📜

2. සාරණීයවග්ගො

1. පඨමසාරණීයසුත්තවණ්ණනා

11. දුතියස්ස පඨමෙ සරිතබ්බයුත්තකාති අනුස්සරණාරහා. මිජ්ජති සිනිය්හති එතායාති මෙත්තා, මිත්තභාවො. මෙත්තා එතස්ස අත්ථීති මෙත්තං, කායකම්මං. තං පන යස්මා මෙත්තාසහගතචිත්තසමුට්ඨානං, තස්මා වුත්තං ‘‘මෙත්තෙන චිත්තෙන කාතබ්බං කායකම්ම’’න්ති. එස නයො සෙසද්වයෙපි. ඉමානීති මෙත්තකායකම්මාදීනි. භික්ඛූනං වසෙන ආගතානි තෙසං සෙට්ඨපරිසභාවතො. යථා පන භික්ඛුනීසුපි ලබ්භන්ති, එවං ගිහීසුපි ලබ්භන්ති චතුපරිසසාධාරණත්තාති තං දස්සෙන්තො ‘‘භික්ඛූනඤ්හී’’තිආදිමාහ. භික්ඛුනො සබ්බම්පි අනවජ්ජකායකම්මං ආභිසමාචාරිකකම්මන්තොගධමෙවාති ආහ ‘‘මෙත්තෙන චිත්තෙන…පෙ… කායකම්මං නාමා’’ති. භත්තිවසෙන පවත්තියමානා චෙතියබොධීනං වන්දනා මෙත්තාසිද්ධාති කත්වා තදත්ථාය ගමනං ‘‘මෙත්තං කායකම්ම’’න්ති වුත්තං. ආදි-සද්දෙන චෙතියබොධිභික්ඛූසු වුත්තාවසෙසාපචායනාදිවසෙන පවත්තමෙත්තාවසෙන පවත්තං කායිකං කිරියං සඞ්ගණ්හාති.

තෙපිටකම්පි බුද්ධවචනං කථියමානන්ති අධිප්පායො. තෙපිටකම්පි බුද්ධවචනං පරිපුච්ඡනඅත්ථකථනවසෙන පවත්තියමානමෙව මෙත්තං වචීකම්මං නාම හිතජ්ඣාසයෙන පවත්තිතබ්බතො. තීණි සුචරිතානීති කායවචීමනොසුචරිතානි. චින්තනන්ති එවං චින්තනමත්තම්පි මනොකම්මං, පගෙව පටිපන්නා භාවනාති දස්සෙති.

ආවීති පකාසං. පකාසභාවො චෙත්ථ යං උද්දිස්ස තං කායකම්මං කරීයති, තස්ස සම්මුඛභාවතොති ආහ ‘‘සම්මුඛා’’ති. රහොති අප්පකාසං. අප්පකාසතා ච යං උද්දිස්ස තං කායකම්මං කරීයති, තස්ස අපච්චක්ඛභාවතොති ආහ ‘‘පරම්මුඛා’’ති. සහායභාවගමනං තෙසං පුරතො. තෙසු කරොන්තෙසුයෙව හි සහායභාවගමනං සම්මුඛා කායකම්මං නාම හොති. උභයෙහීති නවකෙහි ථෙරෙහි ච. පග්ගය්හාති පග්ගණ්හිත්වා උද්ධං කත්වා කෙවලං ‘‘දෙවො’’ති අවත්වා ගුණෙහි ථිරභාවජොතනං ‘‘දෙවත්ථෙරො’’ති වචනං පග්ගය්හ වචනං. මමත්තබොධනං වචනං මමායනවචනං. එකන්තපරම්මුඛස්ස මනොකම්මස්ස සම්මුඛතා නාම විඤ්ඤත්තිසමුට්ඨාපනවසෙන හොති, තඤ්ච ඛො ලොකෙ කායකම්මන්ති පාකටං පඤ්ඤාතං. හත්ථවිකාරාදීනි අනාමසිත්වා එව දස්සෙන්තො ‘‘නයනානි උම්මීලෙත්වා’’තිආදිමාහ. කාමං මෙත්තාසිනෙහසිනිද්ධානං නයනානං උම්මීලනා පසන්නෙන මුඛෙන ඔලොකනඤ්ච මෙත්තං කායකම්මමෙව, යස්ස පන චිත්තස්ස වසෙන නයනානං මෙත්තාසිනෙහසිනිද්ධතා මුඛස්ස ච පසන්නතා, තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘මෙත්තං මනොකම්මං නාමා’’ති.

ලාභ-සද්දො කම්මසාධනො ‘‘ලාභා වත, භො, ලද්ධො’’තිආදීසු විය. සො චෙත්ථ ‘‘ධම්මලද්ධා’’ති වචනතො අතීතකාලිකොති ආහ ‘‘චීවරාදයො ලද්ධපච්චයා’’ති. ධම්මතො ආගතාති ධම්මිකා, පරිසුද්ධගමනා පච්චයා. තෙනාහ ‘‘ධම්මලද්ධා’’ති. ඉමමෙව හි අත්ථං දස්සෙතුං ‘‘කුහනාදී’’තිආදි වුත්තං. න සම්මා ගය්හමානා හි ධම්මලද්ධා නාම න හොන්තීති තප්පටිසෙධනත්ථං පාළියං ‘‘ධම්මලද්ධා’’ති වුත්තං. දෙය්යං දක්ඛිණෙය්යඤ්ච අප්පටිවිභත්තං කත්වා භුඤ්ජතීති අප්පටිවිභත්තභොගී නාම හොති. තෙනාහ ‘‘ද්වෙ පටිවිභත්තානි නාමා’’තිආදි. චිත්තෙන විභජනන්ති එතෙන චිත්තුප්පාදමත්තෙනපි විභජනං පටිවිභත්තං නාම, පගෙව පයොගතොති දස්සෙති. චිත්තෙන විභජනපුබ්බකං වා කායෙන විභජනන්ති මූලමෙව දස්සෙතුං ‘‘එවං චිත්තෙන විභජන’’න්ති වුත්තං. තෙන චිත්තුප්පාදමත්තෙන පටිවිභාගො කාතබ්බොති දස්සෙති. අප්පටිවිභත්තන්ති භාවනපුංසකනිද්දෙසො, අප්පටිවිභත්තං ලාභං භුඤ්ජතීති කම්මනිද්දෙසො වා. තං නෙව ගිහීනං දෙති අත්තනො ආජීවසොධනත්ථං. න අත්තනා පරිභුඤ්ජති ‘‘මය්හං අසාධාරණභොගිතා මා හොතූ’’ති. පටිග්ගණ්හන්තො ච…පෙ… පස්සතීති ඉමිනා ආගමනතො පට්ඨාය සාධාරණබුද්ධිං උපට්ඨාපෙති. එවං හිස්ස සාධාරණභොගිතා සුකරා, සාරණීයධම්මො චස්ස පූරො හොති.

අථ වා පටිග්ගණ්හන්තො ච…පෙ… පස්සතීති ඉමිනා තස්ස ලාභස්ස තීසු කාලෙසු සාධාරණතො ඨපනං දස්සිතං. පටිග්ගණ්හන්තො ච සඞ්ඝෙන සාධාරණං හොතූති ඉමිනා පටිග්ගහණකාලො දස්සිතො. ගහෙත්වා…පෙ… පස්සතීති ඉමිනා පටිග්ගහිතකාලො. තදුභයං පන තාදිසෙන පුබ්බභාගෙන විනා න හොතීති අත්ථසිද්ධො පුරිමකාලො. තයිදං පටිග්ගහණතො පුබ්බෙවස්ස හොති ‘‘සඞ්ඝෙන සාධාරණං හොතූති පටිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති, පටිග්ගණ්හන්තස්ස හොති ‘‘සඞ්ඝෙන සාධාරණං හොතූති පටිග්ගණ්හාමී’’ති, පටිග්ගහෙත්වා හොති ‘‘සඞ්ඝෙන සාධාරණං හොතූති හි පටිග්ගහිතං මයා’’ති. එවං තිලක්ඛණසම්පන්නං කත්වා ලද්ධං ලාභං ඔසාරණලක්ඛණං අවිකොපෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තො සාධාරණභොගී අප්පටිවිභත්තභොගී ච හොති.

ඉමං පන සාරණීයධම්මන්ති ඉමං චතුත්ථං සරිතබ්බයුත්තධමං. න හි…පෙ… ගණ්හන්ති, තස්මා සාධාරණභොගිතා දුස්සීලස්ස නත්ථීති ආරම්භොපි තාව න සම්භවති, කුතො පූරණන්ති අධිප්පායො. පරිසුද්ධසීලොති ඉමිනා ලාභස්ස ධම්මිකභාවං දස්සෙති. වත්තං අඛණ්ඩෙන්තොති ඉමිනා අප්පටිවිභත්තභොගිතං සාධාරණභොගිතඤ්ච දස්සෙති. සති පන තදුභයෙ සාරණීයධම්මො පූරිතො එව හොතීති ආහ ‘‘පූරෙතී’’ති. ඔදිස්සකං කත්වාති එතෙන අනොදිස්සකං කත්වා පිතුනො, ආචරියුපජ්ඣායාදීනං වා ථෙරාසනතො පට්ඨාය දෙන්තස්ස සාරණීයධම්මොයෙව හොතීති දස්සෙති. දාතබ්බන්ති අවස්සං දාතබ්බං. සාරණීයධම්මො පනස්ස න හොති පටිජග්ගට්ඨානෙ ඔදිස්සකං කත්වා දින්නත්තා. තෙනාහ ‘‘පලිබොධජග්ගනං නාම හොතී’’ති. මුත්තපලිබොධස්ස වට්ටති අමුත්තපලිබොධස්ස පූරෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා. යදි එවං සබ්බෙන සබ්බං සාරණීයධම්මං පූරෙන්තස්ස ඔදිස්සකදානං වට්ටති, න වට්ටතීති? නො න වට්ටති යුත්තට්ඨානෙති දස්සෙන්තො ‘‘තෙන පනා’’තිආදිමාහ. ඉමිනා ඔදිස්සකදානං පනස්ස න සබ්බත්ථ වාරිතන්ති දස්සෙති. ගිලානාදීනඤ්හි ඔදිස්සකං කත්වා දානං අප්පටිවිභාගපක්ඛිකං ‘‘අසුකස්ස න දස්සාමී’’ති පටික්ඛෙපස්ස අභාවතො. බ්යතිරෙකප්පධානො හි පටිභාගො. තෙනාහ ‘‘අවසෙස’’න්තිආදි. අදාතුම්පීති පි-සද්දෙන දාතුම්පි වට්ටතීති දස්සෙති. තඤ්ච ඛො කරුණායනවසෙන, න වත්තපරිපූරණවසෙන, තස්මා දුස්සීලස්සපි අත්ථිකස්ස සති සම්භවෙ දාතබ්බං. දානඤ්හි නාම න කස්සචි නිවාරිතං.

සුසික්ඛිතායාති සාරණීයපූරණවිධිම්හි සුසික්ඛිතාය, සුකුසලායාති අත්ථො. ඉදානි තස්ස කොසල්ලං දස්සෙතුං ‘‘සුසික්ඛිතාය හී’’තිආදි වුත්තං. ද්වාදසහි වස්සෙහි පූරෙහි, න තතො ඔරන්ති ඉමිනා තස්ස දුප්පූරතං දස්සෙති. තථා හි සො මහප්ඵලො මහානිසංසො දිට්ඨධම්මිකෙහිපි තාවගරුතරෙහි ඵලානිසංසෙහි අනුගතොති තංසමඞ්ගී ච පුග්ගලො විසෙසලාභී අරියපුග්ගලො විය ලොකෙ අච්ඡරියබ්භුතධම්මසමන්නාගතො හොති. තථා හි සො දුප්පජහදානමයස්ස සීලමයස්ස පුඤ්ඤස්ස පටිපක්ඛධම්මං සුදූරෙ වික්ඛම්භිතං කත්වා විසුද්ධෙන චෙතසා ලොකෙ පාකටො පඤ්ඤාතො හුත්වා විහරති. තස්සිමමත්ථං බ්යතිරෙකතො අන්වයතො ච විභාවෙතුං ‘‘සචෙ හී’’තිආදි වුත්තං. තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඉදානිස්ස සම්පරායිකෙ දිට්ඨධම්මිකෙ ච ආනිසංසෙ දස්සෙතුං ‘‘එවං පූරිතසාරණීයධම්මස්සා’’තිආදි වුත්තං. නෙව ඉස්සා න මච්ඡරියං හොති චිරකාලභාවනාය විධුතභාවතො. මනුස්සානං පියො හොති පරිච්චාගසීලතාය විස්සුතත්තා. තෙනාහ ‘‘දදං පියො හොති භජන්ති නං බහූ’’තිආදි (අ. නි. 5.34). සුලභපච්චයො හොති දානවසෙන උළාරජ්ඣාසයානං පච්චයලාභස්ස ඉධානිසංසසභාවතො දානස්ස. පත්තගතමස්ස දිය්යමානං න ඛීයති පත්තගතස්සෙව ද්වාදසවස්සිකස්ස මහාවත්තස්ස අවිච්ඡෙදෙන පූරිතත්තා. අග්ගභණ්ඩං ලභති දෙවසිකං දක්ඛිණෙය්යානං අග්ගතො පට්ඨාය දානස්ස දින්නත්තා. භයෙ වා…පෙ… ආපජ්ජන්ති දෙය්යප්පටිග්ගාහකවිකප්පං අකත්වා අත්තනි නිරපෙක්ඛචිත්තෙන චිරකාලං දානස්ස පූරිතතාය පසාරිතචිත්තත්තා.

තත්රාති තෙසු ආනිසංසෙසු විභාවෙතබ්බෙසු. ඉමානි ඵලානි වත්ථූනි කාරණානි. මහාගිරිගාමො නාම නාගදීපපස්සෙ එකො ගාමොව. අලභන්තාපීති අප්පපුඤ්ඤතාය අලාභිනො සමානාපි. භික්ඛාචාරමග්ගසභාගන්ති සභාගං තබ්භාගියං භික්ඛාචාරමග්ගං ජානන්ති. අනුත්තරිමනුස්සධම්මත්තා ථෙරානං සංසයවිනොදනත්ථඤ්ච ‘‘සාරණීයධම්මො මෙ, භන්තෙ, පූරිතො’’ති ආහ. තථා හි දුතියවත්ථුස්මිම්පි ථෙරෙන අත්තා පකාසිතො. දහරකාලෙ එවං කිර සාරණීයධම්මපූරකො අහොසි. මනුස්සානං පියතාය සුලභපච්චයතායපි ඉදං වත්ථුමෙව. පත්තගතාඛීයනස්ස පන විසෙසං විභාවනතො ‘‘ඉදං තාව…පෙ… එත්ථ වත්ථූ’’ති වුත්තං.

ගිරිභණ්ඩමහාපූජායාති චෙතියගිරිම්හි සකලලඞ්කාදීපෙ යොජනප්පමාණෙ සමුද්දෙ ච නාවාසඞ්ඝාටාදිකෙ ඨපෙත්වා දීපපුප්ඵගන්ධාදීහි කරියමානාය මහාපූජාය. තස්සා ච පටිපත්තියා අවඤ්ඣභාවවිභාවනත්ථං ‘‘එතෙ මය්හං පාපුණිස්සන්තී’’ති ආහ. පරියායෙනපි ලෙසෙනපි. අනුච්ඡවිකන්ති ‘‘සාරණීයධම්මපූරකො’’ති යථාභූතපවෙදනං තුම්හාකං අනුච්ඡවිකන්ති අත්ථො.

අනාරොචෙත්වාව පලායිංසු චොරභයෙන. ‘‘අත්තනො දුජ්ජීවිකායා’’තිපි වදන්ති. අහං සාරණීයධම්මපූරිකා, මම පත්තපරියාපන්නෙනපි සබ්බාපිමා භික්ඛුනියො යාපෙස්සන්තීති ආහ ‘‘මා තුම්හෙ තෙසං ගතභාවං චින්තයිත්ථා’’ති. වට්ටිස්සතීති කප්පිස්සති. ථෙරී සාරණීයධම්මපූරිකා අහොසි, ථෙරස්ස පන සීලතෙජෙනෙව දෙවතා උස්සුක්කං ආපජ්ජි.

නත්ථි එතෙසං ඛණ්ඩන්ති අඛණ්ඩානි. තං පන නෙසං ඛණ්ඩං දස්සෙතුං ‘‘යස්සා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ උපසම්පන්නසීලානං උද්දෙසක්කමෙන ආදිඅන්තා වෙදිතබ්බා. තෙනාහ ‘‘සත්තසූ’’තිආදි. න හි අඤ්ඤො කොචි ආපත්තික්ඛන්ධානං අනුක්කමො අත්ථි, අනුපසම්පන්නසීලානං සමාදානක්කමෙනපි ආදිඅන්තා ලබ්භන්ති. පරියන්තෙ ඡින්නසාටකො වියාති තත්රන්තෙ දසන්තෙ වා ඡින්නවත්ථං විය. විසදිසුදාහරණඤ්චෙතං ‘‘අඛණ්ඩානී’’ති ඉමස්ස අධිකතත්තා. එවං සෙසානම්පි උදාහරණානි. ඛණ්ඩිකතා භින්නතා ඛණ්ඩං, තං එතස්ස අත්ථීති ඛණ්ඩං, සීලං. ඡිද්දන්තිආදීසුපි එසෙව නයො. වෙමජ්ඣෙ භින්නං විනිවිජ්ඣනවසෙන. විසභාගවණ්ණෙන ගාවී වියාති සම්බන්ධො. විසභාගවණ්ණෙන උපඩ්ඪං තතියභාගගතං සම්භින්නවණ්ණං සබලං, විසභාගවණ්ණෙහෙව බින්දූහි අන්තරන්තරාහි විමිස්සං කම්මාසං. අයං ඉමෙසං විසෙසො. සබලරහිතානි අසබලානි, තථා අකම්මාසානි. සීලස්ස තණ්හාදාසබ්යතො මොචනං විවට්ටූපනිස්සයභාවාපාදනං, තස්මා තණ්හාදාසබ්යතො මොචනවචනෙන තෙසං සීලානං විවට්ටූපනිස්සයතමාහ. භුජිස්සභාවකරණතොති ඉමිනා භුජිස්සකරානි භුජිස්සානීති උත්තරපදලොපෙනායං නිද්දෙසොති දස්සෙති. යස්මා වා තංසමඞ්ගිපුග්ගලො සෙරී සයංවසී භුජිස්සො නාම හොති, තස්මාපි භුජිස්සානි. අවිඤ්ඤූනං අප්පමාණතාය ‘‘විඤ්ඤුප්පසත්ථානී’’ති වුත්තං. සුපරිසුද්ධභාවෙන වා සම්පන්නත්තා විඤ්ඤූහි පසත්ථානීති විඤ්ඤුප්පසත්ථානි.

තණ්හාදිට්ඨීහි අපරාමට්ඨත්තාති ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’’ති තණ්හාපරාමාසෙන, ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන දෙවො හුත්වා තත්ථ නිච්චො ධුවො සස්සතො භවිස්සාමී’’ති දිට්ඨිපරාමාසෙන ච අපරාමට්ඨත්තා. පරාමට්ඨුන්ති ‘‘අයං තෙ සීලෙසු දොසො’’ති චතූසු විපත්තීසු යාය කායචි විපත්තියා දස්සනෙන පරාමට්ඨුං, අනුද්ධංසෙතුං චොදෙතුන්ති අත්ථො. සීලං නාම අවිප්පටිසාරාදිපාරම්පරියෙන යාවදෙව සමාධිසම්පාදනත්ථන්ති ආහ ‘‘සමාධිසංවත්තනිකානී’’ති. සමාධිසංවත්තනප්පයොජනානි සමාධිසංවත්තනිකානි.

සමානභාවො සාමඤ්ඤං, පරිපුණ්ණචතුපාරිසුද්ධිභාවෙන මජ්ඣෙ භින්නසුවණ්ණස්ස විය භෙදාභාවතො සීලෙන සාමඤ්ඤං සීලසාමඤ්ඤං, තං ගතො උපගතොති සීලසාමඤ්ඤගතො. තෙනාහ ‘‘සමානභාවූපගතසීලො’’ති, සීලසම්පත්තියා සමානභාවං උපගතසීලො සභාගවුත්තිකොති අත්ථො. කාමං පුථුජ්ජනානම්පි චතුපාරිසුද්ධිසීලෙ නානත්තං න සියා, තං පන න එකන්තිකං, ඉදං එකන්තිකං නියතභාවතොති ආහ ‘‘නත්ථිමග්ගසීලෙ නානත්ත’’න්ති. තං සන්ධායෙතං වුත්තන්ති මග්ගසීලං සන්ධාය තං ‘‘යානි තානි සීලානී’’තිආදි වුත්තං.

යායන්ති යා අයං මය්හඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච පච්චක්ඛභූතා. දිට්ඨීති මග්ගසම්මාදිට්ඨි. නිද්දොසාති නිද්ධුතදොසා, සමුච්ඡින්නරාගාදිපාපධම්මාති අත්ථො. නිය්යාතීති වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරති නිග්ගච්ඡති. සයං නිය්යන්තීයෙව හි තංසමඞ්ගිපුග්ගලං වට්ටදුක්ඛතො නිය්යාපෙතීති වුච්චති. යා සත්ථු අනුසිට්ඨි, තං කරොතීති තක්කරො, තස්ස, යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජන්තස්සාති අත්ථො. සමානදිට්ඨිභාවන්ති සදිසදිට්ඨිභාවං සච්චසම්පටිවෙධෙන අභින්නදිට්ඨිභාවං.

පඨමසාරණීයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. දුතියසාරණීයසුත්තවණ්ණනා

12. දුතියෙ සබ්රහ්මචාරීනන්ති සහධම්මිකානං. පියං පියායිතබ්බකං කරොන්තීති පියකරණා. ගරුං ගරුට්ඨානියං කරොන්තීති ගරුකරණා. සඞ්ගණ්හනත්ථායාති සඞ්ගහවත්ථුවිසෙසභාවතො සබ්රහ්මචාරීනං සඞ්ගහණාය සංවත්තන්තීති සම්බන්ධො. අවිවදනත්ථායාති සඞ්ගහවත්ථුභාවතො එව න විවදනත්ථාය. සති ච අවිවදනහෙතුභූතසඞ්ගහකත්තෙ තෙසං වසෙන සබ්රහ්මචාරීනං සමග්ගභාවො භෙදාභාවො සිද්ධොයෙවාති ආහ ‘‘සාමග්ගියා’’තිආදි.

දුතියසාරණීයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. නිස්සාරණීයසුත්තවණ්ණනා

13. තතියෙ වඩ්ඪිතාති භාවනාපාරිපූරිවසෙන පරිබ්රූහිතා. පුනප්පුනං කතාති භාවනාය බහුලීකරණෙන අපරාපරං පවත්තිතා. යුත්තයානසදිසා කතාති යථා යුත්තමාජඤ්ඤයානං ඡෙකෙන සාරථිනා අධිට්ඨිතං යථාරුචි පවත්තති, එවං යථාරුචි පවත්තිරහං ගහිතා. වත්ථුකතාති වා අධිට්ඨානට්ඨෙන වත්ථු විය කතා, සබ්බසො උපක්කිලෙසවිසොධනෙන ඉද්ධිවිසෙසතාය පවත්තිට්ඨානභාවතො සුවිසොධිතපරිස්සයවත්ථු විය කතාති වුත්තං හොති. අධිට්ඨිතාති පටිපක්ඛදූරීභාවතො සුභාවිතභාවෙන තංතංඅධිට්ඨානයොග්යතාය ඨපිතා. සමන්තතො චිතාති සබ්බභාගෙන භාවනූපචයං ගමිතා. තෙනාහ ‘‘උපචිතා’ති. සුට්ඨු සමාරද්ධාති ඉද්ධිභාවනාසිඛාප්පත්තියා සම්මදෙව සම්භාවිතා. අභූතබ්යාකරණං බ්යාකරොතීති ‘‘මෙත්තා හි ඛො මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා’’තිආදිනා අත්තනි අවිජ්ජමානගුණාභිබ්යාහාරං බ්යාහරති. චෙතොවිමුත්තිසද්දං අපෙක්ඛිත්වා ‘‘නිස්සටා’’ති වුත්තං. පුන බ්යාපාදො නත්ථීති ඉදානි මම බ්යාපාදො නාම සබ්බසො නත්ථීති ඤත්වා.

බලවවිපස්සනාති භයතුපට්ඨානෙ ඤාණං, ආදීනවානුපස්සනෙ ඤාණං මුච්චිතුකම්යතාඤාණං, භඞ්ගඤාණන්ති චතුන්නං ඤාණානං අධිවචනං. යෙසං නිමිත්තානං අභාවෙන අරහත්තඵලසමාපත්තියා අනිමිත්තතා, තං දස්සෙතුං ‘‘සා හී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ රාගස්ස නිමිත්තං, රාගො එව වා නිමිත්තං රාගනිමිත්තං. ආදි-සද්දෙන දොසනිමිත්තාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. රූපවෙදනාදිසඞ්ඛාරනිමිත්තං රූපනිමිත්තාදි. තෙසංයෙව නිච්චාදිවසෙන උපට්ඨානං නිච්චනිමිත්තාදි. තයිදං නිමිත්තං යස්මා සබ්බෙන සබ්බං අරහත්තඵලෙ නත්ථි, තස්මා වුත්තං ‘‘සා හි…පෙ… අනිමිත්තා’’ති. නිමිත්තං අනුස්සරති අනුගච්ඡති ආරබ්භ පවත්තති සීලෙනාති නිමිත්තානුසාරී. තෙනාහ ‘‘වුත්තප්පභෙදං නිමිත්තං අනුසරණසභාව’’න්ති.

අස්මිමානොති ‘‘අස්මී’’ති පවත්තො අත්තවිසයො මානො. අයං නාම අහමස්මීති රූපලක්ඛණො වෙදනාදීසු වා අඤ්ඤතරලක්ඛණො අයං නාම අත්තා අහං අස්මීති. අස්මිමානො සමුග්ඝාතීයති එතෙනාති අස්මිමානසමුග්ඝාතො, අරහත්තමග්ගො. පුන අස්මිමානො නත්ථීති තස්ස අනුප්පත්තිධම්මතාපාදනං කිත්තෙන්තො සමුග්ඝාතත්තමෙව විභාවෙති.

නිස්සාරණීයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-5. භද්දකසුත්තාදිවණ්ණනා

14-15. චතුත්ථෙ ආරමිතබ්බට්ඨෙන වා කම්මං ආරාමො එතස්සාති කම්මාරාමො. කම්මෙ රතො න ගන්ථධුරෙ විපස්සනාධුරෙ වාති කම්මරතො. පුනප්පුනං යුත්තොති තප්පරභාවෙන අනු අනු යුත්තො පසුතො. ආලාපසල්ලාපොති ඉත්ථිවණ්ණපුරිසවණ්ණාදිවසෙන පුනප්පුනං ලපනං. පඤ්චමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

භද්දකසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. නකුලපිතුසුත්තවණ්ණනා

16. ඡට්ඨෙ විසභාගවෙදනුප්පත්තියා කකචෙනෙව චතුඉරියාපථං ඡින්දන්තො ආබාධයතීති ආබාධො, සො යස්ස අත්ථීති ආබාධිකො. තංසමුට්ඨානදුක්ඛෙන දුක්ඛිතො. අධිමත්තගිලානොති ධාතුසඞ්ඛයෙන පරික්ඛීණසරීරො.

සප්පටිභයකන්තාරසදිසා සොළසවත්ථුකා අට්ඨවත්ථුකා ච විචිකිච්ඡා තිණ්ණා ඉමායාති තිණ්ණවිචිකිච්ඡා. විගතා සමුච්ඡින්නා පවත්තිආදීසු ‘‘එවං නු ඛො න නු ඛො’’ති එවං පවත්තිකා කථංකථා අස්සාති විගතකථංකථා. සාරජ්ජකරානං පාපධම්මානං පහීනත්තා රාගවික්ඛෙපෙසු සීලාදිගුණෙසු ච තිට්ඨකත්තා වෙසාරජ්ජං, විසාරදභාවං වෙය්යත්තියං පත්තාති වෙසාරජ්ජප්පත්තා. අත්තනා එව පච්චක්ඛතො දිට්ඨත්තා න පරං පච්චෙති, නස්ස පරො පච්චෙතබ්බො අත්ථීති අපරප්පච්චයා.

ගිලානා වුට්ඨිතොති ගිලානභාවතො වුට්ඨාය ඨිතො. භාවප්පධානො හි අයං නිද්දෙසො. ගිලානො හුත්වා වුට්ඨිතොති ඉදං පන අත්ථමත්තනිදස්සනං.

නකුලපිතුසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. සොප්පසුත්තවණ්ණනා

17. සත්තමෙ පටිසල්ලානා වුට්ඨිතොති එත්ථ පටිසල්ලානන්ති තෙහි තෙහි සද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකඋපාසකාදිසත්තෙහි චෙව රූපාරම්මණාදිසඞ්ඛාරෙහි ච පටිනිවත්තිත්වා අපසක්කිත්වා නිලීයනං විවෙචනං. කායචිත්තෙහි තතො විවිත්තො එකීභාවො පවිවෙකොති ආහ ‘‘එකීභාවායා’’තිආදි. එකීභාවතොති ච ඉමිනා කායවිවෙකතො වුට්ඨානමාහ. ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තිතොතිආදිනා චිත්තවිවෙකතො. වුට්ඨිතොති තතො දුවිධවිවෙකතො භවඞ්ගුප්පත්තියා සබ්රහ්මචාරීහි සමාගමෙන උපෙතො.

සොප්පසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. මච්ඡබන්ධසුත්තවණ්ණනා

18. අට්ඨමෙ මච්ඡඝාතකන්ති මච්ඡබන්ධං කෙවට්ටං. ඔරබ්භිකාදීසු උරබ්භා වුච්චන්ති එළකා, උරබ්භෙ හන්තීති ඔරබ්භිකො. සූකරිකාදීසුපි එසෙව නයො.

මච්ඡබන්ධසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. පඨමමරණස්සතිසුත්තවණ්ණනා

19. නවමෙ එවංනාමකෙ ගාමෙති නාතිකානාමකං ගාමං නිස්සාය. ද්වින්නං චූළපිතිමහාපිතිපුත්තානං ද්වෙ ගාමා, තෙසු එකස්මිං ගාමෙ. ඤාතීනඤ්හි නිවාසට්ඨානභූතො ගාමො ඤාතිකො, ඤාතිකොයෙව නාතිකො ඤ-කාරස්ස න-කාරාදෙසො ‘‘අනිමිත්තා න නායරෙ’’තිආදීසු (විසුද්ධි. 1.174; සං. නි. අට්ඨ. 1.1.20; ජා. අට්ඨ. 2.2.34) විය. සො කිර ගාමො යෙසං තදා තෙසං පුබ්බපුරිසෙන අත්තනො ඤාතීනං සාධාරණභාවෙන නිවසිතො, තෙන ඤාතිකොති පඤ්ඤායිත්ථ. අථ පච්ඡා ද්වීහි දායාදෙහි ද්විධා විභජිත්වා පරිභුත්තො. ගිඤ්ජකා වුච්චති ඉට්ඨකා, ගිඤ්ජකාහියෙව කතො ආවසථොති ගිඤ්ජකාවසථො. සො හි ආවාසො යථා සුධාපරිකම්මෙන පයොජනං නත්ථි, එවං ඉට්ඨකාහි එව චිනිත්වා ඡාදෙත්වා කතො. තස්මිං කිර පදෙසෙ මත්තිකා සක්ඛරමරුම්පවාලුකාදීහි අසම්මිස්සා කථිනා සණ්හසුඛුමා, තාය කතානි කුලාලභාජනානිපි සිලාමයානි විය දළ්හානි. තස්මා තෙ උපාසකා තාය මත්තිකාය දීඝපුථූ ඉට්ඨකා කාරෙත්වා ඨපෙත්වා ඨපෙත්වා ද්වාරවාතපානකවාටතුලායො සබ්බං දබ්බසම්භාරෙන විනා තාහි ඉට්ඨකාහියෙව පාසාදං කාරෙසුං. තෙන වුත්තං ‘‘ඉට්ඨකාමයෙ පාසාදෙ’’ති.

රත්තින්දිවන්ති එකරත්තිදිවං. භගවතො සාසනන්ති අරියමග්ගප්පටිවෙධාවහං සත්ථු ඔවාදං. බහු වත මෙ කතං අස්සාති බහු වත මයා අත්තහිතං පබ්බජිතකිච්චං කතං භවෙය්ය.

තදන්තරන්ති තත්තකං වෙලං. එකපිණ්ඩපාතන්ති එකං දිවසං යාපනප්පහොනකං පිණ්ඩපාතං. යාව අන්තො පවිට්ඨවාතො බහි නික්ඛමති, බහි නික්ඛන්තවාතොවා අන්තො පවිසතීති එකස්සෙව පවෙසනික්ඛමො විය වුත්තං, තං නාසිකාවාතභාවසාමඤ්ඤෙනාති දට්ඨබ්බං.

පඨමමරණස්සතිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. දුතියමරණස්සතිසුත්තවණ්ණනා

20. දසමෙ නික්ඛන්තෙති වීතිවත්තෙ. පතිගතායාති පච්චාගතාය, සම්පත්තායාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පටිපන්නායා’’ති. සො මමස්ස අන්තරායොති යථාවුත්තා න කෙවලං කාලකිරියාව, මම අතිදුල්ලභං ඛණං ලභිත්වා තස්ස සත්ථුසාසනමනසිකාරස්ස චෙව ජීවිතස්ස ච සග්ගමොක්ඛානඤ්ච අන්තරායො අස්ස, භවෙය්යාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘තිවිධො අන්තරායො’’තිආදි. විපජ්ජෙය්යාති විපත්තිං ගච්ඡෙය්ය. සත්ථකෙන විය අඞ්ගපච්චඞ්ගානං කන්තනකාරකා කායෙ සන්ධිබන්ධනච්ඡෙදකවාතා සත්ථකවාතා. කත්තුකම්යතාඡන්දොති නිය්යානාවහො කත්තුකම්යතාකුසලච්ඡන්දො. පයොගවීරියන්ති භාවනානුයොගවීරියං. න පටිවාති න පටිනිවත්තතීති අප්පටිවානී, අන්තරා වොසානානාපජ්ජනවීරියං. තෙනාහ ‘‘අනුක්කණ්ඨනා අප්පටිසඞ්ඝරණා’’ති.

දුතියමරණස්සතිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සාරණීයවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.