📜

1. ආහුනෙය්යවග්ගො

1. පඨමආහුනෙය්යසුත්තවණ්ණනා

1. ඡක්කනිපාතස්ස පඨමෙ චක්ඛුනා රූපං දිස්වාති නිස්සයවොහාරෙන වුත්තං. සසම්භාරකනිද්දෙසොයං යථා ‘‘ධනුනා විජ්ඣතී’’ති, තස්මා නිස්සයසීසෙන නිස්සිතස්ස ගහණං දට්ඨබ්බං. තෙනායමත්ථො ‘‘චක්ඛුද්වාරෙ රූපාරම්මණෙ ආපාථගතෙ තං රූපං චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන දිස්වා’’ති. නෙව සුමනො හොතීති ජවනක්ඛණෙ ඉට්ඨෙ ආරම්මණෙ රාගං අනුප්පාදෙන්තො නෙව සුමනො හොති ගෙහස්සිතපෙමවසෙනපි මග්ගෙන සබ්බසො රාගස්ස සමුච්ඡින්නත්තා. න දුම්මනොති අනිට්ඨෙ අදුස්සන්තො න දුම්මනො. පසාදඤ්ඤථත්තවසෙනපි ඉට්ඨෙපි අනිට්ඨෙපි මජ්ඣත්තෙපි ආරම්මණෙ න සමං සම්මා අයොනිසො ගහණං අසමපෙක්ඛනං. අයඤ්චස්ස පටිපත්ති සතිවෙපුල්ලප්පත්තියා පඤ්ඤාවෙපුල්ලප්පත්තියා චාති ආහ ‘‘සතො සම්පජානො හුත්වා’’ති. සතියා යුත්තත්තා සතො. සම්පජඤ්ඤෙන යුත්තත්තා සම්පජානො. ඤාණුප්පත්තිපච්චයරහිතකාලෙපි පවත්තිභෙදනතො ‘‘සතතවිහාරො කථිතො’’ති වුත්තං. සතතවිහාරොති ඛීණාසවස්ස නිච්චවිහාරො සබ්බදා පවත්තනකවිහාරො. ඨපෙත්වා හි සමාපත්තිවෙලං භවඞ්ගවෙලඤ්ච ඛීණාසවා ඉමිනාව ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාවිහාරෙන විහරන්ති.

එත්ථ ච ‘‘ඡසු ද්වාරෙසුපි උපෙක්ඛකො විහරතී’’ති ඉමිනා ඡළඞ්ගුපෙක්ඛා කථිතා. ‘‘සම්පජානො’’ති වචනතො පන චත්තාරි ඤාණසම්පයුත්තචිත්තානි ලබ්භන්ති තෙහි විනා සම්පජානතාය අසම්භවතො. සතතවිහාරභාවතො අට්ඨ මහාකිරියචිත්තානි ලබ්භන්ති. ‘‘නෙව සුමනො න දුම්මනො’’ති වචනතො අට්ඨ මහාකිරියචිත්තානි, හසිතුප්පාදො, වොට්ඨබ්බනඤ්චාති දස චිත්තානි ලබ්භන්ති. රාගදොසසහජාතානං සොමනස්සදොමනස්සානං අභාවො තෙසම්පි සාධාරණොති ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාවසෙන ආගතානං ඉමෙසං සතතවිහාරානං සොමනස්සං කථං ලබ්භතීති චෙ? ආසෙවනතො. කිඤ්චාපි ඛීණාසවො ඉට්ඨානිට්ඨෙපි ආරම්මණෙ මජ්ඣත්තො විය බහුලං උපෙක්ඛකො විහරති අත්තනො පරිසුද්ධපකතිභාවාවිජහනතො, කදාචි පන තථා චෙතොභිසඞ්ඛාරාභාවෙ යං තං සභාවතො ඉට්ඨං ආරම්මණං, තස්ස යාථාවසභාවග්ගහණවසෙනපි අරහතො චිත්තං පුබ්බාසෙවනවසෙන සොමනස්සසහගතං හුත්වා පවත්තතෙව.

පඨමආහුනෙය්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2-7. දුතියආහුනෙය්යසුත්තාදිවණ්ණනා

2-7. දුතියෙ (විසුද්ධි. 2.380) අනෙකවිහිතන්ති අනෙකවිධං නානප්පකාරං. ඉද්ධිවිධන්ති ඉද්ධිකොට්ඨාසං. පච්චනුභොතීති පච්චනුභවති, ඵුසති සච්ඡිකරොති පාපුණාතීති අත්ථො. ඉදානිස්ස අනෙකවිහිතභාවං දස්සෙන්තො ‘‘එකොපි හුත්වා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘එකොපි හුත්වා’’ති ඉමිනා කරණතො පුබ්බෙව පකතියා එකොපි හුත්වා. බහුධා හොතීති බහූනං සන්තිකෙ චඞ්කමිතුකාමො වා සජ්ඣායං කාතුකාමො වා පඤ්හං පුච්ඡිතුකාමො වා හුත්වා සතම්පි සහස්සම්පි හොති. ආවිභාවං තිරොභාවන්ති එත්ථ ආවිභාවං කරොති, තිරොභාවං කරොතීති අයමත්ථො. ඉදමෙව හි සන්ධාය පටිසම්භිදායං (පටි. ම. 3.11) වුත්තං – ‘‘ආවිභාවන්ති කෙනචි අනාවුටං හොති අප්පටිච්ඡන්නං විවටං, තිරොභාවන්ති කෙනචි ආවුටං හොති පටිච්ඡන්නං පිහිතං පටිකුජ්ජිත’’න්ති. තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානො ගච්ඡති සෙය්යථාපි ආකාසෙති එත්ථ තිරොකුට්ටන්ති පරකුට්ටං, කුට්ටස්ස පරභාගන්ති වුත්තං හොති. එස නයො ඉතරෙසු. කුට්ටොති ච ගෙහභිත්තියා එතං අධිවචනං. පාකාරොති ගෙහවිහාරගාමාදීනං පරික්ඛෙපපාකාරො. පබ්බතොති පංසුපබ්බතො වා පාසාණපබ්බතො වා. අසජ්ජමානොති අලග්ගමානො සෙය්යථාපි ආකාසෙ විය.

උම්මුජ්ජනිමුජ්ජන්ති එත්ථ උම්මුජ්ජන්ති උට්ඨානං වුච්චති. නිමුජ්ජන්ති සංසීදනං. උම්මුජ්ජඤ්ච නිමුජ්ජඤ්ච උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං. උදකෙපි අභිජ්ජමානෙති එත්ථ යං උදකං අක්කමිත්වා සංසීදති, තං භිජ්ජමානන්ති වුච්චති, විපරීතං අභිජ්ජමානං. පල්ලඞ්කෙන ගච්ඡති. පක්ඛීසකුණොති පක්ඛෙහි යුත්තසකුණො. ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරාමසතීති එත්ථ චන්දිමසූරියානං ද්වාචත්තාලීසයොජනසහස්සස්ස උපරි චරණෙන මහිද්ධිකතා, තීසු දීපෙසු එකක්ඛණෙ ආලොකකරණෙන මහානුභාවතා වෙදිතබ්බා. එවං උපරිචරණආලොකකරණෙහි මහිද්ධිකෙ මහානුභාවෙ. පරාමසතීති ගණ්හාති, එකදෙසෙ වා ඡුපති. පරිමජ්ජතීති සමන්තතො ආදාසතලා විය පරිමජ්ජති. යාව බ්රහ්මලොකාපීති බ්රහ්මලොකම්පි පරිච්ඡෙදං කත්වා. කායෙන වසං වත්තෙතීති තත්ර බ්රහ්මලොකෙ කායෙන අත්තනො වසං වත්තෙති.

දිබ්බාය සොතධාතුයාති එත්ථ දිබ්බසදිසත්තා දිබ්බා. දෙවතානඤ්හි සුචරිතකම්මනිබ්බත්තා පිත්තසෙම්හරුහිරාදීහි අපලිබුද්ධා උපක්කිලෙසවිමුත්තතාය දූරෙපි ආරම්මණසම්පටිච්ඡනසමත්ථා දිබ්බා පසාදසොතධාතු හොති. අයඤ්චාපි ඉමස්ස භික්ඛුනො වීරියභාවනාබලෙන නිබ්බත්තා ඤාණසොතධාතු තාදිසායෙවාති දිබ්බසදිසත්තා දිබ්බා. අපිච දිබ්බවිහාරවසෙන පටිලද්ධත්තා අත්තනා ච දිබ්බවිහාරසන්නිස්සිතත්තාපි දිබ්බා. සවනට්ඨෙන නිජ්ජීවට්ඨෙන ච සොතධාතු. සොතධාතුකිච්චකරණෙන සොතධාතු වියාතිපි සොතධාතු. තාය සොතධාතුයා. විසුද්ධායාති සුද්ධාය නිරුපක්කිලෙසාය. අතික්කන්තමානුසිකායාති මනුස්සූපචාරං අතික්කමිත්වා සද්දසවනෙ මානුසිකං මංසසොතධාතුං අතික්කන්තාය වීතිවත්තෙත්වා ඨිතාය. උභො සද්දෙ සුණාතීති ද්වෙ සද්දෙ සුණාති. කතමෙ ද්වෙ? දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, දෙවානඤ්ච මනුස්සානඤ්ච සද්දෙති වුත්තං හොති. එතෙන පදෙසපරියාදානං වෙදිතබ්බං. යෙ දූරෙ සන්තිකෙ චාති යෙ සද්දා දූරෙ පරචක්කවාළෙපි, යෙ ච සන්තිකෙ අන්තමසො සදෙහසන්නිස්සිතපාණකසද්දාපි, තෙ සුණාතීති වුත්තං හොති. එතෙන නිප්පදෙසපරියාදානං වෙදිතබ්බං.

පරසත්තානන්ති අත්තානං ඨපෙත්වා සෙසසත්තානං. පරපුග්ගලානන්ති ඉදම්පි ඉමිනා එකත්ථමෙව. වෙනෙය්යවසෙන පන දෙසනාවිලාසෙන ච බ්යඤ්ජනනානත්තං කතං. චෙතසා චෙතොති අත්තනො චිත්තෙන තෙසං චිත්තං. පරිච්චාති පරිච්ඡින්දිත්වා. පජානාතීති සරාගාදිවසෙන නානප්පකාරතො ජානාති. සරාගං වා චිත්තන්තිආදීසු පන අට්ඨලොභසහගතචිත්තං සරාගං චිත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අවසෙසං චාතුභූමකං කුසලාබ්යාකතචිත්තං වීතරාගං. ද්වෙ දොමනස්සචිත්තානි, ද්වෙ විචිකිච්ඡුද්ධච්චචිත්තානීති ඉමානි පන චත්තාරි චිත්තානි ඉමස්මිං දුකෙ සඞ්ගහං න ගච්ඡන්ති. කෙචි පන ථෙරා තානිපි සඞ්ගණ්හන්ති. දුවිධං පන දොමනස්සචිත්තං සදොසං චිත්තං නාම. සබ්බම්පි චාතුභූමකං කුසලාබ්යාකතචිත්තං වීතදොසං. සෙසානි දස අකුසලචිත්තානි ඉමස්මිං දුකෙ සඞ්ගහං න ගච්ඡන්ති. කෙචි පන ථෙරා තානිපි සඞ්ගණ්හන්ති. සමොහං වීතමොහන්ති එත්ථ පන පාටිපුග්ගලිකනයෙන විචිකිච්ඡුද්ධච්චසහගතද්වයමෙව සමොහං. මොහස්ස පන සබ්බාකුසලෙසු සම්භවතො ද්වාදසවිධම්පි අකුසලචිත්තං සමොහං චිත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අවසෙසං වීතමොහං. ථිනමිද්ධානුගතං පන සංඛිත්තං, උද්ධච්චානුගතං වික්ඛිත්තං. රූපාවචරාරූපාවචරං මහග්ගතං, අවසෙසං අමහග්ගතං. සබ්බම්පි තෙභූමකං සඋත්තරං, ලොකුත්තරං අනුත්තරං. උපචාරප්පත්තං අප්පනාප්පත්තඤ්ච සමාහිතං, උභයමප්පත්තං අසමාහිතං. තදඞ්ගවික්ඛම්භනසමුච්ඡෙදප්පටිප්පස්සද්ධිනිස්සරණවිමුත්තිං පත්තං පඤ්චවිධම්පි එතං විමුත්තං, විමුත්තිමප්පත්තං වා අවිමුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

අනෙකවිහිතන්ති (පාරා. අට්ඨ. 1.12) අනෙකවිධං, අනෙකෙහි වා පකාරෙහි පවත්තිතං සංවණ්ණිතන්ති අත්ථො. පුබ්බෙනිවාසන්ති සමනන්තරාතීතභවං ආදිං කත්වා තත්ථ තත්ථ නිවුත්ථසන්තානං. අනුස්සරතීති ඛන්ධපටිපාටිවසෙන, චුතිපටිසන්ධිවසෙන වා අනුගන්ත්වා අනුගන්ත්වා සරති. සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං…පෙ… පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරතීති. තත්ථ එකම්පි ජාතින්ති එකම්පි පටිසන්ධිමූලං චුතිපරියොසානං එකභවපරියාපන්නං ඛන්ධසන්තානං. එස නයො ද්වෙපි ජාතියොතිආදීසුපි. අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙතිආදීසු පන පරිහායමානො කප්පො සංවට්ටකප්පො, වඩ්ඪමානො විවට්ටකප්පොති වෙදිතබ්බො. තත්ථ සංවට්ටෙන සංවට්ටට්ඨායී ගහිතො හොති තංමූලකත්තා, විවට්ටෙන විවට්ටට්ඨායී. එවඤ්හි සති යානි තානි ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, කප්පස්ස අසඞ්ඛ්යෙය්යානි. කතමානි චත්තාරි? සංවට්ටො සංවට්ටට්ඨායී විවට්ටො විවට්ටට්ඨායී’’ති (අ. නි. 4.156) වුත්තානි, තානි පරිග්ගහිතානි හොන්ති.

අමුත්රාසින්ති අමුම්හි සංවට්ටකප්පෙ අහං අමුම්හි භවෙ වා යොනියා වා ගහියා වා විඤ්ඤාණට්ඨිතියා වා සත්තාවාසෙ වා සත්තනිකායෙ වා ආසිං. එවංනාමොති තිස්සො වා ඵුස්සො වා. එවංගොත්තොති ගොතමො වා කච්චායනො වා කස්සපො වා. ඉදමස්ස අතීතභවෙ අත්තනො නාමගොත්තානුස්සරණවසෙන වුත්තං. සචෙ පන තස්මිං කාලෙ අත්තනො වණ්ණසම්පත්තිලූඛපණීතජීවිකභාවං සුඛදුක්ඛබහුලතං අප්පායුකදීඝායුකභාවං වා අනුස්සරිතුකාමො හොති, තම්පි අනුස්සරතියෙව. තෙනාහ ‘‘එවංවණ්ණො…පෙ… එවමායුපරියන්තො’’ති. තත්ථ එවංවණ්ණොති ඔදාතො වා සාමො වා. එවමාහාරොති සාලිමංසොදනාහාරො වා පවත්තඵලභොජනො වා. එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදීති අනෙන පකාරෙන කායිකචෙතසිකානං සාමිසනිරාමිසාදිප්පභෙදානං සුඛදුක්ඛානං පටිසංවෙදී. එවමායුපරියන්තොති එවං වස්සසතපරිමාණායුපරියන්තො වා චතුරාසීතිකප්පසහස්සායුපරියන්තො වා. සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදින්ති සො අහං තතො භවතො යොනිතො ගහිතො විඤ්ඤාණට්ඨිතිතො සත්තාවාසතො සත්තනිකායතො වා චුතො පුනඅමුකස්මිං නාම භවෙ යොනියා ගතියා විඤ්ඤාණට්ඨිතියා සත්තාවාසෙ සක්කනිකායෙ වා උදපාදිං. තත්රාපාසින්ති තත්රාපි භවෙ යොනියා ගතියා විඤ්ඤාණට්ඨිතියා සත්තාවාසෙ සත්තනිකායෙ වා පුන අහොසිං. එවංනාමොතිආදි වුත්තනයමෙව.

අපිච අමුත්රාසින්ති ඉදං අනුපුබ්බෙන ආරොහන්තස්ස යාවදිච්ඡකං අනුස්සරණං. සො තතොති පටිනිවත්තන්තස්ස පච්චවෙක්ඛණං, තස්මා ‘‘ඉධූපපන්නො’’ති ඉමිස්සා ඉධූපපත්තියා අනන්තරමෙව උප්පත්තිට්ඨානං සන්ධාය ‘‘අමුත්ර උදපාදි’’න්ති ඉදං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. තත්රාපාසින්ති එවමාදි පනස්ස තත්රාපි ඉමිස්සා උපපත්තියා අන්තරෙ උපපත්තිට්ඨානෙ නාමගොත්තාදීනං අනුස්සරණදස්සනත්ථං වුත්තං. සො තතො චුතො ඉධූපපන්නොති ස්වාහං තතො අනන්තරුප්පත්තිට්ඨානතො චුතො ඉධ අමුකස්මිං නාම ඛත්තියකුලෙ වා බ්රාහ්මණකුලෙ වා නිබ්බත්තොති. ඉතීති එවං. සාකාරං සඋද්දෙසන්ති නාමගොත්තවසෙන සඋද්දෙසං, වණ්ණාදිවසෙන සාකාරං. නාමගොත්තෙන හි සත්තො ‘‘තිස්සො කස්සපො’’ති උද්දිසීයති, වණ්ණාදීහි ‘‘සාමො ඔදාතො’’ති නානත්තතො පඤ්ඤායති, තස්මා නාමගොත්තං උද්දෙසො, ඉතරෙ ආකාරා.

දිබ්බෙනාතිආදීසු දිබ්බසදිසත්තා දිබ්බං. දෙවතානඤ්හි සුචරිතකම්මනිබ්බත්තං පිත්තසෙම්හරුහිරාදීහි අපලිබුද්ධං උපක්කිලෙසවිමුත්තතාය දූරෙපි ආරම්මණසම්පටිච්ඡනසමත්ථං දිබ්බං පසාදචක්ඛු හොති. ඉදඤ්චාපි වීරියභාවනාබලෙන නිබ්බත්තං ඤාණචක්ඛු තාදිසමෙවාති දිබ්බසදිසත්තා දිබ්බං. දිබ්බවිහාරවසෙන පටිලද්ධත්තා අත්තනො ච දිබ්බවිහාරසන්නිස්සිතත්තාපි දිබ්බං. ආලොකපරිග්ගහෙන මහාජුතිකත්තාපි දිබ්බං. තිරොකුට්ටාදිගතරූපදස්සනෙන මහාගතිකත්තාපි දිබ්බං. තං සබ්බං සද්දසත්ථානුසාරෙන වෙදිතබ්බං. දස්සනට්ඨෙන චක්ඛු. චක්ඛුකිච්චකරණෙන චක්ඛුමිවාතිපි චක්ඛු. චුතූපපාතදස්සනෙන දිට්ඨිවිසුද්ධිහෙතුත්තා විසුද්ධං. යො හි චුතිමෙව පස්සති, න උපපාතං, සො උච්ඡෙදදිට්ඨිං ගණ්හාති. යො උපපාතමෙව පස්සති, න චුතිං, සො නවසත්තපාතුභාවදිට්ඨිං ගණ්හාති. යො පන තදුභයං පස්සති, සො යස්මා දුවිධම්පි තං දිට්ඨිගතං අතිවත්තති, තස්මා තං දස්සනං දිට්ඨිවිසුද්ධිහෙතු හොති. උභයම්පි චෙතං බුද්ධපුත්තා පස්සන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘චුතූපපාතදස්සනෙන දිට්ඨිවිසුද්ධිහෙතුත්තා විසුද්ධ’’න්ති. මනුස්සූපචාරං අතික්කමිත්වා රූපදස්සනෙන අතික්කන්තමානුසකං, මානුසං වා මංසචක්ඛුං අතික්කන්තත්තා අතික්කන්තමානුසකන්ති වෙදිතබ්බං. තෙන දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන.

සත්තෙ පස්සතීති මනුස්සානං මංසචක්ඛුනා විය සත්තෙ ඔලොකෙති. චවමානෙ උපපජ්ජමානෙති එත්ථ චුතික්ඛණෙ වා උපපත්තික්ඛණෙ වා දිබ්බචක්ඛුනා දට්ඨුං න සක්කා. යෙ පන ආසන්නචුතිකා ඉදානි චවිස්සන්ති, තෙ චවමානාති, යෙ ච ගහිතප්පටිසන්ධිකා සම්පතිනිබ්බත්තා ච, තෙ උපපජ්ජමානාති අධිප්පෙතා. තෙ එවරූපෙ චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ ච පස්සතීති දස්සෙති. හීනෙති මොහනිස්සන්දයුත්තත්තා හීනානං ජාතිකුලභොගාදීනං වසෙන හීළිතෙ උඤ්ඤාතෙ. පණීතෙති අමොහනිස්සන්දයුත්තත්තා තබ්බිපරීතෙ. සුවණ්ණෙති අදොසනිස්සන්දයුත්තත්තා ඉට්ඨකන්තමනාපවණ්ණයුත්තෙ. දුබ්බණ්ණෙති දොසනිස්සන්දයුත්තත්තා අනිට්ඨාකන්තාමනාපවණ්ණයුත්තෙ, විරූපවිරූපෙතිපි අත්ථො. සුගතෙති සුගතිගතෙ, අලොභනිස්සන්දයුත්තත්තා වා අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ. දුග්ගතෙති දුග්ගතිගතෙ, ලොභනිස්සන්දයුත්තත්තා වා දලිද්දෙ අප්පන්නපානෙ.

යථාකම්මූපගෙති යං යං කම්මං උපචිතං, තෙන තෙන උපගතෙ. කායදුච්චරිතෙනාතිආදීසු දුට්ඨු චරිතං කිලෙසපූතිකත්තාති දුච්චරිතං. කායෙන දුච්චරිතං, කායතො වා උප්පන්නං දුච්චරිතන්ති කායදුච්චරිතං. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. සමන්නාගතාති සමඞ්ගිභූතා. අරියානං උපවාදකාති බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකානං අරියානං අන්තමසො ගිහිසොතාපන්නානම්පි අනත්ථකාමා හුත්වා අන්තිමවත්ථුනා වා ගුණපරිධංසනෙන වා උපවාදකා, අක්කොසකා ගරහකාති වුත්තං හොති. මිච්ඡාදිට්ඨිකාති විපරීතදස්සනා . මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානාති මිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන සමාදින්නනානාවිධකම්මා, යෙපි මිච්ඡාදිට්ඨිමූලකෙසු කායකම්මාදීසු අඤ්ඤෙපි සමාදාපෙන්ති.

කායස්ස භෙදාති උපාදින්නක්ඛන්ධපරිච්චාගා. පරං මරණාති තදනන්තරං අභිනිබ්බත්තක්ඛන්ධග්ගහණා. අථ වා කායස්ස භෙදාති ජීවිතින්ද්රියස්සූපච්ඡෙදා. පරං මරණාති චුතිචිත්තතො උද්ධං. අපායන්ති එවමාදි සබ්බං නිරයවෙවචනමෙව. නිරයො හි සග්ගමොක්ඛහෙතුභූතා පුඤ්ඤසම්මතා අයා අපෙතත්තා, සුඛානං වා ආයස්ස අභාවා අපායො. දුක්ඛස්ස ගති පටිසරණන්ති දුග්ගති, දොසබහුලතාය වා දුට්ඨෙන කම්මෙන නිබ්බත්තා ගතීති දුග්ගති. විවසා නිපතන්ති තත්ථ දුක්කට්ටකාරිනොති විනිපාතො, විනස්සන්තා වා එත්ථ පතන්ති සම්භිජ්ජමානඞ්ගපච්චඞ්ගාති විනිපාතො. නත්ථි එත්ථ අස්සාදසඤ්ඤිතො අයොති නිරයො.

අථ වා අපායග්ගහණෙන තිරච්ඡානයොනිං දීපෙති. තිරච්ඡානයොනි හි අපායො සුගතිතො අපෙතත්තා , න දුග්ගති මහෙසක්ඛානං නාගරාජාදීනං සම්භවතො. දුග්ගතිග්ගහණෙන පෙත්තිවිසයඤ්ච. සො හි අපායො චෙව දුග්ගති ච සුගතිතො අපෙතත්තා දුක්ඛස්ස ච ගතිභූතත්තා, න තු විනිපාතො අසුරසදිසං අවිනිපතිතත්තා. විනිපාතග්ගහණෙන අසුරකායං. සො හි යථාවුත්තෙන අත්ථෙන අපායො චෙව දුග්ගති ච සබ්බසමුස්සයෙහි විනිපතිතත්තා විනිපාතොති වුච්චති. නිරයග්ගහණෙන අවීචිආදිකමනෙකප්පකාරං නිරයමෙවාති. උපපන්නාති උපගතා, තත්ථ අභිනිබ්බත්තාති අධිප්පායො. වුත්තවිපරියායෙන සුක්කපක්ඛො වෙදිතබ්බො. අයං පන විසෙසො – තත්ථ සුගතිග්ගහණෙන මනුස්සාගතිපි සඞ්ගය්හති, සග්ගග්ගහණෙන දෙවගතියෙව. තත්ථ සුන්දරා ගතීති සුගති. රූපාදීහි විසයෙහි සුට්ඨු අග්ගොති සග්ගො. සො සබ්බොපි ලුජ්ජනප්පලුජ්ජනට්ඨෙන ලොකොති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරො පන සබ්බාකාරෙන විසුද්ධිමග්ගසංවණ්ණනාතො ගහෙතබ්බො. තතියාදීනි උත්තානත්ථානි.

දුතියආහුනෙය්යසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. අනුත්තරියසුත්තවණ්ණනා

8. අට්ඨමෙ නත්ථි එතෙසං උත්තරානි විසිට්ඨානීති අනුත්තරානි, අනුත්තරානි එව අනුත්තරියානි යථා ‘‘අනන්තමෙව අනන්තරිය’’න්ති ආහ ‘‘නිරුත්තරානී’’ති. දස්සනානුත්තරියං නාම ඵලවිසෙසාවහත්තා. එස නයො සෙසෙසුපි. සත්තවිධඅරියධනලාභොති සත්තවිධසද්ධාදිලොකුත්තරධනලාභො. සික්ඛාත්තයස්ස පූරණන්ති අධිසීලසික්ඛාදීනං තිස්සන්නං සික්ඛානං පූරණං. තත්ථ පූරණං නිප්පරියායතො අසෙක්ඛානං වසෙන වෙදිතබ්බං. කල්යාණපුථුජ්ජනතො පට්ඨාය හි සත්ත සෙඛා තිස්සො සික්ඛා පූරෙන්ති නාම, අරහා පරිපුණ්ණසික්ඛොති. ඉති ඉමානි අනුත්තරියානි ලොකියලොකුත්තරානි කථිතානි.

අනුත්තරියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. අනුස්සතිට්ඨානසුත්තවණ්ණනා

9. නවමෙ අනුස්සතියො එව දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකාදිහිතසුඛානං කාරණභාවතො ඨානානීති අනුස්සතිට්ඨානානි. බුද්ධගුණාරම්මණා සතීති යථා බුද්ධානුස්සති විසෙසාධිගමස්ස ඨානං හොති, එවං ‘‘ඉතිපි සො භගවා’’තිආදිනා බුද්ධගුණෙ ආරබ්භෙ උප්පන්නා සති. එවං අනුස්සරතො හි පීති උප්පජ්ජති, සො තං පීතිං ඛයතො වයතො පට්ඨපෙත්වා අරහත්තං පාපුණාති. උපචාරකම්මට්ඨානං නාමෙතං ගිහීනම්පි ලබ්භති. උපචාරකම්මට්ඨානන්ති ච පච්චක්ඛතො උපචාරජ්ඣානාවහං කම්මට්ඨානපරම්පරාය සම්මසනං යාව අරහත්තා ලොකියලොකුත්තරවිසෙසාවහං. එස නයො සබ්බත්ථ.

අනුස්සතිට්ඨානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. මහානාමසුත්තවණ්ණනා

10. දසමෙ තස්මිං සමයෙති බුද්ධාගුණානුස්සරණසමයෙ. රාගපරියුට්ඨිතන්ති රාගෙන පරියුට්ඨිතං. පරියුට්ඨානප්පත්තිපි, රාගෙන වා සංහිතං චිත්තං අරඤ්ඤමිව චොරෙහි තෙන පරියුට්ඨිතන්ති වුත්තං, තස්ස පරියුට්ඨානට්ඨානභාවතොපි පරියුට්ඨිතරාගන්ති අත්ථො. බ්යඤ්ජනං පන අනාදියිත්වා අත්ථමත්තං දස්සෙන්තො ‘‘උප්පජ්ජමානෙන රාගෙන උට්ඨහිත්වා ගහිත’’න්ති ආහ. උජුකමෙවාති පගෙව කායවඞ්කාදීනං අපනීතත්තා චිත්තස්ස ච අනුජුභාවකරානං මානාදීනං අභාවතො, රාගාදිපරියුට්ඨානාභාවෙන වා ඔණතිඋණ්ණතිවිරහතො උජුභාවමෙව ගතං. අථ වා උජුකමෙවාති කම්මට්ඨානස්ස ථිනං මිද්ධං ඔතිණ්ණතාය ලීනුද්ධච්චවිගමතො මජ්ඣිමසමථනිමිත්තප්පටිපත්තියා උජුභාවමෙව ගතං. අට්ඨකථං නිස්සායාති භවජාතිආදීනං පදානං අත්ථං නිස්සාය. අත්ථවෙදන්ති වා හෙතුඵලං පටිච්ච උප්පන්නං තුට්ඨිමාහ. ධම්මවෙදන්ති හෙතුං පටිච්ච උප්පන්නං තුට්ඨිං. ‘‘ආරකත්තා අරහ’’න්ති අනුස්සරන්තස්ස හි යදිදං භගවතො කිලෙසෙහි ආරකත්තං, සො හෙතු. ඤාපකො චෙත්ථ හෙතු අධිප්පෙතො, න කාරකො සම්පාපකො. තතොනෙන ඤායමානො අරහත්තත්ථො ඵලං. ඉමිනා නයෙන සෙසපදෙසුපි හෙතුසො ඵලවිපාකො වෙදිතබ්බො. ධම්මානුස්සතිආදීසුපි හි ආදිමජ්ඣපරියොසානකල්යාණතාදයො සුප්පටිපත්තිආදයො ච තත්ථ තත්ථ හෙතුභාවෙන නිද්දිට්ඨායෙව. ධම්මූපසංහිතන්ති යථාවුත්තහෙතුඵලසඞ්ඛාතගුණූපසංහිතං.

මහානාමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ආහුනෙය්යවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.