනලක්ඛණාය ඡසු ද්වාරෙසු පවත්තනතො ‘‘ඡළඞ්ගුපෙක්ඛා’’ති ලද්ධනාමාය තත්රමජ්ඣත්තුපෙක්ඛාය වසෙන පඤ්චමො වාරො වුත්තොති අත්ථො. පඤ්චමං ඡට්ඨඤ්ච උත්තානමෙව.

තිකණ්ඩකීසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7-10. අසප්පුරිසදානසුත්තාදිවණ්ණනා

147-150. සත්තමෙ අසක්කච්චන්ති අනාදරං කත්වා. දෙය්යධම්මස්ස අසක්කච්චකරණං නාම අසම්පන්නං කරොතීති ආහ ‘‘න සක්කරිත්වා සුචිං කත්වා දෙතී’’ති, උත්තණ්ඩුලාදිදොසවිරහිතං සුචිසම්පන්නං කත්වා න දෙතීති අත්ථො. අචිත්තීකත්වාති න චිත්තෙ කත්වා, න පූජෙත්වාති අත්ථො. පූජෙන්තො හි පූජෙතබ්බවත්ථුං චිත්තෙ ඨපෙති, න තතො බහි කරොති. චිත්තං වා අච්ඡරියං කත්වා පටිපත්තිවිකරණං සම්භාවනකිරියා, තප්පටික්ඛෙපතො අචිත්තීකරණං අසම්භාවනකිරියා. අගාරවෙන දෙතීති පුග්ගලෙ අගරුං කරොන්තො නිසීදනට්ඨානෙ අසම්මජ්ජිත්වා යත්ථ වා තත්ථ වා නිසීදාපෙත්වා යං වා තං වා ආධාරකං ඨපෙත්වා දානං දෙති. අසහත්ථාති න අත්තනො හත්ථෙන දෙති, දාසකම්මකරොදීහි දාපෙති. අපවිද්ධං දෙතීති අන්තරා අපවිද්ධං විච්ඡෙදං කත්වා දෙති. තෙනාහ ‘‘න නිරන්තරං දෙතී’’ති. අථ වා අපවිද්ධං දෙතීති උච්ඡිට්ඨාදිඡඩ්ඩනීයධම්මං විය අවක්ඛිත්තකං කත්වා දෙති. තෙනාහ ‘‘ඡඩ්ඩෙතුකාමො විය දෙතී’’ති. ‘‘අද්ධා ඉමස්ස දානස්ස ඵලමෙව ආගච්ඡතී’’ති එවං යස්ස කම්මස්සකතාදිට්ඨි අත්ථි, සො ආගමනදිට්ඨිකො, අයං පන න තාදිසොති අනාගමනදිට්ඨිකො. තෙනාහ ‘‘කතස්ස නාම ඵලං ආගමිස්සතී’’තිආදි. අට්ඨමාදීසු නත්ථි වත්තබ්බං.

අසප්පුරිසදානසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තිකණ්ඩකීවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තතියපණ්ණාසකං නිට්ඨිතං.

4. චතුත්ථපණ්ණාසකං