📜

3. පඤ්චඞ්ගිකවග්ගො

1-2. පඨමඅගාරවසුත්තාදිවණ්ණනා

21-22. තතියස්ස පඨමෙ ආභිසමාචාරිකන්ති අභිසමාචාරෙ උත්තමසමාචාරෙ භවං. කිං පන තන්ති ආහ ‘‘වත්තවසෙන පඤ්ඤත්තසීල’’න්ති. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. දුතියෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

පඨමඅගාරවසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3-4. උපක්කිලෙසසුත්තාදිවණ්ණනා

23-24. තතියෙ න ච පභාවන්තන්ති න ච පභාසම්පන්නං. පභිජ්ජනසභාවන්ති තාපෙත්වා තාළකජ්ජනපභඞ්ගුරං. අවසෙසං ලොහන්ති වුත්තාවසෙසං සජාතිලොහං, විජාතිලොහං, පිසාචලොහං, කිත්තිමලොහන්ති එවංපභෙදං සබ්බම්පි ලොහං. උප්පජ්ජිතුං අප්පදානෙනාති එත්ථ නනු ලොකියකුසලචිත්තස්සපි සුවිසුද්ධස්සපි උප්පජ්ජිතුං අප්පදානෙනෙව උපක්කිලෙසතාති? සච්චමෙතං, යස්මිං පන සන්තානෙ නීවරණානි ලද්ධප්පතිට්ඨානි, තත්ථ මහග්ගතකුසලස්සපි අසම්භවො, පගෙව ලොකුත්තරකුසලස්ස. පරිත්තකුසලං පන යථාපච්චයං උප්පජ්ජමානං නීවරණෙහි උපහතෙ සන්තානෙ උප්පත්තියා අපරිසුද්ධං හොන්තං උපක්කිලිට්ඨං නාම හොති අපරිසුද්ධදීපකපල්ලිකවට්ටිතෙලාදිසන්නිස්සයො පදීපො විය. අපිච නිප්පරියායතො උප්පජ්ජිතුං අප්පදානෙනෙව තෙසං උපක්කිලෙසතාති දස්සෙන්තො ‘‘යදග්ගෙන හී’’තිආදිමාහ. ආරම්මණෙ වික්ඛිත්තප්පවත්තිවසෙන චුණ්ණවිචුණ්ණතා වෙදිතබ්බා. චතුත්ථෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

උපක්කිලෙසසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. අනුග්ගහිතසුත්තවණ්ණනා

25. පඤ්චමෙ සම්මාදිට්ඨීති විපස්සනාසම්මාදිට්ඨීතිආදිනා අඞ්ගුත්තරභාණකානං මතෙන අයං අත්ථවණ්ණනා ආරද්ධා, මජ්ඣිමභාණකා පනෙත්ථ අඤ්ඤථා අත්ථං වදන්ති. වුත්තඤ්හෙතං මජ්ඣිමට්ඨකථායං (ම. නි. අට්ඨ. 1.452) –

‘‘අනුග්ගහිතා’’ති ලද්ධූපකාරා. සම්මාදිට්ඨීති අරහත්තමග්ගසම්මාදිට්ඨි. ඵලක්ඛණෙ නිබ්බත්තා චෙතොවිමුත්ති ඵලං අස්සාති චෙතොවිමුත්තිඵලා. තදෙව චෙතොවිමුත්තිසඞ්ඛාතං ඵලං ආනිසංසො අස්සාති චෙතොවිමුත්තිඵලානිසංසා. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. එත්ථ චතුත්ථඵලපඤ්ඤා පඤ්ඤාවිමුත්ති නාම, අවසෙසා ධම්මා චෙතොවිමුත්තීති වෙදිතබ්බා. ‘‘සීලානුග්ගහිතා’’තිආදීසු සීලන්ති චතුපාරිසුද්ධිසීලං. සුතන්ති සප්පායධම්මස්සවනං. සාකච්ඡාති කම්මට්ඨානෙ ඛලනපක්ඛලනච්ඡෙදනකථා. සමථොති විපස්සනාපාදිකා අට්ඨ සමාපත්තියො. විපස්සනාති සත්තවිධා අනුපස්සනා. චතුපාරිසුද්ධිසීලඤ්හි පූරෙන්තස්ස, සප්පායධම්මස්සවනං සුණන්තස්ස, කම්මට්ඨානෙ ඛලනපක්ඛලනං ඡින්දන්තස්ස විපස්සනාපාදිකාසු අට්ඨසු සමාපත්තීසු කම්මං කරොන්තස්ස, සත්තවිධං අනුපස්සනං භාවෙන්තස්ස අරහත්තමග්ගො උප්පජ්ජිත්වා ඵලං දෙති.

‘‘යථා හි මධුරං අම්බපක්කං පරිභුඤ්ජිතුකාමො අම්බපොතකස්ස සමන්තා උදකකොට්ඨකං ථිරං කත්වා බන්ධති, ඝටං ගහෙත්වා කාලෙන කාලං උදකං ආසිඤ්චති, උදකස්ස අනික්ඛමනත්ථං මරියාදං ථිරං කරොති. යා හොති සමීපෙ වල්ලි වා සුක්ඛදණ්ඩකො වා කිපිල්ලිකපුටො වා මක්කටකජාලං වා, තං අපනෙති, ඛණිත්තිං ගහෙත්වා කාලෙන කාලං මූලානි පරිඛණති, එවමස්ස අප්පමත්තස්ස ඉමානි පඤ්ච කාරණානි කරොතො සො අම්බො වඩ්ඪිත්වා ඵලං දෙති, එවං සම්පදමිදං වෙදිතබ්බං. රුක්ඛස්ස සමන්තතො කොට්ඨකබන්ධනං විය හි සීලං දට්ඨබ්බං, කාලෙන කාලං උදකසිඤ්චනං විය ධම්මස්සවනං, මරියාදාය ථිරභාවකරණං විය සමථො, සමීපෙ වල්ලිආදීනං හරණං විය කම්මට්ඨානෙ ඛලනපක්ඛලනච්ඡෙදනං, කාලෙන කාලං ඛණිත්තිං ගහෙත්වා මූලඛණනං විය සත්තන්නං අනුපස්සනානං භාවනා, තෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි අනුග්ගහිතස්ස අම්බරුක්ඛස්ස මධුරඵලදානකාලො විය ඉමස්ස භික්ඛුනො ඉමෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි අනුග්ගහිතාය සම්මාදිට්ඨියා අරහත්තඵලදානං වෙදිතබ්බ’’න්ති.

එත්ථ ච ලද්ධූපකාරාති යථාරහං නිස්සයාදිවසෙන ලද්ධපච්චයා. විපස්සනාසම්මාදිට්ඨියා අනුග්ගහිතභාවෙන ගහිතත්තා මග්ගසම්මාදිට්ඨීසු ච අරහත්තමග්ගසම්මාදිට්ඨි . අනන්තරස්ස හි විධි පටිසෙධො වා, අග්ගඵලසමාධිම්හි තප්පරික්ඛාරධම්මෙසුයෙව ච කෙවලො චෙතොපරියායො නිරුළ්හොති සම්මාදිට්ඨීති අරහත්තමග්ගසම්මාදිට්ඨි. ඵලක්ඛණෙති අනන්තරං කාලන්තරෙ චාති දුවිධෙපි ඵලක්ඛණෙ. පටිප්පස්සද්ධිවසෙන සබ්බසංකිලෙසෙහි චෙතොවිමුච්චති එතායාති චෙතොවිමුත්ති, අග්ගඵලපඤ්ඤං ඨපෙත්වා අවසෙසා ඵලධම්මා. තෙනාහ ‘‘චෙතොවිමුත්ති ඵලං අස්සාති, චෙතොවිමුත්තිසඞ්ඛාතං ඵලං ආනිසංසො’’ති. සබ්බකිලෙසෙහි චෙතසො විමුච්චනසඞ්ඛාතං පටිප්පස්සම්භනසඤ්ඤිතං පහානං ඵලං ආනිසංසො චාති යොජනා. ඉධ චෙතොවිමුත්තිසද්දෙන පහානමත්තං ගහිතං, පුබ්බෙ පහායකධම්මා. අඤ්ඤථා ඵලධම්මා එව ආනිසංසොති ගය්හමානෙ පුනවචනං නිරත්ථකං සියා. පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසාති එත්ථාපි එවමෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො. සම්මාවාචාකම්මන්තාජීවා සීලසභාවත්තා විසෙසතො සමාධිස්ස උපකාරා, තථා සම්මාසඞ්කප්පො ඣානසභාවත්තා. තථා හි සො ‘‘අප්පනා’’ති නිද්දිට්ඨො. සම්මාසතිසම්මාවායාමා පන සමාධිපක්ඛියා එවාති ආහ ‘‘අවසෙසා ධම්මා චෙතොවිමුත්තීති වෙදිතබ්බා’’ති.

චතුපාරිසුද්ධිසීලන්ති අරියමග්ගාධිගමස්ස පදට්ඨානභූතං චතුපාරිසුද්ධිසීලං. සුතාදීසුපි එසෙව නයො. අත්තනො චිත්තප්පවත්තිආරොචනවසෙන සහ කථනං සංකථා, සංකථාව සාකච්ඡා. ඉධ පන කම්මට්ඨානප්පටිබද්ධාති ආහ ‘‘කම්මට්ඨානෙ…පෙ… කථා’’ති. තස්ස කම්මට්ඨානස්ස එකවාරං විධියා අප්පටිපජ්ජනං ඛලනං, අනෙකවාරං පක්ඛලනං, තදුභයස්ස විච්ඡෙදනී අපනයනී කථා ඛලනපක්ඛලනච්ඡෙදනකථා. පූරෙන්තස්සාති විවට්ටසන්නිස්සිතං කත්වා පාලෙන්තස්ස බ්රූහෙන්තස්ස ච. සුණන්තස්සාති ‘‘යථාඋග්ගහිතකම්මට්ඨානං ඵාතිං ගමිස්සතී’’ති එවං සුණන්තස්ස. තෙනෙව හි ‘‘සප්පායධම්මස්සවන’’න්ති වුත්තං. කම්මං කරොන්තස්සාති භාවනානුයොගකම්මං කරොන්තස්ස. පඤ්චසුපි ඨානෙසු අන්ත-සද්දො හෙතුඅත්ථජොතනො දට්ඨබ්බො. එවඤ්හි ‘‘යථා හී’’තිආදිනා වුච්චමානා අම්බූපමා යුජ්ජෙය්ය.

උදකකොට්ඨකන්ති ජලාවාටං. ථිරං කත්වා බන්ධතීති අසිථිලං දළ්හං නාතිමහන්තං නාතිඛුද්දකං කත්වා යොජෙති. ථිරං කරොතීති උදකසිඤ්චනකාලෙ තතො තතො පවත්තිත්වා උදකස්ස අනික්ඛමනත්ථං ජලාවාටපාළිං ථිරතරං කරොති. සුක්ඛදණ්ඩකොති තස්සෙව අම්බගච්ඡස්ස සුක්ඛකො සාඛාසීසකො . කිපිල්ලිකපුටොති තම්බකිපිල්ලිකපුටො. ඛණිත්තින්ති කුදාලං. කොට්ඨකබන්ධනං විය සීලං සම්මාදිට්ඨියා වඩ්ඪනූපායස්ස මූලභාවතො. උදකසිඤ්චනං විය ධම්මස්සවනං භාවනාය පරිබ්රූහනතො. මරියාදාය ථිරභාවකරණං විය සමථො යථාවුත්තාය භාවනාධිට්ඨානාය සීලමරියාදාය දළ්හීභාවාපාදනතො. සමාහිතස්ස හි සීලං ථිරතරං හොති. සමීපෙ වල්ලිආදීනං හරණං විය කම්මට්ඨානෙ ඛලනපක්ඛලනච්ඡෙදනං ඉච්ඡිතබ්බභාවනාය විබන්ධනාපනයනතො. මූලඛණනං විය සත්තන්නං අනුපස්සනානං භාවනා තස්සා විබන්ධස්ස මූලභූතානං තණ්හාමානදිට්ඨීනං පලිඛණනතො. එත්ථ ච යස්මා සුපරිසුද්ධසීලස්ස කම්මට්ඨානං අනුයුඤ්ජන්තස්ස සප්පායධම්මස්සවනං ඉච්ඡිතබ්බං, තතො යථාසුතෙ අත්ථෙ සාකච්ඡාසමාපජ්ජනං, තතො කම්මට්ඨානවිසොධනෙන සමථනිබ්බත්ති, තතො සමාහිතස්ස ආරද්ධවිපස්සකස්ස විපස්සනාපාරිපූරි, පරිපුණ්ණා විපස්සනා මග්ගසම්මාදිට්ඨිං බ්රූහෙතීති එවමෙතෙසං අඞ්ගානං පරම්පරාය සම්මුඛා අනුග්ගණ්හනතො අයමානුපුබ්බී කථිතාති වෙදිතබ්බං.

අනුග්ගහිතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. විමුත්තායතනසුත්තවණ්ණනා

26. ඡට්ඨෙ විමුත්තියා වට්ටදුක්ඛතො විමුච්චනස්ස ආයතනානි කාරණානි විමුත්තායතනානීති ආහ – ‘‘විමුච්චනකාරණානී’’ති. පාළිඅත්ථං ජානන්තස්සාති ‘‘ඉධ සීලං ආගතං, ඉධ සමාධි, ඉධ පඤ්ඤා’’තිආදිනා තංතංපාළිඅත්ථං යාථාවතො ජානන්තස්ස. පාළිං ජානන්තස්සාති තදත්ථබොධිනිං පාළිං යාථාවතො උපධාරෙන්තස්ස. තරුණපීතීති සඤ්ජාතමත්තා මුදුකා පීති ජායති. කථං ජායති? යථාදෙසිතං ධම්මං උපධාරෙන්තස්ස තදනුච්ඡවිකමෙව අත්තනො කායවාචාමනොසමාචාරං පරිග්ගණ්හන්තස්ස සොමනස්සං පත්තස්ස පමොදලක්ඛණං පාමොජ්ජං ජායති. තුට්ඨාකාරභූතා බලවපීතීති පුරිමුප්පන්නාය පීතියා වසෙන ලද්ධාසෙවනත්තා අතිවිය තුට්ඨාකාරභූතා කායචිත්තදරථස්ස පස්සම්භනසමත්ථතාය පස්සද්ධියා පච්චයො භවිතුං සමත්ථා බලප්පත්තා පීති ජායති. යස්මා නාමකායෙ පස්සද්ධෙ රූපකායොපි පස්සද්ධො එව හොති, තස්මා ‘‘නාමකායො පස්සම්භති’’ච්චෙව වුත්තං.

සුඛංපටිලභතීති වක්ඛමානස්ස චිත්තසමාධානස්ස පච්චයො භවිතුං සමත්ථං චෙතසිකං නිරාමිසසුඛං පටිලභති වින්දති. සමාධියතීති එත්ථ පන න යො කොචි සමාධි අධිප්පෙතො, අථ ඛො අනුත්තරසමාධීති දස්සෙන්තො ‘‘අරහත්ත…පෙ… සමාධියතී’’ති ආහ. ‘‘අයං හී’’තිආදි තස්සං දෙසනායං තාදිසස්ස පුග්ගලස්ස යථාවුත්තසමාධිපටිලාභස්ස කාරණභාවවිභාවනං, යං තථා විමුත්තායතනභාවො. ඔසක්කිතුන්ති දස්සිතුං. සමාධියෙව සමාධිනිමිත්තන්ති කම්මට්ඨානපාළියා ආරුළ්හො සමාධි එව පරතො උප්පජ්ජනකභාවනාසමාධිස්ස කාරණභාවතො සමාධිනිමිත්තං. තෙනාහ ‘‘ආචරියස්ස සන්තිකෙ’’තිආදි.

විමුත්තායතනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. සමාධිසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ සබ්බසො කිලෙසදුක්ඛදරථපරිළාහානං විගතත්තා සාතිසයමෙත්ථ සුඛන්ති වුත්තං ‘‘අප්පිතප්පිතක්ඛණෙ සුඛත්තා පච්චුප්පන්නසුඛො’’ති. පුරිමස්ස පුරිමස්ස වසෙන පච්ඡිමං පච්ඡිමං ලද්ධාසෙවනතාය සන්තපණීතතරභාවප්පත්තං හොතීති ආහ ‘‘පුරිමො…පෙ… සුඛවිපාකො’’ති. කිලෙසප්පටිප්පස්සද්ධියාති කිලෙසානං පටිප්පස්සම්භනෙන ලද්ධත්තා. ‘‘කිලෙසප්පටිප්පස්සද්ධිභාවන්ති කිලෙසානං පටිප්පස්සම්භනභාවං. ලද්ධත්තා පත්තත්තා තබ්භාවං උපගතත්තා. ලොකියසමාධිස්ස පච්චනීකානි නීවරණපඨමජ්ඣානනිකන්තිආදීනි නිග්ගහෙතබ්බානි, අඤ්ඤෙ කිලෙසා වාරෙතබ්බා. ඉමස්ස පන අරහත්තසමාධිස්ස පටිප්පස්සද්ධසබ්බකිලෙසත්තා න නිග්ගහෙතබ්බං වාරෙතබ්බඤ්ච අත්ථීති මග්ගානන්තරං සමාපත්තික්ඛණෙ ච අප්පයොගෙන අධිගතත්තා අප්පිතත්තා ච අපරිහානිවසෙන වා අප්පිතත්තා න සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිතගතො. සතිවෙපුල්ලප්පත්තත්තාති එතෙන අප්පවත්තමානායපි සතියා සතිබහුලතාය සතො එව නාමාති දස්සෙති. යථාපරිච්ඡින්නකාලවසෙනාති එතෙන පරිච්ඡින්නස්සතියා සතොති දස්සෙති. සෙසෙසූති ඤාණෙසු.

සමාධිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8-9. පඤ්චඞ්ගිකසුත්තාදිවණ්ණනා

28-29. අට්ඨමෙ කරො වුච්චති පුප්ඵසම්භවං ‘‘ගබ්භාසයෙ කිරීයතී’’ති කත්වා. කරතො ජාතො කායො කරජකායො, තදුපනිස්සයො චතුසන්තතිරූපසමුදායො. කාමං නාමකායොපි විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන තථාලද්ධූපකාරො, ‘‘අභිසන්දෙතී’’තිආදිවචනතො පන රූපකායො ඉධ අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘ඉමං කරජකාය’’න්ති. අභිසන්දෙතීති අභිසන්දනං කරොති. තං පන අභිසන්දනං ඣානමයෙන පීතිසුඛෙන කරජකායස්ස තින්තභාවාපාදනං සබ්බත්ථකමෙව ලූඛභාවාපනයනන්ති ආහ ‘‘තෙමෙතී’’තිආදි. තයිදං අභිසන්දනං අත්ථතො යථාවුත්තපීතිසුඛසමුට්ඨානෙහි පණීතරූපෙහි කායස්ස පරිප්ඵරණං දට්ඨබ්බං. පරිසන්දෙතීතිආදීසුපි එසෙව නයො. සබ්බං එතස්ස අත්ථීති සබ්බාවා, තස්ස සබ්බාවතො. අවයවාවයවිසම්බන්ධෙ අවයවිනි සාමිවචනන්ති අවයවවිසයො සබ්බ-සද්දො, තස්මා වුත්තං ‘‘සබ්බකොට්ඨාසවතො’’ති. අඵුටං නාම න හොති යත්ථ යත්ථ කම්මජරූපං, තත්ථ තත්ථ චිත්තජරූපස්ස අභිබ්යාපනතො. තෙනාහ ‘‘උපාදින්නකසන්තතී’’තිආදි.

ඡෙකොති කුසලො. තං පනස්ස කොසල්ලං නහානීයචුණ්ණානං කරණෙ පිණ්ඩිකරණෙ ච සමත්ථතාවසෙන වෙදිතබ්බන්ති ආහ ‘‘පටිබලො’’තිආදි. කංස-සද්දො ‘‘මහතියා කංසපාතියා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.61) සුවණ්ණෙ ආගතො.‘‘කංසො උපහතො යථා’’තිආදීසු (ධ. ප. 134) කිත්තිමලොහෙ. කත්ථචි පණ්ණත්තිමත්තෙ ‘‘උපකංසො නාම රාජාසි, මහාකංසස්ස අත්රජො’’තිආදි (ජා. අට්ඨ. 4.10.164 ඝටපණ්ඩිතජාතකවණ්ණනා). ඉධ පන යත්ථ කත්ථචි ලොහෙති ආහ ‘‘යෙන කෙනචි ලොහෙන කතභාජනෙ’’ති. ස්නෙහානුගතාති උදකසිනෙහෙන අනුප්පවිසනවසෙන ගතා උපගතා. ස්නෙහපරෙතාති උදකසිනෙහෙන පරිතො ගතා සමන්තතො ඵුටා. තතො එව සන්තරබාහිරා ඵුටා ස්නෙහෙන. එතෙන සබ්බසො උදකෙන තෙමිතභාවමාහ. න ච පග්ඝරිණීති එතෙන තින්තස්සපි තස්ස ඝනථද්ධභාවං වදති. තෙනාහ ‘‘න බින්දුබින්දූ’’තිආදි.

තාහි තාහි උදකසිරාහි උබ්භිජ්ජතීති උබ්භිදං, උබ්භිදං උදකං එතස්සාති උබ්භිදොදකො. උබ්භින්නඋදකොති නදීතීරෙ ඛතකූපකො විය උබ්භිජ්ජනකඋදකො. උග්ගච්ඡනඋදකොති ධාරාවසෙන උට්ඨහනඋදකො. කස්මා පනෙත්ථ උබ්භිදොදකොව රහදො ගහිතො, න ඉතරොති ආහ ‘‘හෙට්ඨා උග්ගච්ඡනඋදකඤ්හී’’තිආදි. ධාරානිපාතබුබ්බුළකෙහීති ධාරානිපාතෙහි ච උදකබුබ්බුළෙහි ච. ‘‘ඵෙණපටලෙහි චා’’ති වත්තබ්බං, සන්නිසින්නමෙව අපරික්ඛොභතාය නිච්චලමෙව, සුප්පසන්නමෙවාති අධිප්පායො. සෙසන්ති ‘‘අභිසන්දෙතී’’තිආදිකං.

උප්පලානීති උප්පලගච්ඡානි. සෙතරත්තනීලෙසූති උප්පලෙසු, සෙතුප්පලරත්තුප්පලනීලුප්පලෙසූති අත්ථො. යං කිඤ්චි උප්පලං උප්පලමෙව සාමඤ්ඤග්ගහණතො. සතපත්තන්ති එත්ථ සත-සද්දො බහුපරියායො ‘‘සතග්ඝී’’තිආදීසු විය. තෙන අනෙකසතපත්තස්සපි සඞ්ගහො සිද්ධො හොති. ලොකෙ පන රත්තං පදුමං, සෙතං පුණ්ඩරීකන්ති වුච්චති. යාව අග්ගා යාව ච මූලා උදකෙන අභිසන්දනාදිසම්භවදස්සනත්ථං උදකානුග්ගතග්ගහණං. ඉධ උප්පලාදීනි විය කරජකායො, උදකං විය තතියජ්ඣානසුඛං.

යස්මා පරිසුද්ධෙන චෙතසාති චතුත්ථජ්ඣානචිත්තමාහ, තඤ්ච රාගාදිඋපක්කිලෙසමලාපගමතො නිරුපක්කිලෙසං නිම්මලං, තස්මා ආහ ‘‘නිරුපක්කිලෙසට්ඨෙන පරිසුද්ධ’’න්ති. යස්මා පන පාරිසුද්ධියා එව පච්චයවිසෙසෙන පවත්තිවිසෙසො පරියොදාතතා සුධන්තසුවණ්ණස්ස නිඝංසනෙන පභස්සරතා විය, තස්මා ආහ ‘‘පභස්සරට්ඨෙන පරියොදාතං වෙදිතබ්බ’’න්ති. ඉදන්ති ඔදාතවචනං. උතුඵරණත්ථන්ති උතුනො ඵරණදස්සනත්ථං. උතුඵරණං න හොති සෙසන්ති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘තඞ්ඛණ…පෙ… බලවං හොතී’’ති. වත්ථං විය කරජකායොති යොගිනො කරජකායො වත්ථං විය දට්ඨබ්බො උතුඵරණසදිසෙන චතුත්ථජ්ඣානසුඛෙන ඵරිතබ්බත්තා. පුරිසස්ස සරීරං විය චතුත්ථජ්ඣානං දට්ඨබ්බං උතුඵරණට්ඨානියස්ස සුඛස්ස නිස්සයභාවතො. තෙනාහ ‘‘තස්මා’’තිආදි. තත්ථ ච ‘‘පරිසුද්ධෙන චෙතසා’’ති චෙතොගහණෙන ඣානසුඛං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. තෙනාහ ‘‘උතුඵරණං විය චතුත්ථජ්ඣානසුඛ’’න්ති. නනු ච චතුත්ථජ්ඣානෙ සුඛමෙව නත්ථීති? සච්චං නත්ථි, සාතලක්ඛණසන්තසභාවත්තා පනෙත්ථ උපෙක්ඛා ‘‘සුඛ’’න්ති අධිප්පෙතා. තෙන වුත්තං සම්මොහවිනොදනියං (විභ. අට්ඨ. 232) ‘‘උපෙක්ඛා පන සන්තත්තා, සුඛමිච්චෙව භාසිතා’’ති.

තස්ස තස්ස සමාධිස්ස සරූපදස්සනස්ස පච්චයත්තා පච්චවෙක්ඛණඤාණං පච්චවෙක්ඛණනිමිත්තං. සමභරිතොති සමපුණ්ණො.

මණ්ඩභූමීති පපාවණ්ණභූමි. යත්ථ සලිලසිඤ්චනෙන විනාව සස්සානි ඨිතානි සම්පජ්ජන්ති. යුගෙ යොජෙතබ්බානි යොග්ගානි, තෙසං ආචරියො යොග්ගාචරියො. තෙසං සික්ඛාපනතො හත්ථිආදයොපි ‘‘යොග්ගා’’ති වුච්චන්තීති ආහ පාළියං ‘‘අස්සදම්මසාරථී’’ති. යෙන යෙනාති චතූසු මග්ගෙසු යෙන යෙන මග්ගෙන. යං යං ගතින්ති ජවසමජවාදිභෙදාසු ගතීසු යං යං ගතිං. නවමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

පඤ්චඞ්ගිකසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. නාගිතසුත්තවණ්ණනා

30. දසමෙ උච්චාසද්දමහාසද්දාති උද්ධං උග්ගතත්තා උච්චො පත්ථටො මහන්තො විනිබ්භිජ්ජිත්වා ගහෙතුං අසක්කුණෙය්යො සද්දො එතෙසන්ති උච්චාසද්දමහාසද්දා. වචීඝොසොපි හි බහූහි එකජ්ඣං පවත්තිතො අත්ථතො සද්දතො ච දුරවබොධො කෙවලං මහානිග්ඝොසො එව හුත්වා සොතපථමාගච්ඡති. මච්ඡවිලොපෙති මච්ඡානං විලුම්පිත්වා විය ගහණෙ, මච්ඡානං වා විලුම්පනෙ. කෙවට්ටානඤ්හි මච්ඡපච්ඡිඨපිතට්ඨානෙ මහාජනො සන්නිපතිත්වා ‘‘ඉධ අඤ්ඤං එකං මච්ඡං දෙහි, එකං මච්ඡඵාලං දෙහී’’ති, ‘‘එතස්ස තෙ මහා දින්නො, මය්හං ඛුද්දකො’’ති එවං උච්චාසද්දං මහාසද්දං කරොන්ති. මච්ඡග්ගහණත්ථං ජාලෙ පක්ඛිත්තෙපි තස්මිං ඨානෙ කෙවට්ටා චෙව අඤ්ඤෙ ච ‘‘පවිට්ඨො ගහිතො’’ති මහාසද්දං කරොන්ති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. අසුචිසුඛන්ති කායාසුචිසන්නිස්සිතත්තා කිලෙසාසුචිසන්නිස්සිතත්තා ච අසුචිසන්නිස්සිතසුඛං. නෙක්ඛම්මසුඛස්සාති කාමතො නික්ඛමන්තස්ස සුඛස්ස. පවිවෙකසුඛස්සාති ගණසඞ්ගණිකතො කිලෙසසඞ්ගණිකතො ච විගතස්ස සුඛස්ස. උපසමසුඛස්සාති රාගාදිවූපසමාවහස්ස සුඛස්ස. සම්බොධසුඛන්ති මග්ගසඞ්ඛාතස්ස සම්බොධස්ස නිට්ඨප්පත්තත්ථාය සුඛං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

නාගිතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චඞ්ගිකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.